hlutapróf 2

Question 1

Hver er skilgreiningin á steind?

Answer 1

Steind er kristallað fast frumefni eða efnasamband með afmarkað efnaformúlu og ákveðna kristalbyggingu. Finnst og myndast sjálfstætt í náttúrunni.

Question 2

Hvað eru silíköt?

Answer 2

Silíköt er algengast flokkur steinda og er byggður upp af anjóninni SIO44- sem myndar píramídalaga fjórflötunga.

Question 3

Hvað eru frumsteindir?

Answer 3

Þær steindir sem mynda storkuberg.

Question 4

Hvað eru holu- og sprungufyllingar?

Answer 4

Steindir sem mynda nýjar steindir í holum og sprungum.

Question 5

Hvað eru úfellingar á jarðhitasvæðum?

Answer 5

Steindir sem falla út eða myndast á jarðhitasvæðum.

Question 6

Hvað er kristalgerð steinda?

Answer 6

Það eru til 7 mismunandi kristalgerðir.
Jónirnar raða sér upp á mismunandi vegu, steindir með sömu efnasamsetningu geta verið ólíkir í útliti.

Question 7

Hvernig eru litir steinda?

Answer 7

Plagíóklas - hvítt
Ortóklas - bleikt
Ólivín - gulgrænt (bara í basísku)
Pýroxín - svart
Glimmer - svarbrúnt
Kvars - glært/grátt (bara í súru)
Magnetít - örsmáir svartir kristallar

Question 8

Hvað er striklitur?

Answer 8

Liturinn á fíngerðu dufti sem verður til ef steindin er möluð eða skröpuð með hörðu áhaldi.

Question 9

Hvað er gljái?

Answer 9

Kristalar endurkasta ljósi á mismunandi vegu.
Talað er um málmgljáa, glergljáa, skelplötugljáa, fitugljái og sumar steindir hafa engan gljáa.

Question 10

Hvað er kleyfni?

Answer 10

Kristalar geta klofnað eftir beinum flötum. Fletirnir koma fram sem beinar sprungur í steindinni eða sléttir brotafletir.

Question 11

Hvað er eðlisþyngd?

Answer 11

Eðlisþyngd steinda er mismundani eftir því hveru mikið þær innihalda af þungum frumefnum og málmum.

Question 12

Hvað er storkuberg?

Answer 12

Storkuberg verður til við storknun á bergkviku.
Storkuberg er að stórum hluta úr silíkötum en einnig málmoxíðum.

Question 13

Segðu frá flokkun storkubergs og frumsteindum:

Answer 13

Question 14

Segðu frá dulkornóttu bergi:

Answer 14

Dulkornótt eru smásæ (<0,05 mm í þvermál) og jafnan blöðrótt.
Dulkornótt gosberg með stærri kristölum innan um kallast dílótt gosberg.

Question 15

Segðu frá smákornóttu bergi:

Answer 15

Smákornótt er það kallað þegar korn bergs eru 0,05-1 mm í þvermál.
Smákornótt storkuberg kallast gangberg.

Question 16

Segðu frá stórkornóttu bergi:

Answer 16

Stórkornótt berg er með korn sem flest ná því að vera stærri en 1 mm í þvermál.

Question 17

Segðu frá gosbergi:

Answer 17

Gosberg verður til í eldgosum eftir storknun kviku á yfirborði jarðar.

Question 18

Segðu frá gangbergi:

Answer 18

Berggangur myndast þegar kvika þrengir sér inn í sprungu og storknar þar.

Question 19

Segðu frá djúpbergi:

Answer 19

Djúpberg myndast þegar bráðin bergkvika storknar djúpt í jörðu.

Question 20

Hvað er glerkennt berg?

Answer 20

Glerkennt berg verður til þegar að kvikan storknar mjög hratt og silíkötin ná ekki að raða sér í kristalla og því verða engin korn sjáanleg.

Question 21

Hvað eru holufyllingar?

Answer 21

Efni sem leysast upp við ummyndun berst með grunnvatni í kaldari svæði í berggrunninum. Þar fellur efni út og nýjar steindir myndast í holum og sprungum. Kritallar byrja að vaxa innan á veggjum holunnar.

Question 22

Hvað eru Zeólítar?

Answer 22

Hafa Na, K og Ca
Eru yfirleitt hvítir eða glærir en stundum litaðir vegna aðkomuefna.
Hafa oftast gler eða skelplötugljáa.
Þeir flokkast eftir þráð eða nálalaga, kubbs eða teningslaga og plötu og blaðlaga kristalgerðum.

Question 23

Hvað eru kvarssteindir?

Answer 23

Kvarssteindir eru frumsteinar eða holufyllingar úr hreinu kísiltvíoxíði.
Kvarssteindir eru algengustu steindirnar hérlendis
Kvarssteindir eru oftast sexstrendingar og ljósir á litinn.

