egzamin

Question 1

Jakie są główne źródła informacji na temat kultury języka polskiego i norm poprawności językowej?

Answer 1

Publikacje naukowe, słowniki, czasopisma specjalistyczne (np. Język Polski), instytucje językowe (Rada Języka Polskiego), kampanie językowe (np. „Ojczysty - dodaj do ulubionych”).

Question 2

Wymień funkcje języka.

Answer 2

Komunikatywna, dystorsyjna, ekspresywna, impresywna, kreatywna, magiczna, fatyczna, estetyczna, poetycka, ludyczna, poznawcza.

Question 3

Omów funkcję komunikatywną języka.

Answer 3

Funkcja komunikatywna to zaspokajanie potrzeb komunikacyjnych społeczności poprzez wymianę informacji o rzeczywistości oraz gromadzenie i przechowywanie tych informacji.

Question 4

Wyjaśnij pojęcie antropocentryzmu językowego.

Answer 4

Antropocentryzm językowy to ujmowanie rzeczywistości w języku z punktu widzenia człowieka, odzwierciedlające przekonanie, że człowiek jest w centrum.

Question 5

Wyjaśnij pochodzenie słowa ‘przysięgać’.

Answer 5

Przysięgać wywodzi się od średniowiecznego zwyczaju rycerskiego dotykania ziemi podczas przyrzekania wierności.

Question 6

Wyjaśnij pochodzenie słowa ‘wspaniały’.

Answer 6

Wspaniały wywodzi się z czasów feudalnych i oznaczał kogoś, kto spaniał, czyli stał się panem (awansował społecznie).

Question 7

Wyjaśnij pojęcie wartości immanentnej języka.

Answer 7

Wartość immanentna to postrzeganie języka jako ważnego ze względu na jego istotę, piękno i tradycję, cenionego samoistnie.

Question 8

Wyjaśnij pojęcie wartości instrumentalnej języka.

Answer 8

Wartość instrumentalna to postrzeganie języka jako narzędzia do osiągnięcia innych celów, np. awansu zawodowego czy manipulacji.

Question 9

Jak H. Kurkowska definiuje kulturę języka?

Answer 9

H. Kurkowska wyróżniła trzy znaczenia: doskonalenie języka, stopień opanowania języka, dział językoznawstwa normatywnego.

Question 10

Jak J. Puzynina definiuje kulturę języka?

Answer 10

J. Puzynina proponuje dwa ujęcia: podmiotowe (kultura języka jako element kultury jednostki) i normatywne (kształtowanie poprawnego użycia języka).

Question 11

Wymień składniki kultury języka.

Answer 11

Poprawność językowa, sprawność językowa, etyka słowa, estetyka wypowiedzi.

Question 12

Wyjaśnij, co to jest poprawność językowa.

Answer 12

Poprawność językowa to umiejętność posługiwania się językiem zgodnie z przyjętymi normami.

Question 13

Wyjaśnij, co to jest sprawność językowa.

Answer 13

Sprawność językowa to umiejętność doboru środków językowych odpowiednich do tematu, sytuacji, odbiorcy i celu wypowiedzi.

Question 14

Wyjaśnij, co to jest etyka słowa.

Answer 14

Etyka słowa odnosi się do szacunku wobec odbiorcy, uczciwości, rzetelności i odpowiedzialności za słowo.

Question 15

Wyjaśnij, co to jest estetyka wypowiedzi.

Answer 15

Estetyka wypowiedzi to dbałość o brzmienie, rytm i harmonię wypowiedzi.

Question 16

Co oznacza sprawność językowa nadawcy?

Answer 16

Sprawność językowa nadawcy to umiejętność doboru środków językowych, aby wypowiedź była zrozumiała, adekwatna i skuteczna.

Question 17

Co to jest manipulacja językowa?

Answer 17

Manipulacja językowa to celowe użycie języka, aby wpływać na myślenie, emocje lub decyzje odbiorcy, często bez jego świadomości.

Question 18

Wyjaśnij różnicę między tekstem trwałym, nietrwałym i hipertekstem.

Answer 18

Tekst trwały to tekst zapisany lub nagrany, nietrwały to wypowiedź ustna, hipertekst to tekst internetowy z linkami, zmienia rozumienie początku i końca tekstu, a także role nadawcy i odbiorcy; umożliwia wielokierunkowe i niehierarchiczne odczytywanie treści

Question 19

Co to jest uzus językowy?

