Kafli 1

Question 1

Hvað er sálfræði?

Answer 1

Vísindagrein sem fæst við athuganir á atferli og hugsun

Question 2

Hvað er atferli (behaviour)?

Answer 2

Sjáanleg virkni og sjáanleg viðbrögð sem eru mælanleg

Question 3

Hvað er hugur (mind)?

Answer 3

Innri ferli sem eru ekki sjáanleg með beinum hætti líkt og hugsanir og tilfinningar. Þurfa því að vera metin með sjáanlegum og mælanlegum svörum eða viðbrögðum.

Question 4

Hvað er gagnrýnin hugsun?

Answer 4

Gagnrýnin hugsun felur í sér að taka virkan þátt í að skilja heiminn í kringum þig ekki bara meðtaka allar upplýsingar sem staðreyndir

Question 5

Hvað er að meta réttmæti upplýsinga?

Answer 5

Hvernig veistu það? Hvaða gögn styðja það? Hvernig var það mælt? Eru aðrar mögulegar skýringar

Question 6

Hvað eru grunnrannsóknir (basic research)?

Answer 6

Rannsóknir sem hafa fyrst og fremst þann tilgang að afla sér nýrrar þekkingar. Þær skoða hvernig og afhverju fólk hegðar sér, hugsar og upplifir tilfinningar eins og það gerir. Grunnrannsóknir eru bæði framkvæmdar á rannsóknarstofum og í raunverulega heiminum á annaðhvort manneskjum eða dýrum

Question 7

Hvað eru hagnýtar rannsóknir (applied research)?

Answer 7

Rannsóknir hannaðar til þess að leysa sértæk, hagnýt vandamál. Þær nota vísindalega þekkingu sem er þegar til staðar til að hanna, innleiða og mæla árangur ýmissa inngriða og mæliaðferða.

Question 8

Hver eru markmið rannsókna í sálfræði?

Answer 8

Lýsa, skilja, spá fyrir um, hafa áhrif á og hagnýta

Question 9

Eru hugurinn og líkaminn tengd eða aðskilin fyrirbæri (mind-body & nature-nurture)?

Answer 9

Geta miklar og alvarlega hugsanir og andleg fyrirbæri leitt til einhverskonar líkamlegra einkenna? Hvort hefur líffræðilegi eða umhverfis þátturinn meiri áhrif á hegðun? Mikilvægt að skoða alltaf alla þætti til að auka skilning

Question 10

Hvað er tvíhyggja (mind-body dualism)?

Answer 10

Hugurinn er andlegt fyrirbæri sem fellur ekki undir þau efnislegu lögmál sem stýra líkamanum. Hugurinn og líkaminn eru aðskilin

Question 12

Hver var forsprakki tvíhyggjunar?

Answer 12

René Descartes var forsprakki tvíhyggjunar

Question 13

Hvað er einhyggja (monism)?

Answer 13

Á móti tvíhyggju. Hugurinn og líkaminn eru eins. Hugurinn og líkaminn ekki aðskilin, andlegir atburðir einfaldega afurð líkamlegra atburða í heilanum. Hægt er að rannsaka hugann með því að mæla líkamleg ferli innan heilans. Thomas Hobbes stuðningsmaður einhyggju

Question 14

Hvað er raunhyggja (empiricism)?

Answer 14

Reynsla er uppspretta allra hugmynda og allrar þekkingar. Reynslunni er aflað í gegnum skynfærin. Athugun/upplifun er gildari/betri aðferð til þekkingar heldur en ástæða (staðreynd). Ástæður geta verið skekktar með villum t.d. í rannsóknum. John Locke fylgdi raunhyggju

Question 15

Hver stofnaði fyrsu tilraunastofuna?

Answer 15

Wilhelm Wundt stofnaði fyrstu tilraunastofuna í Þýskalandi árið 1879 í University of Leipzieg

Question 16

Hver er talinn vera faðir sálfræðinnar?

Answer 16

Wilhelm Wundt

Question 17

Hvað er formgerðarhyggja (structaralism)?

Answer 17

Rannsóknir á grunneiningum hugans. Notuð innnskoðun. Vildu brjóta upp hugann í marga hluta og rannsaka hvern hluta líkt og efnafræðingur brýtur niður efni.

