{ "@context": "https://schema.org", "@type": "Organization", "name": "Brainscape", "url": "https://www.brainscape.com/", "logo": "https://www.brainscape.com/pks/images/cms/public-views/shared/Brainscape-logo-c4e172b280b4616f7fda.svg", "sameAs": [ "https://www.facebook.com/Brainscape", "https://x.com/brainscape", "https://www.linkedin.com/company/brainscape", "https://www.instagram.com/brainscape/", "https://www.tiktok.com/@brainscapeu", "https://www.pinterest.com/brainscape/", "https://www.youtube.com/@BrainscapeNY" ], "contactPoint": { "@type": "ContactPoint", "telephone": "(929) 334-4005", "contactType": "customer service", "availableLanguage": ["English"] }, "founder": { "@type": "Person", "name": "Andrew Cohen" }, "description": "Brainscape’s spaced repetition system is proven to DOUBLE learning results! Find, make, and study flashcards online or in our mobile app. Serious learners only.", "address": { "@type": "PostalAddress", "streetAddress": "159 W 25th St, Ste 517", "addressLocality": "New York", "addressRegion": "NY", "postalCode": "10001", "addressCountry": "USA" } }

Ars longa - Wprowadzenie1 Flashcards

(98 cards)

1
Q

czym jest sztuka?

A

Filozofowie i artyści od pokoleń zastanawiają się nad tym, czym jest sztuka i jaką pełni
funkcję w życiu człowieka. Sztuka jest pojęciem
niezwykle trudnym do zdefiniowania. Nie
budzi żadnych wątpliwości, że powstawaniu
wszystkich dzieł sztuki towarzyszy wysiłek
intelektualny artystów, którzy przenoszą
wytwory swojej wyobraźni na język właściwy
danej dyscyplinie i formie artystycznej.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

Termin sztuka w starożytności

A

Termin sztuka jest tłumaczeniem łacińskiego słowa ars, będącego
odpowiednikiem greckiego techne, które określało sztuki wymagające wysiłku fizycznego.
Starożytni i średniowieczni uczeni dzielili bowiem sztuki na wymagające trudu wyłącznie
intelektualnego oraz takie, które angażują siłę mięśni. Większość dyscyplin (dziedzin)
sztuk plastycznych była zaliczana do tych drugich, podczas gdy wśród pierwszych znalazły
się muzyka i poezja. W konsekwencji takiego podziału rzeźba i architektura miały tę samą
rangę co rzemiosło. Z czasem pojęcia te nabrały jednak nowego znaczenia.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

Termin sztuka w nowożytności

A

W nowożytności doszło do częściowego oddzielenia sztuk pięknych od rzemiosła, co
sprawiło, że wzrosła ranga malarzy, rzeźbiarzy i architektów. Najważniejsze dyscypliny
sztuk plastycznych zaliczono do sztuk wolnych, co stawiało je na jednym poziomie
np. z muzyką. Wydawać by się mogło, że łatwiej było wówczas zdefiniować, czym jest sztuka.
W renesansie wzrosły aspiracje artystów, którzy dyscypliny sztuk plastycznych zaczęli
traktować jako naukowe, dając im podłoże teoretyczne. Spowodowało to nowe problemy
z definicją.
Niektórzy uczeni podkreślali trwałość wytworów sztuk plastycznych, pozwalającą
zaliczyć je do sztuk szlachetnych. Próbowano je też definiować i zestawiać pod względem
przyjemności, której dostarczają. Ciągle jednak definicje te były nieprecyzyjne.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Termin sztuka w XIX wieku

A

W XIX stuleciu używano już pojęcia sztuki piękne, które odnosiło się do takich dyscyplin,
jak malarstwo, rzeźba i architektura. Ostatecznie uznano je za sztuki wolne. Próba
definicji sztuk jako naśladujących rzeczywistość umniejszała ich rangę, a utożsamianie
sztuki z pięknem spowodowało, że ta definicja również nie przetrwała próby czasu.
I chociaż zwyczajowo uczelnie zajmujące się kształceniem artystów plastyków nazywamy
akademiami sztuk pięknych, to wiadomo, iż dzieło sztuki nie musi być piękne, zwłaszcza że
pojęcie piękna również wymyka się próbom definicji.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Termin sztuka w XX wieku

A

Trudno też definiować sztukę poprzez
określenie jej zakresu, czyli dyscyplin, które obejmuje. Rozwój techniczny sprawił przecież, że powstały zupełnie nowe dyscypliny sztuk
wizualnych, jak fotografia czy film, co znowu
uniemożliwiło sprecyzowanie definicji.
Próbowano także sztukę zdefiniować jako
tę, która materializuje wizje, ale definicja
ta nie obejmuje niektórych zjawisk w sztuce
wieku XX, jak np. konceptualizmu. Wszak
artyści tego kierunku uznali, że dzieło sztuki
nie musi materialnie zaistnieć, o jego istocie
świadczy bowiem sama idea (pomysł), nie
zaś wykonanie.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

dyscypliny artystyczne

A

Sztuka przemawia do nas różnymi językami, ponieważ każda z jej dyscyplin
dysponuje środkami sobie właściwymi. Zgodnie z utrwalonym podziałem można
wyróżnić ich pięć: architekturę, rzeźbę, malarstwo, grafikę i sztukę użytkową. Trzeba
jednak pamiętać, że współcześnie istnieją także inne sztuki wizualne. Ponadto wiele
dzieł sztuki nowoczesnej wymyka się próbom klasyfikacji, ponieważ wykorzystano
w nich środki artystyczne (środki ekspresji, środki wyrazu) właściwe kilku
dziedzinom (nie tylko plastycznym). Zmienia się też funkcja, a zarazem znaczenie
niektórych technik, co wpływa na podniesienie ich do rangi nowej dyscypliny
w sztuce. Dotyczy to np. rysunku, który kiedyś stanowił zaledwie etap przygotowawczy
do wykonania dzieła malarskiego, graficznego czy rzeźbiarskiego. Dzieła rysunkowe obecnie
stanowią odrębną wartość i dlatego coraz częściej mówi się, że rysunek jest kolejną dyscypliną
artystyczną.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

architektura

A

Dyscyplinę artystycznego kształtowania budowli nazywamy architekturą. Trzeba
jednak zdawać sobie sprawę, że nie każdy budynek jest dziełem architektonicznym.
W dawnych wiekach budowniczy był rzemieślnikiem. Nie tylko projektował budynek,
lecz także sprawował nadzór nad jego powstaniem i wykończeniem. Od XVII wieku architektów, podobnie jak
innych artystów, kształcono w akademiach.
W wieku XIX dostrzeżono jednak, że ta
dziedzina twórczej działalności człowieka
wymaga szczególnego przygotowania
technicznego, a zatem jej miejsce jest
na uczelniach technicznych. Ze względu na
skalę i trudność przedsięwzięcia oddzielono
także proces projektowania od procesu
wykonania budynku, powierzając to ostatnie
zadanie budowniczym. Architektura była
więc pierwszą dyscypliną, w której dzieło jest
projektowane, ale nie musi być wykonane
przez jego twórcę, chociaż ten często jest
konsultantem.
Dzieła architektury pełnią różne funkcje,
przykładowo są obiektami mieszkalnymi,
budynkami użyteczności publicznej,
budowlami kultowymi. W dawnych wiekach
budowle powstawały z takich materiałów,
jak: kamień, drewno, cegła. Z czasem
pojawiło się wiele nowych technologii
budowlanych i materiałów, które nie tylko
zastępują tradycyjne, ale stwarzają też nowe
możliwości konstrukcyjne.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

KLASYFIKACJA BUDOWLI

A

Ze względu na przynależność
do określonego typu osiedla:
- architektura wiejska,
- architektura miejska.

