მცენარეთა

Question 1

მაკროელემენტები

Answer 1

P, S, K, Ca, Mg, Fe, Al, Si, Na

Question 2

მიკროელემენტები

Answer 2

Mn, Cu, Zn, Co, Mo, B, Cl

Question 3

P-ფოსფორი

Answer 3

• მცენარეში შეაღწევს მხოლოდ უმაღლესი ჟანგეული მარილებიდან. მცენარეში დაჟანგული სახით რჩება. არის დამჟანგველი ფერმენტების აუცილებელი კომპონენტი.
• შედის ადფ-სა და ატფ-ს შემადგენლობაში. ფოსფორი მონაწილეობს უჯრედის უმნიშვნელოვანესი ნაერთების ბიოსინთეზში.
• ფოსფორი ძველი, მომაკვდავი ნაწილებიდან ახალგაზრდა ორგანოებისკენ ინაცვლებს და ხელახლა ემბება ნივთიერებათა ცვლაში.
• ფოსფორი აძლიერებს მცენარის ღეროს და ფესვთა სისტემას, აჩქარებს ნაყოფის დამწიფებას, აუმჯობესებს მის ხარისხს, აძლიერებს მცენარის გვალვა და ყინვაგამძლეობის, მავნებელ-დაავადებათა წინააღმდეგობის უნარს.
• ფოსფორი უშუალოდ მონაწილეობს მცენარის ყველა სასიცოცხლო პროცესში.

Question 4

ფიტინი

Answer 4

ფოსფორის ძირითადი სამარაგო ნაერთი

Question 5

K-კალიუმი

Answer 5

შეიცავას მცენარის ყველა ნაწილი.
- მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ნახშირწყლების წარმოქმნაში, განაპირობებს მცენარეთა მაღალ მდგრადობას დაავადებებისადმი.
- ხელს უწყობს ფოტოსინთეზის გააქტიურებას, აძლიერებს ვიტამინების სინთეზს, ზრდის ნაყოფში შაქრის შემცველობას, ზრდის მოსავლიანობას.
- ნიადაგში კალიუმის ნაკლებობა ხშირად მცენარეებზეც ვლინდება; ფოთლის ნაპირები ხმება, უმეტეს შემთხვევაში ფოთლები მოყვითალო-ყავისფრად იფერება. ეს ნიშნები ჯერ ქვედა ფოთლებზე ვლინდება და თანდათანობით ზედა იარუსის ფოთლებზე ინაცვლებს.

Question 6

S-გოგირდი

Answer 6

• მცენარე მას ითვისებს SO4-2 ფორმით, ხოლო მცენარეში იგი გარდაიქმნება SH-ჯგუფის შემცველ ნაერთებად. მისი სიმცირის ძალზე წააგავს აზოტის ნაკლებობის სიმპტომებს.
• გოგირდი შედის ყველა ცილის და კოფერმეტ-A შედგენილობაში. დიდი რაოდენობითაა ნიორში, მდოგვში.
• მისი უკმარისობისას მცენარეს ფოთლის ძარღვები უყვითლდება, ფოთოლზე ჩნდება წითელი ლაქები. გოგირდით შიმშილის დროს უფრო ხშირად ახალგაზრდა და ზოგჯერ ძველი ფოთლები იღებენ ყვითელ, ნარინჯისფერ და წითელ შეფერილობას. ზრდა შეფერხებულად მიმდინარეობს, რის გამოც ვითარდება მოკლე, ხეშეში წვრილი და სწორი ყლორტები. ფესვთა სისტემა ნორმალურად ვითარდება.

Question 7

Ca-კალციუმი

Answer 7

• დიდი მნიშვნელობა აქვს ახალი უჯრედების ფორმირებაში. მნიშვნელოვანი საკვები ელემენტია.
• ადიდებს ციტოპლაზმის სიბლანტეს ასევე კალციუმი მონაწილეობს მჟაუნმჟავას დალექვაში. ის ასევე არაპირდაპირ მოქმედებს შაქრების გადადგილებაზე.
• კალციუმს დიდი რაოდენობით საჭიროებს მწვანე მცენარეები, განსაკუთრებით პარკოსნები, მცირედ მოძრავია და არა აქვს რეუტილიზაციის უნარი. კალციუმი გავლენას ახდენს ზოგიერთი მიკროელემენტის (B, Mn, Mo) შეთვისებაზე.
• განაპირობებს ფესვებისა და მიწისზედა ორგანოების ზრდის წერტილების და კვირტების დაზიანებას და ხმობას. ბირთვის არასწორი გაყოფა.

Question 8

Mg-მაგნიუმი

Answer 8

• მონაწილეობს ნივთიერებათა გარდაქმნაში. მისი 50% იონურ, ხოლო დანარჩენი მეტალორგანული შენაერთების სახითაა. ქლოროფილში მას ცენტრალური ადგილი უჭირავს.
• ის ააქტიურებს სხვადასხვა ფერმენტებს. ახასიათებს რეუტილიზაციის ანუ მცენარეში შენარჩუნების და მრავალჯერადი გამოყენების უნარი.
• შიმშილის დროს მისი დაშლა იწყება ქვედა ფოთლებიდან, რომლებზედაც ვითარდება ძარღვთშორისი ქლოროზი, რომლის დროსაც ფოთლების ძარღვთშორისები აჭრელებულია ღია მწვანედ, ღია ყვითლად, ნარინჯისფრად, ან წითლად. ფოთლის ფირფიტაზე ჩნდება მოყვითალო ქლოროზით დავადებული უბნები, რომლებიც მოგვიანებით ხმებიან, იღებენ ყავისფერ შეფერილობას, ხდებიან მყიფე, მტვრევადი.

