begrippen

Question 1

de 4 A’s

Answer 1

Conceptuele kijk binnen de arbeidssociologie om een arbeidsplaats te bestuderen: arbeidsinhoud, arbeidsomstandigheden, arbeidsvoorwaarden en (individuele) arbeidsverhoudingen

Question 2

actieve welvaartstaat

Answer 2

Een samenleving/economie die door een activerend arbeidsmarktbeleid de participatiegraad van de werkende (en werkzoekende) beroepsbevolking - door diverse beleidsinterventies - aan de arbeidsmarkt te verhogen (werkzaamheidgraad), teneinde enerzijds de welvaart te kunnen blijven produceren, anderzijds voldoende inkomen te realiseren voor zij die niet (meer) participeren aan de arbeidsmarkt (sociale zekerheid).

Question 3

activerend arbeidsmarktbeleid

Answer 3

Beleid dat via allerlei (beleids)interventies, zowel werklozen sneller aan de slag wil krijgen, dan oudere werknemers langer aan het werk wil houden. Voorbeelden van Interventies zijn: het bevorderen talent/competentieontwikkeling, het versneld communiceren van vacatures, het inkorten werkloosheidsduur (met de vraag wel effect dit heeft), het verlagen werkloosheidsuitkering in de tijd etc. Flexicurity (Denemarken) is een model voor activerend arbeidsmarktbeleid, dat de inkomenszekerheid relatief combineert.

Question 4

afhankelijke variabele

Answer 4

het te verklaren fenomeen of variabelen.

Question 5

aggregatieniveau

Answer 5

De mate van abstrahering van een analyseniveau (micro, meso, macro)

Question 6

Agility

Answer 6

Binnen het geavanceerd kapitalisme is de wereldwijde competitiviteit een dominant strategisch aandachtspunt voor veel organisaties. Dit vertaalt zich vandaag in een wendbare / flexibele organisatie. ‘Business agility’ is een resultante van de combinatie van: (1) sensitiviteit voor de veranderende omgeving; (2) het snel kunnen operationaliseren van een werkbaar productie/dienstverleningsconcept; (3) de verandering implementeren. Dit zal zich meer en meer vertalen in een wendbare (arbeids)organisatie.

Question 7

allocatiefunctie

Answer 7

(proces arbeidsmarkt) De wijze waarop de beschikbare arbeidskrachten over de beschikbare banen verdeeld worden. En bijgevolg al dan niet een baan en een loon verwerven (naast status …).

Question 8

arbeid

Answer 8

Omvat alle (sociale) activiteiten die de omgeving / kennis transformeren (het produceren van goederen of diensten) en een nut opleveren voor diegene die de arbeid verricht, voor zijn of haar naaste omgeving en/of voor de samenleving als geheel. Arbeid wordt vaak verengd tot betaalde arbeid.

Question 9

arbeid(er)strijd

Answer 9

De strijd die werkende mensen voeren om greep op hun eigen arbeidssituatie te verkrijgen of te behouden (als vakman bv.) binnen het perspectief van de kapitalistische productiewijze, waar ‘winst’ de rationale is.

Question 10

arbeidsaanbod

Answer 10

De voor werkgelegenheid beschikbare mensen.

Question 11

arbeidsbestel

Answer 11

Een bepaalde sociaaleconomische orde, waarin allerlei vormen van arbeid als middel van bestaan worden erkend en gehonoreerd. Binnen arbeidssociologie ligt de ‘focus’ op het samenspel tussen drie arena’s van arbeid: de arbeidsorganisatie, de arbeidsmarkt en het (eventuele) systeem van arbeidsverhoudingen.

Question 12

arbeidscultuur

Answer 12

Het geheel van waarden, normen en opvattingen die mensen ten aanzien van hun arbeid percipiëren en /of beleven, dewelke (ook) hun arbeidsinzet stuurt.

Question 13

arbeidsverdeling

Answer 13

De coördinatie van arbeidskrachten en arbeidsmiddelen in een bureaucratisch model van arbeidsorganisatie. Centrale aandachtspunten zijn taakverdeling, controle, efficiëntie en productiviteit. Daarbij worden gehele taakpakketten van geschoolde beroepen opgesplitst in zo efficiënt en productief mogelijke deeltaken en verbindt ze met een bepaalde coördinatie en organisatiewijze. In het Engels is dit ‘technical’ of ‘fragmented division of labour’. (Sociale) arbeidsdeling wordt in alle menselijke samenlevingen in mindere of meerdere mate aangetroffen, (technische) arbeidsverdeling niet.

