þroskakenningar: Vitsmuna-, Félags- og siðferðisþroski

Question 1

Vitsmunaþroski: Hvað eru Vitsmunir (hugrænir ferlar)?

Answer 1

greind, nám, minni, mál

Question 2

Vitsmunaþroski: Hvað er þroski ?

Answer 2

Vísar til breytinga sem verða yfir ævina og felur í sér ehskonar framvindu eða framfarir, frá því lægra eða einfaldara til þess æðra eða margbrotnara.

Question 3

Stigbundin nálgun / þrepaskipt

Answer 3

Gengur út frá því að vitsmunaþroski sé stigbundinn, þ.e að þroski komi í stigum eða þrepum. Yfirleitt er gert ráð fyrir eðlislægum mun á vitsmunaþroska eftir ólíkum aldri

Question 4

Gagnavinnslu nálgun

Answer 4

Vitsmunaþroska skýrður út frá því hvernig heilinn skynjar, umritar, geymir og endurheimtir upplýsingar. Líkja vitsmunastarfi vi ðgagnaverk tölvu .

Question 5

Próffræðileg nálgun

Answer 5

Vitsmunaþroska metin út frá sálfræðilegum prófum, m.a út frá greindarprófum (IQ tests). Lögð áhersla einstaklingamun.

Question 6

Kenning Jean Piaget um vitsmunaþroska

Answer 6

• Greind og hugsun virka í raun eins og hvert annað líffærakerfi þar sem hlutverk greindar er að laga einstaklinginn að umhverfi sínu með því að ,,melta’’ reynsluna.
• Börn eru virkir námsmenn sem leitast við að skilja umheiminn. - Ásköpuð ,,rannsóknarhvöt’’ sem er drifjöður þroskans
• Greindarþroska er skipt upp í 4 eðlisólík aldurstengd stig. Hvert stig einkennist af tilteknu hugrænum ferlum og ákv skilningi á heiminn.

Question 7

Hvað eru skemu? - eitt af lykilhugtökum kenningu Piaget

Answer 7

Skemu er leið barnsins til að skilja umheiminn og mótast og jfölgar með auknum þroska og skilningi. Um er að ræða virkt ferli sem á sér stað út ævina.

Question 8

Hvað er aðlögun?

Answer 8

Nýjar upplýsingar falla að skemu, aðlagað.

Dæmi: Helga sá flugvél og útfrá fyrra skema sem var til þá kallaði hann þetta ,,fugl’’

• Mamman segir Helgu að þetta sé flugvél –> yfirfærlsa

Question 9

Hvað er yfirfærsla?

Answer 9

Nýjar upplýsingar skapa ójafnvægi, skema víkkað út eða það verður nýtt skema.

• Út frá nýjum upplýsingum þá verður ójafnvægi. Nýtt skema verður til og Helga getur aðgreint fugl og flugvél.

Question 10

Hver eru 4 stig vitsmunaþroska og hvaða aldri tilheyra þau ?

Answer 10

1. Skynhreyfistig - 0-2 ára
2. Foraðgerðastig - 2-7 ára
3. Hlutbundin rökhugsun - 7-11 ára
4. Formleg rökhugsun - 11-16 ára

Question 11

Skynhreyfistig

Answer 11

Samhæfing skynjunar og hreyfingar til að skilja heiminn

0-2 ára

Question 12

Foraðgerðastig

Answer 12

Táknbundin hugsun kemur fram. Sjálflægni einkennir hugsun

2-7 ára

Question 13

Hlutbundin rökhugsun

Answer 13

Hlutbundin rökhugsun kemur til og skilningur á varðveislu hluta eykst

7-11 ára

Question 14

Formleg rökhugsun

Answer 14

Rökhugsun nær fullum þroska og barn nær að hugsa út frá abstract hugtökum og forsendum.

11-16 ára

Question 15

Hvað er varðveisla?

Answer 15

Skilningur á að magnbundir eiginleikar hluta breytast ekki þrátt fyrir breytingar á ásýnd þeirra.
- Börn á forðastigi rökhugsunar eiga erfitt með að átta sig á varðveislu; einblína á eh einn útliseiginleika t.d hæð. Hlutir eru óafturkræfir-ná ekki að rekja ferlið til baka

Question 16

Hvað er raðgreining

Answer 16

• Að geta raðað hlutum í rétta röð eftir stækkandi eða minnkandi eiginleikum þeirra eins og stærð, þyngd og ummáli.
• Forstig rökhugsunar geta raðað 2 hlutum
• Börn á stigi hlutbundinnar rökhugsunar geta sett fleiri hluti í samhengi við hvorn annan

Question 17

Hvað er flokkun ?