Question 9

Fe-რკინა

Answer 9

• მონაწილეობს ქლოროფილის წარმოქმნაში, რადგან ქლოროფილი კატალიზდება რკინაშემცველი ფერმენტით. შედის ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციების ფერემენტებში, რომლებიც დიდი როლს ასრულებენ ფოტოსინთეზსა და სუნთქვაში.
• რკინის ნაკლებობისას ცვივა ნაყოფები, ზიანდება ღეროს ზრდის კონუსი, ჩნდება ნეკროზები. თითქმის ყველა მცენარე ავადდება ქლოროზით. აღინიშნება ფოთლის კიდეების და წვერის ხმობა. შემდგომში მთელი ფირფიტა ხმება და ფოთლები ცვივა.

Question 10

Si-სილიციუმი

Answer 10

• გროვდება მცენარის მიწისზედა ნაწილებში ცისტოლითების სახით
• ამაგრებს ღეროს და ფოთლებს, ხელს უშლის ბაქტერიების და სოკოების შეჭრას მცენარეში.
• მონაწილეობს მცენარეთა მეტაბოლიზმში.

Question 11

Mn -მანგანუმი

Answer 11

• ააქტიურებს ზოგი ფერმენტის მოქმედებას.
• მისი უკმარისობისას ფერხდება ფოტოსინთეზი, მცირდება ქლოროფილის შემცველობა. ამ ელემენტით ხანგრძლივი შიმშილი აპირობებს ქლოროზით დავადებული ადგილების ხმობას და ყავისფერი ლაქების წარმოქმნას, ახალგაზრდა ფოთლების დახუჭუჭებას

Question 12

Cu-სპილენძი

Answer 12

• ყველა მცენარეს სჭირდება. მონაწილეობს ჟანგვა-აღდგენით პროცესებში, შედის ფერმენტებში, სადაც კავშირშია ცილასთან.
• ზრდის ყინვაგამძლეობას.
• ქლოროფილს ხდის უფრო მედეგს დაშლისადმი.
• მისი ნაკლებობისას იჩაგრებიან მარცვლოვანები (შვრია, ქერი, ხორბალი) და ჭარხალი.

Question 13

B-ბორი

Answer 13

• მოთხოვნა მცირეა, აუცილებელი ელემენტია (სელი, თამბაქო, ჭარხალი).
• ბორი დიდ გავლენას ახდენს მცენარის მტვრის მარცვლების გაღივებაზე და რიგ შემთხვევაში, მცენარის შეუჯვარებლობა აიხსნება ბორის არარსებობით
• მისი უკმარისობა: ამცირებს იმუნიტეტს, უმცირებს მავნებლების და დაავადებების წინააღმდეგ ბრძოლის უნარს. ზიანდება ზრდის წერტილები, აფერხებს ყვავილობას, შაქრის ჭარხალს ულპობს გულს.

Question 14

Zn თუთიით

Answer 14

• ხელს უწყობს ნივთიერებათა ცვლას, ფერემენტთა აქტიურობას.
• შიმშილი აპირობებს მრავალი წვრილი ფოთლისა და და ფოთლების როზეტის განვითარებას. ახალგაზრდა ფოთლების ძარღვთშორისების ქლოროზის განვითარებას, რომლის დროსაც ფოთლები იღებენ ღია ყვითელ და მოწითალო ბრინჯაოსფერ შეფერილობას
• ამ ელემენტის ძლიერი დეფიციტის დროს ქლოროზული ხდებიან ძველი ფოთლებიც. შემდგომში დავადებული ფოთლები ხმებიან.

Question 15

Mo მოლიბდენი

Answer 15

• მცირე რაოდენობითაა მცენარეში. ის ძალიან მნიშვნელოვანია აზოტფიქსატორი მიკროორგანიზმებისათვის.
• შედის ფერმენტ ნიტრატრედუქტაზას შედგენილობაში.
• მოლიბდენის სიმცირე აპირობებს აზოტოვანი ცვლის დარღვევას, ამიტომ მისი ნაკლებობის ნიშნები ძალზე წააგავს აზოტის დეფიციტის სიმპტომებს და პირველ რიგში ვლინდება პარკოსანი მცენარეების ახალგაზრდა ფოთლებზე. მოლიბდენის დეფიციტს მჟავე ნიადაგებში აქვს ადგილი.

Question 16

N-აზოტი

Answer 16

• გავლენას ახდენს მცენარეთა ზრდის პროცესზე, იგი ცილის წყარო და მეტად სასიცოცხლო ელემენტია.
• მცენარეში არსებული ამინომჟავების, ცილების, ქლოროფილის, ალკალოიდების შეუცვლელი შემადგენელი ნაწილია.
• ნიადაგში განუწყვეტლივ მიმდინარეობს როგორც ორგანული ნივთიერების მინერალიზაცია _ ნიტრატებამდე, ისევე უკვუ პროცესიც _ მინერალური აზოტის შენაერთები მცენარისთვის შეუთვისებელ ორგანულ შენაერთებში აღდგებიან.

