Jónína H Flashcards

(59 cards)

1
Q

Parkinsonismi

A

Taugasjúkdómar sem valda hreyfitruflunum sem svipar til einkenna parkinsonsjúkdóms

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

einkenni parkinsonisma

A

Minnst tvö af einkennunum verða að vera til staðar til að greina sjúkdóminn og sjúklingurinn verður að svara meðferð með levodopa.
Einkenni: skjálfti, hægar hreyfingar og stífleiki
Jafnvægisvandamál telst fjórða megineinkennið

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

hvað fer úrskeiðis í PS

A

taugaboðefnið dópamín starfar ekki rétt.
PS veldur smám saman truflunum á starfsemi fleiri boðefna en dópamíns.
Þegar einkenni koma í ljós hefur frumunum sem framleiða dópamín fækkað um 80%

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Hohen og Yahr

A

Flokkun:
Stig 1: sjúkdómseinkenni öðrum megin
Stig 2: sjúkdómur báðum megin án jafnvægisskerðingar
Stig 3: vægur til miðlungs sjúkdómur báðum megin; stundum stöðuójafnvægi; er óháður öðrum
Stig 4: mikil skerðing á starfsgetu; getur enn gengið eða staðið hjálparlaust - ekki sjálfbjarga með ADL
Stig 5: bundinn hjólastól eða rúmfastur nema með hjálp.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Lyfjatengd hreyfieinkenni

A

Lyfjatengdar aukaverkanir í hreyfifærni sjást hjá 50% eftir 5 ára sjúkdóm og 80% eftir 10 ára dópamínmeðferð

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

Wearing-off

A

Vísar til endukomu motor og non-motor einkenna áður en komið er að næsta skammti af L-dóða.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

On-Off

A

skyndilegar ófyrirsjáanlegar sveiflur á milli vel/yfir meðhöndlaðra einkenna (on) eða svæsinna undirmöðhöndlaðra parkinson einkenna (off).

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

sérhæfð lyfjameðferð

A

Dúódópa- gefið með sírennsli beint í smágirni

djúpkjarna rafskautsörvun (DBS) - örrafskautum komið fyrir í djúp kjörnum heilans

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

önnur einkenni í PS

A

Skynfæri: verkir,dofi, skert lyktarskyn

sjálfvirka taugakerfið: réttstöðulágþrýstingur, mikill siti, kyngingarerfiðleikar, hægðatregða

Vitsmuna/hegðunarlegar breytinga: þunglyndi, þreyta, kvíði, sinnuleysi, áráttuhegðun

Svefntruflanir: óhófleg dagsyfja, svefnleysi, fótaóeirð, ofskynjanir.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

hjúkrun parkinsonsjúklinga

A

einstaklingsbundin meðferð er mjög mikilvæg til að gera þeim lífið bærilegra sem hafa veikst:
Meta sjúkling þegar hann sveiflast í einkennum. Þvefaglegt teymi, fræðsla og stuðningur.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

öryggi við lyfjagjafir

A

útvega parkinsonlyf strax við innlögn!!!! Getur verið mjög slæmt að láta fólk bíða.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

Parkinsonism-hyperpyrexia syndrome

A

Einkenni: Mikill vöðvastirðleiki, rugl, minnkuð meðvitund, hiti <38,5, hraður hjartsláttur

Orsakir: Parkinsonlyfjagjöf skyndilega hætt, notkun geðrofs-/róandi lyfja sem geta truflað starfsemi dópamíns, einkenni koma þá fram 2-15 dögum síðar

Meðferð: Gjörgæslueftirlit

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

Non-motor symptoms

A
  1. Melting, 2. þvagfæri, 3. minni/athygli/sinnuleysi, 4. ofskynjanir/ranghugmyndir, 5. þunglyndi/kvíði, 6. kynlíf, 7. hjarta og æðakerfi, 8. svefn/þreyta, 9. verkir, 10. ýmislegt (Tvísýni, þyngdartap)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

Helstu parkinson lyf - lyf sem innihalda Levódópa

A

Madopar, Sinemet, Stalevo - áhrifaríkustu lyfin til þess að meðhöndla motor einkenni

