Diagnostyka chorób endodontium Flashcards

1
Q

Jakie wyróżniamy klasyfikacje symptomatologiczno-histopatologiczne chorób miazgi? Na czym opiera się ich założenie?

A
  • klasyfikacje Wilgi, Gofunga, Helda, Millera
  • na podstawie wnikliwych badań klinicznych można ustalić rozpoznanie histopatologiczne → błędne rozumowanie, które prowadzi do wielu pomyłek diagnostycznych i w konsekwencji złych wyników leczenia
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

Podział Wilgi:

A
I. zapalenia ostre 
• zapalenie ostre surowicze częściowe
• zapalenie ostre surowicze całkowite
• zapalenie ostre ropne częściowe
• zapalenie ostre ropne całkowite

II. zapalenia przewlekłe
• zapalenie przewlekłe włókniste
• zapalenie przewlekłe ropne
• zapalenie przewlekłe ziarninowe

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

Czym jest ortodiagnoza?

A

zgodność rozpoznania klinicznego i histopatlogicznego

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Jakie czynniki badano by zakwalifikować zapalenie do rozpoznania histopatologicznego według Wilgi?

A

objawy bólowe i reaktywność miazgi na bodźce mechaniczne, termiczne i elektryczne

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Czy na podstawie badań klinicznych udaje się określić histopatologiczny stan miazgi?

A

nie, można jedynie ustalić czy miazga jest żywa i bezbolesna, żywa z objawami bólowymi, czy też martwa

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

Od czego uzależniony jest wybór metody leczenia?

A

zawsze od rozpoznania klinicznego

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

Czy bezbolesna miazga jest miazgą zdrową?

A

nie musi być, w obrazie miazgi bezbolesnej można stwierdzić objawy jej zwyrodnienia lub zapalenia

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

Jakie wyróżniamy klasyfikacje symptomatologiczno-terapeutyczne chorób miazgi? Na czym opiera się ich założenie?

A
  • klasyfikacja Seltzer i Bender, Barańska-Gachowska, Ingle i Beveridge, Cogen i Burns, Arabska-Przedpełska
  • na podstawie objawów klinicznych pozwalają wybrać właściwą metodę postępowania leczniczego
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

Jaki wpływ na leczenie miazgi ma ocena zaawansowania procesu chorobowego według klasyfikacji symptomatologiczno-terapeutycznej?

A

dokładna analiza objawów → ocena zaawansowania procesu chorobowego → zapalenie początkowe (odwracalne) - leczenie biologiczne / zapalenie zaawansowane (nieodwracalne) - usunięcie miazgi

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

Klasyfikacja Seltzera i Bendera:

A
  • grupa A - prawidłowa reakcja miazgi na bodźce termiczne i elektryczne, brak bólu w chwili badania i w wywiadzie lub występowanie krótkotrwałego bólu, ubytek próchnicowy różnej głębokości, miazga nieobnażona, prawidłowa barwa zęba, brak zmian radiologicznych w okolicy okołowierzchołkowej → miazgę można zachować przy życiu
  • grupa B - nieprawidłowa reakcja miazgi na bodźce termiczne i elektryczne, długotrwałe bóle o znacznym nasileniu, głęboki ubytek próchnicowy, obnażona miazga, dodatnia trakcja tkanek okołowierzchołkowych na opukiwanie, zmieniona barwa zęba, nieprawidłowy obraz radiologiczny okolicy przyszczytowej → miazgę należy usunąć
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

Klasyfikacja Baume’a i Fiore-Donno:

A
  1. bezobjawowe zapalenia, miazga w pobliżu dna głębokiego ubytku lub obnażona → leczenie metodą przykrycia
  2. odwracalne zapalenia, słabo zaznaczone objawy kliniczne → leczenie metodą przykrycia lub amputacji przyżyciowej
  3. nieodwracalne zapalenia, miazga w stanie zapalnym → leczenie metodą wyłuszczenia
  4. miazga martwa → antyseptyczne leczenie kanałowe
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