Question 17

ამონიფიკაცია

Answer 17

ნიადაგის ორგანულ ნივთიერებაში შემავალი აზოტის ამიაკში გადასვლა

Question 18

ნიტრიფიკაცია

Answer 18

ამიაკის ნიტრატამდე დაჟანგვა

Question 19

დენიტრიფიკაცია

Answer 19

ნიტრატული აზოტის აღდგენა

Question 20

უმდაბლესი მცენარეები Thallobionta

Answer 20

უმდაბლესი მცენარეების წარმოშობა მოხდა ორგანული სამყაროს განვითარების ადრეულ ანუ პირველი ეტაპის პერიოდში, როცა მცენარეები წყალში ცხოვრობდნენ. მათი ევოლუციური განვითარება არ მომხდარა და დღემდე პრიმიტიული აგებულების არიან.
უმდაბლესი მცენარეები ერთუჯრედიანი, კოლონიური ან მრავალუჯრედიანი ორგანიზმებია, რომელთა სხეული არ არის დიფერენცირებული ვეგეტაციურ და გენერაციულ ორგანოებად. მათი სხეული თალუსს წარმოადგენს, რომელსაც ტალოფიტი ეწოდება. უმდაბლესი მცენარეები მრავლდებიან, როგორც სქესობრივად, ასევე უსქესოდ. მათ შორის არიან ჰეტეროტროფებიც და ავტოტროფებიც.

Question 21

წყალმცენარეები Algae

Answer 21

წყალმცენარეები უმდაბლესი მცენარეების ერთ-ერთი დიდი ჯგუფია. ისინი წყლიან ადგილებში მცხოვრები მიკროსკოპული აგებულების ერთუჯრედიანი მცენარეებია. მაღალორგანიზებული წყალმცენარეების უჯრედი დაფარულია ცელულოზისა და პექტინის შემცველი გარსით. უჯრედი შეიცავს: ციტოპლაზმას, ბირთვს და ქრომატოფორებს (მწვანე ფერისაა, ასრულებს პლასტიდების ფუნქციას).
წყალმცენარეები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან ფორმითა და ზომით. შეფერილობის მიხედვით იყოფიან: ლურჯ-მწვანე, დიატომეები (ანუ კაჟიანი), წაბლა, წითელი და სხვა.
ისინი მრავლდებიან ვეგეტატიურად (თალუსის ნაწილებით), უსქესოდ (ზოოსპორებით)და სქესობრივად.(ორი გამეტის შერწყმით) ჩვეულებრივ წყალმცენარეები არიან ავტოტროფები, თუმცა არსებობენ საპროფიტი და პარაზიტი წყალმცენარეებიც.

Question 22

ქრომატოფორები

Answer 22

ასრულებს პლასტიდების ფუნქციას წყალმცენარეებში

Question 23

მიკორიზა

Answer 23

მცენარისა და სოკოს ურთიერთობა. არსებობს სოკოების ზოგიერთი სახეობა, რომლებსაც მცენარისაგან დამოუკიდებლად არსებობს არ შეუძლიათ, ისინი მცენარის ფესვებზე სახლობენ. სოკოების ზრდა-განვითარება დამოკიდებულია მცენარეებში არსებულ ნახშირბადის წყაროებზე, ამავდროულად მცენარეები ამ სოკოების საშუალებით ახდენენ ნიადაგში არსებული სხვადასხვა მინერალური ნაერთების (ფოსფორი, აზოტი) ათვისებას. ასეთი ურთიერთობა ორივე ორგანიზმისთვის მომგებიანია.

Question 24

კოჟრები

Answer 24

აზოტფიქსაციიისა და ნიტრიფიკაციის ბაქტერიებს დიდი მნიშვნელობა აქვთ აზოტოვანი მარილებით ნიადაგის გამდიდრებაში. მათ შეუძლიათ ჰაერიდან შეითვისონ მცენარეებისათის მიუწვდომელი აზოტი და გარდაქმნან აზოტოვან მარილებად, რომელიც მცენარის ზრდა-განვითარებისთვის აუცილებელია. ზოგიერთი ასეთი ბაქტერია პარკოსან მცენარეთა ფესვების უჯრედებში არსებობს, სადაც წარმოწმნის კოჟრებს, ამიტომ მათ კოჭრის ბაქტერიები ეწოდებათ.

Question 25

მღიერი

Answer 25

რთულ სიმბიოზურ ორგანიზმს წარმოადგენს, მის განვითარებაში მონაწილეობს: სოკო, წყალმცენარე და აზოტოვანი ბაქტერიები, ისინი თანაცხოვრებას ეწევიან და ერთმანეთის გარეშე არსებობა არ შეუძლიათ. სოკოს ჰიფები გადახვეულია წყალმცენარეს და ასრულებს ფესვის ფუნქციას. წყალმცენარეები, როგორც ავტოტროფები აწარმოებენ ფოტოსინთეზსს და ქმნიან ორგანულ ნივთიერებებს და კვებავენ სოკოებს, აზოტბაქტერიები კი აზოტით ამარაგებენ მათ.