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

Helstu parkinson lyf - COMT- hemlar

A

Comtess, ongentys - draga úr niðurbroti levódópa/dópamíns með því að hindra niðurbrot sem á sér stað hjá hjálp Chatechol-o-methyltransferasa og auka þannig helmingunartíma levódópa/dópamíns í blóði og heila

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

Helstu parkinson lyf - MAO-B-hemlar

A

Azilect, Eldepryl, selegilin, xadago - auka þéttni dópamíns í heila með því að blokkera ensímið miniamine oxidasa-B sem brýtur niður dópamín.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

Helstu parkinson lyf - Dópamín samherjar (agónistar)

A

virka beint á /örva dópamín viðtækin. Helmingunartími þeirra er almennt lengri heldur en á levódóða, sem mögulega minnkar hættuna á aukaverkunum og þar með sveiflum í hreyfigetur.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

Dópamín samherjum er skipt í:

A

A)
Ergot samherja - þeir eru mun sjaldan notaðir nú er áður vegna hættu á herslis/brjóskmyndun í hjartalokum og retroperitoneum

B)
Non-Ergot samherja - pramipexol, ropinirol, rótgótin, apómorfín

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

Helstu parkinson lyf - NMDA-hemlar

A

(amantadin => Symmetrel); getur oft minnkað ofhreyfingar og bætt hreyfigetu. Eru oftast gefnir með levódópa. Er einnig til í fljótandi formi sem getur verið heppilegt ef einstaklingur er með kyngingartruflun

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

Helstu aukaverkanir parkinsonlyfja

A

Réttstöðulágþrýstingur, bjúgur, ofskynjanir/skynvilla, ranghugmyndir, hvataröskun, örlyndi, ógleði, svefnhöfgi/skyndisvefn, meltingartruflanir, svefntruflanir.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