Klasyfikacja Ingle i Beveridge:

A
  1. pulpalgia ostra początkowa bezobjawowa = odwracalne pulpopatie
  2. pulpalgia ostra objawowa = nieodwracalne pulpopatie
    • umiarkowana
    • zaawansowana
  3. pulpalgia przewlekła objawowa lub bezobjawowa = zozrostowe pulpopatie
    • zapalenia rozrostowe
  4. martwica
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

Klasyfikacja Cohena i Burnsa:

A
  1. zapalenie odwracalne bezobjawowe
  2. zapalenie nieodwracalne
    • bezobjawowe
    • rozrostowe
    • objawowe
  3. martwica
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

Klasyfikacja Tronstada:

A
  1. miazga zdrowa - miazga żywa bez objawów zapalenia, odsłonięta na skutek powikłanego złamania korony (pierwsze godziny po urazie)
  2. zapalenie bezobjawowe - miazga żywa, zapalnie zmieniona, bez objawów bólowych (miazga odsłonięta przez proces próchnicowy)
  3. zapalenie objawowe - miazga żywa z objawami bólowymi może występować w zapaleniach ostrych lub przewlekłych zaostrzonych
  4. martwica miazgi - miazga martwa, nie wykazuje reakcji na bodźce, może być częściowa lub całkowita
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

Jaki pogląd głosi Tronstad?

A

zaledwie niewielki odsetek zapaleń miazgi przebiega z objawami bólowymi

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

Klasyfikacja Barańskiej-Gachowskiej:

A
1. zapalenie odwracalne bezobjawowe
• z przypadkowym obnażeniem
• z próchnicowym obnażeniem
2. zapalenie odwracalne objawowe
3. zapalenie nieodwracalne
• przy komorze zamkniętej
• przy komorze otwartej
4. martwica
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

Klasyfikacja Arabskiej-Przedpełskiej:

A
  1. miazga zdrowa, bez objawów zapalnych
  2. pulpopatie odwracalne, początkowe, ograniczone stany zapalne miazgi
  3. pulpopatie nieodwracalne
    • z żywą miazgą
    • z martwą miazgą
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

W jakich przypadkach według Arabskiej-Przedpełskiej zakwalifikujemy miazgę zdrową do leczenia biologicznego?

A
  • powikłane złamanie korony
  • obnażenie miazgi podczas szlifowania zęba

w zębie nie poddawanym żadnemu leczeniu stomatologicznemu!

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

Kiedy według Arabskiej-Przedpełskiej mamy do czynienia z pulpopatiami odwracalnymi?

A
  • próchnica zębów
  • ubytki niepróchnicowego pochodzenia
  • przypadkowe obnażenie miazgi
  • przypadkowe zranienie miazgi
  • próchnicowe obnażenie miazgi
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

Kiedy według Arabskiej-Przedpełskiej miazga żywa klasyfikowana jest jako pulpopatia nieodwracalna?

A

w zaawansowanych stanach zapalnych miazgi z ogniskami martwicy

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

Jakie wyróżniamy pulpopatie nieodwracalne z martwą miazgą według Arabskiej-Przedpełskiej?

A
  • martwica

* zgorzel

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

Jakie podejmujemy leczenie według Arabskiej-Przedpełskiej w poszczególnych stanach miazgi?

A
  • miazga zdrowa / pulpopatie odwracalne → leczenie biologiczne
  • pulpopatie nieodwracalne (z żywą lub martwą miazgą) → usunięcie miazgi
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
23
Q

Miazga zdrowa wymagająca leczenia biologicznego - wywiad, badanie i leczenie

A

Badanie podmiotowe:
• ból w czasie urazu
• zimne powietrze, zmienna temperatura pokarmów i dotyk wywołują silny ból

Badanie przedmiotowe:
• odsłonięta miazga
• reakcja żywotności miazgi prawidłowa lub spaczona (miazga może znajdować się w szoku)

Leczenie: bezpośrednie przykrycie miazgi preparatami odontotropowymi i odbudowa korony zęba

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Q

Czym charakteryzuje się zapalenie miazgi w pulpopatiach odwracalnych?

