GESKIEDENIS VAN AFRIKAANS

Question 1

Geboorte van Afrikaans

Answer 1

Middel van die 18de eeu
Hoofsaaklik uit Nederlands
Betekenisvolle ooreenkomste
Aanname dat moedertaalsprekers van Afrikaans ook Nederlands kan lees en verstaan, minstens ten dele
Ook verskeie ander invloede
Maleis, Portugees, inheemse tale, ens.

Question 2

Hkm kan ons tale soos nederlands ens. bietjie verstaan

Answer 2

Hipotese dat Afrikaans, Engels, Duits, Nederlands en ander Germaanse tale uit een gemeenskaplike taal(familie) ontstaan het.
“Indo-Germaans” (ook “Proto-Indo-Germaans”)
’n Taal wat vermoedelik in die breë area van Europa/Indië en dele van Asië gebruik is

Question 3

bewys van indo germaans

Answer 3

Niemand kan die bestaan daarvan bewys nie.
Ons vergelyk die afstammelinge daarvan.
Voorbeeld: die woord “twee”?
Goeie beskrywings
Dit is nogtans ’n hipotetiese taal.

Question 4

hipotetiese taal

Answer 4

Daar is geen rekord daarvan nie.
Geen stories of oorlewering nie.
Ongeveer die volgende periodes:
Oud-Nederlands: 400 tot 1150 n.C.
Middelnederlands: ongeveer 1100 tot die einde van die 15de eeu
“Middelnederlands” was nie as sodanig ’n taal nie.
Middelnederlands is ’n ouer vorm van Nederlands en van Afrikaans

Question 5

Hooftale per provinsie

Answer 5

Oos-Kaap – isiXhosa (78,8%), Afrikaans (10,6%)
Vrystaat – Sesotho (64,2%), Afrikaans (12,7%)
Gauteng – isiZulu (19,8%), Engels (13,3%), Afrikaans (12,4%), Sesotho (11,6%)
KwaZulu-Natal – isiZulu (77,8%), Engels (13,2%)
Limpopo – Sesotho (52,9%), Xitsonga (17%), Tshivenda (16,7%)
Mpumalanga – siSwati (27,7%), isiZulu (24,1%), Xitsonga (10,4%), isiNdebele (10,1%)
Noord-Kaap – Afrikaans (53,8%), Setswana (33,1%)
Noordwes – Setswana (63,4%), Afrikaans (9%)
Wes-Kaap – Afrikaans (49,7%), isiXhosa (24,7%), Engels (20,3%)

Question 6

Geskrewe bronne in gesk van afr

Answer 6

Hoogs onwaarskynlik dat Van Riebeeck en sy tydgenote gepraat het soos ons geskrewe rekords dit laat klink
Effek van (on-)geletterdheid?
Dink oor skoolopstelle
Nuttig vir ondersoek oor Afrikaans?
Oudste Afrikaanse tekste is in Arabiese skrif geskryf. Implikasie?

Question 7

Nie net nederlands?

Answer 7

-mense dink afr maklike weergawe
-jong khoi wat Hollanders se kinders opgepas het: merkbare invloed op afr en kaapse kinders vinnig aangeleer
-Jan vR sê die kinders het die duytsche tale al goed begin prt

Question 8

Naam Afr-Hollands

Answer 8

Hollands: weste van nederland
Agrikaans predaktiewe byv naamworrd “african”
-verband met koloniale nederlands
-kaapse omgewing
-voorsetting van prosesse in Holland
-taal beïnvloeding
-krolisering

Question 9

Holland vs Nederland

Answer 9

video

Question 10

Omgangstaal vs. skryftaal

Answer 10

Sterk Hollandse herkoms
Nie uit geskrewe vorm nie
Gesproke vorm, omgangstaal, het deurslag gegee.
Verskeie Afrikaanse woorde is nie soseer vervormings van Nederlands nie, maar eerder oornames uit (gesproke) Hollands
“present” vs. “persent”, “plesier” vs. “pelsier”
Sowel in 17de-eeuse Hollands as Afrikaans
Uitspraak van “poeder” (poeier), “goede” (goeie), “braai” (brade) kom almal uit Hollands

