Epidemiologia chorób zakaźnych Flashcards
Epidemiologia jest
• Nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzenienia i uwarunkowań chorób w populacji i/lub zjawisk związanych ze zdrowiem, wykorzystująca tą wiedzę w procesie ich zapobiegania
• W definicji epidemiologii są zawarte 3 elementy
o Definiuje źródło choroby
o Wskazuje na warunki szerzenia się choroby
o Wskazuje na zapobieganie szerzenia się choroby
o Aby można było te 3 elementy spełnić trzeba brać pod uwagę dwa podstawowe założenia
Choroby wśród ludzi i inne zdarzenia związane ze zdrowiem nie pojawiają się w sposób losowy - czynnik środowiskowy lub genetyczny
Choroby u ludzi mają czynniki ryzyka, które mogą być identyfikowane w badaniach epidemiologicznych
• Wg. WHO rola epidemiologii to
o Pomiar stanu zdrowia społeczeństwa
o Badanie potrzeb zdrowotnych
o Konstrukcja działań prewencyjnych i profilaktycznych
Epidemie to
głównie choroby zakaźne, choroby serca, samobójstwa, nowotwory, choroby przewlekłe, urazy, uzależnienia i otyłość
Pandemie to
epidemia w różnych środowiskach, na dużym obszarze – różnych kontynentach w tym samym czasie
9 najważniejszych dokonań epidemiologii
- Ospa prawdziwa - najważniejsza
- Zatrucie metylortęcią
- Choroba reumatyczna i reumatyczna choroba serca
- Choroby wywołane niedoborem jodu
- Wysokie ciśnienie krwi
- Palenie tytoniu, azbest i rak płuc
- Złamania szyjki kości udowej
- HIV/AIDS
- SARS
Zakres epidemiologii
- Rozpoznanie przyczyn i uwarunkowań występowania chorób – przyczyny wielu chorób są związane z czynnikami genetycznymi lub są wynikiem interakcji pomiędzy czynnikami genetycznymi a środowiskowymi, duże znaczenie ma tu zachowanie, styl życia
- Rozpoznanie naturalnej historii choroby – badanie przebiegu i skutków choroby zarówno u poszczególnych osób jak i w grupach – rozwój epidemiologii klinicznej
- Opis stanu zdrowia populacji – stanowi podstawę wyznaczania priorytetów zdrowotnych przez instytucje zajmujące się problemami ochrony zdrowia celem właściwego użytkowania środków na identyfikację zagrożeń i realizację programów zapobiegania i opieki
- Ocena działań interwencyjnych – ocenia skuteczność programów profilaktycznych, programów promocji zdrowia, skuteczność i sprawność działania placówek służby zdrowia, działań sanitarnych, interwencji środowiskowych itd
5 pytań w badaniach epidemiologicznych
Epidemiologia opisowa – opisuje to co się dzieje
o What (co?) – diagnoza lub inne informacje kliniczne
• Pytanie what to alert dla epidemiologów – nowy problem
- Można szukać nowych przypadków
- Można rozwinąć nowy system nadzoru
- Można sformułować hipotezę i ją analizować
o Who (kto?) – osoba
• Informacje demograficzne – wiek, płeć, stan cywilny, nawyki
• Informacje socjoekonomiczne – wykształcenie, dochód, miejsce zamieszkania
• Informacje kulturowe – grupa etniczna, nawyki żywieniowe, preferencje religijne
o Where (gdzie?) – miejsce
• Gdzie rozpoczęła się choroba – dom, poza miejscem zamieszkania
• Gdzie doszło do ekspozycji na czynnik chorobotwórczy – restauracja, wycieczka statkiem
• Źródło zanieczyszczenia – farma, zakład produkcji żywności
o When (kiedy?) – czas
• wiąże się z 2 aspektami
- trendy - kiedy pojawiła się choroba
zmiany długofalowe – sekularne
- Wzory zachorowań, ukazują cykliczność zachorowań
Zmienność cykliczna – wahania sezonowe
epidemiologia analityczna – badanie i analizowanie tego co się dzieje
o Why/How (dlaczego?/jak?) – przyczyna, czynnik ryzyka, sposób transmisji
Epidemiologia zajmuje się zdrowiem populacji
celem
• celem określenia różnic pomiędzy tymi, którzy zachorowali, a tymi którzy pozostali zdrowi, a więc osób:
o Zdrowych,
o Chorych bez objawów klinicznych,
