4.3 Taflenni Adolygu Cardiau Fflach

Question 1

genyn

Answer 1

uned gorfforol etifeddeg

Question 2

locws

Answer 2

y safle ar y cromosom mae genyn yn ei feddiannu

Question 3

Alel

Answer 3

ffurf wahanol ar yr un genyn

Question 4

Trechol

Answer 4

genyn sydd bob amser yn cael ei fynegi os yw’n bresennol

Question 5

enciliol

Answer 5

genyn sy’n cael ei fynegi mewn par homosygaidd yn unig

Question 6

cyd drechol

Answer 6

y ddau alel yn cyfrannu at y ffenoteip

Question 7

ffenoteip

Answer 7

nodweddion organeb

Question 8

genoteip

Answer 8

yr alelau a geir mewn organeb

Question 9

homosygaidd

Answer 9

mae’r alelau yr un fath e.e. HH neu hh

Question 10

heterosygaidd

Answer 10

mae’r alelau yn wahanol e.e. Hh

Question 11

F1

Answer 11

y genhedlaeth gyntaf mewn croesiad genynnol

Question 12

f2

Answer 12

yr ail genhedlaeth

Question 13

awtosomau

Answer 13

parau 1-22 o’r cromosomau

Question 14

cromosomau rhyw

Answer 14

par 23 sy’n penderfynu’r rhyw

Question 15

cyd drechol

Answer 15

mae’r ddau alel yn cael eu mynegi yn y ffenoteip
> e.e. 1: math o gwaed (A,B,AB)
>e.e. 2: lliw gwartheg, rhai gwartheg yn coch ac rhai yn gwyn gall yr epil fod yn ddau

Question 16

Trechedd Anghyflawn

Answer 16

gellir gweld cymhlith o’r ddau alel yn y ffenoteip
e.e. peniganau coch, gywn a phinc

Question 17

Etifeddiad Mendelaidd

Answer 17

astudiodd Gregor Mendel etifeddiad mewn planhigion pys. Dewisodd nodweddion rhwydd i’w hadnabos a oedd, yn dra phwysig:
-yn cael eu rheoli gan un genyn
-ar wahanol gromosomau

Question 18

Croesiad Monocroesryw

Answer 18

etifeddu un genyn
1.nodwch a rhowch lythyren i gynrychioli’r alel trechol a’r alel enciliol
2.rhowch genoteip a ffenoteip y rhieni
3. nodwch y gametau a gynhyrchir gan y ddau riant
4.rhowch y gametau mewn sgwar punnet a dagoswch y 4 croesiad posibl wrth ffrwythloni. Labelwch bob genoteip newudd gyda’r ffenoteip

Mae f2 yn dangos cymhareb mandelaidd o 3:1

Question 19

Deddf Cyntaf Mendel

Answer 19

Deddf Arwahanu
Mae ffactorau sy’n digwydd mewn parau yn penderfynu ar nodweddion organeb. Dim ond un o par o ffactorau sy’n gallu cael ei gynrychioli mewn un gamet

Question 20

Etifeddiad deugroesryw

Answer 20

etifeddiad 2 enyn

Question 21

Rhydd - ddosraniad

Answer 21

Mae rhydd ddosraniad cromosomau yn ystod meiosis yn esbonio pam mae genynnau digyswllt yn gallu cyfuno i ffurfio’r 4 math o gametau

Arbrofodd Mendel a hadau y gwyddai fod ganddyn nhw nodweddion trechol melyn/crwn a nodweddion enciliol cyrchlyd/ gwyrdd

Question 22

Cymhareb ffenoteipaidd croesiad deugroesryw

Answer 22

9:3:3:1
O gymryd pob nodwedd yn unigol yn y croesiad deugroesryw uchod, mae’r cymhareb ffenoteipaidd monocroesryw yn dal i sefyll

Question 23

Aill ddeddf arwahanu Mendel

Answer 23

Deddf Rhydd Ddosraniad

Question 24

Profi Croesiadau

Answer 24

Monocroesryw
-i benderfynu a yw organeb sy’n dangos ffenoteip trechol sy’n dangos ffenoteip trechol yn homosygot ynteu’n heterosygot. Croeswch organeb a brid pur hysbys (homosygot) cc.

Deugroesryw
-croeswch bob genoteip a homosygot ar gyfer y ddwy nodwedd ccmm. Os oedd y rhiant yn heterosygaidd yn achos 1 nodwedd, byddai’r epil yn cael ei gynhyrchu gyda chymhareb o 1:1. Os yw’r rhiant yn heterosygaidd yn achos y naill a’r llall, byddai cymhareb o 1:1:1:1 yn cael ei gweld.

Question 25

Adnabod Cytylltedd

Answer 25

-mae'r cymhareb Mandelaidd o 9:3:3:1 felly yn ddisgwyliedig mewn unrhyw arbrawf lle nad yw'r genynnau'n gysylltiedig Gellir canfod cysylltedd, sy'n golygu bod genynnau i'w cael ar yr un cromosom a'u bod felly'n cael eu hetifeddu gyda'i gilydd, os na cheir y gymhareb ddisgwyliedig yn yr epil. Gellir cael niferoedd bychain o ffenoteipiau ailgyfunol o hyd drwy drawsgroesiad yn ystod meiosis

Question 26

Chi Sgwar

Answer 26

prawf ystadegol a ddefnyddir i benderfynu a yw niferoedd a ffenoteipiau epil a gynhyrchir mewn croesiad genynnol yn ddigon agos at y gymhareb Mendelaidd ddisgwyliedig fel mai siawns ac nid unrhyw reswm arall sy'n gyfrifol am unrhyw wahaniaeth