Frontal lobe

A

Motor control, problem solving og speech production

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

Temporal lobe

A

Auditory pracessing, language comprehensior, memory / information retriveal

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
23
Q

brainstem

A

involutory responses

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Q

cerebellum

A

balance and coardination

25
occipital lobe
sight, visual reception and visual interpretation
26
parietal lobe
toush perception og body orientation ans sensory distrimination
27
einkenni frá hæ. heilahveli
* Mismikil lömun í vinstri líkamshelmingi * Skyntruflanir í vinstri líkamshelmingi * Sjónsviðsskerðing (hemianopsia) * Gaumstol (neglect) til vinstri * Mál yfirleitt í lagi * Þvoglumæli (dysarthria) * Erfiðleikar með rýmdarskynjun * Óraunsæi varðandi eigin líkamlega getu * Minnkuð athyglisgáfa – fljótfærni * Verkstol (apraxia) * Aukið tilfinninganæmi * Erfiðleikar með einbeitingu * Minnistruflanir
28
Einkenni frá vi. heilahveli
* Mismikil lömun í hægri líkamshelmingi * Skyntruflanir í hægri líkamshelmingi * Sjónsviðsskerðing (hemianopsia) * Málstol (afasia) * Þvoglumæli (dysarthria) * Eðlileg skynjun á líkama og rúmi * Hæg viðbrögð * Áhyggjur af líkamlegri vanhæfni: *Þunglyndi, kvíði * Athyglisgáfa eðlileg * Verkstol (apraxia) * Aukið tilfinninganæmi * Erfiðleikar með einbeitingu * Minnistruflanir
29
Staðreynd
1/4 á heimsvísu fær strók á lífsleiðinni
30
Blóðþurrðarslag
er annað hvort thrombotic eða embolic. Er um 85% stróks -Trombotic strók er ein agengasta ástæða stróks: í trombotic stroke hefur endothel slagæða í heila skemmst og það setjast frumur innaná æðar og þrengja æðalumenið, sem aftur hindrar blóðflæðið til svæðisins aftan við þrenglsin, tengist oft háþrýsstingi og sykursýki, fólk sem hefur oft fengið TIA áður. -Embolic strók verður þegar blóðkökkur sem circulerar í æðakerfinu lendir í því að komast ekki í gengum smæstu æðarnar og stoppar því blóðflæðið. - Embolic strók er önnur algengasta ástæða stróks.
31
Breytanlegir áhættuþættir
Strók er ´í 87% tilfella vegna breytanlegra áhættuþátta. (hár BÞ, offita, sykursýki, háar blóðfitur, óheilsusamlegt líferni)
32
Milivægasti breytanlegi áhættuþætturinn er
of hár blóðþrýstinur!
33
óbreytanlegir áhættuþættir
Aldur - tvöföld áhætta >55ára Kyn (algengari hjá kk en konur líklegri til að deyja (vegna aldurs)) Kynþáttur - meiri líkur hjá dekkri ættarsaga fyrri saga um heilablóðfall
34
2/3 af strókum
hjá 65 ára og eldri.
35
TIA - transiet ischemic attack
sömu einkenni og strók, þarf að ganga yfir á innan við sólarhring frá upphafi þeirra. 80% af TIA standa einungis yfir í 7-10 mínútur. 9x líklegra að fá alvöru strók.
36
Bráðameðferð - markmið
Markmið - 1. hindra (frekari) skaða á heilavef og 2. fyrirbyggja fylgikvilla.
37
Við dæmigert strók má reina með að heilinn eldist um...?
36 ár
38
reikna má með að minnkun á töf á meðferð um 15 mín ....
leiði 1 mánaðar minnkun á fötlun eftir strók.
39
Brottfallseinkenni
þegar það fer eitthvað frá manni sem maður hafði eins og t.d. máttur í útlimum, sjón, tal, málskilningur og jafnvægi
40
bráðameðferð
nær öll bráðameðferð við blóðþurrðarslagi miðar að því að opna sem fyrsta hina stífluðu æð og/eða lágmarka frekari skaða í penubra svæðinu. Við höfum tvær leiðir til þess að opna hina stíflunðu æð og koma á blóðflæði: blóðsegaleysandi lyf, blóðsegabrottnám: blóðtappinn sóttur í æðaþræðingu Bestur árangur eftir segaleysandi meðferð er eftir því sem tíminn frá því að slagið varð og þar til sjúklingur fær segaleysandi meðferð, er styttri - þeim mun betri árangur. tímatap er heilatap.
41
Verklag við móttöku
Taugaskoðun, mæling lífsmarka, eftirlit með hjartastarfsemi, hreyfing/hafræðing í rúmi, bráða endurhæfing, næringar- og vökvaþörf, tegundir í æð, skimun fyrir kyngingarerfiðleikum, eftirlit með þvagblöðru og meðferð við þvagleka, mat á hættu á legusárum, mat á vistmunalegu ástandi og talgetu/talskilningi, mat á því hvort um er að ræða sjónsviðtap, góð upplýsingagjöf til fjölskyldu/umönnunaraðila.
42
Blóðþrýstingur við heiladrep
allt að <200/110
43
Blóðþrýstingur við heilablæðingu
allt að 140/100
44
hiti!
ef hitin hækkat um 1* þá eykur það dánarlíkur um 30%
45
Viðhaldsvökvi
800ml /klst
46
FeSS
Fever, Sugar (blóðsykur), swallowing