A

jest ograniczone do miejsca działania czynnika drażniącego i może trwać całymi latami, jeżeli bodziec wywiera słabe działanie

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
25
Q

Pulpopatie odwracalne - wywiad, badanie i leczenie

A

Badanie podmiotowe:
• miazga jest wrażliwa na wszelkiego rodzaju bodźce, szczególnie na zimno
• ból sprowokowany przemija po ustąpieniu działania bodźca
• przyjmowanie pokarmów wywołuje przemijające dolegliwości

Badanie przedmiotowe:
• głęboki ubytek próchnicowy lub niepróchnicowego pochodzenia, oddzielony od miazgi warstwą twardej lub zdemineralizowanej zębiny, miazga nieobnażona albo przypadkowo lub próchnicowo punktowo odsłonięta
• na zastosowane testy reaguje silnym bólem, przemijającym po ustąpieniu bodźca
• ujemna reakcja tkanek okołowierzchołkowych na opukiwanie
• prawidłowy obraz okolicy przywierzchołkowej w RTG

Leczenie: przykrycie pośrednie lub bezpośrednie / leczenie dwuetapowe / przyżyciowe wyłuszczenie miazgi

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
26
Q

Jakie miejscowe stany zapalne mogą występować w miazdze?

A
  • ograniczone przekrwienie zapalne
  • obrzęk
  • ostre lub przewlekłe zaostrzone zapalenie
  • zwyrodnienie włókniste
27
Q

Jakie miejscowe stany zapalne mogą występować w miazdze?

A
  • ograniczone przekrwienie zapalne
  • obrzęk
  • ostre lub przewlekłe zaostrzone zapalenie
  • zwyrodnienie włókniste
28
Q

Jaka jest reakcja miazgi na miejscowy czynnik patogenny?

A

przekrwienie zapalne → uszkodzenie ścian naczyń → przechodzenie elementów krwi do miazgi → obrzęk i wysięk

w naciekach zapalnych znajdują się nieliczne granulocyty i makrofagi, zapalenie jest jeszcze odwracalne

29
Q

Czym jest i kiedy należy zastosować leczenie dwuetapowe?

A

w głębokim ubytku próchnicowym, w którym na dnie pozostawiono częściowo zdemineralizowaną zębinę

  1. należy czasowo zaopatrzyć ubytek preparatem odontotropowym
  2. wykonać stałe wypełnienie
30
Q

Kiedy należy wykonać przyżyciowe wyłuszczenie miazgi?

A

w odwracalnej pulpopatii spowodowanej próchnicowym obnażeniu miazgi (w ubytku próchnicowym jest zawsze zakażona)

31
Q

Czym są pulpopatie objawowe?

A

pulpopatie odwracalne w zębach z głębokimi i rozległymi ubytkami (próchnicowego lub niepróchnicowego pochodzenia) mogą manifestować się nieznacznymi objawami klinicznymi (bólami samoistnymi)

32
Q

Czym jest diagnoza odroczona?

A

w przypadku pulpopatii objawowej
→ ustąpienie dolegliwości bólowych w ciągu krótkiego czasu po usunięciu czynników drażniących, zastosowanie opatrunku biologicznego i szczelnym zamknięciu ubytku oraz występowanie prawidłowej reakcji miazgi upoważnia do zastosowania leczenia biologicznego
→ nasilenie objawów bólowych świadczy o przejściu pulpopatii odwracalnej w nieodwracalną i konieczności przyżyciowego wyłuszczenia miazgi

33
Q

W jaki sposób ubytki pochodzenia próchnicowego i niepróchnicowego mogą doprowadzić do rozwoju stanu zapalnego miazgi?

