Gascon

Question 1

Gascon

Answer 1

→ entitat ling¨uistica originala dins l’ensem occitano-roman.

Question 2

Edat-Mejana :

Answer 2

es un dej a lengatge estranh respecte a la kon ei dels trobadors (tre una epoca anciana presenta una originalitat).

Question 3

Espandi geografic, lo triangle aquitan :

Answer 3

sud : Los Pireneus oest :L’Atlantic nord-est : bocadura de Garona, Garona (daissant Tolosa al lengadocian), Ari`eja (riu).

Question 4

Landas, Gers, Nauts-Pireneus, Gironda (levat una franja orientala), meitat sud de Lot-e-Garona, meitat oest de Nauta-Garona e Ari`eja,

Answer 4

meitat sud de Lot-e-Garona, meitat oest de Nauta-Garona e Arieja, Pireneus-Atlantics (levat Bascoat), pichota franja sud-oest de Tarn-e-Garona + Val d’Aran (Es.)

Question 5

Diferenciacion anciana que repausa

Answer 5

sus una especificitat etnica (Bec).

Question 6

s. I avans JC :

Answer 6

En Gaula pres´encia de populacions celtas o celtizadas mas long dels Pireneus es lo territ`ori dels Aquitans (desseparats per Garona).

Question 7

La provincia aquitania tertia fogu`et

Answer 7

nomeda pu ei Vasconia (al cors del s. VI) a causa de las incursions dels Vascons (pople ispanic).

Question 8

→ Aquitans, Vascons : p`obles que parlavan un proto-basco.

Answer 8

Aqueste substrat ling¨uistic a balhat al gascon un sistema fonetic original e un r eire-fons lexical particular.

Question 9

Vascon →

Answer 9

Bascoat, Basco mas tanben Gascon, Gasconha…

Question 10

Per respondre a la fonetica especifica del gascon, la grafia normalizada deu emplegar

Answer 10

qualques signes particulars :

Question 11

lo digraf -sh- per notar la consonanta p`ostalveolara [ʃ] aqu´ı onte los autres parlars emplegan s (ataca de mot o finala) o -ss- a l’intervocalica :

Answer 11

→ leishar [lej”Sa] (laissar, daissar), shens [Sens] (sens).

Question 12

Quand n e h se seguisson e forman pas una nasala palatala nh [ñ] cal metre un punt entre las doas letras.Cal tanben metre tanben un punt entre s e h quora lo grop forma pas una consonata [S] (sh), mas que la h representa una [h] aspirada :

Answer 12

→ en.hurnar [enhur”na] (enfornar), des.huelhar [desh4e”La] (desfolhar, desfulhar).

Question 13

Elements fonetics del gascon

Answer 13

Consonantisme

Question 14

La F eissida del latin a evolu¨ıda cap a [h]

Answer 14

dins totes los parlars gascons.

Question 15

L’origina d’aquel fenom`en es de cercar dins lo

Answer 15

basco del gascon.

Question 16

(L’espanhol coneis lo meteis fenomen,

Answer 16

mas la /h/ es venguda completament muda).

Question 17

Aquel trait es l’element d’identificacion lo pus clar del gascon :

Answer 17

→ hilhs (filhs) [“hils], har (far) [ha], hemna (femna) [“hen.nO], cauhar (calfar) [kaw”ha], huec (fu` oc) “[h4ek].

Question 18

Pausa pas un problema per l’intercomprenenson amb los autres dialectes.

Answer 18

Dins los varietats de gascon que realizan /f/ en [h], las formas que mantenon [f] `esser consideradas coma de formas manlevadas al franc´es o encara coma de formacions sabentas.

Question 19

Pasmens las atacas complexas, valent a dire [h] + [r] o [l], podon presentar una dificultat (mai que mai a l’oral) de compreneson.

Answer 19

Generalament, la [h] s’esvan´ıs del grop quora segu´ıs una consonanta. Lo grop hl- p ot estre modificat per l’apondon d’una vocala prostetica.

Question 20

→ hred (fred) [“ret], hromatge (fromatge) [ru”matje], hlorir (florir) [lu”ri],

Answer 20

→hlor (flor) [eh”lu]/[ez”lu], hlama (flama) [eh”lamO]/[ez”lamO], →hred (fred) [he”ret], hraga (fraga, majofa) [ha”ragO], hrair (fraire) [ha”raj].

Question 21

Casuda de la -n en posicion intervocalica.

Answer 21

Es un trait ancian qu’es atestat tre los s`egles XI e XII e que parteja amb lo portugu´es.