Question 26

უმაღლესი მცენარეების ზოგადი დახასიათება

Answer 26

უმაღლესი მცენარეები რთული აგებულების ხმელეთის მცენარეებია. ხანგრძლივი ევოლუციის შედეგად უმაღლესი მცენარეები დასახლდნენ ხმელეთზე, სადაც შეეგუენ განსხვავებულ გარემოს. შეგუების პროცესში მათ გამოუმუშავდათ უამრავი განმასხვავებელი ნიშან-თვისება. მოხდა ორგანოთა დიფერენციაცია, გართულდა ანატომიური აგებულება. ასეთი მცენარეების სხეული დიფერენცირებულია: ფესვად, ღეროდ, ფოთლებად, თუმცა ზოგიერთ მცემარეს ფესვების მაგივრად აქვს რიზოიდები. ფარულთესლოვანებს განვითარებული აქვთ ყვავილი, ნაყოფი, თესლი. უმაღლესი მცენარეები მრავალუჯრედიანებია, მათთვის დამახასიათებელია ქსოვილების არსებობა. მათში გამოხატულია სქესობრივი და უსქესო თაობათა მონაცვლეობა. უმაღლეს მცენარეებში ცნობილია 300 000-ზე მეტი სახეობა.

Question 27

გლიოქსალატური ციკლი

Answer 27

წარმოადგენს კრებსის ციკლის სახეცვლილებას. იგი გვხვდება ცხიმის შემცველ თესლებში, რომლებშიც გლუკონეოგენეზი მიმდინარეობს. ციკლი მიმდინარეობს გლიოქსისომებში (დაარა მიტოქონდრიებში) და განსხვავებით კრებსის ციკლისაგან აქ მონაწილეობს ორი აცეტილ კოფერმენტი, რომელიც გამოიყენება ქარვის მჟავის სინთეზირებისათვის. ქარვის მჟავა გამოდის გლიოქსისომადან, გადაიქცევა მჟაუნძმარმჟავად, რომელიც შემდგომ მოაწილეობას იღებს სამარაგო ცხიმის გლუკოზად გარდაქმნის პროცესში. ამ დროს წარმოიქმნება როგორც აცეტილკოფერმენტი ასევე ნადH, რომელიც უზრუნველყოფს 3ატფ-ს სინთეზს.

Question 28

გლუკონეოგენეზი

Answer 28

პროცესი, რომლის დროსაც თესლების გაღივებისა და აღმოცენებისას ცხიმი გარდაიქმნება შაქრებად

Question 29

გლუკოზის ჟანგვის პენტოზოფოსფატური გზა

Answer 29

მიმდინარეობს ციტოპლაზმაში, პლასტიდებსა. ენერგეტიკულად არ ჩამოუვარდება კრებსის ციკლს, მაგრამ ამ ციკლის მთავარი დანიშნულებაა მცენარის არა ენერგეტიკული, არამედ მეტაბოლიტური უზრუნველყოფა, ის პლასტიკური ცვლის გზაა. აქ მონაწილეობს ხუთნახშირბადიანი შაქარი - პენტოზა. პფგ-ში ატფ გამოიყენება მხოლოდ საწყისი ნაერთის -გლუკოზის ფოსფორილირებული შენაერთის მისაღებად.

Question 30

ციანიდრეზისტენტული სუნთქვა

Answer 30

მცენარეს გააჩნია ალტერნატული ოქსიდაზა, რომელიც არ რეაგირებს ციანიდზე. ცრს-ს იყენებს სხეულის (მაგ, ყვავილის ) ტემპერატურის შესანარჩუნებლად.

Question 31

გარეგანი ფაქტორების გავლენა მინერალურ კვებაზე

Answer 31

• იონების შთანთქმის პირველი ფაზა დამოკიდებულია გარემოში მარილების შემადგენლობასა და წყალბადიონთა კონცენტრაციაზე
• ნიადაგში სასუქის შეტანა ხელს უწყობს მცენარისთვის მიუწვდომელ ფორმაში მყოფი მინერალების მისაწვდომ ფორმაში გადასვლას, ნიადაგის მიკროორგანიზმები აქტიურდებიან და იმიტომ
• გვალვა აშრობს ნიადაგის ზედა ფენას და მცენარის ფესვები გადაინაცვლებს სიღრმისკენ, ამიტომ ზედა ფენაშ არსებულ ნივთიერებებს ვეღარ ითვისებს
• მცენარეთ მოთხოვნილება საკვებ ნივთიერებებზე არსებითდაა დამოკიდებული განათების პირობებზე. მცენარის მოთხოვნილება იზრდება კალიუმზე როცა განათების ინტენსივობა შემცირებულია

Question 32

შინაგანი ფაქტორების გავლენა მინერალურ კვებაზე

Answer 32

• მინერალური ელემენტების მცენარეში შესვლის მეორე ფაზაა პლაზმალემის მიერ ადსორბირებული იონების შეღწევა მეზოპლაზმაში. უჯრედის ჟანგბადით სუნთქვა ამ პროცესის აუცილებელი პირობაა. როცა სუნთქვის ინტენსივობა ქვეითდება, მცირდება ჟანგბადის შემცველობა და მცირდება იონთა შთანთქმა, ხოლო უკვე შთანთქმული იონები უკანვე გამოიყოფა
• შინაგანი ფაქტორებიდან მნიშვნელოვანია მცენარის მოთხოვნილება მინერალებზე, ან მინერალთა კომპლექსზე, რომელიც გარკვეულ მჟავიანობას ქმნის. მაგალითად ჩაი, რომელსაც აუცილებლად სჭირდება მჟავე ნიადაგი, წინააღმდეგ შემთხვევაში გახმება

Question 33

მინერალური კვება ონტოგენეზში.