Question 14

arbeidsdeling

Answer 14

De verscheidenheid van arbeidsverrichtingen die voortvloeien uit de menselijke hoedanigheid in termen van ‘specialisatie’. De beroepenstructuur van een samenleving als de uitkristallisatie naar diverse (interdependente) beroepen is het resultaat. In het Engels is dit ‘social division of labour’. (Sociale) arbeidsdeling wordt in alle menselijke samenlevingen in mindere of meerdere mate aangetroffen, (technische) arbeidsverdeling niet.

Question 15

arbeidsethos

Answer 15

Het geheel van waarden en normen met betrekking tot de betekenis van arbeid in het leven van mensen en in de samenleving als geheel.

Question 16

arbeidsinhoud

Answer 16

De diverse (soorten) taken die de medewerker moet uitvoeren binnen de functie. Kenmerken kunnen zijn de ttaalstructuur, de regelstructuur, de samenwerkingsstructuur, de competentievereisten, de leermogelijkheden …

Question 17

arbeidskracht

Answer 17

Het vermogen om te werken, of het potentieel van een bepaalde persoon om arbeid te verrichten als resultaat van zijn of haar fysieke en cognitieve mogelijkheden. Arbeidskracht is een soort belofte op arbeid.

Question 18

arbeidsmarkt

Answer 18

De denkbeeldige ruimte waar werkgevers en werknemers zich ten aanzien van elkaar als aanbieders van arbeidsplaatsen (de vraagzijde) en aanbieders van arbeidskracht (de aanbodzijde) bevinden.

Question 19

arbeidsmarktregime

Answer 19

De institutionele arrangementen die het functioneren van een arbeidsmarkt (mede) bepalen. Kenmerken kunnen bijvoorbeeld zijn: de ontslagreglementering (makkelijk of moeilijk), werkloosheidsarrangementen (tijdsduur, generositeit uitkering, voorwaardelijkheid, nadruk op activering). Het kan getypeerd als een continuüm met als uitersten enerzijds rigide, anderzijds flexibel.

Question 20

arbeidsmobiliteit

Answer 20

De bewegingen van aanbieders op de arbeidsmarkt, binnen of tussen organisaties.

Question 21

arbeidsmoraal

Answer 21

Een normbesef met betrekking tot de maatschappelijke ‘plicht’ tot arbeiden.

Question 22

arbeidsmotivatie

Answer 22

De dynamische oorzaken voor het ontstaan, de intensiteit en de persistentie van doelgericht gedrag in arbeidssituaties.

Question 23

arbeidsomstandighede

Answer 23

De fysieke en psychische kenmerken van een arbeidstaak en de onmiddellijke context (de werkpost of het station) waarbinnen de arbeid gepresteerd wordt. Kenmerken zijn bijvoorbeeld: veiligheid, gezondheid, welzijn van de arbeid.

Question 24

arbeidsorganisatie

Answer 24

De wijze waarop het totaal van de te verrichten werkzaamheden / bewerkingen (taken) over de werknemers wordt verdeeld en gecoördineerd (hiërarchie en afstemming), gericht op een maximale inzet van het beschikbare arbeidsvermogen met het oog op het maximaal volbrengen van de strategische organisatiedoelstellingen. Dit resulteert in een netwerk van arbeidsplaatsen.

Question 25

arbeidsoriëntatie

Answer 25

De beweegredenen die werknemers percipiëren om te werken of hun concrete verwachtingen met betrekking tot de opbrengst van hun arbeid.

Question 26

arbeidsparticipatie

Answer 26

Deelname van de diverse sociale categorieën werknemers aan het maatschappelijke arbeidsproces. Zo kunnen er verschillen zijn naar geslacht, etnische afkomst, leeftijd etc.

Question 27

arbeidsplaats

Answer 27

De sociale situatie – binnen een arbeidsorganisatie – waar de arbeidsrol vorm krijgt.

