egzamin II Flashcards
(119 cards)
1
Q
imperializm
A
pojęcie starsze od kolonializmu, początek WB w XIX w.; proces rozszerzania się, ekspansji terytorialnej, imperiów
2
Q
Imperium wiktoriańskie
A
bezwarunkowa duma z imperializmu
misja cywilizacyjna
Imperium brytyjskie jako szczytowa forma cywilizacji
3
Q
europocentryzm
A
postawa wg której Europa to coś lepszego i odrębnego od reszty
Lekceważenie potrzeby uwzględnienia pozaeuropejskiego punktu widzenia
4
Q
Rudyard Kipling i brzemię człowieka białego
A
czołowy pisarz imperium brytyjskiego,
‚heroiczna’ postawa kolonizatora = biała rasa ze względu na swą wyższość
cywilizacyjną Samo pisanie o Europie nie jest eurocentryczne.
Europa jest zobligowana do cywilizowana ludów i ras niższych
5
Q
zmierzch imerializmu
A
Karol Marks i Fryderyk Engels
Głośny sprzeciw polityce imperialnej dają Stany
Zjednoczone
- powołanie Ligi Antyimperialnej w USA w 1899 r.
Marks, Engels i Lenin łączą kapitalizm z imperializmem
ostateczny upadek wizerunkowy imperiów to wojny światowe
6
Q
ZSRR a imperializm
A
Wg Lenina główna oś imperializmu – ekonomia,
tj. wyzysk.
Kapitalizm = kumulacja dóbr = wyzysk
słabszych = podział gospodarczy
świata = kolonizacja słabszych.
Wpływ myśli marksistowskiej, która
ewoluowała do myśli leninowskiej, na
intelektualistów XX w. jest
OGROMNY.
7
Q
myśl marksistowska w koloniach
A
stała się przewodnią w koloniach walczących o
niepodległość,
- wchłonęli ją ci, którzy przez imperializm
byli dotknięci najbardziej,
- komunistyczne ruchy antykolonialne
miały poparcie wykorzystywanych mas,
wszyscy oni dostali wsparcie ZSRR.
Połączenie imperializmu z
kolonializmem.
- Łączenie tych pojęć ma więc poniekąd
rodowód socjalistyczny.
8
Q
kolonializm
A
Klasyczne rozumienie – wynik ruchów
migracyjnych:
- kolonizowanie ziem przez nowych osadników,
- imperializm może być pozbawiony tego
elementu,
- narzucenie dominacji przez grupy osadnicze.
- zasiedlanie i podbój kulturowy,
- dominuje wątek przestrzenny (tj.
geograficzny),
- kolonializm jest przejawem imperializmu,
- imperializm może istnieć bez
kolonializmu, kolonializm bez
imperializmu nie
9
Q
Kolonialism wg. Gawryckiego i Szeptyckiego
A
- długotrwała i przekształcająca systemy społeczne dominacja (którą należałoby określić hegemonią),
- istnienie znaczących różnic pomiędzy
skolonizowanymi i kolonizującymi (etnicznych,
rasowych lub religijnych), - różnorodna eksploatacja gospodarcza, która w zasadzie jest środkiem, który umożliwił globalną
ekspansje kapitalizmu, - wymuszona akulturacja prowadzona przy założeniu bądź to docelowej asymilacji ludu skolonizowanego, bądź do trwałej odmienności i niższości jego kultury.
10
Q
kolonizator
A
- jako państwo (szeroko), np. kolonizatorem Kambodży jest Francja,
- jako osoba (powszechne użycie), która realizuje misję kolonialną,
11
Q
kolonialista
A
ideowy zwolennik/entuzjasta kolonizacji (np. pisarz, polityk), ma określone poglądy
12
Q
kolonista
A
- dziecko uczestniczące w zorganizowanych wakacjach letnich (koloniach wakacyjnych),
- osadnik zamieszkujący tereny skolonizowane, np. portugalski rolnik, który wyjechał uprawiać ziemię w Brazylii.
13
Q
POST-KOLONIALIZM
A
to co po kolonializmie, coś nowego, nowa rzeczywistość,
czasowy przełom nastały wraz z uzyskaniem niepodległości (formalna dekolonizacja),
synonim: pokolonialny, skupiający się na tym co się stało później,
kontrowersyjny, bo oddziela skutki od przyczyn, oddziela kolonializm od jego efektów,
14
Q
POSTKOLONIALIZM:
A
oznacza długotrwałe skutki kolonializmu,
tutaj rodzi się TEORIA POSTKOLONIALNA widząca obecne problemy państw pokolonialnych w wadach kolonializmu. Obarcza system kolonialny winą za niepowodzenia,
próba zerwania z wszelkimi obecnymi formami dominacji.
15
Q
teoria postkolonialna
A
poparta wieloma analizami naukowymi,
wywodzi się z literaturoznawstwa
teoria z czasem zaczerpnięta do wielu dziedzin, w tym do geografii,
próba oddania głosu kolonizowanym.
16
Q
czym jest orient i orientalizm
A
Region stał się Wschodem dla Europejczyków (Orient), którzy odtąd mogli do niego podróżować i go poznawać (bo został podbity).
Stał się od teraz rewersem rozwijającego się Zachodu (biednym, zacofanym i „tajemniczym”).
Orient to nie realny Wschód, ale wyobrażenie Europejczyków o nim –zachodnie techniki tłumaczenia i objaśniania czegoś niezrozumiałego.