Answer 33

• ემბრიონის ეტაპზე არაფერი სჭირდება, რადგან თესლში ყველაფერია.
• ადრეულ ასაკში, ონტოგენეზის პირველ ეტაპზე დამახასიათებელია ინტენსიური ზრდა, ამიტომ განსაკუთრებით დიდი მოთხოვნილება აქვს აზოტზე და ფოსფორზე.
• ყვავილობის ეტაპზეც იგივე ლემენტები სჭირდება.
• დაბერების დროს იცვლება მოთზოვნილება, აზოტი აღარ ჭირდება დიდი რაოდენობით, შესაძლოა მოთხოვნილება გაჩნდეს კალიუმზე.

Question 34

სასუქების გამოყენების ფიზიოლოგია

Answer 34

• მცენარეებისთვის, რომელთა თესლებშიც საკმარისადაა აზოტოვანი სამარაგო ნივთიერებები, თესვის წინ შეტანილი სასუქებიდან ყველაზე ხელშემწყობია ფოსფორის სიჭარბე აზოტზე - 1:1,5 ზე ან 1:2 ზე (NPK)
• მცენარეთა თესლები, რომლებიც ნახშირწყლებითაა მდიდარი, თესვის დროს ფოსფოროვან საკვებთან ერთად შეაქვთ აზოტისა და კალიუმის სასუქები
• გვალვის დროს სასუქი ნაკლებად გამოიყენება, რადგან ფესვთა სისტემის მოქმედი ნაწილი საკვებ ნივთიერებებზე მოთხოვნილების დროს ნიადაგის ტენიან, ღრმა ფენებში გადაინაცვლებს და ამრიგად სასუქი, რომელიც ნიადაგის ზედა მშრალ ფენაშია, გამოუყენებელი რჩება
• სასუქის უფრო ხელმისაწვდომობისათვის მისი ნაწილი თესვის წინ შეაქვთ, დანარჩენი დანაწევრებულად
• დამატებით კვებას აზრი მხოლოდ მაშინ აქვს თუ მცენარეს ჯერ კიდევ შესწევს უნარი შთანთქოს იგი. მაგალითდ მარცვლოვნებს მინერალურ ნივთიერებათა შთანთქმის უნარი ყვავილობისას უქრებათ

Question 35

მისაწოვრები, ჰაუსტორიები

Answer 35

ზოგიერთ მცენარეს, რომელსაც არ უვითარდება ნამდვილი ფესვები უვითარდება მისაწოვრები, ჰაუსტორიები. რომლითაც ემაგრება სხვა მცენარეს და იწოვს მისგან საკვებს. ასეთი მცენარეები არიან პარაზიტები.

Question 36

ძირითადი და მეორადი მეტაბოლიტები, მათი ფუნქციები

Answer 36

ხშირად ისინი ასრულებენ მნიშვნელოვან როლს მცენარის ნივთიერებათა ცვლაში. უმეტესი მათგანი არ გროვდება მცენარეში დიდი რაოდენობით, ისინი წარმოქმნისათანავე გამოიყენება სხვადსხვა დანიშნულებით. ზოგიერთი მათგანი კი, პირიქით, დიდი რაოდენობით გროვდება, მაგ., ფენოლური ნაერთები, კაუჩუკი, ეთერზეთები., რითაც განაპირობებენ მცენარის ნივთიერებათა ცვლის სპეციფიკას. ბევრი მათგანი ფიზიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებაა (მაგ. ჰორმონები). ისინი ძალიან მნიშვნელოვანია ფოტოსინთეზისა და სუნთქვის პროცესების ნორმალური მიმდინარეობისათვის.
o ფენოლური ნაერთები - ნაერთთა დიდი ჯგუფი, რომელთაც დიდი მნიშვნელობა აქვთ მცენარის მეტაბოლიზმსა და პრაქტიკაში
o გლიკოზიდები - განაპირობებენ განსაზღვრავენ საკვების გემოსა და არომატს. ბევრი მათგანი ფართოდ გამოიყენება მედიცინაში როგორც სამკურნალო საშუალება
o ეთერზეთები - ადვილად აქროლადი ნივთიერებებია, რომლებიც მრავალ მცენარეშია. გამოიყენება პარფიუმერიაში. მათთვე მიეკუთვნება ფისი
o კაუჩუკი და გუტტა - მნიშვნელოვანია წარმოების ზოგიერთი დარგისათვის
o ალკალოიდები - აზოტშემცველი ჰეტეროციკლური ნაერთებია, რომელთაც გააჩნიათ ძლიერი ფიზიოლოგიური მოქმედება ცხოველურ ორგანიზმზე. ბევრი მათგანი გამოიყენება მედიცინაში
o მცენარის ზრდის მარეგულირებელი ნაერთები - ნივთიერებათა ფართო ჯგუფი, რომელიც აძლიერებენ ან აფერხებენ ზრდას მცენარეში
o ჰიდროარომატული ნაერთები - გვხვდება მცენარეში თავისუფალი და ბმული სახით(ეთერების სახით)