Question 18

Hverjir voru fylgjendur formgerðarhyggju?

Answer 18

Wilhelm Wundt og Edward Titchener voru fylgjendur formgerðarhyggju.

Question 19

Hvað er virknihyggja (functionalism)?

Answer 19

Sálfræði ætti að rannsaka virkni meðvitundarinnar frekar en form hennar. Mótsvar við formgerðarhyggju. Fókusinn á hvernig og af hverju. William James höfuðsmaður virknihyggju. Úr virknihyggju spruttu sálfræðigreinar nútímans: Hugræn sálfræði/Hugfræði og þróunarsálfræði kannaði aðlögunarhæfni hegðunar.

Question 19

Hver er munur á virknihyggju og formgerðarhyggju?

Answer 19

Formgerðarhyggjan myndi útskýra hvernig hendur og fætur hreyfast með því að rannsaka hvernig bein, vöðvar og sinar starfa. Virknihyggjan myndi spyrja af hverju erum við með hendur og fætur og hvernig hjálpa hendur og fætur okkur að aðlagast umhverfinu?

Question 20

Hverjir voru fyrstu til að tengja núverandi viðburði í lífi manneskju við fortíð hennar?

Answer 20

Pierre Janet og Jean Marc Chacot fyrstir til að tengja núverandi viðburði í lífi manneskju við fortíð hennar.

Question 20

Hvað er sálaraflsfræði (psychodynamic perspective)?

Answer 20

Leita að orsökum hegðunar í persónuleika okkar, Leggur áherslu á hlutverk undirmeðvitundar. Umdeild kenning þar sem hún skilar ekki afgerandi vísandalegum rannsóknarniðurstöðum.

Question 21

Hverjir studdu við sálkönnun (psychoanalysis)?

Answer 21

Sigmund Freud og Melanie Klein studdust við sálkönnun

Question 22

Hvað er sálkönnun?

Answer 22

Áhersla lögð á greiningu innri ferla- fyrst og fremst undirmeðvitundar. Þróuð af Freud. Töldu a’ sjúkdómar með líkamleg einkenni gætu átt sér sálrænar orsakir sem eru ómeðvitaðar

Question 23

Hvað er dáleiðsla (hypnosis)?

Answer 23

Notuð til að ná upp tilfinningum og bældum minningum

Question 24

Hvað eru frjáls hugartengsl (free association)?

Answer 24

Voru mikið notuð þar sem einstaklingur talaði og talaði þangað til hann kom að sársakafullum bældum bernskuminningum- oft kynferðislegar. Að muna eftir þeim og “endurupplifa” þær gat minnkað einkenni

Question 25

Hvað eru varnarhættir (defense mechanism)?

Answer 25

Sálfræðileg viðbrögð t.d. að bæla niður atburði/minningar sem hjálpa okkur að takast á við kvíða og sársauka tengt sársaukafullum/áfallatengdum minningum

Question 26

Hvað er viðfangs-tengsla kenningin (object relations theory)?

Answer 26

Kenning um að reynsla okkar af umönnunaraðilum í bernsku móti viðhorf okkar. T.d. tengsl milli þess að manneskja sé feimin og að hún hafi át foreldra sem höfnuðu henni

Question 27

Hvað gerði Sigmund Freud?

Answer 27

Kenningar hans urðu til þess að sálfræðingar fóru að leggja áherslu á að rannsaka drauma, minni, ofbeldishegðun og geðraskanir.

Question 28

Hver var Carl Jung?

Answer 28

Carl Jung var nemandi Freuds sem setti fram hugtakin innhverfa og úthverfa sem enn eru notuð í dag. The complex hugmynd hans um uppsöfnun tilfinningum í undirmeðvitundinni sem sálgreining gæti hjálpað við að ráða fram úr. Telur útaf þessum complex gæti verið erfitt að skilja skrítna hegðun manna. Sakaður um að hafa samúð með nasistum.

Question 29

Hvað er atferlisfræði (behavioural perspective)?