17
Q
teoria postkolonialna w literaturze
A
Sienkiewicz, Ossendowski, Kipling
dyskurs literacki nie opisuje rzeczywistości ale ją tworzy (konstruuje),
pisarze są pod wpływem różnych ideologii
dyskurs europejski mający pokazywać i uzasadniać wyższość Europejczyków = konieczność misji cywilizacyjnej,
- podporządkowani są niesłyszalni,
18
Q
neokolonializm - twórcy
A
Kwame Nkrumach “Neokolonializm, ostatnie stadium imperializmu” 1965
J. P. Sartre “Kolonializm i neokolonializm”
19
Q
neokolonalizm Sartre
A
Neokolonializm to świadoma polityka postkolonialna byłych imperiów.
Cel: dalszy wyzysk i uzależnienie.
20
Q
neokolonializm Nkrumach
A
jako marksista parafrazuje Lenina:
- obcy kapitał dalej eksploatuje byłe kolonie,
- należy z neokolonializmem walczyć.
Neokolonializm to pojęcie o rodowodzie socjalistycznym.
21
Q
teoria zależności
A
Hans Singer i Rayl Prebish
- rozwój i niedorozwój są ze sobą wzajemnie powiązane
- Niedorozwój to nie efekt niedostatecznego rozwoju, ale rozwoju świadomie źle nakierowanego.
- Byłe kolonie wchodziły do świata kapitalistycznego od razu w wyznaczone im miejsce – zajmując peryferyjną pozycję
22
Q
teoria systemów-światów
A
Immanuel Wallerstein
- świat jest bardziej skomplikowany niż proste zależności
23
Q
Négritude
A
ruch polityczno-literacki, o charakterze neokolonialnym
lata 30. XX w., Paryż, kolonie francuskie,
próba podkreślenia walorów kultury „murzyńskiej”,
afirmacja dokonań cywilizacyjnych człowieka czarnego,
pokazanie, że on też jest coś wart,
ruch zrodzony z podległości i tę podległość (kulturową i psychiczną) utrzymujący,
poza tym, uznaje go za skierowany do b. wąskiej grupy intelektualistów,
„ochrona dziedzictwa Czarnych w Europie”, a jednocześnie pielęgnowanie tradycji europejskich w koloniach (przedłużanie ich)
24
Q
Évolué
A
termin francuskojęzyczny,
oznacza rodowitego mieszkańca kolonii, który
postanowił zostać „Francuzem”
„ewoluował” do bycia Europejczykiem
cieszyli się przywilejami, chcieli być lepsi od „dzikusów”,
w Kongu wprowadzono „karty” dla Évolué świadczące o ich „lepszości”, zakładano kluby itp.,
przedłużenie kolonializmu dusz, służyli dla imperium i jego wartości
25
merkantylizm
Jean-Baptiste Colbert 1619-1683
Państwo jest scentralizowane i podporządkowane handlowi.
Romans władzy absolutnej z monopolami handlowymi (kompaniami) i produkcyjnymi (manufakturami).
Celem jest dodatni bilans handlowy, który staje się źródłem bogactwa.
Istotność handlu kruszcami (głównie złoto i srebro). Z czasem rodzima produkcja przemysłowa = dźwignia do późniejszej rewolucji przemysłowej.
26
merkantylizm a kolonializm
Merkantylizm to motor napędowy dla kolonializmu.
Np. Anglicy chcieli mieć kolonie w Kandzie, by nie musieć kupować drewna z regionu Bałtyku.
W opozycji do M jest liberalizm ekonomiczny – głównie Adam Smith i niewidzialna ręka rynku.
M był podłożem do wykształcenia się państw narodowych.
27
Jules Ferry (1832-1893)
dwukrotny premier Francji, twórca
laickiego i powszechnego szkolnictwa, wielki reformator
„Panowie, musimy mówić trochę głośniej i uczciwiej!
Należy powiedzieć otwarcie, że rasy wyższe mają
istotnie prawo górować nad niższymi rasami [...]"
28
literatura w służbie imperium
Ernest Renan (1823-1892)
„Kolonizacja prowadzona na wielką skalę jest
potrzebą polityczną pierwszego rzędu. Naród,
który nie kolonizuje, jest bezapelacyjnie skazany
na socjalizm, na walkę biednego z bogatym."
29
Francuska Afryka Zachodnia
Ernest Roume - gubernator FAZ 1902-1907
30
Dakar - plan miasta
położenie: Półwysep Zielonego Przylądka, FAZ
podział: Medina (część północna), Grand Dakar (część wschodnia), Plateau (część południowa, sam cypelek)
wzorowany na odnowionym Paryżu (Paryż tropików)
31
Różnice w kolonializmie francuskim i brytyjskim
Robert Delavignette 1897-1976, francuski urzędnik
"Wielu administratorów chciało traktować władców feudalnych [to jest tubylczych wodzów] w ten sam sposób, w jaki traktowaliśmy ich podczas rewolucji francuskiej. Albo ich się łamało, albo używało do własnych celów. Brytyjscy administratorzy mieli więcej współczucia dla feudałów. Arystokracja szanowała arystokrację.”
32
Dakar w XX w.
1902 r. - Dakar stolicą Francuskiej Afryki Zachodniej
1907 r. - polityka asocjacji w miejsce asymilacji
1914 r. - plaga dżymy
liczba ludności w 1954 r. osiągnęła 200 000
33
la ville blanche (white town)
Dakar, Plateau 1907 r.