A

obnażenie kanalików zębinowych i wypustek odontoblastów → szkodliwe działanie środowiska jamy ustnej, płytki nazębnej i drobnoustrojów znajdujących się w ognisku próchnicowym → bakterie wnikają do kanalików (nawet klinicznie zdrowej zębiny) → toksyny bakteryjne działają cytotoksycznie na miazgę → miejscowe stany zapalne

34
Q

Pulpopatia odwracalna spowodowana ubytkami próchnicowego i niepróchnicowego pochodzenia - wywiad, badanie i leczenie

A

Badanie podmiotowe:
• brak dolegliwości
• gwałtowne bóle przy spożywaniu pokarmów (bodźce chemiczne i termiczne) oraz szczotkowaniu zębów (bodźce mechaniczne)
• nieznaczne bóle samoistne

Badanie przedmiotowe: ubytki próchnicowe / atrycja / abrazja / erozja / obnażenie szyjek zębowych

Leczenie: przykrycie pośrednie

35
Q

Czym jest przypadkowe obnażenie miazgi?

A

niezamierzone uszkodzenie zdrowej zębiny oddzielającej dno ubytku od miazgi bez naruszenia jej ciągłości podczas opracowywania ubytku próchnicowego

36
Q

Jakie mogą być przyczyny przypadkowego obnażenia lub zranienia miazgi?

A
  • ześlizgnięcie się narzędzia z powodu braku oparcia lub niespokojnego zachowania się pacjenta
  • nieostrożne posługiwanie się narzędziami w pobliżu miazgi, szczególnie przy wykonywaniu kształtu retencyjnego
  • brak znajomości anatomii i topografii jamy zęba
  • duża komora lub nadmiernie rozwinięte rogi miazgi (takie warunki występują u dzieci w zębach mlecznych, u młodzieży w zębach stałych i u osób z niedorozwojem szkliwa)
37
Q

Przypadkowe obnażenie miazgi - wywiad, badanie i leczenie

A

Badanie podmiotowe: ból w momencie obnażenia, który mija w ciągu kilkudziesięciu sekund

Badanie przedmiotowe: różowe zabarwienie miazgi w miejscu obnażenia, może się uwypuklać w kierunku ubytku

Leczenie: bezpośrednie pokrycie miazgi preparatem odontotropowym w warunkach aseptycznych

38
Q

Od czego zależy nasilenie bólu w momencie obnażenia miazgi?

A
  • od wielkości obnażenia
  • od wrażliwości osobniczej pacjenta
  • od stanu miazgi
  • od wieku pacjenta (u osób starszych odczucia bólowe są mniejsze ze względu na zmiany zwyrodnieniowe w miazdze)
39
Q

Czym jest przypadkowe zranienie miazgi?

A

przypadkowe przerwanie ciągłości zębiny oraz uszkodzenie struktury tkanki miazgi

40
Q

Przypadkowe zranienie miazgi - wywiad, badanie i leczenie

A

Badanie podmiotowe: silny ból w momencie zranienia, który mija w ciągu kilkudziesięciu sekund

Badanie przedmiotowe: krwawienie w miejscu zranienia

Leczenie: bezpośrednie pokrycie miazgi preparatem odontotropowym; w razie powikłań → amputacja przyżyciowa w zębach z nieukształtowanymi korzeniami / ekstrypacja w znieczuleniu

41
Q

Od czego zależy intensywność krwawienia w miejscu zranienia miazgi?

A
  • od głębokości i powierzchni zranienia
  • od wieku chorego
  • u pacjentów z nadciśnieniem obserwuje się bardziej obfite krwawienie
42
Q

Czym jest próchnicowe obnażenie miazgi?

