Jónína H Flashcards
(59 cards)
Parkinsonismi
Taugasjúkdómar sem valda hreyfitruflunum sem svipar til einkenna parkinsonsjúkdóms
einkenni parkinsonisma
Minnst tvö af einkennunum verða að vera til staðar til að greina sjúkdóminn og sjúklingurinn verður að svara meðferð með levodopa.
Einkenni: skjálfti, hægar hreyfingar og stífleiki
Jafnvægisvandamál telst fjórða megineinkennið
hvað fer úrskeiðis í PS
taugaboðefnið dópamín starfar ekki rétt.
PS veldur smám saman truflunum á starfsemi fleiri boðefna en dópamíns.
Þegar einkenni koma í ljós hefur frumunum sem framleiða dópamín fækkað um 80%
Hohen og Yahr
Flokkun:
Stig 1: sjúkdómseinkenni öðrum megin
Stig 2: sjúkdómur báðum megin án jafnvægisskerðingar
Stig 3: vægur til miðlungs sjúkdómur báðum megin; stundum stöðuójafnvægi; er óháður öðrum
Stig 4: mikil skerðing á starfsgetu; getur enn gengið eða staðið hjálparlaust - ekki sjálfbjarga með ADL
Stig 5: bundinn hjólastól eða rúmfastur nema með hjálp.
Lyfjatengd hreyfieinkenni
Lyfjatengdar aukaverkanir í hreyfifærni sjást hjá 50% eftir 5 ára sjúkdóm og 80% eftir 10 ára dópamínmeðferð
Wearing-off
Vísar til endukomu motor og non-motor einkenna áður en komið er að næsta skammti af L-dóða.
On-Off
skyndilegar ófyrirsjáanlegar sveiflur á milli vel/yfir meðhöndlaðra einkenna (on) eða svæsinna undirmöðhöndlaðra parkinson einkenna (off).
sérhæfð lyfjameðferð
Dúódópa- gefið með sírennsli beint í smágirni
djúpkjarna rafskautsörvun (DBS) - örrafskautum komið fyrir í djúp kjörnum heilans
önnur einkenni í PS
Skynfæri: verkir,dofi, skert lyktarskyn
sjálfvirka taugakerfið: réttstöðulágþrýstingur, mikill siti, kyngingarerfiðleikar, hægðatregða
Vitsmuna/hegðunarlegar breytinga: þunglyndi, þreyta, kvíði, sinnuleysi, áráttuhegðun
Svefntruflanir: óhófleg dagsyfja, svefnleysi, fótaóeirð, ofskynjanir.
hjúkrun parkinsonsjúklinga
einstaklingsbundin meðferð er mjög mikilvæg til að gera þeim lífið bærilegra sem hafa veikst:
Meta sjúkling þegar hann sveiflast í einkennum. Þvefaglegt teymi, fræðsla og stuðningur.
öryggi við lyfjagjafir
útvega parkinsonlyf strax við innlögn!!!! Getur verið mjög slæmt að láta fólk bíða.
Parkinsonism-hyperpyrexia syndrome
Einkenni: Mikill vöðvastirðleiki, rugl, minnkuð meðvitund, hiti <38,5, hraður hjartsláttur
Orsakir: Parkinsonlyfjagjöf skyndilega hætt, notkun geðrofs-/róandi lyfja sem geta truflað starfsemi dópamíns, einkenni koma þá fram 2-15 dögum síðar
Meðferð: Gjörgæslueftirlit
Non-motor symptoms
- Melting, 2. þvagfæri, 3. minni/athygli/sinnuleysi, 4. ofskynjanir/ranghugmyndir, 5. þunglyndi/kvíði, 6. kynlíf, 7. hjarta og æðakerfi, 8. svefn/þreyta, 9. verkir, 10. ýmislegt (Tvísýni, þyngdartap)
Helstu parkinson lyf - lyf sem innihalda Levódópa
Madopar, Sinemet, Stalevo - áhrifaríkustu lyfin til þess að meðhöndla motor einkenni
Helstu parkinson lyf - COMT- hemlar
Comtess, ongentys - draga úr niðurbroti levódópa/dópamíns með því að hindra niðurbrot sem á sér stað hjá hjálp Chatechol-o-methyltransferasa og auka þannig helmingunartíma levódópa/dópamíns í blóði og heila
Helstu parkinson lyf - MAO-B-hemlar
Azilect, Eldepryl, selegilin, xadago - auka þéttni dópamíns í heila með því að blokkera ensímið miniamine oxidasa-B sem brýtur niður dópamín.
Helstu parkinson lyf - Dópamín samherjar (agónistar)
virka beint á /örva dópamín viðtækin. Helmingunartími þeirra er almennt lengri heldur en á levódóða, sem mögulega minnkar hættuna á aukaverkunum og þar með sveiflum í hreyfigetur.
Dópamín samherjum er skipt í:
A)
Ergot samherja - þeir eru mun sjaldan notaðir nú er áður vegna hættu á herslis/brjóskmyndun í hjartalokum og retroperitoneum
B)
Non-Ergot samherja - pramipexol, ropinirol, rótgótin, apómorfín
Helstu parkinson lyf - NMDA-hemlar
(amantadin => Symmetrel); getur oft minnkað ofhreyfingar og bætt hreyfigetu. Eru oftast gefnir með levódópa. Er einnig til í fljótandi formi sem getur verið heppilegt ef einstaklingur er með kyngingartruflun
Helstu aukaverkanir parkinsonlyfja
Réttstöðulágþrýstingur, bjúgur, ofskynjanir/skynvilla, ranghugmyndir, hvataröskun, örlyndi, ógleði, svefnhöfgi/skyndisvefn, meltingartruflanir, svefntruflanir.
Frontal lobe
Motor control, problem solving og speech production
Temporal lobe
Auditory pracessing, language comprehensior, memory / information retriveal
brainstem
involutory responses
cerebellum
balance and coardination