Egzamin Logika Flashcards
(144 cards)
1
Q
Logika:
A
Narzędzie poprawnego myślenia i mówienia.
2
Q
Działy logiki ogólnej (3):
A
- Semiotyka logiczna - t. j. rozumianego jako
sys. znaków. - Logika formalna - t. wynikania.
- Metodologia nauk - t. procedur bad. oraz
ich wytworów.
3
Q
Przedmiot materialny:
A
Wyznaczony przedmiot bad. wzięty w całym uposażeniu.
4
Q
Przedmiot formalny:
A
Przedmiot materialny rozpatrywany z pewnego pkt. widzenia.
5
Q
Typy badań naukowych nad językiem (4) -> (3, 3, 2, 3)
A
- Humanistyczne - j. jako twór człowieka np: lingwistyka, filologie, Psychologia.
- Formalne - j. jako struktura. np: logika
formalna, semiotyka, cybernetyka. - Filozoficzne - j. jako byt szczególnego
rodzaju,
- W filozofii klasycznej jako bierny w
poznaniu.- W współczesnej współtworzący poznanie. - Przyrodnicze - j. jako zjawisko przyrodnicze
np: akustyka, fonetyka, logopedia.
6
Q
Semiotyka (7):
A
To ogólna, formalna (logiczna) t. j. rozumianego jako sys. znakowy, która zajmuje się j. w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania.
7
Q
Elem. def. semiotyki; ogólna:
A
Poszukuje konstytutywnych własności j. jako takiego.
8
Q
Elem. def. semiotyki; formalna:
A
Nie interesuje się treścią wyrażeń językowych, ale ich strk.
8
Q
Elem. def. semiotyki; j. jako sys. znakowy:
A
Traktuje j. jako coś uporządkowanego, co pozwala wskazać podst. elem. składowe i ustalić relacje zachodzące między nimi oraz między sys. a otoczeniem.
8
Q
Elem. def. semiotyki; teoria:
A
Jest uporządkowanym logicznie i rzeczowo zbiorem twierdzeń, ktr. ma opisać i wyjaśnić j. oraz jego funkcjonowanie.
8
Q
Elem. def. semiotyki; bad. j. w aspekcie…:
A
J. rozpatrywany jako narzędzie poznania i komunikowania.
8
Q
Przed. materialny semiotyki:
A
Język.
9
Q
Przedmiot formalny semiotyki:
A
Język, jako sys. znaków, będący narzędziem poznania i komunikowania się.
10
Q
Działy semiotyki (3):
A
- Syntaktyka - charakteryzuje własności oraz
funkcje elem. j. oraz zachodzące między nimi relacje. - Semantyka - bada relacje między znakami
językowymi a światem pozajęzykowym. - Pragmatyka - bada relacje między znakiem
a użytkownikiem znaku (twórca, nadawca,
odbiorca.)
11
Q
Semiotyczna def. języka (5):
A
Język jest zbiorem znaków formalnych scharakteryzowanych możliwie jednoznacznie za pomocą reguł używania i służący grupie ludzi do poznania i komunikowania się.
12
Q
Strk. formalna języka:
A
Zbiór znaków formalnych czyli słownik, reguły użycia.
13
Q
Def. znaku:
A
Znak to coś podpadającego pod zmysły (zawsze istnieje substrat materialny znaku) przy pomocy ktr. ktoś (użytkownik znaku) dochodzi do poznania czegoś innego niż ów znak (bytu przez ten znak oznaczanego.) Z pkt. widzenia semiotyki to relacja trójczłonowa: coś jest znakiem czegoś dla kogoś.
14
Q
Typy znaków ze względu na genezę (3):
A
- Naturalne - znak i przedmiot oznaczany są
ze sobą powiązane relacjami naturalnymi,
istnienie tych relacji stanowi podst.
semiotycznej relacji oznaczania np: dym i
ogień. - Konwencjonalne - relacja między znakiem
a przedmiotem oznaczanym zostaje
ustanowiona przez ludzką interwencję np:
czarna opaska i śmierć bliskiej osoby. - Ikoniczne - choć są ustanawiane jak znaki
konwencjonalne, to konwencja ta jest
oparta na relacji poza-konwencjonalnej -
na podobieństwie między znakiem a
przedmiotem oznaczanym np: makieta,
mapa, zdjęcie.
15
Q
Typy znaków ze względu na stosunek znaku do świadomości użytkownika (2):
A
- Instrumentalne - pełnią funkcję znaku o ile
same zostaną poznane np: ślady. - Formalne - odnoszą użytkownika wprost
do przedmiotu oznaczanego, znaki
językowe.
16
Q
Szczególne typy znaków (5)
A
- Ślad,
- kod,
- symbol,
- symptom,
- sygnał.
17
Q
Natura znaku językowego (3):
A
- Ma taką samą strk. jak znaki innych typów
(ma nośnik materialny, jest rozumiany jako
relacja trójczłonowa.) - Jest przezroczysty - odnosi nas do
przedmiotu bez zatrzymywania na sobie
naszej uwagi. - Jest wielopostaciowy - może być nadawany
lub odbierany na różne sposoby bez
zmiany znaczenia.
18
Q
Reguły używania znaków językowych (3) -> (2)
A
- Syntaktyczne -
- konstrukcji/składania - budowania
wyrażeń złożonych by rezultat należał do
tego języka, - transfiguracji/przekształcenia - jak
można przekształcać wyrażenie
poprawne danego j. by rezultat tego
przekształcenia był wyrażeniem
poprawnym tegoż j.
- konstrukcji/składania - budowania
- Semantyczne - rządzą odnoszeniem się
znaków do rzeczywistości pozajęzykowej. - Pragmatyczne - rządzą używaniem
wyrażeń w określonych sytuacjach.
19
Q
Aspekty aktu mowy (3):
A
- Lokucyjny - wypowiedź jako wydarzenie
(wydawanie dźwięków/sporządzanie
napisów/wykonywanie gestów) ktr. ma
przekazać określone znaczenie. - Ilokucyjny - Realizowanie f. komunikacyjnej
(wypowiadamy z intencją). - Perlokucyjny - wywoływanie faktycznych
skut. (odbiorca reaguje).
20
Q
Funkcje języka (2) -> (12):
A
- Poznawcza/deskryptywna - za pomocą
języka dokonuje się opisu pewnego stanu
rzeczy i stwierdza o jego zachodzeniu lub
niezachodzeniu w świecie pozajęzykowym. - Pozapoznawcze -
- informatywna,
- ekspresywna,
- ewokatywna,
- perswazyjna,
- dyrektywna,
- performatywna,
- interrogatywna,
- estymatywna,
- terapeutyczna,
- ludyczna,
- fatyczna,
- integrująca/dzieląca.
21
*Ewokatywna f. j.:
Wywoływanie przeżycia emocjonalnego u odbiorcy znaku.
22
*Fatyczna f. j.:
Podtrzymywanie kontaktu.
23
Typy języków ze wzgl. na genezę (2):
- Naturalne - rozwinęły się spontanicznie - j. etniczne.
- Sztuczne - słownik i reguły zostały zaprojektowane.
24
Typy języków ze wzgl. na obecne w języku spójniki (funktory) (2):
- Ekstensjonalne.
- Intensjonalne.
24
Typy języków ze wzgl. na najmniejszą jednostkę językową (4):
- Obrazkowe.
- Pojęciowe.
- Sylabiczne.
- Literowe/zgłoskowe.
25
Typy języków ze wzgl. na poziom mówienia (2):
- Język przedmiotowy - wyrażenia odnoszą się do świata np: kot ma 4 łapki.
- Metajęzyk - wyrażenia odnoszą się do wyrażeń języka przedmiotowego np: "kot" jest rzeczownikiem.
26
Def. kategorii syntaktycznej (składniowej) (5):
2 wyrażenia należą do tej samej kategorii syntaktycznej po zastąpieniu jednego wyrażenia drugim z każdego wyrażenia sensownego - zbudowanego zgodnie z reg. syntaktycznymi --> otrzymujemy wyrażenie sensowne - tzwn. def. przez abstrakcję.
27
Podział wyrażeń, ze wzgl. na funkcję jakie pełnią w języku (3) -> (2, 2)
- F. syntaktyczne - nazwy, zdania, funktory, operatory.
- F. semantyczne -
samodzielnie oznaczające:
nazwy, a
przy pewnych koncepcjach także
zdania.
niesamodzielnie oznaczające:
funktory, operatory.
- F. pragmatyczne -
- samoinformujące: zdania.
- współinformujące: nazwy, funktory,
operatory.
28
Podział wyrażeń, ze wzgl. na budowę (2):
- Proste - żadna cz. nie jest samodzielnym wyrażeniem.