Ze względu na funkcję budowli:
- architektura kultowa, w odniesieniu
do religii chrześcijańskiej zwana
też sakralną (np. kościoły katolickie,
kaplice, baptysteria, cerkwie,
synagogi, meczety),
- architektura sepulkralna
(np. mauzolea, piramidy, mastaby),
- architektura inżynieryjna (np. mosty,
akwedukty, drogi, wiadukty, estakady),
- architektura ogrodowa
(np. altany, pawilony),
- architektura obronna (np. mury
obronne, zamki, barbakany),
- architektura użyteczności publicznej
(np. muzea, biblioteki, cyrki, teatry,
banki, siedziby urzędów),
- architektura świecka (budowle,
w których wyróżnia się mieszkalne,
np. pałace, wille, dwory, kamienice,
chaty).

Ze względu na materiał:
- architektura skalna,
- architektura murowana (kamienna
i ceglana),
- architektura drewniana,
- architektura betonowa
oraz żelbetonowa.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

rzeźba

A

W przeciwieństwie do malarstwa i grafiki dzieła sztuki rzeźbiarskiej są obiektami
trójwymiarowymi. Rzeźby mogą być pełne (pełnoplastyczne), przeznaczone do oglądania
ze wszystkich stron, skomponowane razem z tłem, nazywane reliefem, czyli takie, które
można oglądać wyłącznie z przodu, oraz te, które tylko częścią stykają się np. ze ścianą.
Najczęściej stosowanymi materiałami rzeźbiarskimi są: kamień, drewno, metal oraz gips
i glina. Materiał ma zasadniczy wpływ na sposób formowania dzieła. Rzeźby z gliny formuje
się poprzez dokładanie kolejnych partii materiału. Gliniane wyroby są często wypalane
w celu ich utrwalenia lub służą jako model, według którego robi się odlewy z trwalszych
materiałów, np. z metalu. Wyroby z drewna i kamienia wykonuje się poprzez odrzucanie
lub wycinanie niepotrzebnych partii, przy czym należy pamiętać, że zbyt duży ubytek nie pozwoli na korektę. Rzeźba wymaga zatem często bardzo trudnych
i ostrożnych decyzji. Renesansowy włoski twórca Michał Anioł, jeden
z najwybitniejszych artystów wszech czasów, uważał, że w każdym bloku
marmuru zaklęta jest idea rzeźby doskonałej, a twórca powinien tylko
odrzucić to, co niepotrzebne.
Z dyscypliną rzeźby wiążą się też dzieła plenerowe, które w odróżnieniu
od pomników nie mają wyraźnych funkcji memoratywnych. Współcześni
artyści posługują się też formami, które nie polegają na modelowaniu
w materiale, ale na wykorzystaniu gotowych przedmiotów lub ich
elementów. Takie wieloelementowe kompozycje nazywa się instalacjami.
Powstają one w konkretnym miejscu we wnętrzu lub w plenerze.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

KLASYFIKACJA RZEŹBY

A

Ze względu na technikę wykonania rzeźby
dzieli się na:
- pełne, przeznaczone do oglądania
ze wszystkich stron,
- reliefy, czyli przedstawienia
skomponowane łącznie z tłem,
przeznaczone do oglądania wyłącznie
od frontu,
- przyścienne, wykonane niezależnie
od tła, ale mające płasko
potraktowaną partię tylną.

Reliefy w zależności od stopnia
wypukłości kompozycji dzieli się na:
- płaskie (płaskorzeźba), gdy
kompozycja nieznacznie wychodzi
przed płaszczyznę tła,
- wypukłe (wypukłorzeźba), gdy
kompozycja wystaje bardzo wydatnie
przed płaszczyznę tła,
- wklęsłe (wklęsłorzeźba), gdy
płaszczyzna tła występuje przed
wykonaną w głębi kompozycją,
- stiacciato, czyli bardzo płaskie
i delikatne, sprawiające wrażenie
rysunku.

Ze względu na funkcje, jakie spełniają,
rzeźby dzieli się m.in. na:
- dekoracyjne,
- portretowe,
- architektoniczne,
- kultowe,
- memoratywne, czyli upamiętniające,
zalicza się do nich rzeźby pomnikowe,
które są dziełami wzniesionymi
dla upamiętnienia osoby lub zdarzenia
historycznego (np. posąg, grupa rzeźb
na cokole, kolumna, obelisk, naturalny
głaz), oraz nagrobne (sepulkralne)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

malarstwo

A

Jedną z najstarszych dyscyplin sztuki jest malarstwo. Jego cechą jest posługiwanie
się przez artystów językiem linii i plam barwnych. Dzieło malarskie – niezależnie od
techniki, w której jest wykonane – zamyka się w dwóch wymiarach. Jeżeli więc przedstawia
świat rzeczywisty, intencją twórcy jest szukanie sposobu sprowadzenia trójwymiarowej
rzeczywistości do dwóch wymiarów. Dzieje się to w rozmaity sposób, np. poprzez
wykorzystanie różnych rodzajów perspektywy bądź poprzez świadomą rezygnację z efektu
trójwymiarowości na rzecz płaskiego potraktowania rzeczywistości. Dzieło sztuki malarskiej jest tworem oryginalnym, istniejącym tylko w jednym
egzemplarzu. Jeżeli ten sam autor namaluje drugi, taki sam obraz, nowo powstałe płótno
nazwiemy repliką. Jeśli inny twórca odwzoruje to dzieło – stworzy kopię.
Obraz kopiowany i świadomie opatrywany podpisem naśladującym sygnaturę jego twórcy
jest falsyfikatem. Terminy: oryginał, replika, kopia i falsyfikat dotyczą także wielu innych
dyscyplin sztuki, np. rzeźby.
Malarstwo było realizowane w wielu technikach i wypracowało ogromne bogactwo form.
Jego początki sięgają prehistorii. Zwykle artyści uważali je za najważniejszą i najmniej
utylitarną, czyli użytkową, dyscyplinę sztuki. W ciągu dziejów spełniało różne funkcje:
miało przede wszystkim charakter dekoracyjny, transponowało uczucia artysty, wyrażało
przeżycia religijne, przedstawiało rzeczywistość, symbolizowało świat abstrakcyjnych
pojęć, ilustrowało literaturę, a także służyło propagandzie.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

KLASYFIKACJA MALARSTWA

A

Ze względu na funkcję, jaką spełniało,
ale również technikę wykonania,
malarstwo można podzielić na:
- monumentalne, które służy
dekoracji architektonicznej na
ścianie, sklepieniu, a nawet podłodze,
powstające w różnych technikach,
jak: fresk, al secco, graffiti,
mozaika,
- miniaturowe, które np.
w starożytności i w średniowieczu,
zdobiło księgi,
- tablicowe, które obejmuje obiekty
malowane na deskach, często
tworzące duże kompozycje
ołtarzowe,
- witrażowe, czyli barwne obrazy
zdobiące okna, tworzone
z wykorzystaniem szkła,
- sztalugowe, które obejmuje obiekty
nadające się do przenoszenia,
a powstaje z wykorzystaniem sztalug.