Answer 17

Sú færni að geta flokkað hluti saman eftir sameiginlegum eiginleikum.

Question 18

Hvað er stigbundin flokkun?

Answer 18

Færni til að skilja að hver flokkur getur skipst í marga undirflokka og þeir í enn fleiri undir, undir flokka.

Question 19

Almennt mat á kenningu Piaget um vitsmunaþroska barna

Answer 19

• Með kenningu Piaget jókst skilningur á að börn skilja ekki allt eins og fullorðnir.
• Lítið tillit tekið til einstaklingamunar.
• Börn geta þroskast mishratt eftir sviðum, t.d hraðar stærðfræðilega en félagslega.
• Það ná ekki allir stigi formlegra aðgerða.
• Kenningin vanmetur oft getu barna.
• Byggði athuganir sínar of mikið á mállegri getu barna.
• Gerir ekki ráð fyrir breytingum á vitsmunaþroska eftir ca. 16 ára aldur.
• Kenningin ekki hin eini sanni sannleikur en gefur okkur innsýn inn í þroskaferli manneskjunar

Question 20

Kenning um hugann

Answer 20

Kenning um hugann (theory of mind) endurspeglar skilning fólks á því að;
- annað fólk geti haft aðrar hugsanir og hugmyndir en það sjálft
- andleg fyrirbæri endurspegli ekki endilega raunveruleikann, að hægt sé t.d að trúa því sem ekki er satt og að fólk geti verið með uppgerð

Þennan skilning öðlast börn á aldrinum 3-6 ára, yfirleitt um 4 ára. Taugaþroski, málþroski, eldri systkini hafa áhrif.

Question 21

Hvað er gagnavinslu nálgun ?

Answer 21

• Sértækir ferlar skoðaðir ekki heildar ferlið
• Minni og flokkun
• Meðvitað og ómeðvitað minni / beint og óbeint minni

Question 22

Spearman um greind

Answer 22

Spearman sagði almenna greind (general intelligence eða g) vera eiginleika sem liggi allri hugrænni getu til grundvallar. Fólk hefur mismikið af þessum eiginleika.

Question 23

Hvað er greind?

Answer 23

Felur m.a í sér hæfni til að hugsa á sértækan hátt, beita rökhugsun, hæfni til að leysa þrautir og afla sér þekkingar. Vera fljótur að hugsa og búa yfir góðum orðaforða og almennri þekkingu.

Question 24

Cattell skipti greind í 2 greindarætti

Answer 24

Eðlisgreind: hröð og sveigjanleg. Gerir manneskju fært að læra nýja hluti, draga ályktanir, skilja tengsl hugtaka, ferla hugmyndir og staðreyndir. Skammtímaminni

Reynslugreind: felur í sér uppsafnaðar staðreyndir, vitneskju og lærða þekkingu, langtímaminni, sögulegar staðreyndir, orðaforða.

Question 25

Algengustu greindarprófin

Answer 25

Wechsler greindarprófin eru mest notuð á ÍSL
- WPPSI-Ris: 3;0 – 7;3 ára
- WISC-Ivis 6 – 16 ára
- WAIS– fyrir fullorðna

Question 26

4 þættir í WISC IV prófinu

Answer 26

málstarf, skynhugsun, vinnsluminni, vinnsluhraði

Question 27

Siðferðisþroski

Answer 27

• þróun tilfinningar fyrir því hvað er rétt og hvað er rangt
• Hvernig fer barn að því að skilja viðmið eða gildi sem stýra og stjórna hegðun í félagslegu umhverfi
• Huga þarf að siðferðilegri hugsun og hegðun
• Siðferðisleg viðmið og hegðun þróast kerfisbundið eftir því sem börn eldast og tengist þroska á öðrum sviðum

Question 28

Siðferði samofið úr 3 meginþáttum

Answer 28

1. Tilfinningalífi (s.s samúð, samkennd, sektarkennd)
2. Atferli (að sýnd sé félagsvæn hegðun)
3. Hugrænum þáttum (hvernig við hugsum um siðferðileg álitamál og tökum afstöðu til þeirra)

Question 29

Almennt um siðferði

Answer 29

• Siðferðisgildi eru félagsleg gildi - mótast af samfélaginu
• Manneskjan með fullan siðferðisþroska hefur tileinkað sér vðimið sem hún reynir alltaf að fylgja.
• Fólk með góðan siðferðisþroska lítur á sig sem hluta af félaslegu netkerfi / samfélagi þar sem allir bera ábyrgð. Um að ræða gagnkvæman samning manna á milli

Question 30

Líkan Kohlbergs um þróun í siðferðishugsun (3 skeið)

Answer 30

1. Forstig hefðbundins siðferiðs: sjónarmið einstaklings
2. Víðtekið siðferði; sjónarmið samfélags
3. Sjálfstætt siðferði; sjónarmið óháð samfélagi. Mat byggt á sveigjanlegum siðalögmálum.