- Złożone -
29
Podział wyrażeń, ze wzgl. na znaczenie (2):
- Kategorematy - mają znaczenie niezależnie od pełnionej przez nie f. syntaktycznej dzięki odniesieniu do jakiegoś przedmiotu,
- Synkategorematy - uzyskują znaczenie dzięki zestawieniu.
30
Teorie znaczenia wyrażeń (3) -> (2, 2):
- Syntaktyczne - znaczenie to sposób rozumienia wyrażenia wyznaczony reg. j. lub kontekstem językowym np1: cat-kot np2: marynarka pije rum - marynarka pije pod pachami.
- Semantyczne - jako pewien przedmiot:
- realny - zespół wszystkich i tylko tych
przedmiotów, o których dane wyrażenie
można orzec zgodnie z prawdą.
- idealny - przedmiot ku ktr. kieruje się akt
rozumienia znaku językowego.
- Pragmatyczne -
- ujęcie psychologiczne - znaczenie to
przedstawienie mentalne kojarzone z
danym przedmiotem.
- ujęcie użyciowe - znaczenie to sposób
użycia wyrażenia. Nie ma czegoś takiego
jak "znaczenie." Znam znaczenie jakiegoś
wyrażenia jeżeli umiem się nim
prawidłowo posłużyć.
31
Typy wyrażeń o szczególnym rodzaju znaczenia (7) -> (1, 3):
- Wyrażenia wieloznaczne/homonimy -
wyrażenia o tym samym kształcie
materialnym, ale innym znaczeniu.
- homofony - wyrażenia wieloznaczne o
tym samym brzmieniu.
- Synonimy - wyrażenia o różnym kształcie
materialnym ale tym samym znaczeniu, w
sensie ścisłym wyrażenia są synonimiczne
jeżeli pozwalają się nawzajem zastępować
we wszystkich kontekstach np: kwadrat -
prostokąt równoboczny.
- Wyrażenia bliskoznaczne -
- Wyrażenia okazjonalne - nie mają w
danym języku przyporządkowanego
określonego przedmiotu, a zyskują to
przyporządkowanie, gdy zostają użyte w
konkretnej syt. np: ten, dziś, teraz, tu.
- Wyrażenia analogiczne:
- Analogia atrybucji - pierwszorzędnie
orzeka się pewną własność o
przedmiocie
zwanym analogatem głównym a wtórnie
o innych np: zdrowy człowiek i zdrowe
jabłko.
- Metafora - orzekamy coś wtórnie o
przedmiocie ze względu na
podobieństwo tego przedmiotu do
przedmiotu o którym orzeka się to
wyrażenie w sensie właściwym np:
uśmiech dla twarzy jest niczym kwiat dla
łąki.
- Wyrażenia idiomatyczne -
charakterystyczne dla danego jęzka np:
spaść z deszczu pod rynnę.
32
Def. zdania w sensie logicznym:
Z jest zdaniem języka jeśli jest wyrażeniem posiadającym wartość logiczną (jest fałszywe lub prawdziwe.) *Stan rzeczy - pozajęzykowy odpowiednik zdania.
33
Komentarze do def. zdania w sensie logicznym (5):
- Zdanie jest najbardziej podst. jednostką
języka, bo w nich odbywa się komunikacja.
Inne kategorie syntaktyczne są
definiowane przy pomocy zdań,
- W logice, jako zdania traktowane są
wyłącznie zdania oznajmujące z pkt.
widzenia gramatyki. *Inne rodzaje zdań są
ujmowane przez specjalne logiki.
- Definiowanie zdania jako wyrażenia
prawdziwego lub fałszywego wskazuje na
akceptację logiki dwuwartościowej - 1-
prawda, 0-fałsz,
- Prawdziwość i fałszywość są własnościami
zdań, niezależnie od tego czy użytkownik
języka rozpoznaje, jaką wartość logiczną
ma zdanie,
- Prawdziwość i fałszywość to obiektywne
własności zdań - chodzi o to czy sąd
wyrażony przez zdanie jest czy nie jest
zgodny z rzeczywistością.
34
Sąd w sensie psych.:
Przeżycie myślowe, wyrażające się zdaniem oznajmującym.
35
Sąd w sensie logicznym:
Znaczenie zdania oznajmującego.
36
Rodzaje zdań ze wzgl. na strk. (2):
- Proste - żadna cz. nie jest zdaniem,
- Złożone -
37
Rodzaje zdań złożonych ze wzgl. na rodzaj spójnika łączącego oba zdania proste (4):
- Koniunkcyjne,
- Implikacyjne,
- Równoważnościowe,
- Alternatywne,
38
Rodzaje zdań złożonych ze wzgl. na sposób złożenia (2):
- Wyraźnie złożone - występują spójniki.
- Ukrycie złożone - gramatycznie proste, ale zawierają taką partykułę, że ich zrozumienie wymaga utworzenia co najmniej 2 zdań np: oprócz, chociaż.
39
Rodzaje zdań prostych ze wzgl. na ilość (3):
- Jednostkowe - podmiotem zdania jest nazwa jednostkowa - nazwa własna lub deskrypcja określona.
- Ogólne - podmiotem zdania jest nazwa ogólna - oznaczająca więcej niż 1 przedmiot, poprzedzona słowem "każde," "wszystkie," "żaden."
- Szczegółowe - podmiot zdania jest nazwą ogólną poprzedzoną słowem "niektóre," "pewne."
40
Rodzaje zdań prostych ze wzgl. na jakość
(2):
- Twierdzące,
- Przeczące.
41
Rodzaje zdań prostych ze wzgl. na sposób twierdzenia (2) -> (2):
- Asertoryczne - S jest P/S nie jest P,
- Modalne -
- Apodyktyczne - S musi być P/S nie
może być P,
- Problematyczne - S może być P/S nie
musi być P.
42
Rodzaje zdań prostych ze wzgl. na to jak rozstrzyga się o wartości logicznej zdań i czy mówią one coś o świecie (2):
- Analityczne - O prawdziwości rozstrzyga
się apriorycznie - znając znaczenie wyrażeń
składowych i reg. języka wiemy czy zdanie
jest prawdziwe, a nie na podst. doświadczenia. Nie dodają niż do zasobu
naszej wiedzy, wydobywaj z orzecznika to
co już zawarte w podmiocie np: Każdy
kawaler to nieżonaty mężczyzna,
- Syntetyczne - O prawdziwości rozstrzyga
się aposteriorycznie - na podst.
doświadczenia. Dodają coś do zasobu
naszej wiedzy o świecie np: Wieloryb jest
ssakiem.
43
Zdania kategoryczne:
- Ogólnotwierdzące - SaP.
- Szczegółowotwierdzące - SiP.
- Ogólnoprzeczące - SeP.
- Szczegółowoprzeczące - SoP.
44
Związki między zdaniami kategorycznymi - kwadrat logiczny (11)
- Sprzeczność -
SaP <-> SoP;
SeP <-> SiP;
SiP <-> SeP;
SoP <-> SaP;
- Przeciwieństwo -
SaP -> ~SeP;
SeP -> ~SaP;
- Podprzeciwieństwo -
~SiP -> SoP;
~SoP -> SiP;
- Podporządkowanie -
SaP -> SiP;
SeP -> SoP;
~SiP -> ~SaP;
~SoP -> ~SeP.
- Konwersja prosta -
SeP <-> PeS;
SiP <-> PiS;
- Konwersja ograniczona -
SaP -> PiS;
SeP -> PoS;
*zdanie SoP nie podlega konwersji;
- Obwersja -
SaP <-> SeP';
SeP <-> SaP';
SiP <-> SoP';
SoP'<->SiP';
- Kontrapozycja całkowita -
SaP <-> P'aS;
SoP <-> P'oS;
SeP -> P'oS' (Przy zmianie ilości);
- Kontrapozycja częściowa -
SaP <-> P'eS;
SoP <-> P'iS;
SeP -> P'iS (przy zmianie ilości);
*Zdanie SiP nie podlega kontrapozycji
- Inwersja zupełna -
SaP -> S'iP';
SeP -> S'oP';
- Inwersja częściowa -
SaP -> S'oP;
SeP -> S'iP;
*Zdanie SiP i SoP nie podlega inwersji.
45
Zdania praktyczne:
Pełnią f. informatywną, ze względu na swe złożenia i różne f. "bodźcowe."
46
Rodzaje zdań praktycznych (3) -> (2, 2, 5):
- Pytania -
- W sensie gramatycznym - mogą nie
pełnić f. zapytawczej, mając strk.
pytania.
- W sensie logicznym - pełnią f.
zapytawczą.
- Oceny -
- Aksjologiczne - co do wsobnej wartości
czegoś.
- Utylitarne - co do wartości czegoś jako
środka do celu.