Answer 29

Skoðar hlutverk ytri umhverfisáreita á stjórn hegðun okkar. Var mótsvar við sálaraflsfræði og er ríkjandi sjónarmið í nútímasálfræði.

Question 29

Hvaðan er uppruni atferlisfræðarinnar?

Answer 29

Uppruninn úr raunhyggju (reynsla uppspretta þekkingar- aflað í gegnum skynfæri)

Question 30

Hverjir eru lykilmenn atferlisfræðinnar?

Answer 30

John Locke, Ivan Pavlov, Edward Thorndike, John B Watson og B.F. Skinner

Question 31

Hver er John Locke?

Answer 31

Setti fram hugtakið “Tabula Rasa” sem merkir að við fæðingu er hugur manneskju eins og óskrifað blað og einungis reynsla og upplifun okkar eftir fæðingu getur mótað okkur

Question 32

Hver er BF Skinner?

Answer 32

Fremstur í flokki í nútíma atferlisfræði. Rannsóknir hans sýndu fram á hvernig hegðun er mótuð með umbunum og refsingum

Question 33

Hver er John B Watson?

Answer 33

“Give me a dozen healthy infants…”

Question 34

Hver er Edward Thorndike?

Answer 34

Setti fram afleiðingarlögmálið (law of effect); lýsti hvernig jákvæðar afleiðingar munu auka líkur á að hegðun sé endurtekin og slæmar afleiðingar muni minnka líkurnar.

Question 35

Hver er Ivan Pavlov?

Answer 35

Setti fram hugtakið klassísk skilyrðing; sagði til um hvernig umhverfið getur mótað hegðun með tengslum áreita

Question 36

Hvað er róttæk atferlishyggja?

Answer 36

Nálgun Skinners. Trúði að samfélag manna gæti beislað orku umhverfisins til þess að breyta hegðun sinni til hins betra. Talinn hafa farið út í öfga með nálgun sinni. Ýtti samt sem áður undir að rannsakendur færu að skoða meiri áhrif umhverfis á velferð manna

Question 37

Hvað er atferlismótun (behaviour modification)?

Answer 37

Áhersla lögð á að minnka hegðunarvanda og auka jákvæða hegðun með því að meðhöndla umhverfisþætti

Question 38

Hvað er hugræn atferlishyggja (cognitive behaviourism)?

Answer 38

Bæði reynsla og umhverfistengdir þættir hafa áhrif á hugsanir og hugsanir hafa áhrif á hegðun. Lagði áherslu á hugræn ferli líkt og minni og athygli.

Question 39

Hvað er mannúðarhyggja (humanistic perspective)?

Answer 39

Leggur áherslu á frjálsan vilja, persónuþroska og leit að tilgangi lífsins. Sett fram sem mótvægi við sálaraflskenningar og atferlisfræði.

Question 40

Hvað er sjálfsbirting (self-actualisation)?

Answer 40

Meðfædd þörf til þess að fullnýta hæfileika sína. Maslow.

Question 41

Hvað er jákvæð sálfræði (positive psychology)?

Answer 41

Hreyfing innan sálfræði sem leggur áherslu á að rannsaka styrkleika manneskjunnar. Tengt mannúðarhyggju og hluti af nútímasálfræði.

Question 42

Hver er Carl Rogers?

Answer 42

Var húmanisti og upphafsmaður sálfræðimeðferðar; fyrstur til að taka upp ráðgjafa tíma og greina viðtalið á upptökunni

Question 43

Hvað er hugfræði (cognitive perspective)?

Answer 43

Rannsaka eðli hugsana og hvernig þær hafa áhrif á hegðun. Byggist mikið á innskoðun

Question 44

Hvað er skynheildarsálfræði (gestalt psychology)?

Answer 44

Rannsökuðu hvernig frumeiningar reynslu eru skipulagðar sem ein heild. Af hverju sér hugurinn heild en ekki einstaka hluti.

Question 45

Hvað er nútíma hugfræði?

Answer 45

Leggur áherslu á að rannsaka rökhugsun, ákvarðanatöku, skynjun, tungumál, vandamálalausn osfrv.

Question 46

Hvað er hugræn taugavísindi (cognitive neuroscience)?

