antyk + średniowiecze Flashcards
(141 cards)
1
Q
w starożytnej Grecji: rywalizacja w zawodach sportowych, konkursie muzycznym, literackim; w komedii: słowny pojedynek dwóch bohaterów/chóru
A
agon
2
Q
ciąg zdarzeń w dziele literackim lub filmowym; fazy: zawiązanie, rozwinięcie, punkt kulminacyjny, zakończenie; element fabuły
A
akcja
3
Q
wysłanie komunikatu językowego przez nadawcę do odbiorcy w tym samym kodzie
A
akt komunikacji językowej
4
Q
element, który oprócz sensu dosłownego ma dodatkowe znaczenie ustalone poprzez tradycję
A
alegoria
5
Q
utwór poetycki sławiący uroki życia, beztroską zabawę, ucztowanie, wino i erotykę
A
anakreontyk
6
Q
badanie struktury tekstu, opis jego elementów stylistycznych, treściowych, kompozycyjnych
A
analiza
7
Q
pogląd: człowiek stanowi centrum i cel wszechświata; postawa skupiona na człowieku
A
antropocentryzm
8
Q
okres starożytności rozwoju kultur Grecji i Rzymu
A
antyk
9
Q
wędrowny śpiewak grecki, który recytował na dworach pieśni epickie
A
aojda
10
Q
utór: temat prorocznej (zwykle groza) wizji przyszłości; opowiada o końcu świata, śmierci, życiu wiecznym itp.; skomplikowana symbolika i elementy fantastyczne
A
apokalipsa
11
Q
tekst nawiązujący tematycznie do Biblii, jednak nieuznany przez Kościół za natchniony - nie włączony do kanonu
A
apokryf
12
Q
bezpośredni, podniosły zwrot do adresata (bóstwa osoby), przedmiotu, zjawiska, pojęcia, idei
A
apostrofa
13
Q
wyraz, który wyszedł już z użycia
A
archaizm
14
Q
odwieczny wzorzec postępowania człowieka; ujawnia się poprzez motywy, obrazy, tematy symboliczne
A
archetyp
15
Q
motyw średniowieczny ukazujący jak przygotować się do śmierci (wyznać winy, wyrazić żal za grzechy, przebaczyć wrogom, błagać Boga o przebaczenie)
A
ars moriendi
16
Q
ograniczenie potrzeb życiowych, poddanie surowej dyscyplinie wewnętrznej
A
asceza
17
Q
gatunek: ze średniowiecznej Francji, utwór zbudowany z 3 zwrotek z refrenem oraz przesiania o różnej tematyce
A
ballada francuska
18
Q
francuska odmiana eposu rycerskiego: o czynach historycznych i legendarnych bohaterów, w cykle skupione wokół dziejów postaci
A
chanson de geste
19
Q
antyk: szlachetność, uczciwość, przyzwoitość, odwaga, szacunek
A
cnota
20
Q
kompozycja: 3 postacie - Chrystus, Matka Boska, Jan Chrzciciel (dwaj ostatni jako pośrednicy)
A
deesis
21
Q
frazeologizmy z Biblii
A
biblizmy
22
Q
dopasowanie konwencji gatunkowej i stylu do tematyki i odbiorcy
A
decorum
23
Q
nauka zajmująca się poprawnym argumentowaniem i wnioskowaniem
A
dialektyka
24
Q
prawda objawiona przez Boga, niepodważalna
A
dogmat
25
rodzaj literacki: przeznaczony do wystawiania na scenie, fabuła i świat przedstawiany przez wypowiedzi bohaterów i ich działania
dramat
26
gatunek teatralny związany z liturgią Kościoła, dot. obrzędów religijnych
dramat liturgiczny
27
koncepcja: współistnienie dwóch przeciwstawnych pierwiastków, zasad; istota ludzka składa się z nieśmiertelnej duszy i śmiertelnego ciała
dualizm
28
wypowiedź odbiegająca od głównego tematu i rozwijająca tematy poboczne
dygresja
29
hymn pochwalny na cześć Dionizosa podczas Dionizji, śpiewany przez chór pod przewodnictwem koryfeusza; współcześnie: każdy hymn pochwalny o podniosłym tonie
dytyramb
30
gatunek liryczny: od pieśni pogrzebowej, pokrewny trenowi; żałobne, miłosne, wojenne, refleksyjne itd.; poważny ton, przemijanie i nieuchronność śmierci