- Normy -
- Etyczne -
- Ewen. estetyczne - bezwzględne.
- Tetyczne - Ustalane przez włść.
autorytet np: normy prawne.
- Praktyczne - Przepisy realizacji celu
np: przepisy kulinarne.
- Inne - np. życzenia, prośby, modlitwy,
rozkazy.
47
Kontekstowy charakter komunikacji:
Dowiadujemy się ze zdań więcej niż owo zdanie samoistnie przekazuje ze względu na swoją zawartość informacyjną. Można przypisywać zdaniom praktycznym wartość logiczną.
48
Def. nazwy w aspekcie syntaktycznym:
Wyrażenie samodzielne, które pełni w zdaniu kategorycznym f. podmiotu lub orzecznika.
49
Def. nazwy w aspekcie semantycznym:
Wyrażenie samodzielne, ktr. pełni f. oznaczania - wskazywania na przedmiot.
50
Pojęcie w sensie Psychologicznym:
Pewne przeżycie polegające na przedstawieniu sobie czegoś w sposób nieoglądowy (wyobrażenie zmysłowe może, ale nie musi towarzyszyć takiemu przedstawieniu).
51
Pojęcie w sensie logicznym:
Znaczenie nazwy generalnej określone reg. języka.
52
Przykładowe funkcje nazw; syntaktyczne:
- Zastępowanie - wymiana wyrażenia na inne, bez naruszenia sensu całego wyrażenia np: skrótowce, przekładanie z jednego języka na inny,
53
Przykładowe funkcje nazw; semantyczne (4) -> (3)
- Desygnowanie - wskazywanie na desygnat
nazwy. Nazwa desygnuje przedmiot -
nazwa pełni f. desygnowania.
- Denotowanie - Wskazywanie na denotację
(zakres) nazwy. Denotacją nazwy
(zakresem, ekstensją) jest zbiór wszystkich
jej desygnatów przy danym znaczeniu.
Nazwa denotuje zbiór - pełni f.
denotowania.
- Konotowanie - Wskazywanie na konotację
(treść) nazwy. Treścią nazwy (konotacją,
intensją) nazywamy zespół wszystkich cech
przysługujących desygnatom danej nazwy.
Nazwa konotuje zbiór cech.
- Supozycja - Odnoszenie się nazwy do
jakiegoś przedmiotu (f. semantyczno-
pragmatyczna) -
- Zwykła - Nazwa odnosi się do
jednostkowego, konkretnego
przedmiotu np: "Zając przebiegł nam
drogę.
- Formalne - Nazwa odnosi się do
powszechnika "Zając jest ssakiem."
- Materialna - Nazwa odnosi się do
samej siebie np: "'Zając' jest
rzeczownikiem."
54
Desygnat nazwy:
Desygnatem nazwy N w języku J przy znaczeniu Z jest każdy przedmiot o ktr. można tą nazwę zgodnie z prawdą orzec. Nazwa desygnuje przedmiot - nazwa pełni f. desygnowania.
55
Treść charakterystyczna:
Ogół wszystkich cech przysługujących wspólnie desygnatom danej nazwy i tylko im.
56
Rodzaje nazw ze względu na istnienie desygnatów (2) -> (2)
Generalnie nie pełnią f. desygnowania, ale denotują zbiór pusty:
- Puste - Nie mają żadnego desygnatu -
- Analitycznie - Desygnaty są bytowo
niemożliwe np: kwadratowe koło.
- Syntetycznie - Desygnaty są bytowo
możliwe, ale niezrealizowane np: kot z
6 łapkami.
- Niepuste.
57
Rodzaje nazw ze względu na liczbę desygnatów (2) -> (2)
- Jednostkowe - Mają nie więcej niż 1 desygnat:
- Nazwy własne.
- Deskrypcje określone.
- Ogólne - Mają więcej niż 1 desygnat np: fotel.
57
Rodzaje nazw ze względu na rodzaj desygnatu (2):
- Konkretne - np: biały.
- Abstrakcyjne - np: białość.
58
Rodzaje nazw ze względu na strk. denotacji
(2):
- Zbiorowe (kolektywne) - Gdy zakres jest
zbiorem w sensie kolektywnym - agregat
elem. np: wojsko, las, biblioteka.
Elementy zbioru kolektywnego nie są
desygnatami nazwy kolektywnej.
- Niezbiorowe (dystrybutywne) - Gdy
desygnaty tworzą przedmiot abstrakcyjny -
zbiór w sensie dystrybutywnym - zbiór
przedmiotów mających wspólną cechę.
Elem. zbioru dystrybutywnego są
desygnatami nazwy dystrybutywnej.
*Większość nazw można potraktować kolektywnie lub dystrybutywnie w zależności od celu np. "człowiek" może być potraktowany dystrybutywnie - cały rodzaj,
potraktowany kolektywnie - ręce, nogi, tułów itd.
59
Rodzaje nazw ze względu na f. w zdaniu kategorycznym (2):
- Indywidualne - nadające się tylko na podmiot zdania kategorycznego - imiona własne.
- Generalnie nadające się na przedmiot i orzecznik - Nazwy indywidualne nie mają f. oznaczania i konotowania, ale spełniają f. nazywania (semantyczna f. zamiast f. oznaczania.)
60
Rodzaje nazw ze względu na precyzję (2) -> (2, 2)
- W przypadku zakresu -
- Ostre - Gdy znajomość treści
charakterystycznej pozwala orzec, czy
dany przedmiot jest czy nie jest
desygnatem tej nazwy,
- Nieostre - Gdy takiej możliwości nie
ma.
- W przypadku treści -
- Wyraźne - Gdy umiemy podać taki
zespół cech, ktr. pozwoliłyby w sposób
stanowczy odróżnić desygnaty tej nazwy
od innych przedmiotów np: kwadrat.
- Nie wyraźne - Gdy takiego zespołu cech
nie możemy podać np: rzeka.
61
Błędy związane z używaniem nazw nieostrych (2):
- Ignorowanie nieostrości nazw np: "Albo to
jest kraj demokratyczny albo nie."
- Rozciąganie obszaru nieostrości na cały
zakres nazwy np: "Jeżeli czasami nie jest
pewne, że coś jest pornografią, to nigdy
nie jest pewne, że coś jest pornografią.
62
Rodzaje nazw ze względu na znaczenie (3):
- Jednoznaczne -
- Wieloznaczne -
- Analogiczne -
63
Relacje między zakresami nazw (4) -> (2)
Pomiędzy zakresami nazw dystrybutywnych zachodzi dokładnie 1 z poniższych stosunków:
- Równość - Zakresu obu nazw S i P są
równy tj. każdy desygnat S jest także
desygnatem P i odwrotnie np: trójkąt-
trójbok.
- Nadrzędność-podrzędność - Zakres S
obejmuje cały zakres P - każdy desygnat
P jest desygnatem S ale nie odwrotnie
np: człowiek-kobieta.
- Krzyżowanie się - Niektóre desygnaty S
są też desygnatami P, ale istnieją takie
desygnaty S ktr., nie są desygnatami P
np: ojciec-lekarz.
- Wykluczenia - Żaden desygnat S nie jest
desygnatem P i żaden desygnat P nie jest
desygnatem S -
- Zakresy S i P nie dopełniają się - Suma
zakresów S i P nie tworzy zbioru
uniwersalnego - istnieją takie
przedmioty ktr. nie są desygnatami ani
S ani P np: człowiek-lodówka.
- Dopełnianie - Żaden desygnat S nie
jest desygnatem P, a suma zakresów
tworzy zbiór uniwersalny - każdy
przedmiot należy albo do zakresu S
albo do zakresu P np: student-nie-
student.
64
Działania na treściach nazw (4):
- Konkretyzacja/determinowanie -
wzbogacanie treści nazw przez dodawanie
kolejnych cech. Powoduje zmniejszanie się
zakresu i powstania deskrypcji określonej
czyli kresu konkretyzacji - nazwy tak
bogatej, że wyznaczającej dokładnie 1
desygnat.
- Abstrakcja/abstrahowanie - Pomijanie
niektórych cech należących do treści
nazwy. Zubożenie treści powoduje wzrost
zakresu i powstania nazwy
transcendentalnej i kresu abstrakcji -
nazwy o zakresie obejmującej wszystkie
przedmioty.
- Idealizacja - 'Potęgowanie' lub
'wyzerowywanie' pewnych cech. Powstaje
nazwa i pojęcie określonego przedmiotu
np: ciało doskonale czarne.
- Konstrukcja - Zestawienie dowolnych cech.
Powstaje nazwa i pojęcie przedmiotu ktr.
posiada te cechy np: krasnoludek.