34
Miasta-ogrody, koncepcja ogrodu w tropikach
Ebenezer Howard, precyzyjne i dokładne zaplanowanie przestrzeni zielonej w mieście
35
Katedra w Dakarze z 1936 r.
stare motto na froncie: „À ses morts d'Afrique la France reconnaissante” – Tym którzy polegli w Afryce, wdzięczna Francja
aktualne motto na froncie: „À la Vierge Marie Mère de Jésus le Sauveur” – Dziewicy Marii Matce Jezusa Zbawiciela
36
nazwy villi w Dakarze
inspirowane mitologią grekoromańską (np Daphne, Adonis)
37
polityka miasta Dakar wobec dziedzictwa kolonialnego
niszczenie starych i zaniedbanych budynków, budowa nowych, pokolonialnych
38
kolonialni patroni ulic Dakaru początk XX w.
Leon Gambetta, Louis Faidherbe, Bernard Jaureguiberry, Jules Ferry, Eugene Mage, Jean-Baptiste Kleber, Victor Hugo, Emile Zola
Rue Tolicac (496 r.), Rue de Fleurus (1794 r.), Rue Valmy (1792)
39
Patroni ulic lata 40. XX w. w Dakarze
Ferdinand Foch, Joseph Joffre, Joseph Gallieni, Michel Joseph Manoury, Philippe Petain
40
Afrykańskie nazwy ulic w Dakarze
tylko w Medinie
• Avenue El Hadj Malick Sy
• Rue M’baye Worre
• Rue Dial Diop
41
zdekolonizowane urbanonimy w Dakarze
Av.Nelson Mandela, Av. Lamine Guye, Av. Leopold Senghot, R. Moussa Diop, Av. Hassan II, Av. George Pompidou
42
Współczesny obraz nazewnictwa ulic w Dakar-
Plateau
• Składa się na niego 131 ulic o łącznej długości 72 km
• Każda posiada własną nazwę
• 81 ulic (61,8%) posiada nazwy kolonialne
• 50 ulic (38,2%) posiada nazwy nowe
• 41 km ulic (57%) posiada nazwy kolonialne
• 31 km ulic (43%) posiada nazwy nowe
• WNIOSEK: w pierwszej kolejności symbolicznej dekolonizacji poddano dłuższe ulice (mające większy prestiż)
Jest to obraz bardzo dynamicznie zmieniający się na korzyść nowego nazewnictwa.
43
Badżuj (Bajul), kolonia brytyjska, położenie
Gambia, ujście rzeki Gambii, Afryka Zachodnia
założone przez Brytyjczyków w 1816 r.
port służący zakazu handlu niewolnikami na wodach imperium
do 1973 r. miasto nosiło nazwę Bathurst
44
niepodległość Gambii
1965 r.
45
kolejne okresy histori pokolonialnej Gambii
1965-70 monarchia konstytucyjna
od 1970 republika
- 1 prezydent Dawda Jawara
- 2 prezydent Yahya Jammeh
- 3 prezydent Adama Barrow
46
krinting houses
zdegradowana afrykańska architektuwa z czasów kolonialnych w Gambii
47
dekolonizacja symboliczna w Bandżulu
MacCarthy Square -> Plac 22 lipca
największy targ Royal Albert Market
48
bilbordy dla prezydenta Jammeha
w całej Gambii, naróżniejsze grupy, spółki itp. dziękują mu za jego wkład w rozwój Gambii (był dyktatorem, wygnanym w 2017 r.)
49
Pax Britannica
Koncepcja polityczna opierająca się na
hegemonii brytyjskiej w skali globalnej,
• od XVIII do XIX w,
• cel: Brytyjczycy decydują o losach świata,
• od 1815 (pokonanie Napoleona) koncepcja
wg Brytyjczyków została zrealizowana,
• epoka wiktoriańska – szczytowe osiągnięcie
imperializmu brytyjskiego,
• koncepcja wywodząca się od Pax Romana,
• w różnych momentach dziejowych ład ten
kontestowały: Francja, Carska Rosja, młode
Stany Zjednoczone,
• I wojna światowa to początek końca
koncepcji, II wś to koniec ostateczny,
50
wojny opiumowe
1839-1842 i 1856-1860,
• skuteczna próba zniwelowania deficytu w
handlu z Chinami,
• import chińskich dóbr luksusowych (jedwabie i
porcelana) zdominował relacje handlowe,
• Londyn próbuje zrównoważyć relacje,
• masowo produkowane w Indiach Brytyjskich
opium zostaje zakazane w UK,
• gdy Chiny też go zakazują, UK oskarża Chiny o
ograniczanie wolnego rynku…,
• gdy Chiny się sprzeciwiły, UK wprowadziła
wolny handel siłą wojskową,
• opłakane skutki nadużywania opium w Chinach
– upadek społeczny,
• bogactwa wiktoriańskiej Anglii pochodziły z
kapitału wydrenowanych Indii i Chin,
• pieniądze z Indii (i wojsko) umożliwiło UK II fazę
kolonizacji (m.in. podbój interioru
afrykańskiego) i budowę potęgi morskiej.
51
Cecil Rhodes
1853-1902
premier Kolonii Przylądkowej
od niego nazwa Rodezja
52
przyczyny sukcesu Brytanii
po wojnie 30letniej, WB odgrywa znaczącą rolę pod koniec XVII w.
rewolucja przemysłowa ok 1750 r.
instytucje społecznej (burżuazja) i instytucje polityczne (parlamentaryzm)
osłabienie Hiszpanii, Portugalii i Niderlandów
wygrana rywalizacja z Francją
WŁADZA, WOLNOŚĆ, NARÓD, FLOTA
53
Atlantycki handel trójkątny
System handlowy wprowadzony przez
Europejczyków na Atlantyku wraz z podbojem
kolonialnym.