Question 28

arbeidsproces

Answer 28

De inhoud van de taken (rollen) die binnen in een (arbeids)organisatie moeten worden verricht, de ‘bemanning’ van de afdelingen en arbeidsgroepen en de beloningssystemen die eraan gekoppeld zijn.

Question 29

arbeidsprocesbenadering

Answer 29

Stroming in de arbeidssociologie die het productieproces ziet als resultante van de ‘strijd’ tussen management (kapitaal) en arbeiders om de ‘beheersing’ van of controle over het arbeidsproces (arbeidstaakbeheersing). De focus ligt op het taylorisme als een type arbeidsorganisatie waar het management zo maximaal mogelijk de uitvoering van het werk beoogde te controleren / disciplineren.

Question 30

arbeidspsychologie

Answer 30

Dat deel van de psychologie dat zich bezighoudt met de individuele en sociaalpsychologische aspecten die zich voordoen als mensen (samen) arbeid verrichten.

Question 31

arbeidssituatie

Answer 31

Het geheel van arbeidstaken (inhoud), -omstandigheden, -voorwaarden en -verhoudingen waaronder mensen de van hen gevraagde prestatie leveren conform hun arbeidspotentieel of -vermogen.

Question 32

arbeidssociologie

Answer 32

Dat deel van de sociologie dat zich bezighoudt met de sociale verschijnselen die zich voordoen als mensen (samen) arbeid verrichten, op micro-, meso- en macroniveau. De focus ligt op de implicaties van technologische veranderingen en globalisering voor arbeid, de arbeidsorganisatie, de arbeidsmarkten, de arbeidsverhoudingen en de managementpraktijken.

Question 33

arbeidstaakbeheersing

Answer 33

De mogelijkheid om kenmerken van de arbeidssituatie zoals bijvoorbeeld de voorbereidingen, de ondersteuning, de regeling en de uitvoering van de werkzaamheden, niet dan wel zelf of in overleg beslissingen te nemen (mate autonomie en verantwoordelijkheid).

Question 34

arbeidstevredenheid

Answer 34

(arbeidssatisfactie) De subjectieve perceptie met betrekking tot de diverse aspecten van het werk of wel de globale arbeidssituatie in termen van (ervaren) voldoening.

Question 35

arbeidsverdeling (durkheim)

Answer 35

De verscheidenheid van taken die er in een maatschappij te vervullen zijn. Klassiek is er het onderscheid tussen mechanische en organische solidariteit gecombineerd met het type arbeidsverdeling.

Question 36

arbeidsverhoudingen (collectieve)

Answer 36

De sociale ruimte waar werkgevers en werknemers elkaar - niet als individuen -, maar als partijen of georganiseerde (representatieve) sociale collectiviteiten (als een belangenorganisatie zoals vakbonden en werkgeversorganisaties) binnen een geïnstitutionaliseerd samenspel mekaar ontmoeten (om te overleggen of te onderhandelen). Sociologisch zijn dit de politiek en juridisch gereguleerde machts- en ruilrelaties tussen werknemers en werkgevers, met mogelijk de staat als derde partij. Binnen dit subsysteem krijgen de voorwaarden en omstandigheden (extern) vorm (in een cao) waaronder arbeidsrelaties (kunnen) worden aangegaan. De laatste jaren wordt meer ‘employment relations’ gesproken. Daarnaast verwijst dit ook naar de sociale relaties binnen een organisatie, concreet de werkvloer. Het gaat dan om de (dagelijkse) mogelijkheden tot inspraak en/of medezeggenschap (participatie) en over de steun die men mag verwachten vanwege collega’s en leidinggevenden.

Question 37

arbeidsvermogen

Answer 37

Een kenmerk van de werknemer dat verwijst naar bepaalde (potentiele) competenties (kennis, vaardigheden, attituden), spierkracht, … dat alleen maar reëel wordt vanaf het moment dat het daadwerkelijk wordt ingezet binnen productie- en arbeidsprocessen.

Question 38

arbeidsvoorwaarden

Answer 38

De diverse afspraken tussen werkgever en werknemer met betrekking tot de voorwaarden waaronder arbeid ingehuurd en verhuurd wordt op de arbeidsmarkt. Het betreft vooral arbeidsduur en –tijden, naast verloning. Er kan een onderscheid gemaakt naar: primaire, secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden. De minimale randvoorwaarden worden onderhandeld buiten de organisatie (nationaal en sectoraal).