A

zamierzony zabieg, spowodowany doszczętnym usunięciem chorobowo zmienionej zębiny w próchnicy głębokiej, drążącej do miazgi na przestrzeni nie większej niż 1mm2

43
Q

Próchnicowe obnażenie miazgi - wywiad, badanie i leczenie

A

Badanie podmiotowe: ból w momencie obnażenia, który mija w ciągu kilkudziesięciu sekund

Badanie przedmiotowe: w dnie ubytku punktowo obnażona miazga, reagująca bólem, przemijającym po ustąpieniu działania bodźca lub nieco przedłużonym

Leczenie: bezpośrednie pokrycie miazgi preparatem odontotropowym (na bazie wodorotlenku wapnia → 30-40% skuteczności) / wyłuszczenie w znieczuleniu

44
Q

Dlaczego w próchnicowym obnażeniu miazgi raczej nie stosujemy bezpośredniego przykrycia miazgi tylko wyłuszczenie w znieczuleniu?

A

w próchnicowym obnażeniu miazga jest zakażona, występowanie bólów samoistnych potwierdza rozprzestrzenianie się stanu zapalnego

45
Q

Jaka jest reakcja miazgi jeżeli czynnik drażniący nie został usunięty w początkowej fazie zapalenia?

A

nieusunięty czynnik drażniący nadal wywiera silne działanie → rozprzestrzenianie stanu zapalnego → liczne granulocyty obojętnochłonne i makrofagi wywędrują z naczyń i tworzą nacieki zapalne → w obrębie stanu zapalnego mogą powstawać drobne ropnie, wysięk ropny i ogniska martwicy (ropnie czy ogniska martwicy mogą ulec otorbieniu a nawet kalcyfikacji) → zapalenie już nie jest odwracalne

46
Q

Jakie mogą być przyczyny pulpopatii nieodwracalnych z miazgą żywą?

A
  • nieleczony proces próchnicowy
  • ubytek niepróchnicowego pochodzenia z obnażoną miazgą (np. w wyniku patologicznego starcia, za którym nie nadążało odkładanie zębiny obronnej)
47
Q

Pulpopatie nieodwracalne z miazgą żywą - wywiad, badanie i leczenie

A

Badanie podmiotowe: brak dolegliwości lub długotrwałe bóle o znacznym nasileniu

Badanie przedmiotowe:
• głęboki ubytek próchnicowy, ściana dokomorowa pokryta zdemineralizowaną zębiną próchnicową lub sperforowana
• z komory może wydostawać się wysięk krwisto-ropny lub ropny
• ubytek może być wypełniony polipem (rozrost ziarniny) wyrastającym z jamy zęba
• miazga wykazuje osłabioną lub zwiększoną wrażliwość
• reakcja na opukiwanie dodatnia lub ujemna
• brak zmian patologicznych w tkankach okw. w RTG

Leczenie: wyłuszczenie miazgi w znieczuleniu lub w przypadku znacznego wysięku ropnego i ognisk martwicy, rozpadłą miazgę usuwa się bez środków znieczulających i stosuje się antyseptyczne leczenie kanałowe ze względu na zakażenie kanalików w zębinie korzeniowej

48
Q

W jaki sposób powstaje polip miazgi?

A

gdy miazga pomimo działania bodźca nie obumiera, a zaczyna proliferować → powstaje rozrost ziarniny z dużą liczbą młodych naczyń wyłaniający się z jamy zęba = polip miazgi

49
Q

Czym zwykle pokryty jest polip miazgi?

A

nabłonkiem przeszczepionym z błony śluzowej jamy ustnej

50
Q

Jaki warunek musi spełniać miazga by można było leczyć ją biologicznie?

A

nie może być zakażona

51
Q

Czy przejście martwicy miazgi w zgorzel jest klinicznie zauważalne?

A

nie

52
Q

W jaki sposób ustrój usuwa martwicze tkanki? Co się dzieje z miazgą?

A

ustrój wydala lub resorbuje martwicze tkanki, w przypadku miazgi jest to niemożliwe → ulega rozpadowi zgorzelinowemu

53
Q

Co może wywołać martwice miazgi?

A
  • bakterie znajdujące się w ubytku próchnicowym i produkty ich metabolizmu
  • przerwanie pęczka naczyniowo-nerwowego
54
Q

Czym jest częściowa martwica miazgi?