Wymiana dóbr pomiędzy Europą, Afryką i oboma
Amerykami.
Z jednej strony model ekonomiczny, z drugiej szlak
handlowy wymuszony warunkami naturalnymi.
- wykorzystanie cyrkulacji prądów oceanicznych w
Atlantyku Północnym oraz stałych wiatrów: passa
54
Merkantylizm a Atlantycki Trójkąt Handlowy
• merkantylizm oznacza, że posiadanie surowców
metalicznych (złota i srebra) i nie tylko (np. drewna) =
bogactwo,
• imperia Europy rywalizują dzięki surowcom z Nowego Świata, kto ma więcej surowców wygrywa wyścig (stąd konieczność podboju i eksploatacji),
• termin pojawił się w 1664 r. w „O zasadach
merkantylizmu” Jeana Baptiste Colberta,
• Akty Nawigacyjne w UK (1651, 1660, 1663, 1673 i
1696) – tylko statki z kolonii angielskich mogą zawijać
do angielskich portów (= wojna z Niderlandami i
początek potęgi handlowej na morzach),
• Adam Smith i jego niewidzialna ręka rynku (1776)
obaliły merkantylizm.
55
europejski handel niewolnikami w Afryce
Europejczycy wykorzystali sieć faktorii handlowych,które zakładano wzdłuż afrykańskiego wybrzeża Atlantyku już od początków XV w.
56
pokolenia niewolników w USA
1. Pokolenie założycieli
2. Pokolenie plantacji
3. Pokolenie rewolucji
4. Pokolenie migracji
5. Pokolenie wolności
57
początki ruchów abolicjonistycznych w WB
1787 - Towarzyszenie na rzecz Zniesienia Handlu Niewolnikami
- przyczyna powstania Freetown, stolica Sierra Leone
1833 - ustawa znosząca niewolnictwo w imperium
58
abolicjonizm w WB w XX w.
Między I i II wś w UK panuje powszechny rasizm,
wiele zmienia II wojna światowa - mieszkańcy kolonii walczą u boku Europejczyków,
• wszyscy widzą upadek mitu cywilizowanej Europy (obozy
• 1948 r. – Ustawa o Narodowości Brytyjskiej
• każdy mieszkaniec imperium może mieszkać na Wyspach bez pozwoleń i zgód,
• = fala migracji z kolonii (liczba mieszkańców Karaibów wzrasta w UK z 15 tys. w 1951 r. do 172 tys. w 1961 r.),
• migranci są jednak traktowani jak obywatele II kategorii (rasizm systemowy),
• 1965 r. – Ustawa o Stosunkach Rasowych
• pierwsze zakazy dot. rasizmu (nieśmiałe),
• 1987 r. – pierwsi czarni w Izbie Gmin (czarni są na
wyspach od kilku stuleci).
od 1987 r. jest w UK Miesiąc Czarnej Historii
59
Sipajowie
to zbiorcze określenie mieszkańców Indii (głównie hindusów) walczących za Wielką Brytanię, m.in. w I i II wś,
• w I wś walczyli za obietnicę niepodległości Indii
(niespełnioną),
• bez możliwości awansu w wojsku,
• w sumie poległo 74 tys. Sipajów,
• byli leczeni w oddzielnych szpitalach, umierali
nawet na przeziębienie (dostawali leki jako
ostatni),
• Powiernictwo Bram Upamiętnienia – org. charytatywna mająca na celu upamiętnienie mieszkańców kolonii poległych na frontach obu wojen
60
BRIZ
Brytyjski Regiment Indii Zachodnich (BRIZ)
• 15 tys. żołnierzy z Karaibów,
• służyli głównie jako pomoc dla żołnierzy z UK,
• kopali okopy, nosili rannych pod ostrzałem,
• w walkach poległo tylko 200 z nich.
61
antropologia a kolonializm
- powstaje koncepcja rządów pośrednich (indirect rule),
- włączanie do procesu decyzyjnego miejscowej ludności,
- nieingerowanie w wew. sprawy społeczne, tak długo, jak nie zagrażają one interesom imperium,
- by oddać część władzy, trzeba wiedzieć komu = potrzeba badań naukowych społeczności przedpiśmiennych, co w XIX w. = antropologia,
- równocześnie zachodzi wzrost gospodarczego znaczenia kolonii (zwłaszcza afrykańskich)
plemienność jako natura rządów a Afryce prekolonialnej,
kolonializm niejako wykreował „plemiona” i zrobił z nich narzędzie podporządkowania,
badania antropologów brytyjskich sponsorowane były przez rząd = przemilczały skutki kolonizacji,
62
antropologia po upadku kolonializmu brytyjskiego
upadek kolonializmu był wstrząsem w antropologii, oceniono ją jako naukę „skompromitowaną” i „imperialną”,
głosy o „konieczności dekolonizacji antropologii, jako warunku jej przetrwania”
63
czym jest historia wg Tymowskiego
jedna z najstarszych dyscyplin naukowych (Herodot, Tukidydes),
dziedzina wiedzy i sztuki towarzysząca nam od pierwszych cywilizacji,
od XVII w. w historii elementy krytyki i oceny wiarygodności źródeł,
XIX i XX w. – wyklarowanie się aparatu metodycznego, podstawą badań jest źródło pisane,
stąd Afrykę Subsaharyjską traktowano przez wieki, jako kontynent bez historii.