Question 27

Rhagdybiaeth Nwl

Answer 27

Nid oes Gwahaniaeth rhwng y canlyniadau sydd wedi'u harsylwi a chanlyniadau disgwyliedig croesiad genynnol Os bydd y prawf yn dangos mai siawns sy'n gyfrifol am y gwyriad oddi wrth y cymhareb disgwyliedig, yna derbynnir y rhagdybiaeth os nad siawns sy'n gyfrifol, fe'i gwrthodir

Question 28

Cyfrifwch y niferoedd disgwyliedig

Answer 28

o'r holl epil a gaiff eu cynhyrchu, cyfrifwch faint y byddech chi'n eu disgwyl e.e. os caiff 3744 o epiliaid eu cynhyrchu: 3744/16 = 234 felly 9:(9x234=2106) 3:(3x234=702) 3:(3x234=702) 1: 234

Question 29

Cyfrifwch y graddau rhyddid

Answer 29

Nifer y canlyniadau -1 e..e mewn 9:3:3:1 mae 4 canlyniad posibl felly'r graddau rhyddid a fyddain'n cael eu defnyddio fyddai 3

Question 30

Derbyn neu gwrthod y rhagdybiaeth nwl

Answer 30

Os bydd gwerth x2 sydd wedi'i gyfrifo < gwerth critigol x2 yna derbynnir y rhagdybiaeth nwl Os bydd gwerth x2 sydd wedi gyfrifo> gwerth critigol x2 yna gwrthodir y rhagdybiaeth nwl

Question 31

Cysylltedd Rhyw

Answer 31

mae genynnau syddd a chysylltedd rhyw i'w cael ar y cromosom rhyw Menywod gromosomau: XX Gwrywod gromosomau: XY

Question 32

Haemoffilia

Answer 32

clefyd sy'n cael ei achosi gan alel enciliol ar gyfer Ffactor 8 nad yw'n codio ar gyfer y ffactor ceulo gwaed normal Yn yr achos hwn mae gan y tad y genyn normal a mae'r fam yn cario'r alel enciliol annormal Mae gan blant gwrywaidd sy'n cael eu geni a'r croesiad hwn siawns o 50% o fod a'r clefyd

Question 33

Dystroffi Cyhyrol Duchenne

Answer 33

clefyd cyhyrol cynyddol sy'n cael ei achosi gan alel enciliol sy'n gysylltiedig a rhyw nad yw'n codio'n gywir ar gyfer y dystroffin protein Gallai fod gan fenyw normal y genotepi XN XN neu XN Xn Rhaid i wryw a DMD fod a XnY Rhaid wryw normal fod a XNY

Question 34

Mwtaniad

Answer 34

Newid digymell, ar hap mewn gennyn yw mwtaniad Mae'r gyfraddau mwtanu yn uwch mewn organebau sydd a chylchredau bywyd byr neu gellraniadau cyson Mae'n digwydd gan amlaf yn ystod trawsgroesiad proffas 1 ac anwahaniad anaffas I ac anaffas II

Question 35

Mwtaniadau Manteisiol/ Mwtaniadau Anfanteisiol

Answer 35

*Mwtaniadau Manteisiol -mae mwtaniadau'n effeithio ar synthesis proteinau ac felly'n newid ffenoteip yr organeb. Mae hyn yn arwain at amrywiad yn y rhywogaeth sy'n achosi esblygiad drwy ddethol naturiol *Mwtaniadau Anfanteisiol -gall rhai genynnau o'r enw protoncogenynnau fwtanu i ddod yn oncogenynnau, sy'n ymwneud gan achosi cellraniad afreolus sy'n ffurfio canser

Question 36

Mwtaniad pwynt gennyn

Answer 36

e.g. anaemia cryman-gell -un bas wedi mwtanu yng nghod y DNA ar gyfer haemoglobin -fely ychwanegir yr asid amino anghywir i gadwyn polypeptid -bydd cell goch y gwaed yn ffurfio siap cryman ac mae'n llai effeithiol am gludo ocsigen

Question 37

Mwtaniadau Cromosomaidd

Answer 37

e.e. Syndrom Down Mae methiant cromosom 21 i wahanu o'i bar homolygaidd yn ystod anaffas i mewn meiosis yn ffurfio gametau sydd a 2 gopi ac yn ystod anaffas i mewn meiosis yn ffurfio gametau sydd a 2 gopi ac yn ystod ffrwythloniad bydd gan y sygot wedyn 3 chopi a gromsom 21 Fel arfer byddai cromosom ychwanegol yn angheuol i organeb ond mae cromosom 21 yn fychan, yn ddim ond ychydig gannoedd o enynnau, felly mae'r organeb yn gallu goroesi

Question 38

Epigenetig

Answer 38

astudiaeth o newidiadau ym mynegiad genynnau heb unrhyw newidiadau i ddilyniant y DNA Newidiadau epigenynnol sy'n deillio o deiet, cyffuriau, datblygiad, heneiddio

Question 39

Methylu DNA

Answer 39

bydd basau DNA yn methylu sy'n lleihau trawsgrifiad y gennyn ac felly'n effeithio ar synthesis proteinau

Question 40

Addasu Histonau

Answer 40

mae addasu histonau'n golygu y gallan nhw dorchi'n dynnach gan rwystro mynegiad genynnau neu gallan nhw dorchi'n llac gan alluogi trawsgrifiad a synthesis proteinau gall newidiadau epigenynnol achosi canser, clefydau awtoimiwn, anhwylderau meddyliol, diabetes