Question 39

arbeidsvoorwaardenbeheersing

Answer 39

De mogelijkheid tot het nemen van beslissingen betreffende de voorwaarden waaronder arbeidsprestaties worden verricht, meer in het bijzonder over de materiële kanten van de arbeidsverhouding of relatie.

Question 40

arbeidsvraag

Answer 40

De op de arbeidsmarkt beschikbare werkgelegenheid / (loop)banen.

Question 41

armoede

Answer 41

Een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de mensen in armoede van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen.

Question 42

armoedegrens

Answer 42

De inkomensnorm die stelt welk bedrag nodig is om te voorzien in de basisbehoeften van een ‘huishouden’ zoals kleding, drinkwater, voedsel, huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg of cultuurparticipatie). De EU-armoedegrens ligt op 60% van het mediaan inkomen in een samenleving, aangepast aan het huishoudtype. In België leeft 1 op 7 huishoudens of ongeveer 15% onder de armoedegrens. De cijfers zijn gebaseerd op de jaarlijkse EU-SILC-enquête (Eurostat).

Question 43

armoede paradox

Answer 43

Wie in armoede verzeild raakt, zoekt vaak de stad op, wegens haar anonimiteit en/of sterker uitgebouwde sociale dienstverlening. Armoede is er geconcentreerd in bepaalde wijken. Deze concentratie leidt tot een versterking van de achterstellingseffecten, onder meer via het ontbreken van rolmodellen en de afwezigheid van toekomstperspectieven. De vraag rijst of er een ‘urbane onderklasse’ ontstaat, waarbij allerlei processen leiden tot maatschappelijke uitsluiting.

Question 44

armoedeval

Answer 44

Verwijst naar de afwezigheid van stimulansen om sociale uitkeringen in te ruilen voor slecht betaalde, tijdelijke, laaggeschoolde jobs. Het gaat daarbij niet alleen om de financiële dimensie, maar ook om het missen van ‘kwaliteitstijd’, waardoor ze zich niet serieus kunnen bijscholen en van ‘kwaliteitsruimte’ (ontoegankelijkheid van publieke plekken, bibliotheken, gemeenschaps-voorzieningen).

Question 45

ascritieve arbeidsdeling

Answer 45

op basis van gender of sociale afkomst. Die rudimentaire arbeidsdeling was gebonden aan een opleidingssysteem dat gegrondvest was op familiebanden (‘van vader op zoon’) en hoofdzakelijk gericht was op ‘al doende leren’.

Question 46

Austeriteitsbeleid

Answer 46

De beleidsmaatregelen met betrekking tot de organisatie van economie door de staat - in het verlengde van de Washingtonconsensus en dus extern opgelegd bij een financieel noodscenario – zoals pleidooien/verplichtingen voor de ‘modernisering’ / flexibilisering van de arbeidsmarkt, het bevorderen van de vrije handel (wegnemen van protectionistische restricties), het voeren van een streng bezuinigingsbeleid om de overheidsschulden af te bouwen, de privatisering van ‘overheidsorganisaties’, liberalisatie ten behoeve van buitenlandse directe investeringen, het korten van de uitgaven van de verzorgingsstaat met de klemtoon op het een workfare karakter etc.

Question 47

automatisering

Answer 47

De controle-, correctie- en terugkoppelingstaken van mensen binnen een productieproces verschuiven naar speciale machines, die zelf op basis van algoritmen de processen (be)sturen en menselijke arbeid vervangen (digitalisering).

Question 48

autonome taakgroep

Answer 48

De groep werknemers (team) met een eigen regelvermogen (autonomie) en dus verantwoordelijkheid voor een bepaald deel van het productieproces (teamwerk), gesitueerd binnen de globale strategie van een organisatie.

Question 49

autonomie

Answer 49

De regelruimte en verantwoordelijkheid om binnen de functie (gedeeltelijk) zelf de arbeidsprestatie te organiseren (regelen / plannen, ondersteunen, voorbereiden …) binnen het ruimere kader van de arbeidsorganisatie.