Fyrirbygging og meðferð sára í heimahjúkrun - 13.ágúst

Question 1

Hversu mörg % einstaklinga í hinum vestræna heimi er með sár sem ekki gróa?

Answer 1

1 - 1,5%

Question 2

Hversu mörg % af heildarútgjöldum til heilbrigðismála í Evrópu fer í sárameðferð ?

Answer 2

2 - 4%

Question 3

Hversu mörg % af sárameðferð fer fram utan sjúkrahúsa ?

Answer 3

70-90%

Question 4

Hversu mörg % af sárameðferð fer fram á heimili sjúklings ?

Answer 4

23-35%

Question 5

Hverjir eru það sem sinna sárameðferð að mestu leyti ?

Answer 5

Hjúkrunarfræðingar

Question 6

Rannsóknir sýna að hversu mörg % af tíma hjúkrunarfræðinga fer í sár ?

Answer 6

Um 50%

Question 7

Eru tengsl milli langvinna sára og kostnaðar ?

Answer 7

• Langvinn sár eru kostanaðarsöm fyrir samfélagið og einstaklinginn
• langvinn sár skerða lífsgæði einstaklinga, skerða ADL
• röng sárameðferð seinkar sárgræðslu og eykur þar með kostnað og dregur úr lífsgæðum

Question 8

Ef greining á orsök sára er ekki framkvæmd, þá er hætta á hverju ?

Answer 8

Að sárameðferð sé ekki við hæfi

Question 9

Hvað er öðruvísi við sárin í heimahjúkrun

Answer 9

• Ekki sama stjórn á aðstæðum. Hjfr þurfa að treysta á sjálfan sig
• Úrræði ekki eins haldbær eins og sárabúnaður, álit eða ráðgjöf og hjfr er einn á vettvangi

sárin í heimahjúkrun:
- fótasár
- þrýstingssár
- áverkar /slys
- skurðsár
- brunasár
- rakasár ofl

Question 10

Hver eru markmiðin og meðferðaráætlun sára í heimahjúkrun, hvað þurfum við að hafa í huga ?

Answer 10

1. Greining
   - Við þurfum að vita hvað við erum að fást við. Komumst ekki að niðurstöðum 1,2 og3 en við þurfum að vinna að því. þurfum að gera athuganir sjálf og fá eh sem hefur þekkingu og tækni. T.d fótasár þá vitum við ekkert endilega hvort það sé skert slagæðaflæði eða ekki, þetta þarf að skoða.
2. Meðferðarmarkmið
   - Markmiðið er ekki alltaf að sárin grói, heldur frekar að sárið versni ekki, eða að meðferðin íþyngi sjúkl sem minnst osfrv. En vonum auðvtiða aðþað grói. Dæmi um markmið: ,,hreint sár’’ eða ná tökum á śykingu eða minnka verki eða vessa.
3. Meðferðaráætlun
   - Allir þurfa að fylgja. Af hverju er það ? sjúklingar finna þannig öryggi í því að það sé samkomulag og samfella í meðferðinni.

Question 11

Afhverju þurfum við að gera heildrænt mat af sárum ?

Answer 11

• Tilraun til að auka líkur á að langvinn eða erfið sár geti gróið, hefst með því að greina orsök sárs og þætti sem geta hindrað sárígræðslu
• Meðferð sára miðar að því að fjarlægja eða meðhöndla þá þætti
  heildrænt sáramat felst í því að meta alla þætti í heilsufari og umhverfi einstaklings sem geta haft áhrif á sárgræðslu en ekki einblína bara á sárið sjálft

Question 12

Við mat á sárum, hvað þurfum við að þekkja?

Answer 12

• þekkja uppbyggingu og hlutverk húðarinnar
• þekkja sárgræðsluferlið
• þekkja þætti sem hafa áhrif á sárgræðsluferlið almennt
• þekkja þætti sem hafa áhrif á sárgræðsluferlið staðbundið

Question 13

Hvað er TIMES? fyrir hvað stendur það?

Answer 13

T- tissue
I - inflammation / infection
M - moisture
E - edge of wound
S - surrounding skin condition

Question 14

Wound bed preparation care cycle, hvernig er hann?

Answer 14

Alltaf að byrja á því að meta sjúklinginn, greina undirliggjandi orsök, meðhöndla sárið og ef það grær - fínt þá getum við útskrifað sjúkling úr sárameðfeðr en t.d ef það þarf að fylgja eftir með forvörnum þá gerum við það

Question 15

Afhverju er skráning svona mikilvæg ?

Answer 15

• Eykur líkur á samfellu í meðferð
• Auðveldar mat á árangri
• skráning þarf að vera nákvæm, markviss og eins hlutlæg og hægt er
• ljósmyndir góðar til að skrá ástand sára (þær geta sagt okkur oft meira)

Question 16

Hvenær á að vísa frá sér eða leita ráða ?