Malarstwo sztalugowe ze względu
na technikę wykonania można podzielić na:
- akwarelowe
- akrylowe
- olejne
- pastelowe
- temperowe

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

grafika

A

Dzieło graficzne, podobnie jak malarskie, powstaje w dwóch wymiarach i wykorzystuje
takie środki artystyczne, jak linia i plama. W węższym znaczeniu termin grafika określa
dzieło, którego istotą jest powielanie wzoru z przygotowanej matrycy. Ponieważ grafika
towarzyszyła zwykle drukowi, a ten dawniej był jednobarwny, utarło się przekonanie,
że cechą grafiki jest dwubarwność (barwa podłoża i barwa farby drukarskiej). W miarę
rozwoju technicznego nauczono się jednak uzyskiwać barwne ryciny poprzez nakładanie
różnych farb na tę samą płytę bądź na poszczególne kawałki matrycy, a następnie przez ich kolejne odbijanie. Pojawienie się komputera pozwoliło na uzyskanie grafiki wielobarwnej.
Grafikę od malarstwa odróżnia więc przede wszystkim to, że może w niej istnieć wiele dzieł
oryginalnych. Każda odbitka graficzna jest oryginałem, chociaż najwyższą wartość mają
pierwsze, numerowane odbitki.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

KLASYFIKACJA TECHNIK GRAFICZNYCH

A

Ze względu na materiał, z którego
wykonana jest matryca:
- techniki metalowe (miedzioryt,
akwaforta, akwatinta, staloryt, sucha
igła),
- techniki niemetalowe (drzeworyt,
linoryt, litografia).

Ze względu na to, która część płyty
barwi odbitkę:
- technika druku wypukłego
(drzeworyt, linoryt),
- technika druku wklęsłego
(miedzioryt, staloryt, sucha igła
oraz techniki trawione, jak akwaforta
i akwatinta),
- technika druku płaskiego (litografia,
cynkografia, serigrafia)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

sztuka użytkowa

A

Termin sztuka użytkowa dotyczy obiektów, które łączą funkcję użytkową
z estetyczną. Oczywiście jest on – jak wiele innych – nieprecyzyjny, ponieważ dużo
dzieł malarskich, rzeźbiarskich czy graficznych może łączyć te funkcje. Toteż sztuka
użytkowa obejmuje wszystkie te dzieła, które trudno jednoznacznie zaklasyfikować do
wcześniej wymienionych dyscyplin.
Ponieważ w dawnych wiekach wytwory, które łączyły funkcję użytkową i artystyczną,
były dziełem ludzkich rąk, zamiast terminu sztuka użytkowa używano pojęcia – rzemiosło
artystyczne. Do rzemiosł artystycznych zaliczano: złotnictwo, jubilerstwo, kowalstwo
artystyczne, ludwisarstwo, hafciarstwo, koronkarstwo, tkactwo, rzeźbę w kości i gliptykę,
czyli rzeźbę w kamieniach półszlachetnych lub szlachetnych, a także ceramikę, szkło
artystyczne i wiele innych. Od średniowiecza rzemieślnicy skupieni byli w cechach. Od
XVIII wieku wytwórczość ta przeszła do manufaktur. Rękodzielnictwo w XIX stuleciu
nie zaspokajało wszystkich potrzeb, gdyż pod względem liczby wyprodukowanych
przedmiotów nie wytrzymywało konkurencji z rozwijającym się przemysłem. Jednak
masowo produkowane przez przemysł wyroby w pierwszej połowie wieku XX nie
satysfakcjonowały odbiorców pod względem estetycznym. Z tego powodu pojawiła się
nowa odmiana sztuki użytkowej – wzornictwo przemysłowe, określane często angielskim
terminem design, w ostatnim czasie używanym także w wersji spolszczonej – dizajn. Obok
projektowanych przez artystów wyrobów przemysłowych istnieją jednak ciągle wyroby
rękodzielnicze, które cieszą się szczególnym uznaniem wyrafinowanych odbiorców

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

Treść dzieła sztuki

A

W najbardziej dosłownym znaczeniu pojęcie treść odnosi się do tematyki dzieła.
Jej rozpoznawaniem oraz badaniem najważniejszych źródeł tematów zajmuje się nauka
pomocnicza historii sztuki zwana ikonografią. Jej zadaniem jest m.in. rozpoznawanie alegorii,
personifikacji, czyli uosobienia, a także wyjaśnianie znaczeń symboli i atrybutów postaci.
W węższym znaczeniu ikonografią nazywa się też zbiór dzieł sztuki stanowiący dokumentację
danego tematu, jak ikonografia Bożego Narodzenia, ikonografia pejzażu polskiego itd.
Ponieważ niektóre dyscypliny sztuki wypracowały ogromne bogactwo tematyczne,
w dziełach malarskich, graficznych, rzeźbiarskich, a niekiedy nawet w sztuce użytkowej,
wyróżniamy gatunki, które pozwalają uporządkować i odpowiednio zakwalifikować
przedstawienie pod względem tematycznym.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

Gatunki sztuk plastycznych

A
  • Martwa natura
  • Portret
  • Pejzaż, zamiennie nazywany krajobrazem
  • Akt
  • Scena mitologiczna
  • Scena batalistyczna
  • Scena historyczna
  • Scena rodzajowa
  • Scena religijna
  • Przedstawienie alegoryczne
  • Przedstawienie animalistyczne
  • Przedstawienie floralne
  • Przedstawienie symboliczne

Wymienione powyżej gatunki czasem się przeplatają lub współistnieją, np. martwa
natura, w której przedstawiono przedmioty codziennego użytku, może mieć znaczenie
symboliczne, a w scenie rodzajowej niekiedy pojawiają się personifikacje wybranych
pojęć i idei. Co więcej, postaciom mitologicznym przypisuje się znaczenie symboliczne
i alegoryczne, jak dzieje się to w obrazach Petera Paula Rubensa czy Jacka Malczewskiego.
Wszystkie wymienione gatunki zawsze odnoszą się do sztuki przedstawiającej
(figuratywnej, przedmiotowej).

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

Martwa natura

A

ukazuje świadomie zestawione przedmioty (np. naczynia kuchenne
i stołowe, owoce, kwiaty w wazonie, artykuły spożywcze, książki). Występowała w sztuce
od antyku po czasy współczesne, ale jako temat samodzielny pojawiła się w wieku XVI
we Włoszech i w Niemczech, w XVII wieku zaś w Holandii.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

Portret

A

przedstawia konkretnego modela.
Ze względu na sposób ujęcia wyróżniamy w portrecie: wizerunek głowy, popiersie (biust
portretowy), półpostać, ujęcie do kolan, ujęcie całopostaciowe (franc. en pied). W malarstwie,
grafice oraz w reliefach model może być przedstawiony przodem (franc. en face), bokiem
(z profilu) lub z półprofilu (franc. en trois quarts).
Portret może być reprezentacyjny, w którym model przedstawiony jest w pełnej godności
pozie siedzącej lub stojącej, w stroju oraz z atrybutami charakterystycznymi dla swojego
stanu lub pełnionej funkcji (twórca takiego portretu przede wszystkim pokazuje, kim
jest portretowany), oraz psychologiczny, który zwykle ma charakter skromniejszy, ale
uwaga skupiona jest nie tylko na podobieństwie, lecz także cechach osobowości postaci
(twórca portretu psychologicznego przede wszystkim ukazuje, jakim człowiekiem jest
portretowany).
Wśród portretów wyróżnia się także: portrety indywidualne (pojedynczych postaci),
portrety zbiorowe (grupy ludzi) i autoportrety, czyli portrety własne artystów.
Z gatunkiem portretu kojarzy się również ujęcie fizjonomiczne, to znaczy ukazanie pewnego
typu postaci, jak: starzec, filozof, wieśniak, góral, młoda kobieta. Ten gatunek uprawiany
był już w kulturach starożytnych.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