Question 37

ფლოემური ტრანსპორტი

Answer 37

ფოტოსინთეზის დროს სინთეზირებული ნივთიერებების გადაადგილება მცენარეში ხორციელდება ფლოემის საშუალებით. ამას ტრანსლოკაცია ეწოდება. ფარულთესლოვან მცენარეებში, ფლოემის სპეციალიზებული უჯრედები, რომლებიც ტრანსლოკაციის ფუნქციას ასრულებს, არიან საცრისებრი მილის უჯრედები. ეს უჯრედები ქმნიან გრძელ მილს. უჯრედებს შორის არის საცერი – სტრუქტურა, რომელიც სითხის დინებას უზრუნველყოფს საცრისებრ მილში. ფლოემის სითხე არის წყალხსნარი. ყველაზე დიდი შემცველობით ფლოემის სითხეში არის შაქარი; უმეტესობა სახეობებში ეს არის დისაქარიდი საქაროზა. ფლოემის სითხე შეიძლება ასევე შეიცავდეს მინერალებს, ამინომჟავებსა და ჰორმონებს. ფლოემის სითხის დინების მიმართულება ცვლადია. თუმცა, საცრისებრი მილები ყოველთვის ატარებს შაქარს შაქრის წყაროდან შაქარში ჩაძირულ ორგანომდე

Question 38

მცენარის ემბრიონალური განვითარება

Answer 38

ემბრიონალური ეტაპი მოიცვას ჩანასახის განვითარებას ზიგოტიდან თესლის მომწიფების ჩათვლით. ზიგოტა მოთავსებულია ჩანასახის პარკში. კვერცხუჯრედი ჩანასახის პარკში პოლარიზებულია. ჩანასახი გადის განვითარების რამოდენიმე ფაზას: პროემბრიონალური, გლობულარული, გულისებური, ტორპედოსებური და მომწიფება.
განაყოფიერების შემდეგ ზიგოტა გარკვეული ხნით (რამოდენიმე საათი და დღე) იმყოფება ლატენტურ მდგომარეობაში. ამ დროს მასში იზრდება რნმ რაოდენობა, მატულობს მოცულობაში. ენდოსპერმის განვითარებისათვის აუცილებელია აუქსინი და ციტოკინინი, რომლებიც ნუცელიუსიდან და პლანცეტიდან მიეწოდება. თესლის მომწიფებას თან ახლავს გაუწყლოება და ჩანასახის გადასვლა მოსვენების მდგომარეობაში. ციტოკინინები, აუქსინები და გიბერელინები მცირდება.

Question 39

მცენარის იუვენილური ეტაპი

Answer 39

იუვენილური ეტაპი იწყება თესლების აღმოცენებით და ხასიათდება ვეგეტატიური ორგანოების სწრაფი ფორმირებით. აღმოცენების ფაზებია: თესლის გაჯირჯვება, კანის სკდომა, აღმონაცენის ჰეტეროტროფული ზრდა და ავტოტროფულ კვებაზე გადასვლა. ამ ფაზაში მცენარეს არა აქვს სქესობრივი გამრავლების უნარი. აღმოცენება იწყება წყლის შთანთქმით და გაჯირჯვებით. თესლის აღმოცენება იწყება მაშინ, როდესაც მასში წყლის შემცველობა მიაღწევს ნედლი წონის 40-65%. იწყება ჩანასახოვანი ფესვის ზრდა და გარეთ გამოსვლა. მცენარე ემაგრება ნიადაგს და უკეთესად იწყებს წყლის შთანთქმას. ფესვთან ერთად იზრდება ღეროც. ნიადაგში, სიბნელეში მოზარდი ღერო და ფესვი ორიენტირდება გრავიტაციული ვექტორით.

Question 40

რეპროდუქტიული (მომწიფება)ეტაპი და სიბერე

Answer 40

მომწიფებულ ფაზაში გადასვლა გამოიხატება ყვავილობის დაწყებით. მცენარეს უჩნდება სქესობრივი გამრავლების უნარი.
დაბერებას თან ახლავს ნაყოფმსხმოიარობის სრული შეწყვეტა და ბუნებრივი სიკვდილი. სასიცოცხლო პროცესები პროგრესირებულად ნელდება. სიცოცხლის საერთო ხანგრძლივობა გენეტიკური ნიშანია. „დაბერება” ახასიათებს არა მარტო მთლიანად ორგანიზმს, არამედ ორგანოსაც. მაგ. ფოთლების დაბერებას და სიკვდილს თან ახლავს ფოთოლცვენა, ნაყოფებისას – ნაყოფცვენა. ფოთლების დაბერებისას მასში მცირდება ნუკლეინის მჟავები, ქლოროფილი, ცილები, სუსტდება ფოტოსინთეზის ინტესივობა. დეგრადაციას განიცდის უჯრედშიგა ორგანელები. ფოთლის ჩამოვარდნის წინ ყუნწის მიმაგრების ადგილას ჩნდება გამყოფი ზონა. მისი უჯრედები ყუნწის უჯრედების პერპენდიკულარულად არის მიმართული. პროცესის დასაწყისია მობერებული ფოთლების მიერ დიდი რაოდენობით გამოყოფილი ეთილენი

Question 41

აუქსინები - ფიტოჰორმონები-ზრდის სტიმულატორები

Answer 41

აუქსინის სინთეზისათვის საჭირო ფერმენტები მოთავსებულია ქლოროპლასტებსა და მიტოქონდრიებში. აუქსინების დიდი რაოდენობა მცენარეში არის არააქტიურ ფორმაში.
- აუქსინი არის მცენარის ერთერთი უმთავრესი ჰორმონი, რომელიც იწვევს მრავალფეროვან ფიზიოლოგიურ ეფეტქებს.
- ის ააქტიურებს უჯრედების დაყოფას და გაჭიმვას, აუცილებელია ჭურჭლების და გვერდითი ფესვების ფორმირებისათვის, ახასიათებს ატრეაგირების ეფექტი.
- აუქსინი მთავარ როლს ასრულებს ზრდით მოძრაობებში, როგორიცაა ტროპიზმები და ნასტიები. აუქსინის პოლარული ტრანსპორტი განაპირობებს აპიკალურ დომინირებას.