Answer 16

• EF greining er óljós
• Ef sárið svarar ekki meðferð
• Ef sár versnar
• Ef maður hefur ekki úrræðin (veit ekki hvað maður á að gera)

Question 17

Hvert á að vísa fólki ef maður hefur ekki tækin/ráðin til að framkvæma meðferðina ?

Answer 17

• Heilsugæslustöð / heimilislæknir (Eðlilegast að byrja á þessu úr heimahjúkrun)
• Slysa- og bráðadeild
• Sáramiðstöð
• Aðrir sérfræðingar þegar við á (t.d ef sjúkl hefur verið í meðfeðr áður)

Question 18

Er ástandi ðalvarlegt eða brátt? hvað er átt við með því

Answer 18

Hvað er brátt ?
- bráð sýking
- bráð blóðþurrð (er að koma drep t.d)
- ástand sem breytist snöggt (T.d sykursýkissár geta versnað hratt) þá er ástæða til að bregðast hratt við!

Hvað má bíða lengi ?
- hægfara versnun
- er orsök þekkt ?
- er gert ráð fyrir að sár versni
- liggja markmið og áætlun fyrir ?

Question 19

Hvenær voru húðrifusár fyrst skilgreind og af hverjum ?

Answer 19

1993 af Payne og Martin

Question 20

Hvað eru húðrifusár og afhverju orsakast þau ?

Answer 20

• þetta eru bráðasár
• orsakast af togi, núningi eða minniháttar áverkum af öðru tagi (T.d blunt trauma), fólk t.d rekur sig utan í eh en húð er svo ótrúlega viðkvæm að hún þolir það ekki
• áverkinn veldur því að húðin rifnar og ytri lög húðarinnar skilja sig frá undirlagi

Question 21

í hvernig sár skiptast húðrifusár?

Answer 21

• Hlutþykktar sár = húðþekjan (epidermis) losnar frá leðurhúð (dermis)
• Fullþykktarsár = bæði húðþekja og leðurhúð losnar frá undirlagi (þannig maður sér bara húðfituna undir)

Question 22

ERu húðrifur algeng sár ? (á sjúkrahúsum, öldrunarstofnunum og sár í öldrunarstofnunum í Ástralíu)

Answer 22

• 3,3 -22% á sjúkrahúsum
• 5,5 - 19,5 % á öldrunarstofnunum
• 41,5 % af öllum sárum á öldrunarstofnun í Ástralíu

Question 23

Hvernig eru húðrifusár flokkuð ?

Answer 23

Flokkað í 3 týpur

Týpa 1: þegar flipi sem losnar er alveg heill þannig það er hægt að leggja hann yfir og þekur allan sárbeðin

Týpa 2: þegar hluti hefur losnað eða rifnað af. Coverar kannski bara hluta af sárinu

Týpa 3: þegar allur flipinn hefur farið af

Question 24

Hverjir fá húðrifusár?

Answer 24

• einstaklingar með þunna og viðkvæma húð
• aldraðir einstaklingar
• ungabörn (algengast á höfði t.d hjá börnum)
• einstaklingar sem eru háðir öldruðum með ADL

Question 25

HVar er algengt að við sjáum húðrifusár á líkamanum ?

Answer 25

- áverkar eins og högg eða þegar fólk rekur sig í (blunt trauma) - föll og byltur - við ADL - við að klæðast - þegar verið er að snúa eða flytja fólk til - áhöld, hjálpartæki, rúmgrindur o.þ.h

Question 26

Hverjir eru áhættuþættir húðrifusára?

Answer 26

- Aldur (hár/lágur), sérstaklega hár aldur. Oft talað um að þeir eru með sterahúð og þá getur þetta gerst) - saga um húðrifur - þurr og þunn húð - húðblæðing (eins og blóðþynningarlyf) - steralyf - skert hreyfigeta og sjón - skert næring og vökvi - skert vitræn hæfni og skyntilfinning - hjarta- og æðasjúkdómar, nýrnabilun - skert sjálfsbjargargeta (háðir öðrum með hreinlæti, klæðnað og hreyfingar) - umbúðir fjarlægðar