Pejzaż, zamiennie nazywany krajobrazem

A

jest wyobrażeniem widoków natury. Jeżeli są
to konkretne miejsca, można używać pojęcia pejzaż topograficzny. W przypadku ukazania
miejsc nieistniejących możemy zastosować określenie pejzaż fantastyczny. Ze względu na
pokazane miejsca może to być weduta (pejzaż miejski) i marina (pejzaż morski). Pejzaż
ze sztafażem przedstawia niewielką grupę ludzi lub zwierząt na tle krajobrazu. Kaprys to
ukazanie elementów wyobrażonej, nieistniejącej architektury, a nokturn pokazuje krajobraz
o zmierzchu lub w nocy. Powyższe pojęcia nie wyczerpują możliwości klasyfikacji pejzażu, ponieważ można też
mówić choćby o pejzażach wiejskich, górskich czy leśnych, które jednak nie doczekały
się odrębnych nazw. W późnym gotyku i we wczesnym renesansie pejzaże wyobrażano
jedynie w tłach przedstawianych scen. Pejzaż jako gatunek samodzielny pojawił się
w Niemczech w czasach renesansu, a rozwinął w baroku.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

Akt

A

jest pokazaniem nagiej postaci ludzkiej. Może występować samodzielnie lub być częścią
większej kompozycji. Gatunek ten istnieje już od paleolitu.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

Scena historyczna

A

pokazuje wydarzenia dziejowe. Zagadnienie to można ujmować szeroko – w znaczeniu akademickim pozwala ono zaliczać do historii wszystkie figuralne sceny
narracyjne opisane w literaturze – albo wąsko, czyli włączać do scen historycznych tylko
tematy związane z rzeczywistymi wydarzeniami.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
23
Q

Scena batalistyczna

A

przedstawia epizody bitewne lub obrazy z obozowego życia żołnierzy.
Tematyka ta była znana już w najstarszych kulturach starożytnych. Sceny batalistyczne
zazwyczaj przedstawiają konkretne wydarzenia historyczne, ale mogą to być też bitwy
mityczne lub fantastyczne