65
Def. funktora (3):
Wyraźenie, ktr. nie jest ani zdaniem, ani nazwą, a ktr. służy do konstruowania zdań, nazw i funktorów złożonych. Każdy funktor określa się ze wzgl. na 3 parametry:
- nazwa indywidulana,
- nazwa generalna,
- funktor.
66
Argument funktora:
Wyrażenie, ktr. wraz z funktorem tworzy nowe wyrażenie złożone.
67
Rodzaje funktorów ze wzgl. na kategorię syntaktyczną tworzonego wyrażenia (3):
- Nazwotwórcze -
- Zdaniotwórcze -
- Funktorotwórcze -
68
Rodzaje funktorów ze wzgl. na kategorię syntaktyczną argumentów (3):
- Od argumentów nazwowych -
- Od argumentów zdaniowych -
- Od argumentów funktorowych -
69
Rodzaje funktorów ze wzgl. na ilość argumentów (3):
- Jednoargumentowe -
- Dwuargumentowe -
- Wieloargumentowe -
70
Rodzaje funktorów ze wzgl. na to czy wynik działania funktora zależy jedynie od zakresu czy również od treści argumentów (2):
- Ekstensjonalne/zakresowe - np: "lub."
- Intensjonalne/treściowe - np: "myślę że."
71
Funktory prawdziwościowe (7):
Funktory zdaniotwórcze od argumentów zdaniowych, takie że wartość logiczna zdania złożonego utworzonego za pomocą tego funktora zależy wyłącznie od wartości logicznej zdań będących argumentami, a nie od ich treści.
72
Funktory prawdziwościowe klasycznego rozrachunku zdań:
Dla 2 zdań i 2 wartości logicznych jest 16 możliwości funktorów - najważniejsze to: negacja, koniunkcja, alternatywa zwykła, implikacja, równoważność. Tworzy się dla nich matryce pozwalające rozpoznać wartość logiczną zdania utworzonego za pomocą danego funktora.
*W języku naturalnym negację wyraża się zwrotami "nie" i "nie prawda, że"!
73
Komunikat językowy:
Ma być tak skonstruowany, by odbiorca zrozumiał komunikat i to zgodnie z intencją nadawcy.
74
Błędy w słownym przekazywaniu komunikatu (12) -> (2):
- Pomieszanie poziomów języka - np. "Mysz gryzie książkę. Mysz to sylaba a więc sylaba gryzie książkę."
- Ekwiwokacja - Użycie wyrażenia o 2 różnych znaczeniach, a traktowane jakby było to to samo znaczenie np. "Bankowcy, jako ludzie odpowiedzialni są z pewnością odpowiedzialni za kryzys na Bliskim Wschodzie."
- Homonimia - Aktualna wieloznaczność wyrażenia mimo kontekstu np. "Jak się da to się zrobi."
- Amfibolia/Amfibologia - Aktualna wieloznaczność wyrażenia ze względu na jego budowę składniową np. "Jan zakopał skarb wraz z żoną i teściową."
- Elipsa - Opuszczenie wyrazów w wyrażeniu złożonym np. "Sapieha roztrwonił cały swój majątek i część żony."
- Pleonazm - Użycie wyrażenia, które można opuścić bez naruszenia znaczenia np. "Cofać się do tyłu."
- Błąd akcentu/interpunkcji - Sens zmienia się w zależności od wyakcentowanego wyrażenia, postawienia przecinka lub podkreślenia np. "Nie wyrażaj się źle o *moich* kolegach."
- Aliowokacja - Wypowiedź głosi coś innego niż autor chciał powiedzieć, częstym źródłem jest nieznajomość obcych słów i literackich porównań np. "Bo jak was palnę w mordę i vice versa!"
- Osobliwe zestawienie słów - np. "Obok grobów smutnych i zaniedbanych stały groby tętniące życiem."
- Żargon - np. "Czy egzegeza wektorów ideograficznych w filmie autochtonicznym emanuje adekwatnie do kontekstu kinematografii oksydentalnej?"
- Eufemizmy - Wyrażenia obojętne emoc. lub budzące pozytywne skojarzenia, używane by uniknąć przyznania istnienia nieprzyjemnych konsekwencji. np. "Użycia finansowe -> nieprawidłowości."
- Człony wyrażenia są zrozumiałe, ale całość jest niezrozumiała -
- Nonsens - Czyli niespójność
syntaktyczna lub semantyczna - reg. j.
nie przypisują wyrażeniu syntaktycznie
poprawnemu żadnego znaczenia np.
"Ciasto wyciągnęło się dębowo."
- Absurd - Gdy wyrażenie jest
syntaktycznie poprawne, ale jego treść
niespójna np. "Czyn legalny, choć nie
całkowicie zgodny z prawem."
75
Kontekstowy charakter komunikatu:
Treść komunikatu jest obszerniejsza niż to co jawnie zakomunikowane, przez supozycje i implikatury.
75
Presupozycje zdań:
Logiczną presupozycją zdania Z jest taki sąd, ktr. musi być prawdziwy aby można było orzekać o wartości logicznej Z. W typowej syt. komunikacyjnej są traktowane jako sądy o z góry zagwarantowanej prawdziwości, oczywistej dla uczestników rozmowy. W przypadku stwierdzenia fałszywości presupozycji, możliwe jest jej odwołanie. Uznanie zdania Z o presupozycji P za prawdziwe jest równoznaczne z uznaniem Z za prawdziwe i oczywiste, nie wymagające dodatkowego uzasadnienia. Są nie wrażliwe na negacje np: Obecny król Francji jest łysy/Obecny król Francji nie jest łysy ma taką samą presupozycję.
76
Wyzwalacze presupozycji:
Zwroty, ktr. użycie w komunikacie powoduje pojawianie się presupozycji.
77
Typy wyzwalaczy presupozycji (5):
- Deskrypcje określone i imiona własne - Presuponowane jest zdanie o istnieniu i jedności indywiduum.
- Czasowniki faktywne i semifaktywne - Presuponowane jest zdanie podrzędne objęte czasownikiem.
- Czasowniki zmiany stanu, jego podtrzymania bądź iteracji - Presuponowane jest zdanie stwierdzające stan poprzedni.
- Spójniki wyrażające zależności czasowe lub przyczynowo-skutkowe - presuponowane jest jedno ze zdań będących argumentami spójnika.
- Zwroty porównujące - presuponowane jest zdanie stwierdzające istnienie podstawy porównania.
78
Implikatura konwencjonalna;
NP. "Była uczciwa choć była biedna."
79
Implikatura konwersacyjna -
Ta część komunikatu, ktr. odbiorca domyśla się zakładając, źe nadawca racjonalnie współpracuje z nadawcą.
80
Zas. racjonalnej współpracy konwersacyjnej Paula Grice'a (4):
- Maksyma jakości - nie wygłaszaj twierdzeń uważanych przez siebie za fałszywe, ani nawet rzeczy dla, ktr. nie masz uzasadnienia.
- Maksyma ilości - Nie udzielaj informacji ani mniej ani więcej niż jest konieczne na danym etapie rozmowy.
- Maksyma istotności - mów na temat, nie wygłaszaj poglądów nieistotnych z poziomu obecnego stanu konwersacji.
- Maksyma sposobu - mów w sposób zrozumiały, uporządkowany, chronologiczny i jednoznaczny.
*Jawne pogwałcenie zasad współpracy konwersacyjnej (gdy wszystkie stront wiedzą iż te zasady zostały pogwałcone) wnosi do komunikatu dodatkowe treści.
81
Interpretacja komunikatu (8):
Odpowiedź na pytanie "dlaczego ten ktoś, tymi słowami, w tym momencie właśnie mnie o tym poinformował?" Interpretacja jest tym donioślejsza im bardziej oczywista jest treść komunikatu i im mniej ważna.
82
Podtekst (6):
Treść zakomunikowana jest inna niż treść dosłowna zdania - zdanie Z użyto w znaczeniu niedosłownym. Interpretacji podtekstów szukamy w okolicznościach lub w kontekście wypowiedzi. *Każda wypowiedź, aby móc pełnić funkcje komunikacyjne musi posiadać treść dosłowną. Daje możliwość ukrycia intencji.
83
Aluzja:
Wypowiedzenie zdania Z przenosi info. Z ale nie przynosi negacji info. Z; zawiera pewien naddatek info. ktr. odbiorca ma się domyśleć przez okoliczności wypowiedzi.
84
Ironia:
Wypowiedzenie zdania Z nie przenosi info. Z ale nie przynosi negacji info. Z natomiast odwołuje się do wspólnej relacji.
85
Metafory:
Wypowiedzenie zdania Z nie przenosi info. Z ale i nie przynosi negacji info. natomiast odwołuje się do wspólnej relacji.
86
Oksymoron:
Przekazanie info. wewnętrznie sprzecznej - wypowiedzenie zdania Z przenosi info. Z i przynosi negację info. Z.