64
zalety antropologii
przedmiotem badań są „ludy prymitywne”, dziś „przedpiśmienne”,
początki dyscypliny w XIX w.,
pozbawiona „reżimu” czasu,
porównywalność kultur ważniejsza od ciągów przyczynowo-skutkowych,
od początku dyscyplina bardzo związana z Afryką.
65
antropologia polityczna
bada polityczną organizację społeczności przed państwowych,
plemiona, wodzostwa, księstwa plemienne, early states (ES)
66
antropologowie piszący o Afryce
Evans-Pritchard, Meyer Fortes "African Political Systems" 1940
M. Swartz, V. Turner, A. Tuden "Political Anthropology" 1966
67
(Evans-Prithard i Fortes) wyszczególniono systemy władzy pozakolonialnej na pocz. XX w. w Afryce
• niescentralizowany,
• scentralizowany (wodzostwa),
• państwa plemienne (np. Zulu);
68
Extended case method
wprowadzona przez następców E-P,
badanie zjawiska w niezwykłym przybliżeniu, „ jak zoom w aparacie fotograficznym zamiast fotografii lotniczej”,
oddolna, jednostkowa perspektywa,
początki badań tą metodą w Zululandzie,
69
70
przypadek Kenii
• jedna z pierwszych turystycznych baniek środowiskowych,
• mit kraju pięknego, romantycznego, dzikiego, pierwotnego (filmy i książki),
• wielu turystów jedzie tam i wraca z takimi przekonaniami.
71
mityczna Kenia - historia
do ostatniej dekady XIX obecność
Europejczyków ograniczała się do
kontaktów handlowych z Arabami na
wybrzeżu, handel kością słoniową i niewolnikami,
• 1869 r. – otwarcie Kanału Sueskiego – przybliżenie Afr. Wsch. do Eur.
• 1885 – Brytyjskie Towarzystwo Wschodnioafrykańskie,
• 1894 – protektorat Ugandy (potem Bryt. Prot. Afryki Wsch.),
• 1897 – zniesienie niewolnictwa na Zanzibarze,
• budowa Uganda Railway (1896-1901) – początek osadnictwa białych na masową skalę (1060 km),
• budowało ją 32 000 Indusów (duża część
została na stałe), 2500 zmarło w trakcie,
72
Hugh Cholmondeley i jego wpływ na Kenię
1896/97 przybywa do Kenii
od 1904 r. na stałe w Kenii – postać kluczowa
dla kolonii,
• zakłada Nairobi w głębi kraju,
• w Rift Valley powstaje „raj dla Białych
osadników” – idealny klimat, grunt pod uprawy
rozdawana za darmo,
• były to ziemie bardzo słabo zaludnione =
wrażenie o zajmowaniu ziem niczyich = nie
mogli się pogodzić z niepodległością w 1963 r.,
• White Highlands – eldorado,
• w Nairobi odbywały się wyścigi konne, gdzie frak był obowiązkowy,
• w 1913 otworzono Muthaiga Club – dom publiczny (wysoki wskaźnik maskulinizacji
wśród białych), club, siedziba kółka łowieckiego w jednym,
• 1920 – powstaje Koronna Kolonia Kenii (świadectwo znaczenia i poziomu rozwoju).
73
geneza współczesnego rasizmu
Jego początki to rok 1850.
Rasizm był zawsze (podejrzliwość i wyższość są cechami natury ludzkiej).
Współczesny rasizm ma jednak 3 podstawy naukowe.
- zoologia, paleontologia -> każdy gatunek skazany jest na wymarcie, czeka to także odmiany człowieka
- antropologia, koncepcja ras ludzkich -> dzikie rasy są nie do odratowania, skazane na zagładę z przyczyn naturalnych
- ewolucjonizm -> gatunek jest efektem ewolucji, a więc odrzucania cech nieporządanych/gorszych
74
ojcowie-założyciele rasizmu
Geroges Cuvier 1769-1832 (twórca paleontologii)
James C. Prichard 1786-1848 (koncepcja ras ludzkich)
Karol Darwin 1809-1882 (teoria ewolucji)
75
Tasmania
górzysta wyspa wielkości Irlandii,
300 km od wybrzeży Australii.
odkrycie przez Europejczyków w 1642 r.
76
historia Tasmanio
żyje na niej 5 000 łowców-zbieraczy,
autochtoniczni Tasmańczycy spokrewnieni z Aborygenami,
zostali na wyspie 10 tys. lat temu, gdy przerwał się pomost lądowy z Australią.
jest to najdłuższy znany nam okres izolacji w dziejach człowieka.
żyją w epoce kamienia:
- tak jak Aborygeni nie mają metalowych narzędzi, rolnictwa, zwierząt domowych, naczyń ani łuków,
- poza tym nie mają bumerangów, psów, sieci, umiejętności szycia i wzniecania ognia.
- mają tratwy, ale nie łodzie, a więc 300 km to za dużo.
77
Brytyjczycy w Tasmanii
Brytyjczycy pojawiają się tu na stałe ok. roku 1800.
- od razu wybucha konflikt z Tasmańczykami o zasoby, B porywają kobiety, mężczyzn biorą do pracy w niewoli,
- 1830 r. = 72 mężczyzn, 3 kobiety, 0 dzieci.
- Od 1828 r. zorganizowana polityka eksterminacji zainicjowana przez gubernatora Arthura
- stan wojenny i zgoda na zabijanie na miejscu każdego Tasmańczyka
78
ostatni tasmańczycy
1869 r. – umiera William Lanner – ostatni tasmański mężczyzna.