o Chorych z objawami klinicznymi -> medycyna
o Niepełnosprawnych
• Celem określenia wpływu ekspozycji na czynnik chorobotwórczy, a więc osób mniej lub bardziej podatnych na chorobę
Kategorie definicji zdrowia
o Biologiczne – akcentuje się somatyczny stan jednostki o parametrach określonych przez nauki medyczne
o Funkcjonalne – skupiają się na aspekcie zdrowia jako warunku efektywnego uczestnictwa w życiu społecznym
o Biologiczno-funkcjonalne opierają się na założeniu, że analiza zdrowia powinna uwzględniać wszystkie trzy sfery życia człowieka: biologiczną, psychiczną i społeczną
• WHO, 1947r:
o zdrowie to
stan pełnego, dobrego samopoczucia (dobrostanu) fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niedomagania („well-being
• Choroba to
odchylenie od stanu normalnego (norm fizjologicznych) w zakresie dających się zaobserwować funkcji organizmu lub wystąpienie objawów uważanych za patologiczne
Pozytywne mierniki zdrowia
otrzymywane w wyniku aktywnego podejścia epidemiologicznego, tj. dokładnie zaplanowanych i wykonanych badań licznych parametrów, dane obrazujące sprawność i prawidłowość funkcji różnych narządów oraz sprawność całego ustroju
• Rozwoju – mierniki opisujące budowę somatyczną lub czynność danych składników np. ciśnienie, morfologia, masa ciała, siatki percentylowe
• Sprawności – mierniki czynności ustrojowych, które powinny dostarczać bliższych informacji o stanie jego przystosowania do otaczającego środowiska: próba wysiłkowa, spirometria, badania pułapu tlenowego
Negatywne mierniki stanu zdrowia
– otrzymywane są w wyniku tzw. biernego podejścia epidemiologicznego, czyli obserwacji niekorzystnych zjawisk zdrowotnych (częstość występowania chorób, urazów, inwalidztwa, jakość chorób, dokumentacja zgonów), tj. wykorzystywania i przekształcania informacji zawartych w dokumentach statystyki demograficznej i statystyki medycznej. Dostarczają informacji o:
• Natężeniu chorób – zapadalność, chorobowość
• Natężeniu zgonów – śmiertelność, umieralność
Populacja narażona
część populacji generalnej, w której możliwe jest wystąpienie badanej choroby (+ charakterystyka demograficzna – wiek, rasa, płeć, miejsce zamieszkania; charakterystyka środowiskowa
Np.:
• Mieszkańcy Wrocławia
Populacja dynamiczna
członkowstwo jest przejściowe, np. populacja bezdomnych we Wrocławiu, członkowie towarzystwa X
Populacja statyczna
członkowstwo jest stosunkowo trwałe lub zdefiniowane przez pewne wydarzenia, np. pracownicy zakładu X, uczestnicy kolacji (ognisko Salmonella)
Zmienne dichotomiczne x/y
• x-jako przypadek, który trzeba rozpatrywać w dwóch zmiennych dichotomicznych;
• y-populacja w jakiej dany przypadek występuje.
• Np.
o Martwy/żywy
o Chory/zdrowy
o Zakażony/niezakażony
o Narażony/nienarażony
Stosunek (ang. ratio)
- liczba otrzymana przez porównanie dwóch zmiennych wobec siebie
- liczba otrzymana w następstwie podzielenia jednej liczby przez drugą
- liczby mogą być ze sobą związane lub całkowicie niezależne
- nie ma konkretnych wielkości lub jednostek, porównuje się dwie dane względem siebie
Udział (ang. propotion)
- odnosi część do całości
- stosunek, w którym licznik jest w mianowniku
- często wyrażany w %
Częstość (ang. rate)
• rodzaj stosunku, wielkość mówiąca o tym jak szybko się coś dzieje, ilość na jednostkę czasu
• trzeba określić czas, miejsce i liczbę ludności
• licznik nie wchodzi w skład mianownika
• nie wyrażany w %
• przykłady
o prędkość [km/h]
Chorobowość (ang. prewalence)
liczba chorych ogółem z określoną chorobą w grupie ludności narażonej na zachorowanie, stwierdzona w danym przedziale czasu. Koncentruje się na istniejącej chorobie w danym czasie, a nie na nowych przypadkach choroby.