87
Wdrożenie proc. odczytywania podtekstów:
Jest nieobligatoryjne - użytkownik j. może nie mieć kompetencji lub nie chcieć reagować na podtekst.
88
Zasady konstruowania komunikatu (4):
- Komunikat powinien być nadany tak, by odbiorca go zrozumiał i to zgodnie z intencją nadawcy.
- Powinien respektować zasadę ekonomii wypowiedzi.
- Powinien być tak skonstruowany. aby nie było możliwości różnych jego rozumień (obrona przed manipulacją).
- Prostota wypowiedzi - powinien być tak skonstruowany by można go było łatwo zrozumieć.
Umiejętność wypowiedzi na dany temat jest funkcją rozumienia tego tematu: konstruowanie wypowiedzi zależy mocno od tego do kogo się mówi.
89
Budowanie wizerunku komunikacyjnego:
Każdy komunikat przenosi nie tylko treść jawną i niejawną, ale też stosunek nadawcy do odbiorcy komunikatu - ujawniamy i definiujemy swój stosunek do odbiorcy poprzez znaki słowne i pozasłowne; każdy komunikat ujawnia też coś o nas samych.
90
Zasady budowania wizerunku komunikacyjnego (4):
- Należy unikać niespójności między komunikatem słownym a pozasłownym bo zagraża to naszej wiarygodności,
- Etyka komunikacji - należy być odpowiedzialnym za słowo,
- Nie należy udawać kogoś kim się nie jest,
- Należy być uprzejmym, skromnym, zachowywać się z godnością.
91
Porządkowanie dziedziny przedmiotowej
(2) -> (4) -> (3, 4, 1, 3) -> (2)
Jest operacją na zakresie nazwy. Ma typy:
- Myślne -
- Podział logiczny - Układ przynajmniej 2 zakresów podrzędnych względem zakresu dzielonego nazwy N a względem siebie równorzędnych i rozłącznych. Suma ich zakresów jest tożsama z zakresem nazwy dzielonej.
- Dychotomiczny - ze wzgl. na
posiadanie lub nieposiadanie
jakiejś cechy.
- Wieloczłonowy - Wedle zasady,
ktr. są różne odmiany pewnej
cechy.
- Klasyfikacja - Wielostopniowy
podział logiczny - taki gdzie
wszystkie człony podziału jakiejś
nazwy dzieli się dalej ze wzgl. na
następne kryterium np.
systematyka roślin i zwierząt.
- Partycja - Wyróżnianie części. Zakres
jest traktowany jako zbiór kolektywny:
- Periodyzacja - wyróżnianie części
w przedziale czasowym.
- Podział mereologiczny -
wyróżnianie części składowych.
- Dyspozycja - Wyróżnianie części
w tekście.
- Podział terytorialny kraju.
- Typologizacja -
- Uporządkowanie przedmiotów
występujących w pewnej
dziedzinie ze względu na większe
lub mniejsze podobieństwo do
danego typu. Typy:
- Idealny - Skonstruowany za
pomocą idealizacji.
- Empiryczny - Wybrany.
- Porządkowanie liniowe - wg.
ustalonych paremetrów.
Porządkujemy zbiory w sensie
dystrybutywnym, ustalając tzw. relację
porządkującą liniowo, która jest:
- Relacją przechodnią xRy i yRz to
xRz.
- Relacją antysymetryczną - jeśli xRy
to nieprawda że yRx.
- Relacją spójną - jeśli x jest różne
od y to xRy lub yRx.
Relacja jest częściowo porządkująca
zbiór, jeśli jest w tym zbiorze
antysymetryczna i przechodnia.
Sposoby porządkowania można ze
sobą łączyć np: książki telefoniczne
firm, katalogi.
- Fizyczne -
92
Warunki poprawności podziału logicznego (2) -> (3, 2):
- Formalne -
- Adekwatność/zupełność - suma
zakresów członów podziału równa się
zakresowi pojęcia dzielonego - podział
wyczerpujący.
- Rozłączność - Zakresy członów
podziału wykluczają się - każdy desygnat
nazwy nadrzędnej należy tylko do
jednego z członów.
- Jednorodność - Istnieje 1 kryterium
podziału.
- Pozaformalne -
- Naturalność - Przedmioty należące do
1 z członów podziału powinny być do
siebie bardziej podobne z interesującego
nas pkt. widzenia, niż przedmioty
należące do zakresu 2 różnych członów.
- Celowość - Podział jest przydatny w
danej sferze działania.
93
Błędy podziału logicznego (3) -> (3, 1, 3)
- Formalne:
- Nieadekwatność.
- Nierozłączność.
- Niejednorodność.
- Materialne:
- Nienaturalność lub nieprzydatność w
danej dziedzinie.
- Ogólnosemiotyczne:
- Podział na zakresach nazw
wieloznacznych, bez ustalenia, o ktr.
znaczenie chodzi.
- Nieostrość zakresu dzielonego.
- Nieostrość kryterium.
94
Błędy czynności porządkowania (2):
- Mylenie różnych sposobów.
- Stosowanie sposobu nieodpowiedniego dla danej dziedziny przedmiotowej.
95
Definicja (8):
To krótkie określenie zmierzające do jednoznacznej charakterystyki jakiegoś przedmiotu lub podające sposób rozumienia danego wyrażenia w jakimś języku. Definicje służą do wyostrzania zakresu i uwyraźnienia treści nazw, wprowadzania nowych terminów, wyjaśniania znaczeń terminów.
96
Typy definicji (4) -> (2, 2, 3, 2)
- Ze wzgl. na sposób prezentacji -
- werbalne/słowne -
- ostensywne/deiktyczne - zawierają
poza-słowne elementy.
- Ze wzgl. na to co się definiuje -
- Realne - podanie jednoznacznej
charakterystyki jakiegoś przedmiotu.
- Nominalne - podanie sposobu rozumienia
jakiegoś wyrażenia, a przez to sposób
zastąpienia/eliminacji tego wyrażenia
przez inne wyrażenia w rozmaitych
kontekstach.
- Ze wzgl. na budowę definiendum -
- Wyraźne - definiendum to wyrażenie
definiowanie.
- Definicje kontekstowe - wyrażenie
definiowane występuje w definiendum,
lecz tylko jego część umieszczoną w
typowym kontekście np. def. logarytmu.
- Abstrakcje - służą do określania pewnej
wspólnej własności przysługującej
przedmiotom jednakowym pod jakimś
względem np. def. ciężaru ciała.
- Ze wzgl. na budowę:
- Równościowe -
- Nierównościowe -
97
Definicje równościowe (3, 2, 1):
Składają się z:
- definiendum - członu definiowany,
- copula - łącznik definicyjny,
- definiens - człon definicyjny.
Copula ustala zachodzenie równości lub równoważności między zakresami definiendum-definiens. Poprawnie zbudowana definicja normalna pozwala wyeliminować wyrażenia definiowane w każdym przypadku - zastąpić definiendum przez definiens w każdym kontekście - warunek przekładalności.
Typy:
- totalne - spełniające ten warunek.
- cząstkowe - nie spełniające tego warunku.
Typy definicji równościowych wyraźnych:
- Definicje normalne - wyraźnie spełniają
warunek przekładalności.
98
Definicje klasyczne (4):
Są równościowe, realne, podające najbliższy rodzaj i różnicę gatunkową.
99
Definicje nierównościowe (5) -> (2):
Nie mają wskazanej wyższej strk. i nie spełniają warunku przekładalności. Należą do nich:
- Indukcyjne - składają się z:
- warunek wyjściowy - podający elem.
początkowe należące do danego
zbioru,
- warunek indukcyjny - wskazujący w
jakim stosunku do tych elem. ma
pozostawać nowy elem. aby i on
należał do tego zbioru np. def. terminu
"przodek Jakuba,"
- Aksjomatyczne - Ukł. zdań, ktr. uznanie za prawdziwe ustala znaczenie terminów występujących w tych zdaniach np. def. punktu i prostej.
- Operacyjne - Podające operacje ktr. należy wykonać w celu zidentyfikowania przedmiotu definiowanego lub desygnatu nazwy definiowanej np. def. terminu "rozpuszczalność."
- Cząstkowe - wyrażenie w j. przedmiotowym o budowie okresu warunkowego, ktr. podaje niektóre kryteria stosowalności pewnego terminu, schemat:
dla każdego x (Px---->Qx) oraz dla każdego x (Rx---->nieprawda że Qx)
Q - termin definiowany - dla każdego, jeśli x ma własność P to jest desygnatem Q, a jeśli x ma własność R to nie jest desygnatem Q np. Dla każdego x (jeśli x ma 18 lat ---> x jest dorosły w sensie prawnym) i dla każdego x (x ma 15 lat ----> x nie jest dorosły)
- Deiktyczne/Ostensywne - przez wskazania (najczęściej przykładów przedmiotów podpadających pod definiowane pojęcie oraz niepodpadających pod to pojęcie.