elegia
31
jednostka podziału dramatu greckiego obejmująca wypowiedzi bohaterów
epejsodion
32
kierunek filozoficzny: przyjemność jako źródło szczęścia, spokój wewnętrzny - umiarkowanie, unikanie skrajności
epikureizm
33
wyraz określający rzeczownik
epitet
34
gatunek: dłuższe utwory sławiące czyny legendarnych, historycznych bohaterów w średniowiecznu
epos rycerski
35
sztuka prowadzenia sporów, dopuszcza manipulowanie w celu przekonania odbiorcy do swoich racji
erystyka
36
ogół wartości, wzorów postępowania przyjętych przez grupę ludzi; np. rycerski, który tworzy wzorzec osobowy
etos
37
filozofia zajmująca się nauką o moralności
etyka
38
pochodzenie wyrazu
etymologia
39
dzieło religijne przedstawiające życie i nauki Jezusa, głoszące wieść o zbawieniu
ewangelia
40
ostatnia pieśń chóru w tragedii greckiej, podsumowanie przedstawionych wydarzeń i komentarz
exodos
41
układ zdarzeń, relacje przyczynowo-skutkowe, rozwijające się w czasie, zmierzające do celu
fabuła
42
w tragedii antycznej: los bohatera niezmienny przez bogów
fatum
43
świat wymyślony przez twórcę utworu rządzący się własnymi prawami (niezależnie od konwencji)
fikcja
44
cząstka dodana do podstawy słowotwórczej, z którą tworzy wyraz pochodny
formant słowotwórczy
45
utwory o życiu świętych i cudach z nimi związanych
hagiografia
46
błąd popełniony przez bohatera powodujący katastrofę
hamartia
47
wiersz o charakterystycznym rytmie (głównie w antycznym eposie)
heksametr
48
środek stylistyczny: przedstawienie zjawiska w sposób przesadny, wyolbrzymienie cech, znaczenia, działania
hiperbola
49
postawa rzymskiego poety (Horacy): prostota stylu, powściągliwość w uczuciach, wierna opisana rzeczywistość, wątki mitologiczne, carpe diem
horacjanizm
50
pycha i pewność siebie bohatera, prowokująca postawa powodująca gniew bogów
hybris
51
ukazywanie rzeczywistości zgodnie z określonymi wzorcami (piękna, moralności itp.) uznanymi za godne naśladowania
idealizacja
52
obraz religijny z kompozycją według tradycyjnych zasad; symbol graficzny, rzecz i osoba jako symbol
ikona
53
ręcznie malowana ilustracja lub inicjał w tekście średniowiecznym
iluminacja/miniatura
54
oświecenie wewnętrzne dzięki łasce bożej
iluminacja
55
zdobienie ksiąg małymi, precyzyjnymi miniaturami i ornamentami
iluminatorstwo
56
litera rozpoczynająca partię tekstu, wyróżnia się krojem, wielkością, ozdobami
inicjał
57
odkrywanie sensu tekstu
interpretacja
58
na początku: zwrot do bóstwa z prośbą o natchnienie (rozbudowana apostrofa)
inwokacja
59
zamierzona sprzeczność między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a znaczeniem właściwym wynikającym z intencji
ironia
60
działania bohatera tragicznego, bez wiedzy o swojej sytuacji, prowadzą nieuchronnie do katastrofy
ironia tragiczna
61
przekonanie greckie, że człowiek powinien łączyć w sobie piękno duchowe i cielesne
kalokagatia
62
zbiór zasad, norm, wzorów, dzieł o podstawowym znaczeniu
kanon
63
doznanie widzów tragedii; intensywne przeżycie litości i trwogi prowadzące do oczyszczenia
katharsis
64
przemówienie wygłaszane do wiernych przez duchownego; Pismo Święte, nauki moralne, podstawy wiary
kazanie
65
przodownik chóru antycznego
koryfeusz
66
dzieło opisujące ważniejsze wydarzenia np. z życia państwa; łączy elementy wiedzy historycznej z fikcją literacką
kronika
67