1876 r. – umiera Truganini – ostatnia Tasmanka.
ciała obojga są przedmiotem badań (jako forma przejściowa między małpą, a człowiekiem, co jest BZDURĄ) do 1976 r.
są rozczłonkowywane i rozsyłane po laboratoriach świata (ręce, stopy, nos, uszy),
ze skóry Lannera zostaje zrobiona popielniczka na tytoń.
79
terra nullius
"oczyszczenie Australii i Tasmanii z dzikich"
Większość Białych mordowała rasy wg nich skazane na zagładę, a oparcie znajdowała w największym autorytecie epoki, tj. K. Darwinie O pochodzeniu gatunków (1871)
80
A. Geoffrey Horner
1895 r. - ekspedycja pod wodzą Horna eksploruje interor Australii w celach naukowych, efektem jest raport badawczy, a w nim portret typowego „środkowoaustralijskiego” Aborygena
81
Anthony Trollope
ur. 1815 w Londynie, zm. 1882 tamże,
angielski pisarz ery wiktoriańskiej,
jeden z głównych jej przedstawicieli,
zdobył popularność cyklem powieści, których akcja toczy się w fikcyjnym
hrabstwie brytyjskim Barsetshir,
pracownik poczty, pomysłodawca słynnych czerwonych skrzynek na listy.
82
Robert Knox
1791-1862
teoretyzacja rasizmu
uczeń G. Cuviera, zajmował się anatomią ciała ludzkiego, uczył
Darwina,
• raz (!) dokonywał sekcji zwłok Afrykańczyka,
• w 1850 r. wydaje „The Races of Man”,
rasizm uzasadniony naukowo,od ludowego przesądu (niebiały = gorszy) do tezy naukowej,
używa terminu „rasy ciemne” (tj. niebiałe) – Żydzi, Arabowie, Hindusi, Aborygeni, Afrykańczyzy, Papuasi, Maorysi, Indianie i inni…
„Jakież to pole do działań eksterminacyjnych” – w imię cywilizowanego skracania cierpień.
Jest to legitymizacja naukowa zagłady. Z czasem EKSTERMINACJA to inaczej DOBÓR NATURALNY, a imperializm staje się biologicznie konieczny
w 1863 r. zakłada Towarzystwo Antropologiczne w Edynburgu
- pierwszy wykład „On the Negroe’s Place in Nature”, gdzie jest mowa, dlaczego czarny człowiek pochodzi od goryla,
- po krwawym stłumieniu buntu na Jamajce otwarty wykład kpt. Gordona Pima: „zabijanie rdzennej ludności miało charakter filantropijny – w masakrze jest coś z miłosierdzia (mercy in a massacre)”
83
od teorii rasizmy do działań ludobójczych
społeczeństwo na ludobójstwo zaczyna wzruszać
ramionami – jest ono uzasadnione naukowo i moralnie.
Sprzeciw dowodził braku wykształcenia.
„Korzyść prawa natury” – słabsi muszą być zgładzeni przez tych silniejszych.
19.01.1864 w Londyńskim Towarzystwie Antropologicznym wykład: o wymieraniu niższych ras.
A to Niemcy dźwigają w Europie większość ciężaru
steoretyzowanego ludobójstwa…
4 maja 1898 r. w Royal Albert Hall, premier lord Sailsburry wygłasza mowę: „z grubsza narody możemy podzielić na te utrzymujące się przy życiu i te wymierające”
Adolf Hitler ma wtedy 8 lat
84
Reni Eddo-Lodge
1989-
brytyjska dziennikarka i blogerka poruszająca w swoich tekstach problem strukturalnego rasizmu i systemowego uprzywilejowania białych w Wielkiej Brytanii.
85
współczesny rasizm systemowy
rasizm wbudowany w system społeczny (społeczeństwo = wszyscy),
skrywany (sądzenie po pozorach, uniesiona brew, skrywane uprzedzenia nawet u ludzi b. dobrze wykształconych),
bardzo trudny do uchwycenia, bo masowy (czy masy mogą się mylić?).
86
współczesny rasizm instytucjonalny
bagatelizowanie lub lekceważenie problemów = grzech zaniechania,
oparta na rasistowskich stereotypach, dyskryminacji i bezmyślności,
zob. działania policji w USA, UK czy Francji.
87
współczesny rasizm
nie tylko rasizm stadionowy, ale też rasizm
wyższych sfer,
ten drugi jest groźniejszy, bo skrywany, a bardziej wpływowy,
rasizm w krawatach jest groźniejszy, bo to ci ludzie tworzą system, podejmują decyzje, budują instytucje,
rasizm strukturalny i instytucjonalny chodzą w garniturach,
wg badań w UK najwięcej rasistów jest wśród białych mężczyzn w wieku 34-65 l., z wyższym wykształceniem, zarabiających ponad średnią krajową (R. Eddo-Lodge, 2022).
88
współczesny rasizm a kwestia policji
W UK czarni mężczyźni są dwa razy częściej przeszukiwani pod kątem posiadania narkotyków,
jednak to biali mężczyźni posiadają je dwa razy częściej,
każdy przeszukiwany trafia do Narodowej Bazy Danych DNA Wywiadu Kryminalnego,
efekt: w bazie jest więcej czarnych niż białych,
30% wszystkich czarnych mężczyzn w UK jest w bazie, 10% białych i 10% Azjatów,
wniosek: czarni są częściej kryminalistami, skoro jest ich więcej w bazie,
podejrzenie staje się wnioskiem dot. ras,
rodzisz się czarny = startujesz z gorszej pozycji =RASIZM SYSTEMOWY,
podobne mechanizmy zaobserwowano w leczeniu
psychiatrycznym, dostępie do skierowań do specjalistów itd.