100
Definicje nierównościowe ze wzgl. na rolę w budowaniu j. (2) -> (2)
- Sprawozdawcze/analityczne - zdaje sprawę z rozumienia jakiegoś wyrażenia w danym j. (mogą być prawdziwe albo fałszywe.)
- Projektujące - nadają znaczenie:
- regulujące - licząc się z
dotychczasowym rozumieniem
pewnego wyrażenia nieostrego,
definicja regulująca modyfikuje je tak,
aby stało się ostre np. def. "dorosły."
- konstrukcyjne - wprowadza nowe
wyrażenie w j. nadając mu znaczenie
np. def. "polon."
101
Inne typy definicji (3):
- Perswazyjne - w sensie ścisłym nie są definicjami - ich zadaniem nie jest określenie przedmiotu, ale o wyrobienie u odbiorcy postawy wobec tego przedmiotu. Zawierają słowa naładowane emoc. a wskazanie na rzekomą równość zakresów ma doprowadzić do przeniesienia dodatnich lub ujemnych skojarzeń a słowa dotąd neutralne, albo wytłumić ładunek emoc. aktualnie zawarty w jakichś słowach np. kara śmierci to morderstwo w majestacie prawa.
- Metaforyczne - objaśnienie znaczenia jakiegoś wyrazu za pomocą zwrotu zawierającego zrozumiałą metaforę np: "Mein Kampf" top Biblia nazistów.
- Retoryczne - wyrażenie zbudowane jest jak definicja użyte w kontekście sugerującym, że używa się go do wyjaśnienia znaczenia jakiegoś zwrotu, ale faktycznie wyjaśnienie ma dostarczyć wsparcia argumentacji. Ich rola polega na podaniu określeń, które mają ujawnić pewne treści w rzekomo definiowanych słowach, poprzez odwołanie się do paradoksu, ironii, metafor, skrótów myślowych np: Optymista to pesymista źle poinformowany.
102
Formalne błędy definiowania (4):
- Wprowadzenie sprzeczności do j.
- Nieadekwatność - nierównoważność zakresów definiendum-definiens - definicje za szerokie lub zbyt wąskie. Nie jest to błąd w przypadku definicji cząstkowych.
- Błędne koło - bezpośrednie lub pośrednie np: "Logika to nauka o prawach logicznego myślenia."
- Błąd przesunięcia kategorialnego - zakresy definiendum i definiensa wykluczają się np: "Semantyka jest relacją między znakiem a światem."
103
Pozaformalne błędy definiowania (2):
- Ignotum per ignotum - nieznane przez nieznane.
- Estetyczne - za długa.
103
Pragmatyczne błędy definiowania:
Niecelowość - użycie niewłaściwego rodzaju definicji.
103
Syt. pytajna (2):
Stan pewnej wątpliwości lub przeświadczenie o niedoskonałości posiadanej wiedzy. Może mieć charakter:
- Obiektywny - gdy brak jest jakiegoś
elementu w dotychczasowej wiedzy,
albo jest uzasadniona wątpliwość co
do wartości logicznej jakiegoś
twierdzenia.
- Subiektywny - Podmiot posiadający
wiedzę ma niedostateczny stopień
zrozumienia lub aktualności tej wiedzy,
albo stopień asercji - uznania wiedzy - jest
niedostateczny.
103
Strk. pytania (2, 4):
Odróżnić należy:
- pyt. jako zdanie pytajne danego j. - ma kształt określony przez gramatykę tego j. i jest analizowanie wyłącznie z pkt. widzenia syntaktyki. Wg. Ziembińskiego pytania niezawisłe.
- treść zdania pytajnego lub innych wyrażeń, pełniących f. pragmatyczną pyt. Wg. Ziembińskiego pytania zawisłe np: "Chciałbym zapytać o..."
Wg. Ajdukiewicza pyt. składa się z:
- Partykuły pytajnej - wyraża niewiadomą pyt.
- Osnowy pytania - jest to zdanie w sensie logicznym lub jego fragment.
- Pytanie - wyrażenie językowe o powyższej strk. - nie jest to zdanie w sensie logicznym.
- Problem - znaczenie pyt.
104
Założenie pyt. (10):
W pyt. są zawarte założenia - negatywne lub pozytywne przeświadczenie co do stanu rzeczy, ktr. mogą być prawdziwe lub fałszywe. Pyt. z fałszywymi założeniami, jest pyt. niepoprawnym i nie ma właściwej odp.
Każdemu dobrze zadanemu pyt. podporządkowany jest zbiór możliwych odp., z ktr. co najmniej jedna jest prawdziwa. Stąd każde pyt. zawiera założenie, będące alternatywą możliwych odp. oraz inne założenia, ktr. można wydobyć z osnowy pyt.
104
Warunki dobrze postawionego pyt. (5):
- Poprawność syntaktyczna - sensowność, precyzja, jednoznaczność, zgodność z reg. j., w ktr. zostało sformułowane.
- Trafność - Pyt. opiera się na prawdziwym założeniu i nie prowadzi do sprzeczności; pyt., ktr. opiera się na fałszywym założeniu jest pyt. niewłaściwie postawionym i wtedy indagowany nie powinien udzielać odp. zgodnie z oczekiwaniami pytającego lecz znieść fałszywe założenie pytania np: "Kiedy Pan przestał bić swoją żonę?" - Nie ma odp.
- Zasadność - istnieje uzasadniona wątpliwość (dostateczna racja postawienia pyt.) i co najmniej 2 możliwe odp. np: "Czy kot jest kotem?" nie jest zasadne.
- Rozstrzygalność - Dysponujemy efektywną metodą udzielenia prawdziwej odpowiedzi: pyt. mogą być nierozstrzygalne logicznie, fizycznie i technicznie np. "Czy liczba bursztynów w Kołobrzegu jest parzysta?" jest nierozstrzygalne.
- Kreatywność - Udzielenie odp. powiększy zasób istotnej wiedzy *warunek pyt. naukowych.
104
Rodzaje pytań (2):
- Niewiedzotwórcze - żartobliwe, retoryczne, dydaktyczne.
- Wiedzotwórcze - przyczyniają się do doskonalenia i przyrostu wiedzy.
105
Rodzaje pytań ze wzgl. na cel (2):
- Teoretyczne - Jak jest?
- Praktyczne - Jak działać?
106
Rodzaje pytań ze wzgl. na budowę (3 ) -> (2, 2)
- Rozstrzygnięcia - Czy P? Dopuszczają tylko 2 odp.: p-tak lub p-nie, z ktr. 1 jest prawdziwa, jeśli pytanie jest dobrze postawione. Wyznaczają schemat X możliwych odp. Mogą być:
- Jednoczłonowe - Czy P?
- Wieloczłonowe - Czy P czy q czy r?
- Dopełnienia proste/faktograficzne - Kto? Co? Kiedy? Gdzie? Wyznaczają schemat X możliwych odp.
- Dopełnienia złożone/problemowe - Wyznaczają schemat X możliwych odp. Mogą być:
- Eksplikacyjne - Dlaczego? W jakim
celu?
- Narracyjne - Jak było?
107
Rodzaje pytań ze wzgl. na char. odp. (2):
- Zamknięte - Ktr. wyznaczają schemat odp. np: "Czy masz psa?"
- Otwarte - Ktr. wymagają udzielenia obszernej odp., a nie wyznaczają jej schematu. np: "Co to jest skibidi toilet?", "Jak było na wakacjach?"
108
Zakres niewiadomej pytania:
Zakres odp. ktr. można podstawić za niewiadomą pyt.
109
Rodzaje pytań ze wzgl. na intencję pytającego i sposób zadania pyt. (4):
- Pytania zadane serio - W celu uzyskania wiedzy.
- Podchwytliwe - Pytający zmierza do uzyskania odp. w ktr. odpowiadający zgodzi się uznać coś co de facto uznać nie chciał.
- Sugestywne - Sformułowanie pytania sugeruje odp. i może być ona wtedy inna niż zapytany udzieliłby w przypadku innego sformułowania pyt. np: "Na jaki kolor wg. przepisów BHP należy malować drabiny?"
- Retoryczne - Nie spełniają faktycznie f. zapytawczej.
110
Rodzaje odpowiedzi ze wzgl. na relację odp. do pyt. (2):
- Właściwa/ścisła/bezpośrednia - Każde zdanie, ktr. powstało przez podstawienie za niewiadomą pyt. wyrażenia należącego do zakresu tej niewiadomej pyt. W przypadku pyt. rozstrzygnięcia polega ona na potwierdzeniu/zaprzeczeniu. Nie oznacza to, że każda odp. właściwa jest odp. prawdziwą.