Answer 19

Uzus językowy to wyrazy, formy i połączenia powszechnie akceptowane lub używane, nawet jeśli nie są w pełni poprawne.

Question 20

Co to jest norma językowa?

Answer 20

Norma językowa to zbiór elementów językowych uznanych przez społeczność za poprawne lub dopuszczalne.

Question 21

Wymień typy morfemów.

Answer 21

Morfemy leksykalne, słowotwórcze i fleksyjne.

Question 22

Co to jest forma wyrazowa?

Answer 22

Forma wyrazowa to konkretna postać wyrazu w tekście, czyli połączenie morfemu leksykalnego i fleksyjnego.

Question 23

Co to są reliktowe formy liczby podwójnej?

Answer 23

To pozostałości z dawnego języka polskiego, np. rękoma, oczyma.

Question 24

Podaj przykłady dawnych prostych form przymiotników.

Answer 24

Dawne formy proste przymiotników to np. kontent, rad, gotów.

Question 25

Co to są neologizmy? Podaj przykład z formantem sufiksoidalnym -ada.

Answer 25

Neologizmy to nowe wyrazy, np. formacje typu parafiada, gimnazjada, które zostały utworzone na wzór wyrazów olimpiada, spartakiada, co pozwala przypuszczać że powstaje nowy model słowotwórczy (TEMAT RZECZOWNIKOWY = FORMANT -ada = “nazwa imprezy, turnieju, polegających na rywalizacji osób o pewnym statusie”

Question 26

Jakie funkcje pełni norma językowa według D. Butlerowej?

Answer 26

Realizacyjna – wskazuje, które formy systemu są akceptowane w użyciu. Selekcyjna – wybiera najlepsze formy, usuwa przestarzałe lub zbędne. Rozdzielcza – rozróżnia formy pod względem znaczenia lub stylu.

Question 27

Jaki jest stosunek między normą a uzusem i tekstami językowymi?

Answer 27

Uzus jest szerszy niż norma i obejmuje elementy rozpowszechnione, ale niekoniecznie akceptowane. Teksty językowe obejmują jeszcze szerszy krąg, w tym indywidualizmy i błędy.

Question 28

Opisz ewolucję definiowania normy językowej.

Answer 28

* Początek (do połowy XX w.): Norma jako zbiór zewnętrznych, sztywnych reguł narzucanych przez kodyfikatorów. * Przełom (po pracach Eugeniusza Coseriu): Norma jako część wewnętrzna systemu językowego, naturalnie funkcjonująca wśród użytkowników. * Rozróżnienie normy spontanicznej i skodyfikowanej: Norma spontaniczna powstaje intuicyjnie, skodyfikowana to oficjalne zapisy i reguły. * Współczesne ujęcie: Norma jako element dynamiczny, społecznie akceptowany, podlegający ciągłym zmianom i negocjacjom

Question 29

Wyjaśnij różnicę między normą naturalną a skodyfikowaną.

Answer 29

Norma naturalna: Nie jest formalnie spisana, ale bywa jasno określona w danej grupie społecznej. Jej przekroczenie grozi dezaprobatą społeczną – od wyśmiania, przez podejrzliwość, aż po ostracyzm. W praktyce równa się uzusowi; Norma skodyfikowana: Ujęta w opisy, zalecenia i wzorce (np. słowniki, poradniki). Dotyczy tylko odmiany ogólnej języka

Question 30

Wyjaśnij różnicę między normą wzorcową i użytkową.

Answer 30

Norma wzorcowa to elementy używane świadomie i zgodnie z tradycją, a norma użytkowa to zbiór wyrazów używanych w kontaktach swobodnych.

Question 31

Wymień typy normy użytkowej.

Answer 31

1. Potoczna ogólna - stosowana w codziennych sytuacjach przez większość społeczeństwa, ale nie zawsze poprawna 2. potoczna regionalna - Zawiera regionalizmy, które są traktowane jako pozostające poniżej normy wzorcowej 3. profesjonalna (środowiskowa) - język używany w kontaktach sformalizowanych, takich jak teksty naukowe, techniczne, kancelaryjne.

Question 32

Warianty w normie i ich typy

Answer 32

Warianty w normie to równorzędne formy językowe, które są uznawane za poprawne i mogą być stosowane zamiennie – zależnie od stylu, regionu czy kontekstu. Fonetyczne, fleksyjne, słowotwórcze, składniowe, frazeologiczne.