Question 11

Skryftaal

Answer 11

Gerbrand Bredero se klugte
Humoristies
Aards
Taal van die werkersklas van Amsterdam in die 1600’s

Question 12

Koloniale Nederlands

Answer 12

Groot en magtige VOC
Uitgebreide toevoegings tot woordeskat
Seemanstaal?
kombuis (vgl. coquina, kitchen, keuken, Küche)
klip (vgl. steen, stone, Stein)
kooi, katel, katrol

Question 13

Eise van Kaapse omgewing

Answer 13

Nuwe omgewing is hanteer deur:
Nuwe toepassings van Nederlandse name:
elf, duikers
Ontlening:
tjokka (Portugees), dagga (Khoi)
Nuutskeppinge in Afrikaans-Hollands
assegaaihout, renosterbos, rooikat, ens.

Question 14

Voortsetting van prosesse

Answer 14

Baie dinge wat ons as spesifiek Afrikaans beskou, is eintlik reeds in 17de-eeuse Hollands aanwesig:
Slot-t wat wegval (kast > kas)
Volledig afgehandel in Afrikaans
kas, lig, korrek, mag, rig, ens.
Verbuigings?

Question 15

In Middelnederlands

Answer 15

-pt
hempt > Ndl. “hemd”
uitspraak van “t” betwyfelbaar
Vandag nog in Afr.: hemp > hemde
Proses: regressiewe assimilasie
Hoekom verdwyn “-empt”-uitgang?
Moeilike uitspraak?
-p- tussen “m” en “t”:
– comt > compt
Vir Van Riebeeck oorheers e.g.:
genaempt
vreempt
versuimpt
hempt
-d- tussen vokaleweder > weer
wederom > weerom
clederen (klere) > cle(e)ren
Verloor fleksivormeDeels behoue gebly:
– ek > my (boek)
– hy > sy (boek)
– sy > haar (boek)
– jy > jou (boek)
* Maar:
– ons > ons vs. wij > ons
– hulle > hulle vs. zij > hun
Verloor naamvalleOnsydige, manlike en vroulike nomina verval in Afr.
* Nog reste:
Om den brode
Dag des lewens
Mettertyd
Terselfdertyd
Werkwoorduitgange:Ik ben > wij zijn
Ek is > ons is
Ik was > wij waren
Ek was > ons was
Afrikaans bly basies eenvormig regdeur die Groot Trek

Question 16

Ponelis (1999)

Answer 16

Ondersoek na die oorspronge van Afrikaans
Gratis elektroniese weergawe:
http://www.archive.org/stream/rosettaproject_afr_detail-6/rosettaproject_afr_detail-6_djvu.txt
Let wel: swak skandeergehalte

Question 17

Afleiding afr en ander tale

Answer 17

Komplekse verhouding tussen Afrikaans en al die tale wat daar op ’n invloed uitgeoefen het en steeds uitoefen.
Watter taal oefen vandag die grootste invloed op Afrikaans uit?

Question 18

Taalbeïnvloeding

Answer 18

Khoi
Portugees
Bantoetale*
Maleis

Question 19

1. Khoi-invloed

Answer 19

Ontstamdes (“strandlopers”)
In diens geneem as kinderoppassers, arbeiders
Veehandel
Stamstelsel vernietig vanaf 1700’s
Woorde soos abba, karos, ens.

Question 20

2. Portugees

Answer 20

Wêreldmoondheid in die 1500’s
Wêreldtaal
Indië, Indonesië, Filippyne, Ceylon, Brasilië, Mauritius, St. Helena, Angola, Guineë, Mosambiek
Rol van die kerk?
Slawe het Portugees geken
Eerste Kaapse slawe was vanaf Portugese skepe afkomstig
Laagportugees (vereenvoudig)
Woorde soos “maaifoedie”
Vgl. Engels
http://www.news24.com/SouthAfrica/News/Julle-maaifoedies-Max-Du-Preez-calls-ANC-leaders-20111006
jentoe, kasaterwater, nooi, ramkie, tamaai, tarentaal, sambreel, ens.
Slawename en name vir maritieme verskynsels

Question 21

3. Bantoetale*

Answer 21

Bespreek term
impi, donga, indoena, ens.
Soek nog eie voorbeelde. Belangrik!