Question 22

D’unas formas son de mal identificar que lo rescontre de doas vocalas e pot menar a una elision vocala segondaria :

Answer 22

→ua (una) [yO], faria (farina) [fa”rjO], lua (luna) [lyO], emple ec (emplen et) [emple”Ek], →gesta (genesta) [“ZEstO], g er (geni er) [ZEr]

Question 23

La l eissida d’una L simpla latina se vocaliza en [w] (u) en finala de sillaba (c`oda) o en finala de mot

Answer 23

→hiu (fil, FILU) [hiw], mau (mal, MALU) [maw], auba (alba, auba, ALBA) [“awbO].

Question 24

La geminada LL del latin coneis una realizacion particulara e diferenta

Answer 24

segon sa posicion (finala o intervocalica) :

Question 25

En finala es venguda [tj] (t banhada), [tS] mas es neutralizada ara en[t] dins la m`ager part del domeni e se n`ota dins totes los cas -th :

Answer 25

→cast`eth (cast` el, CASTELLU) [kas"t`et], anh`eth (anh` el, AGNELLU) [a"ñEt], b`eth (b` el, BELLU) ["bEt]

Question 26

En posicion intervocalica -ll- men`et a [r] simpla :

Answer 26

→b`era (b`ela, BELLA) ["bErO], caster` as (castel` as) [kaste"las], garia (galina, GALLINA) [ga"rjO].

Question 27

L’africada [Ã] es generalament reduita a [Z] :

Answer 27

→ jo (ieu) [Zu], jamai [Za"maj].

Question 28

Lo grop -CT eissit del latin a pas conegut de palatalizacion coma dins lo lengadocian mi`egjornal e lo n`ord-occitan :

Answer 28

→ n`eit (nu`ech, nu`eit) ["nEjt], h`eit (fach, fait) ["hEjt], l`eit/l` et (lach, lait) ["lE(j)t].

Question 29

La /b/ e /d/ que se tr`oban apr`es una nasala /m/ o /n/ s’escafan completament.

Answer 29

Aqu`o v`ol dire que -mb passa ` a [m] e -nd passa a [n].

Question 30

La grafia pren en compte aquela particularitat (que parteja amb l’espanh`ol e lo catalan).

Answer 30

→ lanas (landas) [’lanOs], paloma (palomba) [pa’lumO], cama (camba) ["kambO], ent´ener (entendre) [en"tene].

Question 31

Lo gascon, coma lo lengadocian, se caracteriza pel betacisme, es a dire la confusion de v e b en [b].

Answer 31

→ vin [bi], vaca ["bakO].

Question 32

Lo gascon s`erva los grops romans QU e GU, es a dire que lo digrafs qu e gu se pron´oncian respectivament [kw] e [gw].

Answer 32

→ quand [kwan], lenga ["lengwO].

Question 33

Lo grop [js] (es a dire -iss- a l’intervocalica o -is en finala) es palatalizat en [jS] (la grafia z`o n`ota amb l’emplec del digraf sh).

Answer 33

→ peish (peis) [pejS], caisha (caissa) ["cajSO], leishar (laissar) [lej"Sa].

Question 34

Lo gascon a servat melhor lo consonantisme de las c`odas finalas (ead las consonantas finalas) que los autres dial`ectes.

Answer 34

Dins las autras varietats son si´a neutralizadas (lengadocian), si´a escafadas (n`ord-occitan, proven¸cal) :

Question 35

Lo grop lh se pron´oncia coma una palatala [j] e non pas coma una laterala [l]

Answer 35

→ solelh [su"rej] (gascon) / [su"lel] (leng.), travalh [tra"baj] (gascon) / [tra"bal] (leng.)

Question 36

La nasala m s`erva l’articulacion labiala e se pron´oncia [m] e non pas [n]

Answer 36

→ cantam [kan"tam] (gascon) / [kan"tan] (leng.)

Question 37

La palatalitat del grop nh [ñ] es servada en finala (lo lengadocian s` erva pas que la nasalitat [n]). Dins d’unas formas lo gascon p`ot mai faire dispar´eisser lo trait nasal e servar pas que lo trait palatal [j]

Answer 37

→ punh ["puñ] (gascon) / ["pun] (leng.), lonh [luj] (gascon) / lu`enh [l4En] (leng.).

Question 38

Las r e n finalas dem`oran subjasentas (se pron´oncian pas) en posicion finala. La particularitat del gascon es que pron´oncia pas nimai la r finala dels mots monosillabics o de las formas ont [r] finala es generalament presenta.

Answer 38

→ la mar [la"ma] (gascon) / [la"mar] (leng.), amor [a"mu] (gascon) / ["amur] (leng.), camin ["kami].

Question 39

Dins mai d’una forma la -D- intervocalica se manten en gascon; es generalament passada a [z] en occitan mejan; es passada a [j] o s’es completament escafada en n`ord-occitan.