Question 33

Wymień typy wariantywne w normie.

Answer 33

1.Alternatywna -obie formy są równorzędne i uznawane za pełnoprawnie poprawne. 2. Recesywna - jeden z elementów obocznych wychodzi już z obiegu 3. Ekspansywna - polega na rozprzestrzenianiu się nowego wariantu

Question 34

Jak wygląda odmiana nazwisk i jakie są współczesne tendencje?

Answer 34

Odmiana nazwisk zależy od pochodzenia i tradycji, ale współcześnie obserwuje się zanik odmiany, zwłaszcza nazwisk obcego pochodzenia. Nieodmienianie nazwisk staje się powszechne m.in. w instytucjach, np. w Kościele katolickim czy urzędach – by uniknąć błędów i uprościć komunikację.

Question 35

Podaj przykłady derywacji nazwisk kobiet w historii języka polskiego.

Answer 35

Ówna (do panny), owa (do mężatki), anka (panna), yna (mężatka).

Question 36

Wyjaśnij, czym były jery i jakie miały znaczenie dla języka polskiego.

Answer 36

Jery to krótkie samogłoski w języku prasłowiańskim, które zanikały lub utrzymywały się w zależności od pozycji.

Question 37

W których formach przekazu medialnego widać wpływ kultury na język i czym różnią się Polska i Hiszpania?

Answer 37

W reklamach, telewizji i muzyce. W Polsce dominuje stonowana komunikacja, w Hiszpanii ekspresyjna.

Question 38

Co oznacza słowo „nakastlik”? Skąd pochodzi?

Answer 38

Nakastlik to stolik nocny. Najprawdopodobniej pochodzi z języka niemieckiego (Nachtkästchen).

Question 39

Wyjaśnij, czym są feminatywy i podaj 3 przykłady.

Answer 39

Feminatywy to żeńskie formy utworzone od rzeczowników mających rodzaj gramatyczny męski, używane do określania kobiet, np. psycholożka, prezydentka, nauczycielka.

Question 40

Jakie znaczenie dla języka polskiego mają młodzieżowe słowa roku?

Answer 40

Młodzieżowe słowa roku odzwierciedlają zmiany w języku i kulturze młodzieży.

Question 41

Dlaczego w przymiotniku 'sądecki' pojawia się litera 'd'?

Answer 41

Litera 'd' w 'sądecki' jest pozostałością po dawnej nazwie 'Sądecz'.

Question 42

Skąd wywodzi się gwara krakowska? Podaj przykład cechy fonetycznej i leksykalnej.

Answer 42

Gwara krakowska wywodzi się z Małopolski (Kraków i najbliższe okolice). Fonetycznie: mazurzenie (czapka -> capka). Leksykalnie: jojcyć (narzekać).

Question 43

Wyjaśnij, czym jest gwara.

Answer 43

Gwara to odmiana języka używana przez społeczność lokalną, z własną wymową i słownictwem.

Question 44

Wymień wpływy językowe w gwarze tarnowskiej i podaj przykłady.

Answer 44

Niemieckie (cumel - smoczek), jidysz (mecyje - przesada), ukraińskie (chabazie - chwasty).

Question 45

Jakie wpływy językowe są widoczne w słownictwie śląskim? Podaj kilka przykładów

Answer 45

W słownictwie śląskim widoczne są wpływy języka polskiego, niemieckiego, czeskiego oraz w mniejszym stopniu słowackiego np: cug – pociąg, • fajer – uczta, święto, fuzbal – piłka nożna

Question 46

Czym są bohemizmy? Wyjaśnij termin i podaj 3 przykłady.

Answer 46

Bohemizmy to zapożyczenia z języka czeskiego, np. cesta (droga), hledać (szukać), hasiok (śmietnik).

Question 47

Wyjaśnij, czym są pleonazmy i podaj 2 przykłady.

Answer 47

Pleonazmy to wyrażenia, w których używa się nadmiarowych słów, np. cofać się do tyłu, spadać w dół.

Question 48

Czym jest rewitalizacja językowa?

Answer 48

Rewitalizacja językowa to przywracanie języków zagrożonych poprzez działanie takie jak edukacja, media, kultura i wsparcie społeczności. np. staropolski.