- Niewłaściwa/nieścisła/nie wprost - W ktr. niewiadomą pyt. zastąpiono wyrażeniem nie należącym do zakresu niewiadomej pyt.
111
Rodzaje odpowiedzi ze wzgl. na ilość uzyskanej wiedzy (2):
- Całkowita - Odp. właściwa lub taka odp. niewłaściwa, z ktr. odp. właściwa wynika.
- Częściowa - Zmniejsza zakres niewiadomej pyt., pozwala wykluczyć pewne odp. właściwe.
112
Odpowiedź wyczerpująca (4):
Taka odp. prawdziwa, z ktr. pytający jest w stanie wywnioskować wszystkie i tylko prawdziwe odp. właściwe. Nie należy mylić odpowiedzi właściwych z odpowiedziami prawdziwymi.
113
Wymóg racjonalności (2):
Przyjmowanie tylko uzasadnionych przekonań. Przekonania różnią się od przypuszczeń stopniem pewności. Nasze przekonania są:
- Racjonalne - Oparte na oczywistości
empirycznej lub intelektualnej
wiarygodności świadectwa lub
rozumowania i uznawane stosownie do
miary uzasadnienia.
- Nieracjonalne - Przyjmowane na podst.
emocji, zgodności z życzeniami itd.
114
Rozumowanie (2):
Pośredni sposób nabywania nowych przekonań lub uzasadniania przypuszczeń. Rozumowania ze wzgl. na strk. dzielimy na:
- Proste - Wnioskowania.
- Złożone - Wnioskowanie + jakaś inna czynność rozumowa.
115
Określenie wnioskowania czynnościowo (5):
To wiedzotwórczy proc. myślowy polegający na przechodzeniu od już posiadanej wiedzy (przekonań) do wiedzy nowej (nowych przekonań, lub przekonań ze zwiększonym stopniem asercji) dzięki dostrzeżeniu związków między sąsiadami.
116
Określenie wnioskowania wytworowo (6):
Ciąg zdań (także definicji), w ktr. ostatnie, zwane wnioskiem wyraża nowe przekonanie lub to o zwiększonym stopniu asercji na podst. wcześniejszych zdań, zwanych przesłankami.
117
Wynikanie logiczne (8):
Związek ktr. zachodzi między wyrażeniami zdaniowymi. Człony relacji wynikania to racja i następstwo.
Ze zdania Z1 wynika logicznie Z2 wtedy i tylko wtedy, gdy implikacja, ktr. poprzednikiem jest Z1 a następnikiem Z2 jest podstawieniem prawa logiki tj. jeżeli przy wszystkich podstawieniach przechodzi w zdania prawdziwe.
118
Związki pozaformalne (3):
- Przyczynowo-skutkowy.
- Następstwa.
- Przyzwyczajenie.
119
Typy wniosków, ze wzgl. na stopień pewności uzyskanego wniosku (2) -> (3,5) -> (1)
- Niezawodne - jeśli przesłanki są prawdziwe, to wniosek musi być prawdziwy. Pokazanie iż dane wnioskowanie jest niezawodne, daje najmocniejszy arg. w dyskusji, bo jeśli rozmówca uznał przesłanki i wnioskowanie jest poprawne z pkt. widzenia logiki, to musi uznać i wniosek pod groźbą zachowania irracjonalnego.
- Dedukcyjne - wniosek wynika
logicznie z przesłanek. Błąd materialny -
przyjęcie przesłanek fałszywych za
prawdziwe.
Błąd formalny - Uznanie, że wniosek
wynika logicznie z przesłanek, gdy
między przesłankami a wnioskiem
relacja wynikania nie zachodzi.
- Entymematyczne - Zawierające
przesłanki domyślne (nie
wyartykułowane) lub
niewyartykułowany wniosek.
Entymematy można rekonstruować i
sprawdzać poprawność
wnioskowania.
Entymemat - na marsie nie ma ludzi
bo na Marsie nie ma tlenu.
Przesłanka domyślna - jeżeli nie ma
tlenu to nie ma ludzi.
- Indukcja enumeracyjna zupełna -
Przesłanki są zdaniami jednostkowymi,
przy czym w przesłankach wyliczone są
wszystkie elem. ktr. dotyczy wniosek
ogólny. Wniosek nie wynika logicznie z
przesłanek, ale ze wzgl. na wyliczenie
wszystkich przypadków, nie ma
instancji falsyfikującej np: "Egzamin z
logiki zdał 1 student na liście, 2, 3... itd.
a więc wszyscy studenci zdali egzamin z
logiki.
- Indukcja matematyczna
- Wnioskowania uprawdopodobniające -
- Indukcja enumeracyjna niezupełna -
uznanie zdań ogólnych na podst. zdań
jednostkowych, przy czym nie zostają
wyliczone wszystkie przypadki.
- Wnioskowanie statystyczne - na podst.
przebadania próbki wnioskuje się o całej
populacji. Warunki narzucane na bad. cz.
populacji: reprezentatywność,
odpowiedni rozmiar, losowość.
- Indukcja eliminacyjna - Tzw. kanony Milla
służące do ustalania zachodzenia
związków przyczynowo-skutkowych:
jedynej zgodności, jedynej różnicy,
połączonych metod zgodności i różnicy,
zmian towarzyszących oraz kanon reszt.
Pierwsza przesłanka jest alternatywą,
wnioskowanie polega na eliminacji
poszczególnych członów alternatywy, nie
wyeliminowany elem. jest traktowany
jako przyczyna badanego zjawiska. Da się
pokazać, że we wnioskowaniach wg.
kanonów Milla wniosek wynika logicznie
z przesłanek; niemniej jest ono
traktowane jako uprawdopodobniające,
ponieważ same przesłanki są tylko
prawdopodobne, a nie pewne, a wniosek
nie może być uznany ze stopniem
pewności większym niż stopień pewności
przesłanek.
- Wnioskowanie przez analogię - na podst.
jednostkowych przesłanek uznaje się
wniosek, będący także zdaniem
jednostkowym; wnioskowanie to opiera
się na zasadzie podobieństwa strk.
genezy czy funkcji. Wnioskowanie to
używane w prawie opartym na
precedensach: tamten czyn uznany był za
przestępstwom ten jest podobny pod
takimi a takimi względami, więc też
należy go uznać za przestępstwo. np:
Znany mi komputer A pozwala połączyć
się z Internetem, znany mi komputer B
także, komputer C także, a więc ten oto
nowo napotkany komputer też pozwoli
połączyć mi się z Internetem.
Błąd wnioskowań - płytkość analogii -
przyjęcie za podst. wnioskowania
podobieństwa w nieistotnych szczegółach.
- Wnioskowania redukcyjne - Wnioskowanie
od następstwa do racji; nie- niezawodne,
bo następstwo może być prawdziwe
zarówno gdy racja jest prawdziwa, jak i
wtedy, gdy racja jest fałszywa np:
- Kwiaty marnieją w tej doniczce (fakt)
- Jeśli w doniczce jest zbyt sucho, to kwiaty
w niej marnieją (zasada ogrodnicza)
- W tej doniczce jest zbyt sucho (i
podlewamy)
Wniosek nie wynika logicznie z przesłanek,
ale przesłanka wynika z wniosku +
ewentualnie z innych przesłanek.
120
Błędy wnioskowań (10) -> (2,2):
- Błędy formalne wnioskowań indukcyjnych:
- Błąd uznania następnika.
- Błąd odrzucenia poprzednika.
- Błędne koło w dowodzeniu:
- Bezpośrednie - wniosek jest jedną z
przesłanek, najczęściej przesłanką
entymematyczną.
- Pośrednie - gdy wniosek występujewe
wnioskowaniu uzasadniającym jedną z
przesłanek.
- Fałszywy dylemat - zdanie, które ma postać
alternatywy i ktr. nie jest uzasadnione.
Występuje jako przesłanka w argumentacji
często, aby wykorzystując niewiedzę
rozmówcy, zawęzić mu obszar możliwości.
- Non causa pro causa - Wzięcie jakiejś
relacji między zdarzeniami za relację
przyczynowo skutkową.
- Błędy spowodowane wieloznacznością
wyrażeń - *zwłaszcza ekwiwokacja.
- Błąd terminów relacyjnych - szczgl. rodzaj
ekwiwokacji, gdy znaczenie terminu zależy
od dziedziny, w której jest stosowane np:
wysoki poziom w szkole jest niczym wysoki
poziom w wojsku.
- Błąd złożenia - W przypadku nazw
kolektywnych - to co może orzec o zbiorze
w sensie kolektywnym nie musi
przysługiwać jego elementom. Z
przesłanek dotyczących części wnioskuje
się coś o całości np: "Jeżeli drużyna składa
się z najlepszych zawodników świata, to
jest najlepszą drużyną świata.