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Q

Przedstawienie floralne

A

jest to kompozycja zainspirowana botaniką.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Przedstawienie symboliczne
zawiera motywy, które mają ukryty sens. W przeciwieństwie do alegorii rozumianej jednoznacznie – symbol nie jest jednoznaczny, a jego odczytanie zależy od kontekstu, w którym go przedstawiono. Z tego powodu paw w scenie mitologicznej będzie atrybutem Hery, w sztuce wczesnochrześcijańskiej będzie oznaczał nieśmiertelność duszy (gdyż wierzono, że jego mięso się nie psuje), a w dziełach nowoczesnych i współczesnych – pychę i próżność
25
Przedstawienie animalistyczne
jest to dzieło ukazujące świat zwierząt prawdziwych lub fantastycznych.
26
Scena mitologiczna
jest to pokazanie postaci zazwyczaj z mitologii greckiego lub rzymskiego antyku, ale w szerszym znaczeniu dotyczy też mitów z innych obszarów kulturowych
27
Przedstawienie alegoryczne
jest to kompozycja, w której abstrakcyjne pojęcia lub idee zostały przedstawione pod postacią ludzką, czyli upersonifikowane, zwierzęcą albo też w formie grupy figur, których atrybuty, zachowania, pozy i gesty oznaczają określoną sytuację. Alegoria ma zawsze stały umowny sens.
28
Scena rodzajowa
jest to obraz życia codziennego różnych grup społecznych, a także wydarzeń związanych z obrzędami, zwyczajami i życiem towarzyskim. Odmianą scen rodzajowych są charakterystyczne dla rokoka fêtes galantes, czyli zabawy w plenerze dam i kawalerów ubranych w stroje dworskie, oraz fêtes châmpetres, czyli zabawy dam i kawalerów przebranych w stroje pasterskie.
29
Scena religijna
ukazuje tematy lub symbole zaczerpnięte ze Starego lub Nowego Testamentu, a także z apokryfów i żywotów świętych.
30
Dzieła, których treść oderwana jest od rzeczywistości (łac. abstractio ‘oderwanie’)
zalicza się do sztuki abstrakcyjnej (niefiguratywnej, nieprzedstawiającej). Mogłoby się wydawać, że są one pozbawione treści, przemawiają bowiem tylko językiem form. Taki pogląd nie ma jednak poparcia w rzeczywistości. Po pierwsze, dzieło abstrakcyjne niekiedy odbiorcy nie kojarzy się z niczym znanym, ale dla artysty punktem wyjścia była konkretna sytuacja, która została głęboko przetworzona. Po drugie, treścią takiego dzieła nie musi być otaczający świat, ale twórca wyraża np. gwałtowne uczucia, których doznawał. Z tego powodu treść jest pojęciem szerszym niż temat.
31
Opisując np. dzieło malarskie pod względem treści, należy:
- określić gatunek, jaki reprezentuje dzieło (jeśli można je zakwalifikować do konkretnego gatunku), - sprecyzować, co ono przedstawia, zaczynając od rzeczy najbardziej istotnych, a następnie przechodząc do szczegółów, - rozpoznać temat (jeśli mamy do czynienia z dziełem figuratywnym) i posługując się jakimkolwiek słownikiem symboli, wyjaśnić znaczenie poszczególnych elementów, przedmiotów czy barw (jeśli opisujemy dzieło symboliczne).
32
fresk, al fresco, buon fresco,
technika malarstwa ściennego, polegająca na malowaniu na mokrym tynku (pokrytym kilkoma warstwami zaprawy) farbami z pigmentów odpornych na alkaliczne działanie wapna, rozprowadzonymi wodą deszczową
33
al secco
technika malarstwa ściennego polegająca na malowaniu na suchym tynku barwnikami zmieszanymi z wodą
34
Graffiti
nazwa twórczości artystycznej, bazującej na umieszczaniu np. obrazów, podpisów, rysunków w przestrzeni publicznej lub prywatnej za pomocą różnych technik, najczęściej malowania sprayem
35
Mozaika
dekoracja w postaci ornamentu lub obrazu, wykonana z drobnych, o różnej kolorystyce, fakturze i kształcie kamyczków, kawałków szkła lub ceramiki
36
malarstwo akwarelowe
powstaje na chłonnym papierze z zastosowaniem farb rozpuszczanych w wodzie,
37
malarstwo temperowe
powstaje z pigmentów rozpuszczonych w wodzie z dodatkiem oleju i spoiwa pochodzenia naturalnego, łączącego wodę z olejem (np. kazeina lub białko jajka).
38
malarstwo pastelowe
powstaje na różnych, najczęściej szorstkich podłożach, z zastosowaniem pigmentów stopionych w formę sztyftu,
39
malarstwo olejne
powstaje na rozpiętym na ramie płótnie lub na desce z zastosowaniem pigmentów rozpuszczonych w oleju
40
malarstwo akrylowe
może powstawać na różnych podłożach i w zależności od nich pigment jest rozprowadzany w różnych rozpuszczalnikach
41
miedzioryt
technika druku wklęsłego, polegająca na ryciu rysunku na płycie miedzianej, wypełnieniu go farbą i odbiciu na papierze; też: odbitka wykonana tą techniką
42
Akwaforta, kwasoryt
Polega na wykonaniu metalowej formy drukowej z rysunkiem uzyskanym za pomocą trawienia. W tym celu płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się werniksem akwafortowym znajdującym się w kwasie w postaci nieroztworzonej, a następnie wykonuje się rysunek stalową igłą odsłaniając powierzchnię metalu[2]. Potem przez zanurzenie płyty w kwasie następuje wytrawienie wgłębnego rysunku na płycie. W celu pogłębienia kresek w partiach ciemnych rysunku proces ten powtarza się kilkakrotnie. Po ostatnim trawieniu i usunięciu werniksu w płytę wciera się farbę drukową, która zatrzymuje się tylko w wytrawionych zagłębieniach. Wciśnięta w wytrawione zagłębienia płyty farba przeniesiona zostaje w prasie wklęsłodrukowej na papier
43
Akwatinta
Wykonanie formy drukowej w tej metodzie polega na: 1. pokryciu płyty metalowej sproszkowaną kalafonią lub pyłem asfaltowym, które podgrzane topią się i przylegają do niej, 2. naniesieniu obrazu poprzez zasłonięcie wybranych fragmentów powierzchni metalu werniksem, 3. następnie trawieniu odsłoniętego metalu kwasem azotowym.
44
staloryt
technika graficzna wklęsła ryta, także nazwa odbitki wykonanej tą metodą; rysunek żłobi się na płycie z hartowanej stali; twardość płyty nie pozwala na uzyskanie swobodnej kreski i grafik musi ograniczyć się do cięć prostych, kratkowanych lub punktowanych
45
Sucha igła, suchoryt
technika graficzna druku wklęsłego, w której formę drukową tworzy się za pomocą stalowej igły na wypolerowanej płycie miedzianej, cynkowej lub mosiężnej. Igła, zagłębiając się w powierzchnię płyty, pozostawia rowek oraz wystający wiórek metalowy, zatrzymujące farbę
46
drzeworyt
technika graficzna polegająca na wycięciu rysunku w drewnianym klocku, pokryciu farbą i odbiciu na papierze
47
Linoryt
podobny jest do drzeworytu z tą różnicą, że rysunek zamiast w drewnie żłobi się w linoleum. Jest ono łatwe do obróbki i odporne na uszkodzenia, a rycie możliwe we wszystkich kierunkach
48
Litografia
W klasycznej litografii rysunek nanosi się zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym na kamień – gładko wypolerowany lub przetarty ostrym piaskiem, co daje efekt gruboziarnistej faktury na odbitce. Po wykonaniu rysunku powierzchnia kamienia jest zakwaszana słabym roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej. Dzięki temu niezarysowane partie zostają uodpornione na zatłuszczenie farbą – stają się oleofobowe, a zarazem pozostają hydrofilne, czyli przyjmujące wodę. Wtedy właśnie rysunek zwilża się wodą, po czym nanosi się na niego farbę drukową, którą przyjmują tylko oleofilowe – niewytrawione, zatłuszczone wcześniej kredką lub tuszem – fragmenty. Odbitki wykonuje się przykładając zwilżony papier do kamienia stanowiącego matrycę i odbijając na prasie litograficznej, która ze względu na kruchość kamienia skonstruowana jest inaczej niż prasa używana w technikach metalowych
49
Cynkografia
technika graficzna druku wypukłego, w której podłożem jest płyta cynkowa
50
Serigrafia, druk sitowy, sitodruk
jest techniką druku płaskiego, w której formą drukową, matrycą jest siatka (sito) z nałożonym szablonem. Odbitkę wykonuje się, przetłaczając farbę na podłoże przez nieosłonięte oczka siatki
51
Kompozycja