Answer 46

Grein sem notar heilarit og myndgreiningar af heilanum til að rannsaka virkni heilans á meðan fólk leysir hugrænn verkefni. Skoðar hvernig heilinn lærir tungumál og öðlast þekkingu, myndar minningar og fleira.

Question 47

Hvað er félagsleg uppbygging (social constructivism)?

Answer 47

Áhrifamikið sjónarmið hugfræðinnar sem byggist á því sem við persónulega teljum til “okkar raunveruleika” en er að mestu bara okkar eigin hugarsmíð sem við deilum oft með félagshópum okkar sem trúa og sjá fyrir sér nokkurn veginn það sama. Mismunandi eftir menningum.

Question 48

Hvað er félagsmenning (sociocultural perspective)?

Answer 48

Rannsakar hvernig félagslegt umhverfi og menningartengt nám hefur áhrif á hegðun, hugsun og tilfinningar.

Question 49

Hvað er menning (culture)?

Answer 49

Gildi, viðhorf, hegðun og hefðir sem stór hópur fólks deilir og færist áfram frá einni kynslóð til annarrar.

Question 50

Hvað er félagsmótun (socialisation)?

Answer 50

Ferlið þar sem menningu er miðlað til og tekin upp af nýjum meðlimum hópsins

Question 51

Hvað er staðall/viðmið (norms)?

Answer 51

Grundvallarreglur sem tiltaka hvaða hegðun er ásættanleg fyrir meðlimi hópsins

Question 52

Hvað er menningar-sálfræði (cross cultural psychology)?

Answer 52

Rannsakar hvernig menningu er miðlað til meðlima hópsins og athugar það sem fólk frá ólíkum menningar hópum á sameiginlegt og það sem aðgreini ólíka menningarhópa.

Question 53

Hvað er heildarhyggja (collectivism)?

Answer 53

Markmið einstaklingsins eru ekki jafn mikilvæg og markmið hópsins. Heildar hyggja er meira áberandi í t.d. Asíu, Afríku og S-Ameríku

Question 54

Hvað er einstaklingshyggja (individualism)?

Answer 54

Leggur áherslu á þarfir og markmið einstaklingsins. Áberandi í vestrænum samfélögum.

Question 55

Hvað er lífeðlisleg sálfræði (biological perspective)?

Answer 55

Rannsakar hvernig heilavirkni og önnur líkamleg virkni stjórnar hegðun

Question 56

Hvað er taugasálfræði (behavioural neuroscience)?

Answer 56

Rannsakar heilavirkni og hvaða taugafræðileg ferli eru undirliggjandi í hegðun okkar, skynjun, tilfinningum og hugsunum.

Question 57

Hvað eru taugaboðefni (neurotransmitters)?

Answer 57

Efnasambönd sem taugafrumur losa og gerir þeim kleift að hafa samskipti við aðrar taugafrumur

Question 58

Hvað er atferlisleg erfðafræði (behavioural genetics)?

Answer 58

Rannsaka áhrif erfða á tilhneigingu til hegðunar, t.d. er hægt að rækta hund fyrir útlitslega og heðunar eiginleika.

Question 59

Hver er Charles Darwin?

Answer 59

Setti framm náttúruval: aðeins hinir hæfustu lifa af. Þegar erfðatengdur þáttur gefur ákveðnum einstaklingum forskot á aðra og eru þeir því líklegri til að lifa af og þessi eiginleiki getur erfst til afkvæma

Question 59

Hvað er þróunarsálfræði (evolutionary psychology)?

Answer 59

Leitast við að skýra hvernig þróun mannsins hefur mótað mannlega hegðun

Question 60

Hvernig er sálfræði nútímans?

Answer 60

Afar stór og víðferm fræðigrein. Fæst við rannsóknir tengdar lífeðlisfræði, taugafræði, hugfræði, atferlisfræði, erfðafræði, félagsmótun, heilsu, menntun, viðskiptum osfrv. Rannsóknirnar eru viðbót við grunnþekkingu á manninum en einnig hagnýtar á fjölbreyttum sviðum tengdum ofangreindum þáttum. Notuð til að breyta hegðun fólks til hins betra