Answer 39

→ sudar [sy"da] (gascon), susar [sy"za] (leng.), suar [sy"a] (n`ord-oc). → cr´eder ["krede] (gascon), cr´eser ["krese] (leng.), creire ["kreire] (n`ord-oc). → hidar [hi"da] (gascon), fisar [fi"za] (leng.), fiar ["fja] (n`ord-oc).

Question 40

Elements fonetics del gascon

Answer 40

- Vocalisme

Question 41

Las vocalas inicialas latinas O e HO se son diftongats cap a [aw] en gascon, quand son venguts [u] dins los autres dial`ectes.

Answer 41

→ aunor (onor) [aw"nu], audor (odor) [aw"du], aufensat (ofensat) [awfen"sat].

Question 42

Dins mai d’una forma gascona la /a/ que preced´ıs lo grop -it ([jt]) eissit del grop latin -CT s’es barrada cap a [E] (o [e]).

Answer 42

Aquel fenom`en p`ot pertocar qualques formas en /a + iS/.

Question 43

Dins los dos cases, la grafia n`ota l’evolucion (cal notar qu’aquela barradura se p`ot trapar tanben dins los autres dialectes, mai que mai a la primi`era persona d’aver e dins la formas del futur : ai ([Ej]), farai ([fa"rEj])).

Answer 43

→ h`eit (fait, fach) [hEjt], leituga (lachuga, laituga) [lej"tygO], leishar (laissat, daissar) [lEj"Sa].

Question 44

Dins una part del domeni, la -a p`ostonica se pron´oncia [@] (es lo e franc´es non-accentuat coma dins petite [p@tit]).

Answer 44

→ r`osa ["rOz@]/["rOzO], vida ["bid@]/["bidO].

Question 45

La r- iniciala del gascon, prononciat amb la punta de la lenga e f` ortament vibrat [rr] men`et a l’apondon sistematic d’una vocala prostetica a- : los mots amb una r- iniciala son generalament arr- en gascon.

Answer 45

→ arrat (rat) [a"rrat], arriu (riu) [a"rriw], arrasim (rasim) [arra"sim].

Question 46

Dins mai d’una forma, lo lexic gascon coneis la metat`esi de r (es a dire la permutacion del fon`ema /r/ amb un autre fon`ema del mot).

Answer 46

→ craba (cabra) ["kabrO], dromir (dormir) [dur"mi], rebrembe (remembre) [re"bre(m)be].

Question 47

Lo sufixe latin -ARIU men`et a -` er, -`era en gascon (coma en catalan), mentre que men`et a -i` er, -i`era dins las autras varietats occitanas.

Answer 47

→ PRIMARIUS prum`er, prum`era (primi`er, primi`era) [pry"mE]/[pry"mErO], FEBRRIARIUS heur`er, herev` er (febri` er) [hew"rE]/[here"bE].

Question 48

Elements sintaxics del gascon

Answer 48

Enonciatiu

Question 49

Lo gascon afort´ıs l’enonciacion verbala per l’emplec d’una particula.

Answer 49

Aquelas particulas dita enonciativa se tr`oban dins las proposicions independentas o principalas e devon `estre consideradas coma una part del sintagma verbal.

Question 50

Los enonciatius p`odon `estre considerats coma gramaticalizats :

Answer 50

son (ara) emplegats sistematicament coma signe de l’enonciacion.

Question 51

La particula que sembla `estre u`ei dominanta. Se p`ot dire qu’es una particula declarativa.

Answer 51

→ Que va h`era plan. (Va f`ort plan.) → Que’m entenes. (M’ausisses.)

Question 52

Las particulas be (o b’) e ja semblan reservadas a l’expression de l’exlamacion, de l’afectivitat o de l’insist´encia.

Answer 52

→ Ja i aniram. (I anirem, aqu`o es segur.) → Be’m entenes. (M’ausisses, pas verai?)

Question 53

La particula e sembla reservada a l’expression de l’interrogacion.

Answer 53

→ E ac v`os? (`O v`ols?) → E’m entenes? (M’ausisses?)

Question 54

Elements sintaxics del gascon

Answer 54

Enclisi

Question 55

Lo gascon presenta una tend´encia plan marcada a l’enclisi (valent a dire a la formacion d’un mot qu’es foneticament ligat al precedent)

Answer 55

dins l’utilizacion dels pronoms personals.