jest kategorią formy, która odnosi się do wszystkich dyscyplin sztuki. To taki sposób powiązania ze sobą elementów formalnych dzieła, żeby organizowały one pewną całość zgodną z założeniem twórcy. Niektóre cechy kompozycyjne mogą być charakterystyczne dla danego kierunku czy epoki. Nazywa się je wówczas schematem kompozycyjnym. Gdy artysta powtarza w dziele te same lub zbliżone formy (np. linie pionowe), można użyć określenia kompozycja rytmiczna. Może być także symetryczna lub dążąca do symetrii, jeżeli uda się w niej narysować niewidzialne osie, po obu stronach których powtarzają się podobne elementy, lub asymetryczna – gdy nie ma takiej tendencji. Opisując kompozycję dzieła, zwłaszcza rzeźbiarskiego, bierze się pod uwagę także wyważenie kompozycyjne poszczególnych elementów, czyli tektonikę, lub jego brak – atektonikę, pozorną niestabilność dzieła. Ponadto – czy kompozycja jest zwarta, czy też ażurowa, luźna, rozczłonkowana. Jeżeli dzieło przedstawia postacie (dotyczy to sztuki figuratywnej), można, w zależności od liczby przedstawionych osób, użyć określeń: kompozycja jednopostaciowa, dwupostaciowa lub wielopostaciowa. W dziele sztuki może istnieć też centrum lub dominanta kompozycyjna. Należy określić, czy istnieje wyraźne centrum i co je stanowi, a także czy jest ono zarazem środkiem geometrycznym, czy też jest tożsame z centrum treściowym obrazu.
52
Niektóre obrazy cechuje tendencja do akcentowania określonych kierunków.
Jeżeli dominują wyraźnie kierunki poziome, rozbudowane wszerz, decyduje to o kompozycji horyzontalnej. Jeśli w obrazie przeważają kierunki pionowe, mowa jest wówczas o kompozycji wertykalnej, a gdy w dziele uwagę zwracają przede wszystkim skosy – jest to kompozycja diagonalna.
53
Na kompozycję dzieła malarskiego, graficznego i reliefu wpływ ma pole obrazowe, czyli kształt podobrazia lub przestrzeni architektonicznej
jeśli jest to malowidło ścienne bądź ścienna dekoracja rzeźbiarska. Mówimy wtedy o kompozycji zewnętrznej dzieła. Kompozycja wewnętrzna może być zamknięta – wszystkie jej ważne elementy ograniczone są wtedy ramami dzieła, lub otwarta – gdy istotne elementy dzieła wychodzą poza jego ramy.
54
kompozycja dynamiczna i statyczna
Kompozycja może być dynamiczna – gdy w układzie form przeważają skosy lub łuki sprawiające wrażenie ruchu, albo statyczna – kiedy istnieje przewaga pionów i poziomów dających poczucie spokoju.
55
Opisując dzieło pod względem kompozycji, należy:
- określić kształt pola obrazowego, inaczej zwany formatem dzieła, w dziełach malarskich, graficznych i reliefowych (kompozycja zewnętrzna), - zauważyć podziały kompozycyjne i schematy porządkujące kompozycję, także wprowadzające rozgraniczenia występujące w jej obrębie (horyzontalna, wertykalna, diagonalna), - zauważyć, czy w dziele występuje dominanta kompozycyjna, określić, co ją stanowi, - określić, czy kompozycja jest otwarta, czy zamknięta (a gdy występują obie te cechy, w których częściach obrazu się pojawiają), - podać, czy jest to kompozycja dynamiczna, statyczna czy też zrównoważona, i co o tym świadczy, - określić – jeśli występują postacie – czy jest jedno-, dwu- czy może wielopostaciowe, oraz w jaki sposób są one ujęte (np. frontalnie, z profilu, w trzech czwartych, w całej postaci, w popiersiu).
56
Ważną kategorią w opisie dzieła sztuki jest sposób oddania przestrzeni (w dziełach malarskich, graficznych, a niekiedy także w reliefie) lub sposób, w jaki dzieło „reaguje” na otaczającą przestrzeń (w dziełach rzeźbiarskich).
W dziełach, które mają być iluzją rzeczywistości, środkiem ukazania przestrzeni są różne rodzaje perspektywy, ale również światłocień, czyli odpowiednie rozmieszczenie świateł i cieni w celu spotęgowania efektu trójwymiarowości przedmiotów i postaci (światłocień istnieje tylko w dziełach malarskich i graficznych). Tymi sposobami budowane są plany kompozycyjne.
57
plany kompozycyjne.
W zależności od ich liczby można mówić o kompozycji dwuplanowej lub wieloplanowej. Pamiętać jednak należy, że sztuka – zwłaszcza nowoczesna – świadomie rezygnuje z naśladowania rzeczywistości, ponieważ inne są jej cele. Dzieła, w których nie stworzono iluzji głębi, są jednoplanowe.
58
Jedną z najczęściej stosowanych perspektyw w sztuce dawnej jest perspektywa linearna (zbieżna, geometryczna)
w której linie biegnące od oka widza w głąb obrazu zbiegają się w jednym lub w dwóch punktach na linii horyzontu. Przedmioty na bliskim planie są większe, a w miarę zbliżania się do linii horyzontu proporcjonalnie się zmniejszają. W perspektywie linearnej w zależności od położenia oka względem płaszczyzny obrazu wyróżnia się perspektywę żabią, z lotu ptaka, boczną i ukośną.
59
perspektywa barwna
uzyskana poprzez kontrast barw ciepłych i chłodnych, ponieważ barwy ciepłe zdają się przybliżać obiekty, chłodne zaś oddalać je od oka patrzącego.
60
perspektywa powietrzna
W obrazach oraz kolorowych rycinach przedstawiających rozległe widoki może być wykorzystana perspektywa powietrzna, dzięki której dalsze plany ukazane są mniej wyraźnie i w sinobłękitnej tonacji.
61
perspektywa kulisowa
W sztuce dawnej próbowano pokazać przestrzeń za pomocą perspektywy kulisowej, którą rozpoznać można po tym, że obiekty znajdujące się dalej od widza są przysłonięte obiektami umieszczonymi na pierwszym planie.
62
perspektywa intuicyjna i wielokierunkowa
W sztuce średniowiecznej często występowała perspektywa intuicyjna, gdyż istniało kilka różnych punktów zbiegu linii w obrazie. W sztuce nowoczesnej artyści niekiedy stosowali kilka linii zbiegu (dla każdego przedmiotu inne), ale czynili to w sposób świadomy, nazywając to perspektywą wielokierunkową (z wielu punktów widzenia)
63
światłocień
Rysunek światłocieniowy to taki, w którym uwzględniono jedynie różnice tonalne wynikające z oświetlenia przedmiotu, a nie wzięto pod uwagę różnic walorowych, to znaczy stopni jasności barw poszczególnych elementów. Niekiedy światło jest rozproszone (refleksy światła są równomiernie rozłożone na malowanych przedmiotach), ale może też być kierowane punktowo na pewne partie, np. wydobywa i podkreśla motyw dominujący. W niektórych przypadkach z kategorią światła w malarstwie i grafice wiąże się pojęcie luminizmu, czyli prymatu gry światła i cienia nad innymi czynnikami budowy obrazu. Niekiedy światło powoduje ostre kontrasty, jest wyraziste i modeluje formy głęboko, ale innym razem tylko je lekko podkreśla. W obrazie oraz grafice światła i cienie mogą być rozłożone konsekwentnie względem źródła światła, ale czasem brakuje konsekwencji, co jest spowodowane istnieniem kilku źródeł światła równocześnie lub świadomym zamierzeniem artysty. Niekiedy kierunek padania światła podkreślony jest formą (np. duktem pędzla), ale może też być niezależny. W sztuce nowoczesnej i współczesnej nie zawsze występuje tradycyjny modelunek światłocieniowy, za to czyste barwy emanują wewnętrznym światłem – wówczas mówi się o syntezie światła i koloru.
64
źródło światła w obrazach
Opisując dzieło malarskie i graficzne, można wziąć pod uwagę to, czy źródło światła jest widoczne na obrazie, czy też pada spoza niego, ponadto czy jest naturalne (słońce, księżyc), czy sztuczne (np. lampa, latarnia, pochodnia), określone czy nieokreślone (w sytuacji, kiedy trudno zdefiniować źródło). Ponadto światło w obrazie może mieć charakter ponadnaturalny (mistyczny), czyli promieniować od postaci otoczonych kultem.
65
modelunek światłocieniowy w rzeźbie
W dziełach rzeźbiarskich nie występuje modelunek światłocieniowy. Wyjątek stanowi rzeźba polichromowana, czyli pomalowana farbami, w której zaznaczono różnice tonalne w partiach światła i cienia. Światło odgrywa jednak istotną rolę w odbiorze dzieła. Ponieważ rzeźba jest przestrzenna, światło może na jej powierzchni operować w różny sposób, zmieniając siłę oddziaływania w zależności od: kąta padania, swojego źródła, a w przypadku światła naturalnego – także pory dnia.
66
Opisując dzieła rzeźbiarskie pod względem sposobu oddania przestrzeni, należy:
- określić, czy rzeźba otwiera się na otaczającą przestrzeń, dotyczy to zwłaszcza kompozycji ażurowych, luźnych, rozczłonkowanych, czy zamyka się na nią – w kompozycji zwartej, - zauważyć, czy w reliefie plany zostały wyodrębnione poprzez zróżnicowanie wypukłości form względem tła, czy zastosowano perspektywę linearną czy też kulisową, - opisać, jaką rolę odgrywa światło w odbiorze dzieła
67
Opisując dzieło malarskie i graficzne pod względem sposobu oddania przestrzeni i operowania światłem, należy:
- zauważyć, czy obraz malowany jest płasko, czy też zastosowano różne środki iluzji przestrzeni, - określić, jeśli w dziele widoczny jest horyzont, na jakiej wysokości przebiega jego linia (obniżona, podwyższona, dzieli obraz na pół) i czy jest wyraźnie zaznaczona, - zauważyć, czy występuje jakiś rodzaj perspektywy, a jeśli tak, to jaki, - określić, czy w obrazie występuje światłocień, gdzie jest źródło światła (w obrębie obrazu czy poza nim) oraz jaki ma charakter (naturalne, sztuczne, mistyczne), - rozpoznać, czy światła i cienie rozkładają się w sposób konsekwentny wobec źródła światła, - określić, czy światło jest rozproszone (równomiernie rozłożone), czy kierowane punktowo na określoną część obrazu, - określić wyrazistość (głębokość) modelunku światłocieniowego.
68
Kolorystyka to kolejna kategoria, w zakresie której analizuje się dzieła plastyczne.
Kolor, zamiennie nazywany barwą, jest jedną z podstawowych jakości zmysłowych odbieranych przez siatkówkę oka, dlatego w sztukach wizualnych stanowi jedną z najważniejszych cech dzieła. Barwy tradycyjnie dzieli się na trzy podstawowe grupy – skale barwne: chromatyczne, w tym podstawowe i pochodne, barwy ziemi i achromatyczne (obojętne, neutralne). Z kolorem wiąże się pojęcie koloryzmu, czyli prymatu gry barwnej nad innymi czynnikami budowy obrazu. Artyści w różny sposób operowali kolorem. Mając świadomość, że każdy kolor oddziałuje silniej, jeśli jest skontrastowany z innymi plamami barwnymi, najczęściej stosowali szeroką gamę barwną, która obejmuje barwy chłodne i ciepłe, podczas gdy wąska – tylko jedne lub tylko drugie. Zespół barw nadających ogólny ton kompozycji malarskiej lub graficznej nazywa się kolorytem obrazu. Najczęściej w obrazach stosowano szeroką gamę barwną, ale dominowały barwy, które nadawały dziełu określony ton w taki sposób, że można powiedzieć, iż obraz jest np. w kolorycie zielonkawym lub błękitnym. Z kategorią kolorystyki wiążą się też pojęcia dominanty barwnej, czyli najistotniejszej barwy lub barw w obrazie, które szczególnie przyciągają uwagę patrzącego, oraz akcentu barwnego – niewielkiej plamy barwnej odbiegającej temperaturą bądź walorem od przeważającej tonacji obrazu. Barwy w obrazie mogą być nasycone (dźwięczne) lub stonowane, mogą przeważać barwy czyste lub złamane. Barwa w obrazie istnieje tylko w określonym kształcie, który ogólnie nazywa się plamą barwną. Zestawienie różnych plam barwnych może powodować wrażenie harmonii barw lub zaistnienie kontrastów barwnych. Jednym z nich jest kontrast walorowy. Plamy barwne mogą być jednowalorowe lub zróżnicowane walorowo. Zdarzają się rozległe, obejmujące większą część przedmiotu lub jego element – nazywamy je wówczas syntetycznymi – a także drobne punkty, co z kolei nazywane jest pointylizmem. Z kategorią kolorystyki wiąże się pojęcie koloru lokalnego, czyli takiego, w którym określony element obrazu w świetle i cieniu jest tej samej barwy, ale ulega ściemnieniu lub rozjaśnieniu, oraz pojęcie autonomii kolorystycznej świateł i cieni, kiedy ten sam element ma inną barwę w świetle, a inną w cieniu. Jeśli plama barwna jest nieznacznie zabarwiona tonami sąsiadujących kolorów, mówimy o refleksie barwnym.
69
W malarstwie dawnych wieków często stosowano laserunki
czyli przezroczyste lub półprzezroczyste warstwy farby rozpuszczonej w specjalnym werniksie, których zadaniem była m.in. zmiana tonu barwy w danej części obrazu, a nawet sprowadzenie całej kolorystyki do jednego tonu.
70
Barwy proste (monochromatyczne, widmowe)
barwy otrzymane z rozszczepienia światła białego
71
Barwy złożone
barwy składające się z mieszaniny barw prostych w dowolnych proporcjach, czyli z mieszaniny fal elektromagnetycznych o różnych długościach z zakresu promieniowania widzialnego.
72
Barwy achromatyczne (barwy niekolorowe), neutralne, obojętne
wszystkie barwy nie posiadające dominanty barwnej, a więc kolory: biały, czarny, oraz wszystkie stopnie szarości.
73
Barwy chromatyczne
wszystkie kolory, w których można wyróżnić dominantę, choćby niewielką, jakiejś barwy.
74
Barwy podstawowe
to zestaw trzech barw, których nie można uzyskać poprzez mieszanie innych (czerwona, niebieska, żółta)
75
Barwy pochodne
to zestaw trzech barw,uzyskanych z połączenia parami barw podstawowych (fioletowy, pomarańczowy, zielony)
76
Barwy czyste
to zestaw sześciu barw: trzech podstawowych i trzech pochodnych
77
Barwy złamane
uzyskujemy dodając do każdej z farb o barwie podstawowej i pochodnej odrobinę farby o barwie dopełniającej
78
Barwy dopełniające
to pary barw dopełniające się do achromatyczności. Najczęściej są przedstawiane jako barwy leżące naprzeciwko siebie w kole barw
79
Barwy ciepłe
to zakres barw od purpury po żółcień, dające wrażenie ciepła i postrzegane w obrazach, jako charakterystyczne dla planów bliższych.
80
Barwy zimne
to zakres barw od fioletu po zieleń, dające wrażenie zimna i postrzegane jako barwy dalszego planu
81
barwy nasycone
te, które mają bardzo silne napigmentowanie. Kolor wysoce chromatyczny jest jaskrawy i czysty. Im bardziej dany kolor przypomina barwy neutralne (biel, czerń, szarości) tym niższa jest jego chromatyczność (barwy stonowane)
82
walor
Walorem określa się stopień jasności barwy (barwy mogą występować w walorach jasnych i ciemnych). Najmocniejszy kontrast walorowy powstaje zatem poprzez zestawienie czerni i bieli.
83
kontrast dopełnieniowy i temperaturowy
Jeśli artysta chce, aby jakaś barwa mocno się uwydatniła, stosuje kontrast dopełnieniowy, który polega na zestawieniu dwóch plam barwnych leżących po przeciwnej stronie koła barw. Zatem dla czerwieni będzie to kolor zielony, dla fioletu – żółcień, dla błękitu – oranż. W obrazie i grafice także występują kontrasty temperaturowe, czyli zestawienia barw chłodnych i ciepłych.
84
dywizjonizm
Jedną z zasad estetycznych, stosowanych od czasów impresjonizmu, był dywizjonizm, czyli wprowadzanie do obrazu drobnych plam barw podstawowych, które z daleka stapiały się w pożądany ton.
85
repetycja barw
Niektórzy artyści stosowali zasadę repetycji barw, oznaczającą powtarzanie się tych samych barw w różnych punktach obrazu, co daje wrażenie pewnego rytmu plam barwnych i wewnętrznej spójności kolorystycznej dzieła.
86
Opisując pod względem kolorystyki dzieła malarskie i wielobarwne prace graficzne, należy:
- stwierdzić, czy obraz jest wielobarwny, czy też monochromatyczny, - określić ogólny koloryt obrazu, a także stopień intensywności barw (barwy nasycone, stonowane, mieszane), - wskazać przeważającą skalę barwną (barwy chromatyczne, barwy ziemi, barwy achromatyczne), - rozpoznać gamę szeroką lub wąską i uzasadnić wybór, wskazując konkretne elementy, - określić, które barwy są dominujące, i wskazać ewentualne akcenty barwne, - stwierdzić, czy występuje czystość barw (tylko podstawowe i pochodne), czy ich złamanie (barwami dopełniającymi), - wymienić kilka dominujących barw (można się posłużyć nazwami tworzyw i pigmentów, jak: siena, umbra, zieleń chromowa, lub różnicować je poprzez porównania z naturą, np. zieleń wiosenna, czerwień malinowa, żółcień cytrynowa), - określić, czy kolorystyka obrazu jest zharmonizowana, czy opiera się na zasadzie kontrastu, - zidentyfikować istniejące rodzaje zestawień kontrastowych (walorowe, dopełnieniowe, temperaturowe) i wskazać konkretne miejsca, gdzie przede wszystkim są zauważalne, - określić, czy plany barwne są zróżnicowane według tradycyjnych reguł perspektywy barwnej (bliżej ciepłe tony, dalej chłodniejsze, na trzecim planie najchłodniejsze), - stwierdzić, czy występuje kolor lokalny, czy istnieje autonomia kolorystyczna świateł i cieni, - zauważyć, czy któryś ton pojawia się w różnych miejscach (repetycja barw), - określić, czy plama barwna nakładana jest płasko, czy modelowana światłocieniowo, a może składa się z drobnych punktów czystych barw (pointylizm), - zauważyć, czy występuje dywizjonizm