gatunek: utwory wyrażające żal, ból, wspólnotę w cierpieniu
lament
68
opowieść przedstawiana jako historyczna; fantastyka, niezwykłość
legenda
69
zajmuje się badaniem średniowiecza
mediewistyka
70
kategoria estetyczna antyku: twórcze naśladowanie natury przez sztukę jako tworzenie jej iluzji, ukazywanie tego co typowe
mimesis
71
wędrowny śpiewak wykonujący utwory poetyckie do muzyki
ministrel
72
dramat religijny średniowieczny prezentujący zwłaszcza sceny związane ze śmiercią i męką Chrystusa
misterium
73
termin opisujący doświadczenia religijne, bezpośrednia relacja człowieka z Bogiem
mistycyzm
74
opowieść o wierzeniach jakiejś społeczności; powstanie świata, narodziny bogów, stworzenie człowieka
mit
75
frazeologizmy z mitologii
mitologizmy
76
wiara w istnienie jednego boga
monoteizm
77
gatunek dramatyczny: myśl teologiczna + dydaktyzm; postacie to często alegorie cnót, zachowań ludzkich
moralitet
78
fikcyjna osoba w utworze fikcyjnym przedstawiająca bohaterów, tło, wydarzenia
narrator
79
centralna część teatru greckiego antycznego przeznaczona dla chóru
orchestra
80
wystąpienie chóru w imieniu autora, skierowane do publiczności, niezwiązane zazwyczaj z treścią
parabaza
81
zaskakujące twierdzenie zawierające myśl sprzeczną wewnętrznie, odsłaniające odkrywczą prawdę
paradoks
82
pouczający; w średniowieczu literatura przedstawiająca wzorce osobowe
parenetyczny
83
pieśń śpiewana przez antyczny chór w tragedii greckiej
parodos
84
przedstawienie zjawisk w podniosłym stylu, nacechowane uczuciami by wywołać emocje
patos
85
ujemny (odcień lub znaczenie)
pejoratywny
86
sztuka przekonywania odbiorcy aby zmienił swoje postawy, przekonania
perswazja
87
gatunek najstarszy liryki: powiązany z muzyką; podział na strofy, rytmiczność, występowanie powtórzeń
pieśń
88
obraz/rzeźba przedstawiająca Marię z martwym Jezusem na kolanach opłakującą jego śmierć
pieta
89
niepoprawne wyrażenie, gdzie jeden ze składników powtarza niepotrzebnie część treści drugiego
pleonazm
90
fikcyjna osoba wypowiadająca się w utworze lirycznym
podmiot lirycznyt
91
wierszowany utwór narracyjny o rozbudowanej fabule dot. głównego wątku
poemat epicki
92
dział zajmujący się budową dzieła w celu jego opisu
poetyka
93
środek stylistyczny: zestawienie opisywanego zjawiska z innym, podobnym do niego za pomocą wyrażeń
porównanie
94
rozbudowane porównanie
porównanie homeryckie
95
rzeczy świeckie w przeciwieństwie do świętych
profanum
96
scena wprowadzająca fabułę w tragedii antycznej
prolog
97
scena w teatrze greckim; obecnie część przed kurtyną
proscenium
98
formant stojący przed tematem słowotwórczym
przedrostek
99
utwór, którego świat jest podporządkowany ukrytemu, przenośnemu sensowi opowiadanej historii; wydarzenia ilustrują uniwersalne prawdy egzystencjalne
przypowieść
100
formant usytuowany po temacie słowotwórczym
przyrostek
101
gatunek wywodzący się z Biblii - uroczysta pieśń religijna o charakterze modlitwy
psalm
102
zbiór psalmów w Starym Testamencie
psałterz
103
walka o ludzką duszę między siłami dobra i zła
psychomachia
104
środek stylistyczny: pytanie, które nie ma na celu uzyskania informacji, nie domaga się odpowiedzi
pytanie retoryczne
105
celowe opóźnienie akcji w utworze literackim (długie opisy, dialogi itp.) budujące napięcie
retardacja
106
sztuka pięknego i logicznego formułowania wypowiedzi oraz skutecznego przekonywania