- Błąd podziału - w przypadku nazw
kolektywnych - to co może orzec o zbiorze
w sensie kolektywnym nie musi
przysługiwać jego elementom. Z
przesłanek dotyczących całości wnioskuje
się coś o częściach np: jeżeli stół jest ciężki,
to blat stołu jest ciężki.
- We wnioskowaniach indukcyjnych tzwn.
błąd pospiesznej konkluzji.
- Błąd płytkości analogii.
121
Dyskusja (10):
Nie jest to ani propaganda, ani demagogia, ani kłótnia, ani zwierzenia, ani pouczenia, ani negocjacje. Jest to wspólne poszukiwanie prawdy, które rozpoczyna się od stwierdzenia niezgodności stanowisk w jakiejś sprawie -> strony próbują uzgodnić stanowisko, każda przekonując drugą do własnego stanowiska.
122
Typy dyskusji (2)->(2,3):
- Ze wzgl. na to czy dyskusja dotyczy języka czy świata -
- spór rzeczowy.
- słowny - rozstrzygany przez
definiowanie.
- Ze wzgl. na to o co pytamy -
- Dyskusja o faktach - Jak jest?
- Dyskusja o normach - Jak być powinno?
Rozstrzygamy przez zbadanie czy
źródłem rozbieżności zdań jest
rozbieżność co do norm bardziej podst.
czy też rozbieżność co do twierdzeń o
rzeczywistości, czy też definicji zjawiska.
- Dyskusja o wartościach - Ile coś jest
warte?
*w przypadkach "z życia wziętych"
wszystkie 3 przeplatają się.
123
Etyczne i epistemologiczne zasady dobrej dyskusji (8):
- Rzeczowość - Trzymanie się tematu.
- Poprawność - Respektowanie logiki.
- Rzetelność - Używanie argumentów, a nie
zabiegów manipulacyjnych.
- Otwartość - Gotowość do zmiany zdania.
- Respektowanie wolności i racjonalności
stron dyskusji.
- Możliwość porozumienia się - Jednakowe
rozumienie terminów.
- Wspólne założenia -
- Zasada onus probandi - ciężar
dowodzenia, reg. rozstrzygające, kto ma
obowiązek dowodzenia swojej tezy, o ile
obie strony uchylają się od dowodu.
124
Erystyka (4):
Teoria i sztuka prowadzenia dyskusji - sporów rzeczowych - dla przekonania przeciwnika do własnych poglądów, lub nakłonienie innych do zalecanego postępowania, bez uciekania się do nielojalnych chwytów.
125
Sofistyka:
Erystyka wynaturzona, w ktr. stosuje się nielojalne chwyty erystyczne.
126
Uzasadnienie tezy:
Wskazanie racji wystarczających do uznania zdania za prawdziwe.
127
Przekonanie:
Skłonienie strony przeciwnej do przyjęcia jakiegoś zdania.
128
Można uzasadnić i przekonać... (4):
Można:
- Uzasadnić + przekonać.
- Nie uzasadnić + przekonać.
- Uzasadnić + nie przekonać.
- Nie uzasadnić + nie przekonać.
129
Argumentacja (8):
Wskazanie komuś racji dla przyjęcia lub odrzucenia przez niego określonych przekonań, przy czym te relacje są racjonalne - wskazujące na prawdziwość przekonania lub na korzyści płynące z przyjęcia przekonania. *Gdy dominują racje pragmatyczne, argumentacja staje się perswazją albo i manipulacją.
130
Chwyty erystyczne:
To zabiegi, które nie są argumentami, ale które mają za zadanie skłonienie oponenta do przyjęcia danej tezy:
131
Przykłady chwytów erystycznych (22):
- Argumentum ad baculum/odwołanie się
do kija - użycie groźby,
- Argumentum ad hominem - Odwołanie się
argumentacji do tez uznanych przez
oponenta. *Nielojalny chwyt, o ile nie jest
się przekonanym o prawdziwości tychże
tez.
- Argumentum ad personam - Przypisanie
przeciwnikowi wad, ośmieszenie go i osób
z nim związanych.
- Argumentum ad ignorantiam -
Wykorzystanie niewiedzy przeciwnika co
do pewnych faktów, lub jego niemożności
do obalenia tezy którą mu się próbuje
narzucić.
- Argumentum ad misericordiam -
Odwołanie się do litości.
- Argumentum ad populum - Odwołanie się
do upodobań słuchaczy.
- Argumentum ad vanitatem/Odwołanie się
do próżności - Próba zjednania
przeciwnika komplementem.
- Argumentum ad verecundiam/Odwołanie
się do nieśmiałości - Używanie wielkich
autorytetów.
- Argumentum ad auditorem - Zwrócenie się
do słuchaczy i ich uczuć, poglądów.
- Argumentum ad reverentiam - Odwołanie
się do czcigodności i szlachetności.
- Rozszerzenie wypowiedzi przeciwnika poza
jej naturalną granicę - np: "X na studiach
nic nie osiągnął - Jak to? Zajął pierwsze
miejsce w biegu przez płotki."
- Ukrywanie potrzebnych tez wśród innych
twierdzeń, tak by ktoś nieświadomie je
zaakceptował, a następnie użyć ich jako
przesłanek.
- Taktyka zasypywania pytaniami -
Zdezorientowanie i ukrycie twierdzeń na
których nam zależy.
- Zdenerwowanie przeciwnika, zbicie go z
tropu.
- Użycie terminów emocjonalnie
naładowanych:
- Subtelne błędne koło - to co ma być
dowiedzione wkładamy już w nazwę.
- Fabrykowanie konsekwencji - Robienie
błędu formalnego, ewentualnie dołączanie
ukrytych przesłanek, by wyprowadzić
absurdalne czy niebezpieczne
konsekwencje.
- Przedstawianie alternatywy, przy czym
niepożądany jej człon przestawiamy tak, by
przeciwnik uwierzył, że ów drugi człon jest
oczywiście sensowniejszy (często jest to
fałszywy dylemat).
- Przerwania konwersacji -
- Retorsio argumenti - Odwrócenie
argumentu np: "To jeszcze dziecko, trzeba
mu wybaczyć - Właśnie dlatego, że to
dziecko, trzeba je ukarać by nabrało
właściwych przyzwyczajeń.
- Zmiana wagi argumentów - Kładzenie
nacisku na ważność tego twierdzenia, przy
ktr. czuje najsłabiej się przeciwnik.
- Nadanie poglądowi przeciwnika 'nalepki' -
132
Strategie erystyczne (6):
- Ścieranie w pył - Doprowadzenie partnera
do takiego stanu, w którym nie będzie
mógł podjąć żadnej samodzielnej decyzji.
Zdyskredytowanie, pokazanie, że nie warto
brać na serio żadnego słowa, które
wypowiada - atak na osobę, prosty albo
wyrafinowany, żonglowanie autorytetem.
- Juszenie byka - Jest to zespół chwytów
mających prowadzić do wytrącenia
przeciwnika z równowagi: taktyka
niesłyszenia, przytakiwanie głupiego,
uderzanie w czuły punkt, wyrafinowany
atak osobisty.
- Mylenie tropów - Strategia prowadzenia
rozmowy polegająca na tym, że nie
pozwalamy w zasadzie rozpoznać, jaki jest
rzeczywisty cel wywodów (przedstawienie
rozsądnych i nierozsądnych alternatyw,
przesunięcie twierdzenia w sferę
ogólników, maskowanie, czyli wygłaszanie
twierdzeń w innej kolejności, niżby
wymagało poprawne wnioskowanie,
ukrywanie potrzebnych tez wśród innych
twierdzeń, uzgodnienie części przesłanek, a
ukrycie innych i wysunięcie wniosku.
- Skok ku mecie - wmówienie, że coś już
zostało ustalone, podsumowanie deus ex
machina: po całym naszym wywodzie,
przeciwnik wysuwa swój własny wniosek,
przedstawiając go jako właśnie przez nas
dowiedziony i na który gotów jest się
zgodzić, fabrykowanie konsekwencji -
celowe robienie błędu formalnego,
ewentualnie dołączanie ukrytych
przesłanek, by wyprowadzić pożądane
konsekwencje.
- Przerzucanie ciężaru dowodu/gra na
zmęczenie - Przedstawiania własnego
stanowiska jako oczywistego, zasypywania
pytaniami, zmiana wagi argumentów,
wprowadzanie subtelnych rozróżnień, by
wymuszać formułowanie kolejnych
argumentów.
- Ratuj się kto może (ucieczka) - odmówienie
uznania wspólnej bazy argumentacji,
odwlekanie, użycie gaśnicy (żart xd.)