Question 42

გიბერელინი - ფიტოჰორმონები-ზრდის სტიმულატორები

Answer 42

გიბერელინი მცენარეში სინთეზირდება ახალგაზრდა, აქტიურად მზარდ ნაწილებში. მისი წინამორბედი არის აცეტილ-CoA. გიბერელინით დამუშავებას იყენებენ თესლების გამოსაყვანად მოსვენების მდგომარეობიდან.
- გიბერელისათვის დამახასითებელია ღეროს დაგრძელება, ზრდის მუხლთშორისებს, იწვევს ყვავილობას და პართენოკარპული ნაყოფების წარმოქმნას, არეგულირებს მცენარის სქესს, ასტიმულირებს თესლების აღმოცენებას.
- ინტერკალაური მერისტემის უჯრედების დაყოფისა და გაჭიმვის გააქტიურებით.

Question 43

ციტოკინინები - ფიტოჰორმონები-ზრდის სტიმულატორები

Answer 43

• უჯრედების დაყოფის ინდუცირება, მაღალი კონცენტრაციის შემთხვევაში ღეროების წარმოქმნა ქსოვილოვან კულტურაში, ქლოროფილის დაშლის შეფერხება, დაბერების პროცესის შეჩერება
• აუქსინით გამოწვეული აპიკალური დომინირების მოხსნა, ყვავილის განვითარება, აკონტროლებს უჯრედების დაყოფას აუქსინთან ერთად., ასტიმულირებს დნმ-ის რეპლიკაციას. არეგულირებს უჯრედების გადასვლას G1 -დან S ფაზაში და G2-დან მიტოზის ფაზაში.

Question 44

აბციზინის მჟავა - ფიტოჰორმონები - ზრდის ინჰიბიტორები

Answer 44

• ბიოსინთეზი იწყება პლასტიდებში
• მთავარი ფუნქცია მცენარეში არის მოსვენების პროცესის დარეგულირება. ის გროვდება წყლის დეფიციტისას, იწვევს ბაგეების დახურვას. მზარდი უჯრედების და ქსოვილების დამუშავება აბმ-ით იწვევს ზრდის დამუხრუჭებას
• სტრესულ ჰორმონს უწოდებენ, რადგან მისი კონცენტრაცია მკვეთრად იზრდება ტემპერატურის მერყეობის, დამლაშების, წყლის დეფიციტის, ქიმიური დარტყმის დროს

Question 45

ზრდის რეგულაციის გარეგანი ფაქტორები

Answer 45

• მცენარის განვითარებაზე დიდ მნიშვნელობას ახდენს სინათლის ინტენსივობა და სპექტრული შემადგენლობა. დღის ხანგრძლივობა ანუ დღისა და ღამის ხანგრძლივობის თანაფარდობა განსაზღვრულ გავლენას ახდენს მცენარის განვითარებაზე და ამას ფოტოპერიოდიზმი ეწოდება.
• ზრდაზე გავლენას ახდენს ასევე ტემპერატურა, ატმოსფეროს შემადგენლობა, წყლის რეჟიმი, მინერალური კვება. ტემპერატურა და წყლის რეჟიმი ყველა მცენარესთვის განსხვავდება და თავ-თავისი ოპტიმუმები სჭირდება წარმატებით ზრდისთვის.
• მინერალური კვება მცენარის ონტოგენეზის სხვადასხვა ეტაპზე განსხვავდება, და თუ ის მინერალები არ მივაწოდეთ, იმ რაოდენობით რაც სჭირდება მაშინ მცენარის ზრდა არასრულფასოვნად წავა

Question 46

ზრდის რითმები.

Answer 46

• ფაქტორები შეიძლება იყოს დღეღამური, მაგალითად მერქნიან მცენარეთა უმეტესობა იზრდება ღამით, დღისით მიდის ფოტოსინთეზი
• ზრდის რითმებს მიეკუთვნება მცენარეთა ზრდა სავეგეტაციო პერიოდში- იწყება გაზაფხულზე, მთელი სავეგეტაციო პერიოდი იზრდება, შემოდგომაზე კი გადადის მოსვენების მდგომარეობაში
• ტემპერატურა გავლენას ახდენს კამბიუმის აქტივობაზე, ის თავის მხრივ განაპირობებს მცენარის სისქეში ზრდას, რაც კარგად ჩანს წრიულ რგოლებში
• შინაგანი ფაქტორებიდან მნიშველოვანია შინაგანი რითმები. ენდოგენური რითმები მორგებულია იქ, სადაც ეს მცენარეა გავრცელებული. რეგულირდება ჰორმონების მეშვეობით

Question 47

ეთიოლაცია

Answer 47

მცენარე იზრდება სინათლესა და სიბნელეში. მცენარის მწვანე ნაწილები სიბნელეში განსაკუთრებულ მორფოლოგიურ თავისებურებებს იძენს, რომლითაც ისინი გამოირჩევიან სინათლეზე მოზარდი მცენარეებისაგან. ასეთ მცენარეებს ეთიოლირებული ეწოდება. ეთიოლირებულ მცენარეებში, როგორც წესი, განუვითარებელია მექანიკური ქსოვილები და ბაგეები. მცენარეებს არ გააჩნიათ ქლოროფილი და აქვთ დამახასიათებელი უფერული, ყვითელი ფერი მხოლოდ კაროტინოიდების შემცველობის გამო.