retoryka
107
powtarzanie jednakowo lub podobnie brzmiących zakończeń wyrazów
rym
108
powtarzanie rozmaitych elementów brzmieniowych wypowiedzi; nadaje tekstowi porządek, który zapewnia efekt estetyczny
rytm
109
rzeczy święte w przeciwieństwie do świeckich
sacrum
110
filozofia: kwestionowanie możliwości poznania prawdziwej natury rzeczywistości, wstrzymanie się od osądzania jej
sceptycyzm
111
średniowieczna filozofia chrześcijańska: uzasadnianie praw chrześcijańskich, odwoływanie się do autorytetów
scholastyka
112
teatr grecki: kulisy i garderoba
skene
113
starożytna Grecja: nauczyciele rozumowania i argumentowania przygotowujący młodych do życia publicznego; prawda jest względna, wszystko da się udowodnić
sofiści
114
pozorne dowodzenie racji które wydaje się być logicznym wywodem
sofizmat
115
pieśń chóru następująca po epejsodionie
stasimon
116
filozofia: zdarzenia są z góry ustalone przez boskie tchnienie; akceptacja naturalnego porządku, wyzbycie gwałtownych uczuć, spokój
stoicyzm
117
wnioskowanie pośrednie na podstawie dwóch przesłanek w których pojawia się wspólny termin, wyprowadzenie konkluzji z dwóch pozostałych
sylogizm
118
motyw wyrażony słownie, obrazowo, który posiada także dodatkowe, ukryte znaczenie; bywa wieloznaczny
symbol
119
zestawienie w jednej kompozycji kilku scen z różnych miejsc i czasu
symultanizm
120
okoliczności towarzyszące wypowiedzi podmiotu lirycznego
sytuacja liryczna
121
rzeczywistość ukazana w dziele literackim o charakterze fikcyjnym (wymyślona, wykreowana przez autora)
świat przedstawiony
122
średniowieczny alegoryczny motyw, korowód złożony z różnych grup społecznych prowadzonych przez śmierć; nieuchronność kresu życia i równość ludzi wobec śmierci
danse macabre/taniec śmierci
123
część wspólna wyrazu pochodnego z wyrazem podstawowym
temat słowotwórczy
124
pogląd uznający Boga za początek i koniec wszystkiego, najwyższą wartość, ośrodek myśli i dążeń człowieka
teocentryzm
125
usprawiedliwianie sprzeczności między wiarą w boską dobroć a istnienie, zła
teodycea
126
ukazanie się Boga człowiekowi (bezpośredni lub pośredni)
teofania
127
dziedzina zajmująca się wzajemnymi relacjami Boga, ludzi, świata
teologia
128
stały motyw lub temat podejmowany przez artystów z wielu epok
topos
129
najważniejszy tekst judaizmu
Tora
130
nierozwiązywalny konflikt między dążeniami bohatera a siłami wyższymi lub wybór między dwoma równorzędnymi racjami; prowadzi do katastrofy
tragizm
131
trzyczęściowa kompozycja malarska lub rzeźbiarska
tryptyk
132
poezja wzywająca do walki za ojczyznę od imienia poety
tyrtejska poezja
133
kulturowe ujednolicenie Europy w średniowieczu: język, system społeczno-polityczny, święta i obrzędy itp.
uniwersalizm średniowieczny
134
zbiór różnorodnych tekstów, myśli, notatek
varia
135
ciąg wydarzeń dotyczących jednej lub kilku związanych ze sobą postaci; główny lub poboczny
wątek
136
podstawowa jednostka konstrukcyjna, wyodrębniona graficznie w wierszowanym utworze
wers
137
zasada starożytnej tragedii: jedność miejsca, czasu, akcji
zasada trzech jedności
138
odrzucanie skrajności, wybierać to co pośrednie
zasada złotego środka
139
połączenie kilku wyrazów samodzielnych stanowiących znaczeniowo jedną całość
zestawienie
140
połączenie dwóch wyrazów za pomocą zrostka
złożenie
141
bezpośrednie połączenie kilku wyrazów
zrost