47
3 stig kyngingar
Munnstig - erfiðleikar við að tyggja og flytja fæðu í munni og búa til fæðubólus kokstig - færa fæði í gegnum kokið Vélindastig - erfiðleikar við að færa fæðu niður vélinda til magans.
48
Gaumstol
Gaumstol vísar til erfiðleika eða vanmáttar heilaskaðaðra sjúklinga til þess að bregðast við, átta sig á eða gera sér grein fyrir áreitum frá gagnstæðri hlið við heilaskemmd án þess að einkenni verði skýrð með lömun eða skyntruflun
49
Gaumstol við skynjun
vandamál með “input”; bæling á snertingu, lykt og heyrn (tactile, visual or auditory). Getur rekist á hluti vinstri megin, borðar einungis af hægri hlið disks, les einungis orð “til hægri” í setningum, horfir alveg til hægri (Extreme gaze/head fixation)
50
Hreyfigaumstol
vandamál með “output”; erfiðleikar við að hreyfa útlimi vinstra megin jafnvel þó að engin lömun sé til staðar. Þegar handleggur er færður til hægri yfir miðlínu getur sjúklingur stundum hreyft hendina
51
Gaumstol sem snýr að eigin líkama
erfiðleikar við að snyrta sig vinstra megin, gleymir að klæða sig og finna hluti vinstra megin á líkamanum, mataleifar innan á vinstri kinn
52
Hugmyndar gaumstol
Algengt vandamál er innsæisleysi.
53
Flogaveiki
Skyndileg tímabundin truflun í rafkerfi heilans sem kemur fyrir oftar en einu sinni. Hefur margvísleg einkenni og er einkenni um sjúkdóm eða starfsemistruflun í heilanum.
54
ólíkar gerðir floga
Gerðir floganna fer eftir því hvar í heilnaum eðlileg samskipti truflast 3 megin flokkar * altæk flog * staðbundin flog (60%) * störuflog Ekki öll flog eru krampaflog (grand-mal)
55
Ictal skilgeriningar
Pre-ictal; tíminn fyrir flog, t.d. ára Ictal; flogið sjálft Post-ictal; tíminn eftir flog sem varir þangað til sjúklingur nær fullri meðvitund.
56
Grand mal flog
Skyndilega verður allur heilinn fyrir truflun. Viðkomandi missir samstundis meðvitund og fellur til jarðar. Stundum heyrist hávært óp (e. epileptic cry) og stafar það af vöðvasamdrætti í brjóstkassa sem þrýstir loftinu út. Líkaminn stífnar (tóniskt þrep) í stutta stund og síðan fara kippir (clonisk þrep) um líkamann. Öndun getur verið grunn og jafnvel stoppað í augnablik, húðin verður bláleit. Munnvatn getur vætlað úr munni og stundum tæmist þvagblaðra og ristill vegna vöðva-samdráttar. Kippir ganga yfirleitt yfir eftir 1-2 mín og sjúklingur andar kviðöndun – hærri öndunarhljóð. Á meðan einstakl. er að komast til meðvitundar getur hann verið ruglaður og syfjaður (post-ictal)
57
Hjúkrun sjúklinga með flog
* Vera hjá sj. á meðan á krampa stendur * Halda loftvegum opnum og gefa súrefni, ef við á * Stýra hreyfingum til að forðast meiðsli (aldrei þvinga) * Losa um fatnað sjúklings ef hætta er á að hann þrengi að honum * Skrá einkenni/upplýsingar á krampaskema * Mikilvægt er að sjá muninn á krampa og postictal ástandi * Mikilvægt hlutverk hjfr. er að róa aðstandendur sem verða vitni að krampanum
58
Flog - fara yfir
* Saga, tíðni, tegund af flogum, fyrirboði, lýsing á fyrirboðum. * Lýsing á krömpum/flogum sem sjúklingur er vanur að fá * Hvernig byrjaði krampinn, hvernig byrja krampar venjulega hjá sjúklingi * Lengd hvers áfanga flogsins * Minnkun á meðvitund; fylgir fyrirmælum, eins og t.d. lyftir höndum * Automatismar; hræðsla, tyggur, síendurtekur marklitlar hreyfingar, svo sem fitl, reiði, geiflur í andliti, smjatt, verbal tjáning * Aura; einstaklingsbundin tilfinning eins og „ofskynjanir“ heyrn, sjón, hreyfing. * Hreyfingar í krömpum; hvar byrjaði krampinn og hvernig þróast hann * Generaliserað; tónískir, klónískir (kippir) * Ljósop; Jafn stór, svara ljósi, útvíkkuð sjáöldur, augun fixeruð til annarar hliðar, nystagmus * Annað; beit sjúklingur sig í tunguna, froða, blámi, fölvi, missti þvag-hægðir * Hvað stóð krampinn í langan tíma * Hvernig var ástand sjúklings eftir krampann, sofandi, afasiskur, höfuðverkur, ruglaður, lamaður, svimi, syfjaður, minnisleysi, skýr, áttaður * Hvað var sjúklingur lengi postictal, Þurfti hann að fá lyfjagjöf, lífsmörk, GCS, krampaskemi
59
Eftir flogið
Eftir flogið er mikilvægt hagræða sj. ef hann er postictal * Leyfa skal sjúklingi að hvíla sig eftir krampann * Neurol. brottfallseinkenni eftir krampa s.s. Todd ́s paresa, lamanir, máltruflanir * When the patient awakens, he/she should be reoriented to the environment