89
Tokenizm
dopuszczenie do grup dominujących pojedynczych reprezentantów grup mniejszościowych (lub większościowych ale dyskryminowanych) w celu zaprezentowania, że w grupach większościowych mniejszościowych u władzy nie występuje dyskryminacja czy wykluczenie. Jest działaniem fasadowym, mającym na celu upozorowanie równości czy wywołanie fałszywego wrażenia braku dyskryminacji
90
merytokracja
wieloznaczna nazwa określająca najczęściej system, w którym pozycje uzależnione są od kompetencji, definiowanych jako połączenie inteligencji i edukacji, weryfikowanych za pomocą obiektywnych systemów oceny (np. certyfikatów). Merytokracja stanowi przeciwieństwo władzy budowanej w oparciu o członków rodziny (nepotyzm), klasy (oligarchia) czy narodowość (nacjonalizm).
91
Angela Y. Davies
1944-
amerykańska profesor filozofii, działaczka społeczna, poglądy lewicowe (niekiedy wręcz marksistowskie),
członki Komunistycznej Partii USA,
członki Czarnych Panter, ikona ruchu antyrasistowskiego u USA,
badaczka roli kobiety w systemie niewolniczy,
W książkach AD razi tolerancja dla totalitaryzmu ZSRR i innych demoludów – całkowity brak realnego postrzegania sytuacji (typowy dla komunistów w USA, którzy zgadzali się z Marksem, ale nie znali realiów życia w II bloku).
92
czarna kobieta w systemie niewolniczym
pracuje w polu (tytoń, trzcina cukrowa, bawełna) = wykonuje b. ciężką pracę fizyczną (w XIX w. ewenement),
niańka i kucharka to mit z amerykańskich powieści typu „Chata Wuja Toma”, „Przeminęło z wiatrem” (w domach pracowały dzieci),
w pracy fizycznej traktowana jak mężczyzna (kompletna opozycja to roli kobiet białych tego okresu),
często gwałcona przez białych,
także rola „MACIORY” do rodzenia „PROSIĄT” (niewolnicze dziecko nie należy do matki tylko do pana = może je sprzedać).
93
czarna kobieta w systemie przemysłowym
od plantacji przechodzi do pracy w fabryce (w międzyczasie zniesienie niewolnictwa),
głównie rafinerie cukru i zakłady włókiennicze, budowa torów i młyny ryżowe.
94
model białej rodziny robotniczej
mężczyzna w fabryce,
kobieta w domu przy dzieciach = początek społecznego modelu niższościowego (patriarchat)
95
model czarnej rodziny robotniczej
mężczyzna w fabryce, kobieta w fabryce (zwłaszcza w trakcie I i II wojny światowej)
= w czarnych rodzinach równość płci była
lepiej zachowana
96
reakcjonizm
doktryna nawołująca do przywrócenia starego, tradycyjnego porządku społeczno-politycznego. Należy do doktryny konserwatywnej.
97
niezależne państwa afrykańskie w latach 40. XX w.
Liberia - państwo stworzone przez USA dla byłych niewolników którzy chcieli wrócić na czarny ląd
Etiopia - niepodbite Cesarstwo Etiopii
98
sytuacja na mapie afryki po 1945
sztuczne granice = wiele grup etnicznych w 1 państwie lub 1 grupa po dwóch stronach granicy,
brak przygotowania do przejęcia niepodległości (czy można się przygotować?),
mierna jakość elit politycznych i „Ojców Narodu”,
model działania na korzyść własnego klanu/grupy, gdy jest się u władzy,
chęć imperiów do utrzymania kontroli ekonomicznej (=uzależnienia).
99
Ludowa Partia Konwentu (Ghana)
1949 r.
domaga się natychmiastowej niepodległości,
na jej czele staje Kwame Nkrumah
100
dojście Ghany do niepodległości
1951 r. – zwycięstwo LPK w wyborach parlamentarnych (34 z 38 mandatów),
Nkrumach wychodzi z więzienia i dostaje misję stworzenia rządu,
Nkrumach zostaje premierem, ale władzę ma nadal gubernator brytyjski,
trwają przygotowania do przekazania władzy,
6 marca 1957 r. Ghana staje się niepodległym państwem
ogromna rola charyzmatycznej jednostki w drodze do niepodległości (każda rewolucja ma swojego wodza)
101
Kwame Nkrumach
studiował w USA filozofię, socjologię i ekonomię,
pracował jako robotnik w fabrykach i portach, w Londynie został komunistą,
wraca do Ghany gdzie zakłada partię i otrzymuje przydomek „Showboy”, słuchają go tłumy, bo jest radykalny
władze kolonii wsadzają go do więzienia, ale zgadzają się na wybory do afrykańskiego parlamentu,
102
"Afryka musi się zjednoczyć"
książke K. Nkrumach, 1963 r.