A

część miazgi ulega martwicy, a część pozostaje żywa, ale w stanie rozlanego zapalenia, bardzo często ropnego

55
Q

Kiedy możemy mieć do czynienia z częściową martwicą miazgi?

A
  • najczęściej dotyczy miazgi komorowej w następstwie nieleczonego zapalenia, do którego doszło przez ubytek próchnicowy
  • w zębach wielokorzeniowych martwica może dotyczyć jednego kanału, gdy proces próchnicowy rozpoczął się w obrębie danego korzenia lub gdy w obnażonym korzeniu doszło do zakażenia wstecznego przez kieszonkę patologiczną
56
Q

Czym jest całkowita martwica miazgi?

A

martwica miazgi obejmująca całą miazgę koronową i korzeniową

57
Q

Jaki wpływ na przyzębie wierzchołkowe ma całkowita martwica miazgi?

A
  • masy martwicze przez otwór wierzchołkowy mają bezpośredni kontakt z tkankami okw. → mogą wywoływać stany zapalne
  • martwica do której nie wniknęły drobnoustroje gnilne raczej nie powoduje odczynów w przyzębiu wierzchołkowym
58
Q

Martwica miazgi - wywiad, badanie i leczenie

A

Badanie podmiotowe:
• brak dolegliwości
• niekiedy pacjent zwraca uwagę na uraz lub zmianę barwy zęba
• mogą wystąpić bóle przy spożywaniu gorących pokarmów

Badanie przedmiotowe:
• rozległe wypełnienie lub uszkodzenie zęba jako następstwo urazu
• ząb ma ciemniejszą barwę, szkliwo jest bardziej matowe
• badanie chlorkiem etylu lub prądem nie wywołuje reakcji, w martwicy częściowej, w zależności od rozległości procesu zapalnego, może występować dodatnia reakcja na testy
• miazga reaguje bólem przy zgłębnikowaniu, gdy ostrze zgłębnika osiągnie żywą tkankę
• badanie żywotności miazgi rozgrzaną gutaperką może wywoływać reakcję dodatnią, za pomocą daifanoskopii można zauważyć ciemno zarysowany kształt komory
• w zębach pokrytych koronami tylko trepanacja jest wiarygodnym sposobem badania żywotności
• opukiwanie zęba i obmacywanie okolicy wierzchołka korzenia nie wywołuje reakcji tkanek okołowierzchołkowych
• badanie radiologiczne jest konieczne w każdym przypadku stwierdzenia martwej miazgi
• brak zmian patologicznych w tkankach okw. w RTG

Leczenie: antyseptycze leczenie kanałowe, przy martwicy częściowej usunięcie miazgi w znieczuleniu

59
Q

Co może być przyczyną martwicy miazgi?

A
  • nieleczony proces próchnicowy
  • uraz mechaniczny
  • działania jatrogenne (leki, materiały wypełniające)
60
Q

Jak zmienia się reakcja miazgi na bodźce u osób starszych?

A

wskutek nadmiernego odkładania zębiny wtórnej reakcja miazgi na bodźce może się zmniejszać lub zanikać

61
Q

Czym jest zgorzel miazgi?

A

szczególna odmiana martwicy miazgi polegająca na jej gnilnym rozpadzie

62
Q

Jakie bakterie zakażają martwą miazgę?

A
  1. pierwotnie - te same bakterie, których produkty doprowadziły do odczynów zapalnych w żywej miazdze
  2. wtórnie - beztlenowce, które doprowadzają do jej gnilnego rozpadu (stanowią 90% flory bakteryjnej)
63
Q

Jakie szczepy bakterii są najważniejszymi beztlenowcami zakażającymi miazgę?

A

Gram-ujemne Bacteroides, Peptostreptococcus, Eubacterium i Actinomyces

64
Q

W jakich warunkach może powstać proces gnilny miazgi?

A
  • istnienie martwej tkanki
  • dostęp drobnoustrojów gnilnych
  • wilgoć niezbędna do życia i rozmnażania bakterii
  • odpowiednia temperatura umożliwiająca rozwój drobnoustrojów