Question 27

Hvernig er meðferð húðrifa? 4 skref

Answer 27

1. ef að við verðum vitni af blæðingunni þá blæðir oft mjög mikið þannig þurfum að byrja á því að stöðva blæðinguna með því að þrýsta á staðinn og og hækka undir áverkasvæði (það blæðir oft mjög mikið) 2. næst hreinsum við sárið með saltvatni eða volgu vatni til að þrífa blóð og kóagel og þerrum síðan varlega 3. það þriðja sem við gerum er að setja húðflipa aftur á sárið. notum hanska, bómullarpinna eða pincettu ef það er erfitt að eiga við húðflipann þá getum við lagt bómullargrisju í saltvatn og sett yfir flipann í 5mín. EF flipinn er límdur niður, passa þá að hafa bil á milli þannig að vessi komist út (ekki strekkja á húðinni). það þarf ekki að sauma eða hefta flipann á en stundum nauðsynlegt í fullþykktarsárum. stundum þarf að hugleiða vefjalím en það er yfirleitt ekki hentugt, reynum frekar að nota umbúðir sem halda. 4. næst þarf að setja umbúðir. umbúðir sem að límast ekki fast á húðina og er ekki erfitt að fjarlægja. best er að nota silikon snertilag eða svamp með silikoni. Sílikonið oðar vel við húðina og auðvelt að fjarlægja. Ef að við setjum bara venjuleg silikon snertulag þá þurfum við að festa það einhvernvegiin og þá er oft notað bara grisja. En ef við notum silikon svampa þá notum við ekki silikon snertilag undir. Festum annaðhvort með að vefja eins og með teygjubindi og setja góðan þrýsting til að flipinn festist við. EKKI nota eitthvað sem límist fast!!! Það er mjög mikilvægt að merkja umbúðir með ör eða skeifu til að upplýsa um legu flipans svo hægt sé að passa sig þegar maður tekur af. Best er að leyfa umbúðunum að vera á í viku því þá fær flipinn besta möguleikann á að festast við undirlagið en ef það vessar mikið þá er betra að vera með snertilag því þá getur maður skipt um umbúðir án þess að fjarlægja snertilagið. Þegar við skiptum þá þarf að fylgjast með merkjum um sýkingu.

Question 28

Hvernig er hægt að koma í veg fyrir húðrifur (forvarnir) ?

Answer 28

Meta áhættuþætti: - Ástand húðar - Hreyfigeta sjúklings - Almennt heilsufar Huga að: - Þörfum einstaklingsins - Fræðslu fyrir umönnunaraðila - Umhverfi sjúklings Umönnunaraðilar - Forðast langar neglur og skartgripi á fingrum og úlnliðum - Vanda vinnubrögð; lök, segl o.fl Viðhald húðar - Forðast heit böð og sterkar sápur - Bera rakakrem á húð (Byggja góðan húðraka getur verið mjög áhrifríkt) - Festa nálar og aðra aðskotahluti í húð vandlega (eins og t.d. æðaleggi þá Nota límleysi ef fjarlægja þarf límdar umbúðir af húð ) Byltuvarnir: - Fjarlægja gólfmottur, - Hagræða/fjarlægja óþarfa húsgög - Huga að góðri lýsingu Húðvernd: - Bera rakakrem á viðkvæma húð x2 á dag - Forðast sterkar sápur - Ekki hafa baðvatn og heitt - Nota mjúk handklæði - Ekki nota umbúðir með sterku lími - Langar ermar og skálmar eða hnésokkar Hreyfing og næring - Þjálfun og hreyfing - Stuðla að góðri næringu og vökva - Bólstra rúmgrindur, hjólastólahluta og annað Fræða starfsfólk!!!

Question 29

Hvað eru þrýstingssár?

Answer 29

Þrýstingssár er staðbundin vefjaskemmd í húð og/eða undirliggjandi vef, yfirleitt yfir beinberum stöðum. Þau eru afleiðing af viðvarandi þrýstingi eða samblandi af þrýstingi og togi í húð.

Question 30

Hver er helsti áhættuþáttur þrýstingssára?

Answer 30

Skert hreyfigeta

Question 31

Afhverju er gert staðlað áhættumat þrýstingssár oa hvaða kvarði er mest notaður á Íslandi ?

Answer 31

- Til þess að átta sig á hverjir eru líklegir til að mynda þrýstingssár - Á Íslandi er Braden kvarðinn mest notaður. Mikilvægt að skoða ekki bara heildarskor, ef sjúklingur skorar mjög lágt á 1 eða 2 þáttum en hátt á öðrum þá getur það haft meiri áhrif en að vera meðal í öllum þáttum. - Ef að aðrir áhættuþættir eru til staðar en tilgreinir eru í braden eins og hár hiti, lungabólga þá færist sjúklingur upp í næsta áhættuflokk

Question 32

Hvaða 6 þættir skoðar Braden kvarðinn ?

Answer 32

1. Skyntilfinning 2. Raki 3. Virkni 4. Hreyfigeta 5. Næring 6. Núningur og tog

Question 33

Þrjár spurningar til að meta áhættu um þrýstingsár?

Answer 33

- Er sjúklingur með þrýstingssár - Þarf sjúklingur aðstoð við að hreyfa sig í rúmi eða stól - Telur þú að sjúklingur sé á hættu á að fá þrýstingssár Ef einstaklingur fær já við einni spurningu þá er hann í áhættu

Question 34

Hvaða þættir eru í HAMUR þrýstingsárameðferð

Answer 34

- Hreyfa/snúa - Athuga húð - Matur/næring - Undirlag - Raki/útskilnaður