Question 22

4. Maleis

Answer 22

Relatief min slawe
Eers vanaf nagenoeg 1710
Maleis was in die Ooste ’n belangrike taal.
Sterk inslag gevind in Kaap
baie, borrie, oorlams, sambal, ens.

Question 23

Familieverband

Answer 23

Familie variëteite
Omgangs-/spreektaal
Standaardafrikaans
Kaaps
Noordwestelike Afrikaans
(Verskeie ander)
Tipies is variëteite ouer as die standaardvorm.

Question 24

Pidgins en kreole

Answer 24

Pidgin (Crystal, 2012)
’n Kommunikasiemiddel wat ontstaan tussen mense wat geen gedeelde taal het nie.
Beperkte woordeskat
Vereenvoudigde grammatikale struktuur
Min funksies
Niemand se moedertaal nie
Pidgins is duidelike bewyse van die feit dat taal deur die samelewing geskep en omvorm word om nuttig te wees.
Tipies gebaseer op Europese tale
Hou gewoonlik nie lank nie
Kreole kan in konflik tree met die standaardvariëteit.
Kreool se oorsprong is in baie gevalle gekoppel aan bv. slawerny en onderdanigheid, vs. standaard.
Aggressie teenoor standaardvorm

Question 25

Kreool (Crystal, 2012)

Answer 25

Kontaktaal, gewoonlik ’n pidgin, wat die moedertaal van ’n groep geword het
Meer uitgebreide strukturele hulpbronne
Tipies spreektale in eie reg, terwyl pidgins tipies net sekondêr optree
Kompeteer met ander tale in dieselfde omgewing.

Question 26

kreool relevant vir afr

Answer 26

Verskillende ontstaansmodelle
Verskillende variëteite van Nederlands
Spontane taaloordrag
Aanleerders se rol
Sameloop van variëteite en standaardisering

Question 27

Kreolisering

Answer 27

Vinnige, ingrypende verandering vanweë taalkontak
Afhanklik van sosiale gegewens
Uiteenlopende mense in onnatuurlike situasie
Min organisasie
Situasie in die Kaap was uiters ongunstig vir taalkontinuïteit

Question 28

kreolisering

Answer 28

Nogtans bly Afrikaans-Hollands besonder naby aan Hollands.
Band tussen Afrikaans en Nederlands
Hollands was die taal van die Kaap
Klankleer en grammatika stem ooreen
Maar ook heelwat veranderinge wat vinnig ingetree het (vgl. vorige lesing)

Question 29

Taalkontaksituasie

Answer 29

Hollandssprekendes
Duitsers, Franse, Skandinawiërs, Khoi, asook Portugees- en Maleissprekende slawe
Geen hegte sosiale struktuur nie
Gebrekkige aanleer van Hollands
Meestal volwassenes
Aanvanklik slegs in “vreemdelinge” se taal
Verbreiding deur hele Kaapse taalgemeenskap
Kan ons iets wysraak oor die sosiale strukture in daardie tyd aan die hand van vandag se taalverskynsels?

Question 30

Verskillende variëteite

Answer 30

Noord-Hollandse dialek
Suidelike dialek
Nederlands van die laer klasse in die 1600’s
“Austro-Nederlands”
VOC-amptenare se verrykte en gekrimpte taal
In Indonesies en Maleis ook (palsir, dangki, sloki, tanta, piring, ens.)
Nederlandse taalkontak, maar buite SA

Question 31

Spontane oordrag (afr agv nederlands)

Answer 31

Min behoudende faktore
Geen onderwysstelsel aanvanklik nie
Heelwat eenvoudiger grammatika as Nederlands, maar ook buite-invloede

Question 32

Aanleerders se rol

Answer 32

Tussentale, pidgins en kreole
Kommunikasie as dryfveer
Kreolisering
Maleis-Portugees
Vreemdelinge-Nederlands-teorie
Gedeeltelike aanleer en nastrewing van “goeie Nederlands”, maar min werklike sukses

Nederlands en twee pidgintale
Proto-Afrikaans I en II
Die “behoudende akrolektiese kreool”
Taalversteuring as dryfveer
Aanleerdersvariëteite
Intertaalvorme vanaf die Khoi, die slawe en die nie-Nederlandse koloniste
Die drie historiese dialekte (?)