Współczynnik chorobowości
(liczba zdarzeń (przypadków)w pewnym przedziale czasu)/(liczba osób narażonych na ryzyko zachorowania w tym samym okresie w określonej populacji)[x 〖10〗^n]
Rodzaj stosunku, nigdy nie może być większy niż 1 Zazwyczaj prezentowany w % (x 100) Mierzony w badaniach populacyjnych lub przekrojowych
Chorobowość punktowa
• Liczba chorych ogółem z określoną chorobą w grupie ludności narażonej na zachorowanie, stwierdzona w danym punkcie czasowym (choć punkt może być szeroki np. rok)
• Istniejąca choroba w danym punkcie czasowym
• Punktem czasowym może być
o Czas kalendarzowy
o Zdarzenia w trakcie życia, np. narodziny, śmierć, okres szkolny
Chorobowość okresowa
• Liczba chorych ogółem z określoną chorobą w grupie ludności narażonej na zachorowanie, wyliczona dla określonego przedziału czasu
Czynniki wpływające na poziom chorobowości
• Podwyższające o Dłuższy okres trwania choroby o Wydłużenie przypadków nieleczonych o Zwiększenie liczby nowych przypadków • Obniżające o Krótsze trwanie choroby o Wysoka liczba przypadków zakończona zgonem o Zmniejszenie liczby nowych przypadków
Zapadalność, zachorowalność (ang. incidence)
• Liczba nowych zachorowań na określoną chorobę w stosunku do liczby ludności na określonym terenie, stwierdzona w określonym przedziale czasu (miesiąc, rok) w określonej populacji narażonej
• Mierzona w badaniach ekologicznych lub kohortowych
• Wyrażana:
o Współczynnik zachorowalności
o Współczynnik zachorowalności skumulowanej – ryzyko zachorowania
współczynnik zachorowalności skumulowanej
Prosta miara występowania nowych przypadków choroby lub innego zdarzenia zdrowotnego
(liczba nowych zachorowań (przypadków lub chorób),@które wystąpiły w okresie badanym)/(populacja narażona na ryzyko zachorowania (bez choroby)@na początku okresu badawczego) 〖[x 10〗^n]
Może być interpretowane jako prawdopodobieństwo lub ryzyko Nigdy nie może być większy niż 1 Jego wartości mogą wzrastać w czasie
Współczynnik zachorowalności
(liczba osób,które zachorowały w określonym przedziale czasu)/(suma okresów,kiedy każda osoba z populacji jest narażona)
• Osoboczas narażenia – liczba osób wolnych od tej choroby x okres ekspozycji na który byli oni narażeni
• Trend sekularny to
tendencje zmian zachodzących między pokoleniami, obejmujące zmiany w rozwoju biologicznym zachodzące pod wpływem rozwoju cywilizacji
o Jest to zjawisko nieewolucyjne, pozbawione podłoża genetycznego, ma charakter przystosowawczy
śmiertelność
- jedyna miara ciężkości choroby
- Iloraz przypadków zgonów z powodu określonej choroby lub zdarzenia, w stosunku do wszystkich zdiagnozowanych przypadków w określonym czasie
- Wyrażana w % (tzw. wskaźnik śmiertelności)
Umieralność
• Liczba zgonów w stosunku do ogólnej liczby ludności na danym terenie, stwierdzona w określonym przedziale czasu
• badanie umieralności
o jedna z najstarszych metod oceny stanu zdrowia zbiorowości – miernik negatywny
o określa prawdopodobieństwo zgonu w pewnej populacji w pewnym okresie
o wyrażany za pomocą współczynnika podającego liczbę zgonów na umowną liczbę ludności dla określonego miejsca i czasu
Współczynnik zgonów = surowy współczynnik umieralności
(liczba zgonów w określonym czasie)/(średnia liczba ludności w tym okresie)[〖x 10〗^n]
Ogólny współczynnik umieralności niemowląt
(liczba zgonów dzieci do pierwszego roku życia w ciągu roku)/(liczba żywych urodzeń w tym samym roku)[〖x 10〗^n]
- miernik sytuacji zdrowotnej populacji
- opiera się na założeniu, iż jest on szczególnie czuły na zmiany warunków społeczno-ekonomicznych i oddziaływanie opieki zdrowotnej
Ocena ryzyka w badaniach epidemiologicznych
• koncepcja ryzyka oznacza szansę, że osoby z określoną cechą (wiek, płeć, rasa, palenie papierosów itd.) doświadczą zmiany stanu swojego zdrowia, gdy zaistnieją okoliczności wiążące się ze zjawiskiem przyczynowo-skutkowym z danym zjawiskiem
- ryzyko względne