Question 48

ფოტო- და თერმოპერიოდიზმი

Answer 48

• ფოტოპერიოდიზმი არის მცენარის რეაქცია განათების დღე-ღამურ რითმზე ანუ დღისა და ღამის ხანგრძლივობის თანაფარდობაზე, რაც გამოიხატება ზრდა-განვითარების ცვლილებით. ფოტოპერიოდული ინდუქციისას ფოთლებში წარმოიქმნება ყვავილობის სტიმულატორი (ფლორალური სტიმული), დღის ხანგრძლივობაზე რეაქციის მიხედვით არსებობს გრძელი, მოკლე დღის, გრძელი და მოკლე დღის, აგრეთვე ნეიტრალური მცენარეები. ფოტოპერიოდული სიგნალები აღიქმება ძირითადად ფლოემისა და არა კვირტების მიერ. მაქსიმალური ფოტომგრძნობიარობით ხასიათდებიან ახალი, ზრდადამთავრებული ფოთლები. ფოტოსიგნალების მიღებასა და ტრანსფორმაციაში გადამწყვეტ როლს ასრულებენ ფიტოქრომები.
• თერმოპერიოდიზმი არის მცენარეების რეაქცია მაღალი და დაბალი ტემპერატურების მონაცვლეობაზე, რაც გამოიხატება ზრდისა და განვითარების პროცესების ცვლილებებში. განასხვავებენ სადღეღამისო და სეზონურ თერმოპერიოდიზმს.

Question 49

ფიტოქრომები

Answer 49

ფიტოქრომები ცილოვანი რეცეპტორებია, რომელბიც გამოჰყვეს მცენარედან. ის შედგება ორი სუბერთეულისა და ქრომოფორისაგან, რომელიც არის ნივთიერება ფიკობილინების კლასიდან.
- ცირკადული რითმი
- ფოთლების რაოდენობა და ზომა
- ყვავილობა
- თესლების აღმოცენება
ფოტორეცეპტორი- ლურჯ-მწვანე პიგმენტი, არსებობს ორი ფორმით:
660 ნმ -შთანთქავს წითელ სხივებს
730 ნმ - შთანთქავს შორეულ წითელ სხივებს

Question 50

მცენარის მოძრაობა

Answer 50

მცენარეს ახასიათებს მოძრაობის მრავალგვარი ფორმა, რასაც საფუძვლად უდევს: ა) კუმშვადი ცილების ფუნქციონირება; ბ) ზრდა მოძრაობით; გ) უჯრედის ჰიდროსტატიკური წნევის ცვლილება.
- ღეროს წვეროს ახასიათებს წრიული მოძრაობა (ნუტაცია);
- მზარდი ღეროები და ფოთლები იხრებიან ცალმხრივი განათებისაკენ (ტროპიზმები);
- დღე-ღამის ცვლასთან ერთად იღება და იხურება ყვავილები (ნასტიები).
- ზოგიერთ მცენარეს ახასიათებს სწრაფი მოძრაობითი რეაქციები (სეისმონასტიები)
მცენარის მოძრაობის ხერხები კლასიფიცირდება შემდეგნაირად:
o უჯრედშიგა მოძრაობა (ციტოპლაზმებისა და ორგანოიდების მოძრაობა);
o უჯრედის ლოკომოტორული მოძრაობა შოლტების საშუალებით (ტაქსისები);
o ზრდითი მოძრაობა უჯრედთა ზრდისა და გაჭიმვის საფუძველზე (ფესვისა და ღეროს - ღერძული ორგანოების დაგრძელება, ფოთლების ზრდა, წრიული ნუტაციები, ტროპიზმები, ზრდითი ნასტიები);
o კენწრული ზრდა (სამტვრე მილის ზრდა, ფესვის ბუსუსების ზრდა);
o შექცევადი ტურგორული მოძრაობა: ბაგეთა მოძრაობა, ნასტიები, სეისმონასტიები

Question 51

ტროპიზმები

Answer 51

თუ რამდენიმე გარეგანი ფაქტორი მოქმედება მცენარეზე ან მის რომელიმე ორგანოზე ერთდროულად, მაშინ ფაქტორების ძალისა და მოქმედების ხანგრძლივობის გათვალისწინებით ჩნდება ზრდითი გადახრები ანუ ტროპიზმები. ტროპიზმები შეიძლება იყოს დადებითი (ფაქტორის მოქმედების მხარეს) ან უარყოფითი (ფაქტორის მოქმედების საწინააღმდეგო მხარეს). ტროპული გადახრების მიზეზია ძირითადად აუქსინის (ან სხვა ჰორმონის) ცვლილება. გამასხვავებენ: თერმო,- ელექტრო,- ტრავმო,- გრავი,- ჰიდრო- და ავტოტროპიზმებს. ტროპიზმები საშუალებას აძლევს ისეთი მდებარეობა დაიკავოს სივრცეში, რომ მაქსიმალურად აითვისოს საკვები და დაცული იყოს გარემოს მავნე ფაქტორებისაგან.