87
Inną kategorią jest faktura, to znaczy sposób opracowania przez artystę powierzchni dzieła malarskiego, graficznego czy rzeźbiarskiego, a w architekturze – sposób kształtowania powierzchni muru.
W sensie dosłownym fakturą nazywa się to, co można wyczuć dotykiem. Pojęcie faktura stosuje się także do określenia sposobu nakładania farby, a to ostatnie może nie być wyczuwalne dotykiem, ale daje się rozpoznać wzrokowo. Faktura zależna jest od użytego materiału i techniki. Jeśli farba nakładana jest grubo pędzlem lub szpachlą, mówimy o fakturze impastowej. Obrazy, które cechuje staranne wykończenie i wygładzenie powierzchni, określa się terminem fini (fr.). Przeciwieństwem ich są dzieła, w których widoczny jest efekt niedokończenia (wł. non finito).
88
TREŚĆ, FORMA I STYL DZIEŁA SZTUKI
Dzieła plastyczne mają swoją warstwę treściową i formalną. Pod pojęciem treści dzieła sztuki kryje się to, co jest przedstawione, czyli jego tematyka, ale także ukryte znaczenie i przesłanie, a pod pojęciem formy – jak to zostało zrobione oraz za pomocą jakich środków artystycznych uzyskano ostateczny efekt. środki artystyczne składają się na strukturę formalną dzieł sztuk plastycznych. Jednakże każde z nich przemawia do widza nieco innym językiem. Oznacza to, że artysta, korzystając z bogatego języka sztuki, wybiera i podkreśla te środki, które wyróżniają daną pracę spośród wielu innych. A zatem każde dzieło charakteryzuje się właściwymi artyście (a często też stylowi i epoce, w której powstało) środkami. Trzeba więc na koniec przedstawić cechy, które identyfikują dane dzieło
89
Opisując dzieła rzeźbiarskie i architektoniczne pod względem faktury, bierze się pod uwagę, czy:
- jest ona gładka (np. wypolerowana), - jest zróżnicowana, - dzieło ma fakturę jednorodną, czy występują kontrasty faktur: gładkiej i zróżnicowanej, - tworzą się kontrasty światła i cienia na powierzchni, - widoczne są ślady narzędzia, którym dzieło zostało wykonane, - dzieło jest dokładnie wykończone, czy artysta – żeby osiągnąć efekt artystyczny – celowo nie dokończył całej pracy lub jej części.
90
Opisując dzieła malarskie pod względem faktury, bierze się pod uwagę:
- dukt (dotknięcie) pędzla – czy jest wyrazisty, czy obraz jest gładko malowany, - czy występuje faktura impastowa (nałożenie farby pędzlem lub szpachlą o wyrazistej wypukłości), - stopień staranności wykończenia.
91
Przy określaniu, w jaki sposób przemawia do nas dzieło (wyraz dzieła), należy wziąć pod uwagę:
- stosunek do natury (dzieło wiernie naśladuje naturę, przetwarza ją, np. deformując, bądź stanowi daleką analogię do rzeczywistości); ponadto idealizm lub realizm przedstawienia, - relację między linią a plamą barwną (czy podstawą jest rysunek dopełniony kolorem, czy obraz konstruowany jest plamami barwnymi), - które z wymienionych środków formalnych są najważniejsze dla danego dzieła (np. obrazy Petera Paula Rubensa przemawiają znakomitą kolorystyką i dynamizmem ujęcia, podczas gdy najważniejszymi środkami wyrazu w obrazach Vincenta van Gogha są ostre zestawienia kolorystyczne, wyrazisty dukt pędzla i bogata faktura).
92
Symbolika w sztuce
może zaistnieć zarówno w treści dzieła sztuki, jak i w formie. Zdarza się, że barwy kryją symboliczne znaczenie, a niekiedy redukcja form i sprowadzenie ich do najprostszych znaków ma charakter symboliczny. Dotyczy to zarówno sztuki dawnej, jak i nowoczesnej. Gdy chcemy w najprostszy sposób przedstawić człowieka lub drzewo, wystarczy kilka umownych znaków, kilka plam barwnych, które charakteryzują tę postać albo przedmiot, aby przekaz był oczywisty. W historii sztuki wyróżnia się syntetyzm, czyli rezygnację z wiernego odtwarzania rzeczywistości i świadome uproszczenie elementów w celu oddania istoty rzeczy.
93
Przy pełnym opisie dzieła sztuki nie można zapominać o kontekstach (kulturowych, geograficznych, filozoficznych, literackich, biograficznych, stylowych i innych), z jakimi się ono wiąże.
Ich badaniem zajmuje się ikonologia. Jej najwybitniejszy przedstawiciel – Erwin Panofsky – uważał, że interpretacja dzieła musi się opierać na wiedzy o historycznych przemianach sztuki. Dzieło powinno się więc rozpatrywać najpierw jako układ form (styl właściwy dla ośrodka jego powstania, grupy artystów lub twórcy), następnie należy rozważyć, jaki jest to typ ikonograficzny, a wreszcie – jaka jest jego zależność historyczno-kulturowa, to znaczy, jakie idee i czynniki miały wpływ na treść i formę dzieła.
94
styl dzieła sztuki
Zarówno wykorzystane środki artystyczne, jak i powtarzające się wątki tematyczne oraz treściowe, składają się na pojęcie stylu, czyli zespołu cech charakterystycznych dla danego zjawiska. Styl czasem wiele mówi o twórczości danego artysty, ale także może mieć znaczenie bardziej powszechne, charakteryzując twórczość grupy artystów lub krąg kulturowy. Kiedyś nawet o epokach, takich jak renesans czy barok, mówiono, że to są style. Należy pamiętać, że na charakter sztuki mają wpływ idee towarzyszące powstawaniu dzieł, czyli kontekst kulturowy, kategorie estetyczne, które obowiązują w danym ośrodku i czasie, np. piękno, tragizm, patos, jak również osobowość twórców i lokalne tradycje artystyczne. Postrzeganie historii sztuki jako nauki, której kluczowym zadaniem jest przyporządkowanie poszczególnych dzieł do określonych stylów artystycznych, było znamienne dla badaczy w XIX stuleciu. Jeśli usiłuje się połączyć dzieło z konkretnym stylem, trzeba wtedy pamiętać, że pojęcie to może tylko do pewnego stopnia być przydatne w analizie pojedynczego dzieła. Każde z nich reprezentuje niektóre cechy stylu, ale ma też pewną liczbę cech odrębnych. Dlatego renesansu czy baroku na ogół nie postrzega się już jako stylów, lecz uznaje za okresy w sztuce, w których odnajduje się bogactwo nurtów i indywidualnych postaw artystycznych.
95
Muzea mają trzy podstawowe zadania:
- zbieranie okazów, ich porządkowanie i systematyzowanie, - edukowanie i wychowywanie (tworzenie możliwości obcowania z dziełami sztuki i poznawania ich), - kształtowanie wrażliwości na piękno
96
Muzea dzieli się ze względu na:
- zasięg zbiorów – wyróżniamy muzea narodowe, posiadające zbiory reprezentatywne dla sztuki całego narodu, a także świata, oraz muzea okręgowe, w których mieszczą się zbiory reprezentatywne dla danego regionu, - funkcję, np.: muzea sanktuaria, muzea jako składnice, muzea rezydencje, - typ eksponatów, np.: muzea architektury, muzea archeologiczne, muzea sztuki, muzea techniki, - instytucję, która powołała muzeum i je prowadzi, np. muzea w gestii ministra kultury, muzea samorządowe, muzea gminne, muzea powiatowe, diecezjalne.
97
MUZEA, GALERIE I KOLEKCJE DZIEŁ SZTUKI
Instytucje powołane do gromadzenia obiektów posiadających wartość historyczną lub artystyczną, badania ich oraz opieki nad nimi to muzea. W dużych placówkach pewna część zbiorów jest udostępniana publiczności w postaci wystaw stałych lub czasowych, a pozostałe dzieła są przechowywane w specjalnie do tego przygotowanych magazynach. Nazwa pochodzi od greckiego słowa museion, czyli miejsca (także w świątyni) poświęconego muzom, greckim bóstwom opiekującym się poszczególnymi dyscyplinami sztuki Muzea sztuki najczęściej gromadzą zbiory z wielu dyscyplin. Dzieła są uporządkowane i prezentowane w poszczególnych galeriach (np. galeria malarstwa nowoczesnego, galeria sztuki starożytnej). Niektóre muzea specjalizują się w wybranych dziedzinach i prezentują dorobek tylko w ich obrębie. Nazywamy je wówczas galeriami. Znakomitymi przykładami tego typu instytucji są znajdująca się w Londynie Galeria Narodowa (National Gallery) i Pinakoteka w Monachium (Niemcy)