Question 31

Hvað er sálfélagslegur þroski?

Answer 31

Fjallar um þróun tilfinninga, skapgerðar og félagsfærni og samspil þessara þátt við félagslegt umhverfi (fjölsk, samfélag, menning)

Question 32

þroskakenningar um sálfélagslegan þroska

Answer 32

1. Sálgreining
2. Atferlisstefna
3. Hugræn kenning
4. Félagsmenningar

Question 33

Sálgreining - þroskakenning

Answer 33

• Tengja saman líffélagslegan og sálfélagslegan þroska
• Ganga út frá því að þroski einstaklingsins byggi á innri hvötum og ástæðum.
• Fyrstu ár ævinnar talin skipta sköpum fyrir persónuleikann, andlega líðan og sálfélagslegan þroska
• Áhersla á þörfina fyrir umhyggjusama foreldra þar sem samband móður og barns er talið sérstaklega mikilvægt

Question 34

Sálgreining samkv Sigmund Freud

Answer 34

• Taldi reynslu í bernsku skipta sköpum fyrir síðari þroska og persónumyndun
• Taldi að líffræðilegar hvatir og hvernig þær mótast af umhverfinu væru drifkraftur sálarlífsins.
• Taldi að þroskinn færi í gegnum ákveðin skeið sem afmörkuðust af líffræðilegu og lífeðlislegu þroskaferli.
  Munnskeið (oral) (0-2 ára), þermiskeið (anal) (2-4 ára), Völsaskeið (phallic)(4-6 ára), Lægðarskeið (latency) (6-12 ára) og kynþroskaskeið (genitals)(12-16 ára).
• Taldi mikilvægt að börn fengju hæfilega örvun á hverju skeiði fyrir sig og hefðu náið samband við foreldra sína (sérstaklega móður).

Question 35

Kenning Erik Erikson um sálfélagslegan þroska

Answer 35

• Sjálfsmyndin lykilatriði í kenningum hans um persónuleikaþroska.
• Gerði ráð fyrir stigbundnum þroska.
• Börn fara í gegnum ýmis krísuskeið á leið sinni að auknum þroska.
• Vandi á fullorðinsárum má rekja til þess að barn hafi ekki náð að ganga í gegnum þroskaþrepin í bernsku á farsælan hátt.
• Fjölskylda, menning og umhverfi hefur áhrif á þroska einstaklingsins.

Question 36

Atferlisstefna

Answer 36

Lögmál hegðunar mótar hegðun allra einstaklinga, á öllum aldri.
- þroski ekki stigbundinn - lögmál hegðunar.
- Grundvalllar lögmálið snýst um tengslin á milli áreitis og viðbragðs (klassísk skilyrðing og virk skilyrðing)
- Tilfinningar barns og persónuleiki mótast af lögmálum hegðunar; hegðun er ýmist styrkt (hegðun eykst) eða það er refsað fyrir hana ( hegðun minnkar)

Question 37

Félagsmenningar kenning

Answer 37

• Menningarheimurinn (culture) og félagslegar aðstæður hafa áhrif á samskipti og tengsl barns og umönnunaraðila. Börn geta breyst ef félagslegar aðstæður og menningarheimur breytist.
• Menning hefur áhrif á uppeldisaðferðir og þar af leiðandi á sálfélagslegan þroska
• °Skoðanir og venjur samfélagsins móta viðbrögð foreldra – sem hefur áhrif á tilfinningalegan þroska

Question 38

Sálfélagslegur þroski 0-2 ára - tilfinningaþroski ungabarna

Answer 38

Fæðing: Óánægja (tjáð með gráti) og ánægja.
6 vikna: Félagslegt bros.
3-4 mán: Hlátur, forvitni.
4 -8 mán: Reiði.
9-14 mán.: Ótti við ókunnuga, aðskilnaðarkvíði.
18 mánaða: Stolt og skömm.

Question 39

HVað er sjálfsvitund?

Answer 39

Grundvallaratriði í tilfinningaþroska.
Snýst í upphafi um vitund barns um að líkami þess og viðbrögð séu aðskilin öðrum - ekki hluti af mömmu

Question 40

spegiltilraun M Lewis og J. Brooks

Answer 40

til að skoða hvort börn átti sig á því að spegilmynd sé af þeim.