frustracja z faktu, że demokratyczny i wolnościowy ład powojenny nie objął kolonii,
cel: pełna dekolonizacja i deimperializacja Afryki, a następnie jej zjednoczenie w jedno państwo (PANAFRYKANIZM),
tylko zjednoczenie da opór neokolonializmowi,
równolegle do walki o zjednoczenie Ghana powinna dążyć do samorozwoju,
wprowadza model afrykańskiego socjalizmu
sugeruje utworzenie Panafrykańskiej Federacji Związków Zawodowych i Ruchu Młodych Pionierów
103
koniec Kwame Nkrumach
zostaje odsunięty w wyniku zamachu stanu w 1966 r. (jest wtedy w Chinach),
umiera w 1972 r. w Rumunii na raka trzustki,
dziś bohater Ghany i panafrykanizmu,
104
początek panafrykanizmu
1900 r. – Londyn – pierwsze spotkanie przedstawicieli panafrykanizmu,
twórca terminu – Sylvester Williams,
współpracuje z W.E.B. Du Bois’em, który przenosi centrum ruchu do USA
z czasem dołączają inni: Marcus Garvey – postuluje w 1921 r. powstanie Imperium Afryki
105
kolejne najważniejsze spotkania zwolenników panafrykanizmu
1919 r. I Kongres Panafrykanistyczny w Paryżu (Du Bois i Blaise Diagne)
1945 r. V Kongres w UK (ostatni poza Afryką), klaruje się ideologia PANAFRYKANIZMU
- nasiąka socjalizmem (modny i antyeuropejski)
- do tej pory jest to ruch pozaafrykański
- uczestniczą tu Nkrumah i Kenyatta.
1958 r. Konferencja Całego Ludu Afryki w Akrze
(organizuje ją Nkrumah, który staje się liderem ruchu).
106
Organizacja Jedności Afrykańskiej
Addis Abeba, 1963-2002
Na wzór UE / USA / ZSRS (?)
Cele:
umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich,
pogłębienie wszechstronnej współpracy politycznej i gospodarczej między nimi,
zapewnienie warunków do szybkiego rozwoju tych państw,
wykorzenienie kolonializmu i rasizmu,
zapobieganie sporom pomiędzy państwami afrykańskimi i wewnątrz nich (OJA stała na stanowisku nienaruszalności granic kolonialnych).
107
uniwersytety w Afryce
UK zakłada 3 (Akra, Ibadan, Furah Bay w Sierra Leone),
Francja zakłada 1,
Belgia zakłada jedną uczelnię katolicką,
Portugalia, Hiszpania, Niemcy, Włochy: nie zakładają żadnej uczelni,
wszystkie uczelnie w RPA tylko dla Białych do 1994 r.
108
socjalizm w Afryce
traktowany jako alternatywa dla kapitalizmu, który
„skrzywdził Afrykę”,
przeciwwaga dla cywilizacji Zachodu (bardzo źle kojarzonej w koloniach),
uważano, że brak klas w Afryce ułatwi adaptację socjalizmu (takiego jakim widział go Marks)
109
cechy wspólne socjalizmu afrykańskiego
plemienne struktury rodowe (do ich przywiązania
nawiązywali przywódcy swymi strojami),
bezkrytyczne traktowanie historii prekolonialnej i bezrozumnie krytyczne historii kolonialnej,
sektor państwowy w przemyśle, spółdzielczy w rolnictwie,
pokładanie nadziei w gwałtownej industrializacji, jako głównej dźwigni rozwojowej,
110
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska
1602-1799, skrót: VOC
zarządzana przez osoby prywatne, wypuściła akcje na giełdzie
pierwszy koncern międzynarodowy, początek kapitalizmu
Indonezja, Cejlon, Tajwan, Przylądek Igielni (płd Afryka), faktorie w Indiach, Chinach i na północy Nowej Zelandii
111
Batawia
dziś Dżakarta, założona w 1619 r. przez holendrów
112
Holenderska Kompania Zachodnioindyjska
WIC, założona w 1621 r. zlikwidowana w 1794
Z początku zajmowała się piractwem na Karaibach.
Od 1674 r. zajmuje się głównie handlem niewolnikami.
Holendrzy jako twórcy atlantyckiego złotego trójkąta handlowego.
Zakładają Nowy Amsterdam (dziś NYC).
Kompanie holenderskie mogły ze sobą rywalizować, co dawało podwaliny gospodarki wolnorynkowe
113
imperium kolonialne Danii
początek 1616, Duńska Kompania Wschodnioindyjska
import herbaty do Europy
1845 koniec kolonii pozaeuropesjkich
do dzisiaj Grenlandia i Wyspy Owcze
114
imperium kolonialne szwecji
nieliczne faktorie w Am Płn, na Małych Antylach, w zachodniej Afryce
głównie podboje w basenie Morza Bałtyckiego
115
imperium kolonialne Niemiec
Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia (Namibia)
Niemiecka Afryka Wschodnia (Tanganika, Rwanda, Burundi)
Kamerun Niemiecki
Togoland
Papua Nowa Gwinea i wyspy Oceanii
116
ludobójstwo w Namibii
1904 r.
plemiona Herero i Namaqua
bunt Herero doprowadził przeciw przesiedleniom
odpowiedź niemców - zabić wszystkich
zginęło 80 tys. ludzi
117
imperium kolonialne Włoch
Włoska Afryka Wschodnia (Somali, Cesarstwo Etiopii, Erytrea)
Libia Włoska
Albania
Dodekanez i Wyspy Jońskie
118
imperium kolonialne Belgii
Kongo Belgijskie
1885-1908 - posiadłość króla Leopolda II
1908-1960 - kolonia belgijska
119
Patrice Lumumba
1925-1961
"Afrykański Lenin"
w rzeczywistości sam nie uważał się za komunistę, był zwolennikiem panafrykanizmu,
w Warszawie w l. 1961-93 miał swą ulicę (dziś ul. Płocka), jako bohater walki o socjalizm…,
został zamordowany prze wywiad belgijski w 1961 r.