- iloraz szans
- określają siłę związku pomiędzy narażeniem i skutkami zdrowotnymi
- wskazują na mniejsze lub większe prawdopodobieństwo rozwoju choroby w danej grupie w porównaniu z innymi grupami
Ryzyko względne (ang. risk ratio, relative risk)
- wskaźnik ryzyka wystąpienia choroby wśród narażonych w stosunku do ryzyka u nienarażonych
- wykorzystywany w badaniach kohortowych
RW = wsp. zap. skum {narażeni]/[nienarażeni]
Iloraz szans (OR, ang. odds ratio)
- Oszacowanie ryzyka względnego na podstawie ilorazu wskaźnika narażenia w grupie chorych i w grupie kontrolnej
- Stosowany w badaniach kliniczno-kontrolnych
• Miary siły związku, używane do określenia prawdopodobieństwa, że badany związek ma charakter przyczynowy
o =1 – brak związku przyczynowo-skutkowego
o >1 – wskazuje na pozytywny związek
o <1 – wskazuje na negatywny związek -> „efekt ochronny”
LE – oczekiwanej długości życia (life expectancy)
- Przeciętna liczba lat życia, mierzona na podstawie statystyk dotyczących umieralności w danym roku, dla danej populacji
- Wskaźnikiem stanu zdrowia populacji, ale nie można na jego podstawie wyciągać wniosków na temat jakości życia
HLY – lata przeżyte w zdrowiu (Healthy Life Years)
• Określa dwie cechy zdrowej populacji
o Długość życia
o Jakość życia w odniesieniu do zdrowia
• Jeżeli wysokość HLY rośnie szybciej niż wysokość oczekiwanej długości życia, wtedy ludzie nie tylko żyją dłużej, ale żyją dłużej w pełnym zdrowiu
HALE – oczekiwanej długości życia w zdrowiu (healthy life expectancy)
- Przeciętna liczba lat, jaką prawdopodobnie osoba z danej populacji przeżyje w zdrowiu
- Mówi o przeżywalności w różnych stanach zdrowia (zsumowanej), a więc nie tylko w pełnym zdrowiu – stąd duża zmienność w czasie oraz różnice pomiędzy krajami w zakresie danych dotyczących stanu zdrowia
HDI – wskaźnik rozwoju ludzkości
- Wskaźnik pomiaru osiągnięć poszczególnych krajów w zakresie rozwoju i dobrobytu ludności
- Zbudowany z 3 składników: długie i zdrowe życie, wykształcenie, dochód na osobę w rodzinie – każdy stanowi 1/3 wskaźnika
DALY – utraconej długości życia korygowanej niepełnosprawnością (disability adjusted life years)
• Określa liczbę lat przeżytych w niepełnej sprawności z powodu określonej choroby i/lub przedwczesnej śmierci z powodu tej określonej choroby
• Lata utracone z powodu inwalidztwa
• Wskaźnik pomiaru obciążeń chorobami w populacji
o Łączy długość życia, obniżenie jakości życia związanego z niepełnosprawnością i inwalidztwem
o Przydatny do identyfikacji głównych przyczyn obciążenia chorobami i alokacji środków na zwalczanie tych przyczyn
Choroba w ujęciu epidemiologicznym to
rezultat niekorzystnego układu zależności między środowiskiem a człowiekiem
Cele badań epidemiologicznych
• Umożliwiają identyfikację przyczyny i czynników warunkujących występowania choroby
• Określają rozpowszechnienie się choroby w społeczeństwie + charakterystyka kliniczna i demograficzna
o Wskazanie kto jest zagrożony
• Określają naturalną historię choroby i prognozy jej skutków
• Umożliwiają opracowywanie programów zapobiegawczych i interwencyjnych
• Epidemiolodzy koncentrują się na chorobach i zdarzeniach związanych ze zdrowiem występujących w zbiorowościach ludzkich
etapy badań epidemiologicznych
- hipoteza badawcza – rzeczowe przypuszczenie oparte na wstępnych danych o chorobie, które wskazuje na potencjalną zależność między wystąpieniem schorzenia a ekspozycją na domniemany czynnik
- pomiar czynników środowiskowych – drogi czynnika etiologicznego z jego rezerwuaru do organizmu człowieka, jego rozprzestrzenianie się, etap w którym będą dokonywane pomiary
- pomiar skutków zdrowotnych – w przypadku gdy czynnik etiologiczny lub toksyczny dostanie się do ustroju, obserwowanie reakcji
- określenie populacji badanej
o dobór próby losowej
o szacunek błędów próby (przypadkowych i systematycznych)
o wywiad w badaniach epidemiologicznych