Question 56

Aqu`o v`ol dire que los pronoms gascons que son generalament assillabics

Answer 56

(qu’an pas vocala) se devon pegar sus la sillaba que preced´ıs per se realizar :

Question 57

De’t díser

Answer 57

(de te dire)

Question 58

Que’t cau levar

Answer 58

(te cal levar)

Question 59

Lo temps de’m v´eser (lo temps de me v´eser)

Answer 59

(lo temps de me v´eser)

Question 60

Que’ns ap`era

Answer 60

(nos ap`ela)

Question 61

Cara’t

Answer 61

(cala-te)

Question 62

’m

Answer 62

(me)

Question 63

’t

Answer 63

(te)

Question 64

’u

Answer 64

(lo)

Question 65

’c (ac)

Answer 65

pronom neutre

Question 66

’s

Answer 66

(se)

Question 67

’vs

Answer 67

(vos)

Question 68

’ns

Answer 68

(nos)

Question 69

’us

Answer 69

(los/las)

Question 70

Elements morfologics del gascon

Answer 70

Conjugason

Question 71

Remarcas : donam ¸cai-sos las formas majorit`arias de la conjugason gascona,

Answer 71

mas existisson f`or¸ca variantas dins las div`ersas varietats de gascon.

Question 72

Infinitiu : lo gascon coneis pas d’infinitius en -re, que son totes en -er.

Answer 72

→ dis´ er ["dize], cr´eder ["krede], b´ever ["bebe],escr´ıver [es"kribe].

Question 73

Indicatiu present similar al lengadocian a despart de la generalizacion de -en a la tresena persona del plural del segond e del tresen grop.

Answer 73

causeishen (causisson) [kaw"zeiSen], v`olen (v`olon) ["bOlen

Question 74

Indicatiu futur : construccion semblabla al lengadocian. Pasmens, l’evolucion vocalica [aj] → [Ej] se n`ota a la primi`era persona del singular.

Answer 74

→ cantar` ei (cantarai) [kanta"rEj], partir` ei (partirai) [parti"rEj].

Question 75

Indicatiu preterit : una granda part centrala del gascon

Answer 75

usa pas l’infix -er- al preterit.

Question 76

A la tresena persona del singular, se trapa

Answer 76

[t] al n`ord, -c [k] a l’`est e -ø al sud.

Question 77

Lo preterit es bastit sus una altern`ancia vocalica

Answer 77

(`e-i-o) segon lo grop.

Question 78

je chantai

Answer 78

cant-`ei

Question 79

tu chantas

Answer 79

cant-`es

Question 80

Il chanta

Answer 80

cant-`e(c,t)

Question 81

cant-`em

Answer 81

nous chantâmes

Question 82

cant-`etz

Answer 82

vous chantâtes

Question 83

cant-`en

Answer 83

ils chantèrent

Question 84

caus-i-i

Answer 84

je choisis

Question 85

caus-´ ı-s

Answer 85

tu choisis

Question 86

caus-´i (c,t)

Answer 86

il choisit

Question 87

causim

Answer 87

nous choisîmes

Question 88

causitz

Answer 88

vous choisîtes

Question 89

causín

Answer 89

ils choisirent

Question 90

vend-oi

Answer 90

je vendis

Question 91

vend-´os

Answer 91

tu vendis

Question 92

vend-´o(c,t)

Answer 92

il vendit

Question 93

vend-om

Answer 93

nous vendîmes

Question 94

vend-otz

Answer 94

vous vendîtes

Question 95

vend-´on

Answer 95

ils vendirent

Question 96

Lo gascon coneis l’emplec d’una forma perifrasica de preterit formada del v`erb

Answer 96

anar conjugat + infinitiu (qu’es d’usatge corrent en catalan) : → que va cantar (cant`et), ja anatz partir (partigu`eron)

Question 97

Indicatiu imperfait :

Answer 97

los v`erbs del tresen grope coneisson 2 formas, una longa e una corta. Cal notar qu’a despart de la forma corta del tresen grop, totes los morf`emas gasconas de l’imperfait son los de l’indicatiu present del primi`er grop.

Question 98

Condicional I :

Answer 98

Formacion diferenta del lengadocian. Atencion de pas confondre lo condicional I amb lo futur que fa coma lo lengadocian levat per las personas 1 e 2 del plural (cantaram, cantaratz).

Question 99

Elements morfologics del gascon -

Answer 99

Articles

Question 100

En gascon pirenenc,

Answer 100

se trapa de formas particularas de l’article definit :

Question 101

Articles singulars : eth e era

Answer 101

→ eth gascon (lo gascon), era lengua occitana (la lenga occitana).

Question 102

Articles plurals : eths (prononciacion [edz] davant vocalas, [es] davant [p k t] e [ez] davant las autras consonantas) e eras (generalament prononciat [er@s] o [es]).

Answer 102

→ eths gascons (los gascons) [ezgas"kon(s)], eras hlors (las flors) [er@sez"lus] .