Question 41

Hver er forsenda sjálfsmyndar?

Answer 41

sjálfsvitund

Question 42

Hvað er Synchrony?

Answer 42

Samstillt og næmt samspil umönnunaraðila og ungabarns þar sem þau bregðast við hvort örðu nánast samstundis.
Leggur grunninn að mannlegum samskiptum og kennir barninu að lesa í tilfinningar

Question 43

Hvað er Geðtengsl (attachment)?

Answer 43

Gagnkvæmt og langvarandi tilfinningalegt samband einnar manneskju við aðra

Question 44

Fyrstu geðtengsl barns?

Answer 44

Eru vanaleg sterkust við eina manneskju (oftast móður)

Question 45

Hver eru merki þess að geðtengslin hafi myndast?

Answer 45

Barn kemst í uppnám þegar þessi manneskja (sterkustu tengslin) fer í burtu, leitar til hennar í ókunnugum aðstæðum og vill vera nálægt henni.

Question 46

Hvað hafa fyrstu geðtengslin áhrif á?

Answer 46

Tilfinningaþroska og getu barns til að mynda náin tengsl við aðra seinna á ævinni.

Question 47

Mary Ainswort - 4 gerðir geðtengsla

Answer 47

• Gerð B): örugg tengsl veita huggun og öryggi og gera barninu kleift að kanna heiminn sjálfstætt
• Gerð C) og gerð A): Óörugg tengsl eru óstöðug og ófyrirsjáanleg og geta komið fram í því að barn vilji ekki yfirgefa umönnunaraðilann og sýni ótta, kvíða og/eða reiði (gerð C) eða láti sem því standi sama um umönnunaraðiilann (gerð A)
• Gerð D): Önnur börn með óörugg tengsl leika sér hvorki né bregðast við foreldrum á ákv hátt

Question 48

Hvað er félagslegur vísir (social referencing)?

Answer 48

• Barn leitar vísbendinga frá öðrum um hvernig það eigi að bregðast við ókunnum og ótvíræðum atburðum eða aðstæðum.
• Foreldrar oft ólíkir félagsvísar fyrir börnin sín.
  (Feður meira hvetjandi / skemmtun)
  (Mæður varkárari og meira verndandi / huggun)

Question 49

Hvað er útlægur vandi (externalizing problems)?

Answer 49

TIlfinningum beint út á við. Einkennist af of lítilli tilfinningastjórn. Kemur fram í hegðunarvanda, reiði og hvatvísi.

Question 50

Hvað er innlægur vandi (internalizing problems)?

Answer 50

þar sem tilfinningum er beint inn á við og einkennist af of miklum hömlum. Kemur t.d fram sem ótti, óframfærni og kvíði

Question 51

Hvað er identity ?

Answer 51

Reyna að skilgreina og skilja sjálfan sig - Hver er ég? Hvað vil ég?

Question 52

SJálfskennd gegn hlutverkaruglningi

Answer 52

• Identity achievement: Þegar barn hefur öðlast þann skilning að það sé sérstakur einstaklingur (unique) í samræmi við fyrri reynslu og framtíðaráætlanir.
• Identity diffusion eða hlutverkaruglingur þar sem unglingur nær ekki að skilgreina sig
• Forclosure: styttir sér leið
• Moratorium: frestar leit sinni

Question 53

Social clock (félagsklukka)?

Answer 53

• Einhverskonar tímaáætlun byggð á félagslegum normum eða viðmiðum varðandi það hvenær sé “best” að gera ákveðna hluti. T.d klára skóla, gifta sig, eignast börn, byggja upp starfsferil, hætta að vinna o.fl.
• Vísar til hugmynda um ákveðin lífsskeið (sem ráðast af félagslegum viðmiðum frekar en líffræðilegum þroska eða heilsu) og viðeigandi hegðun samfara þeim.
• Getur verið ólík á milli menningarheima.
• Breytist yfir tíma.

Question 54

Hvað eru sjálfskenningar?

Answer 54

• ganga út frá því að eldra fólk leitist við að viðhalda heilsteyptri sjálfsmynd sinni.
• Erikson: i. Heilsteyptur persónuleiki gegn sundruðu sjálfi (integrity versus despair) ii. sjálfskennd gegn hlutverkaruglingi (identity versus role confusion).

Question 55

hvað eru Stéttarskiptakenningar?

Answer 55

• fjalla um tenglin milli félagslegra afla og einstaklingsins, sérstaklega þau öfl sem ýta undir að eldra fólk sé sett í ákv. hópa og hlutverk.

Question 56

Hvað eru Dynamic theories

Answer 56

leggja áherlsu á breytingar og aðlögun í lífinu