Question 33

Saamvloei van strome

Answer 33

Aanname van vroeë stabiele omgangstaal
Diglossie tussen Ndl. en Afr.
Vergelyk Afrikaans en sg. “Hoog-Hollands”
saamvloei van twee taalstrome (Roberge)
doelbewuste seleksie en afgrensing (Deumert)

Question 34

Roberge oor kreolisering

Answer 34

Afrikaans as “semi-kreool”
Vinnige omset van personeel en nuwe immigrante aan die Kaap
Eerste pidgin: sg. “Hottentots-Hollands”
Kreolisering na 1700?
Khoi onttrek na die binneland
Doelbewuste seleksie en afgrensing?
Pidgin(s) kon moedertaal geword het
Dekreoliserende invloed van Euro-Kaapse Nederlands?
Ponelis: onwaarskynlik dat “Hottentots-Hollands” die substraatvorm kon wees
Eerder onstabiele en hoogs veranderlike jargons
Lang blootstelling van nuwe slawe aan superstraatvorm
Nooit regtig meer slawe as setlaars aan die Kaap nie en nooit meer plaaslik-gebore slawe as eienaars nie
Tweede taal meer gerig op Nederlands as in ander slawesamelewings waar kreole gevorm is.
Die superstraatvorm is nooit formeel onttrek nie.

Question 35

Roberge: herformulering

Answer 35

Die Khoi se jargon-Nederlands vorm die basis.
Die Afro-Asiatiese groepe aan die Kaap het geen gedeelde taal gehad nie en het dus hul eie vorme van Nederlands gebruik – d.w.s. daar was ’n redelik stabiele pidgin teen die middel-1700’s.
Plaaslik-geborenes het twee bronne gehad:
Die volledig-ontwikkelde Kaaps-Hollands
Die Kaaps-Hollandse pidgin
Europeërs het elemente van die pidgin oorgeneem, maar nie die geheel nie.
Samevloei van akrolektiese Kaaps-Hollands en die pidginvorm.

Question 36

Roberge: samevatting

Answer 36

Vier faktore:
Akrolektiese Kaaps-Hollands
Kontak tussen ontwikkelde vorm en ontwikkelende stelsels > minder gevolge aan basilek-kant
Stabiele pidgin vir interetniese kontak
Linguistiese samevloei tussen verskillende dele van die samelewing

Question 37

Nederlands en Afrikaans

Answer 37

Neiging om verband tussen Afrikaans en Nederlands te oordryf
Die sg. “kombuistaal”
Chauvinisme en jingoïsme?
Vooroordele? Motiewe?
Miskenning van ander tale se invloed

Question 38

Nederlands en Afrikaans Ponelis

Answer 38

Afrikaans mag nie meer op hierdie manier “wit geverf” word nie (Ponelis):
“Daar is ’n sterk band tussen Afrikaans en Nederlands. ’n Mens sien daarin duidelik die hand van die 17de-eeuse Hollandssprekendes. Maar: vreemdelinge van allerlei pigment en taal het ’n beduidende bydrae tot die vorming van Afrikaans gelewer.”

Question 39

Standaardafrikaans

Answer 39

Engels as kultuur- en skryftaal
Na Anglo-Boereoorlog kry pogings om Afrikaans kultuurtaal te maak, spoed.
Einde van die 1920’s

Question 40

Hedendaagse invloed?

Answer 40

Engels
Vergelyking met kragte wat op 17de-eeuse Afrikaans-Hollands uitgeoefen is?
Voorbeelde?
Wat gebeur met die standaardvorm?
Taalpolitiek?
Toekoms?