Question 24

Hvað eru kabónöt?

Answer 24

Flokkur steinda sem innihalda karbónat CO32-
Kalsít, silfurberg, sykurberg og aragónít

Question 25

Hvað er ummyndun?

Answer 25

Þegar að heitt vatn lekur um berg og leysir efni í því og nýjar steindir myndast. (oftast leirsteindir)

Question 26

Hvað eru málmsteindir?

Answer 26

Málmríkar steindir sem geta verið frumsteindir, holufyllingar, ummyndun eða útfelling á jarðhitas. Magnetít, brúnjárnsteinn, hematít, pýrít, koparkís og blýglans

Question 27

Hvað eru útfellingar á jarðhitasvæðum?

Answer 27

Steindir sem falla út eða myndast á jarðhitasvæðum. Hverahrúður [kísil = ópall, Kalk = kalsít] Steinsalt, Hverasalt, brennisteinn og gifs

Question 28

Hvað eru úfellingar á hverasvæðum?

Answer 28

Hematít og pýrít

Question 29

Hvað eru háhitasteindir?

Answer 29

Epidót, klórít og granat

Question 30

Hvað eru leirsteindir?

Answer 30

Myndast við ummyndun annarra steinda á jarðhitasvæðum eða vegna þess að heitt vatn seytlar um berg á nokkur dýpi. Klórít, Kaólínít, Smektít og Seladónít

Question 31

Hvað er kvika?

Answer 31

Bráðið berg neðanjarðar. Myndast í deighvelinu þar sem er mikill þrýstingu og hiti frá klofnum geislavirkum efnum. Kvikan getur verið breytileg að gerð og efnainnihaldi

Question 32

Hvað er innskot?

Answer 32

Myndast þegar að kvikan treður sér á milli jarðlaga og storknar þar

Question 33

Hvað er frumstæð kvika?

Answer 33

Myndast í möttlinum og berst viðstöðulítið upp á yfirborðinu. Hún er heit, basísk og þunnfljótandi

Question 34

Hvað er þróuð kvika?

Answer 34

Kvika sem hefur legið í kvikuhólfi undir megineldstöð í lengri eða skemmri. tíma. Þegar að hún kólnar byrjar að kristallast og bræðir grannbergið. Efnasamsetningin breytist og hiti hennar lækkar. Kvikan verður seigfljótandi og kísilrík (súr)

Question 35

Hvað er hlutbráðnun?

Answer 35

Hlutbráðnun verður þegar að aðeins hluti móðurbergsins bráðnar.

Question 36

Hvað eru reikul efni?

Answer 36

Eru efni sem eru uppleyst í kvikunni neðanjarðar en losna úr henni og mynda lofttegundir þegar að þrýstingur léttir. Ef kvikan rís hægt losna þau auðveldlega og hraun flæðir Ef kvikan rís hratt losna þau með sprenginum og látum

Question 37

Hvað eru gosgufur?

Answer 37

Rokgjörnu efnin losna úr kvikunni við yfirborðið og margfalda rúmmál sitt. Gosmökkur myndast og myndar ný efnasambönd (gosgufur)

Question 38

Hverjar eru algengustu gosgufurnar?

Answer 38

Vatnsgufa Koltvíoxíð - CO2 Brennisteinstvíoxíð - SO2 Vetni - H2 Saltsýra - HCl Kalmónoxíð - CO Flúorsýra - HF

Question 39

Hvað er gjóska?

Answer 39

Gjóska er samheiti yfir gosefni sem þeytast upp í loftið í eldgosum

Question 40

Hvað er aska?

Answer 40

Fínasta efnið Kvikan tætist í sundur þegar að vatn kemst í hana. Ókristölluð glerkorn myndast vegna mjög hraðarar kólnunar á kvikunni

Question 41

Hvað er Móberg?

Answer 41

Basísk aska sem ummyndast yfir í móberg

Question 42

Hvað er vikur?

Answer 42

Vikur myndast þegar að kvikufroða þeytist í loftið og storknar Vikur er grófastur næst eldstöðvum en þynnist og verður fínkornóttara fjær eldstöðinn.

Question 43

Hvað er gjall?

Answer 43

Er grófasta frauðið úr kvikunni sem þeytist mjög stutt og oftast bara upp á gígbarmana. Myndasr þegar að kvika storknar í loftinu, er oftast svart og glansandi.

Question 44

Hvað er rauðamöl?

Answer 44

Gjall sem fær rauðan lit vegna oxun járnsins í gjallinu.

Question 45

Hvað eru kleprar?

Answer 45

Myndast þegar að heit þunnfljótandi kvika slettist upp úr gígnum, efnið er hálfstorknað þegar að það lendir og flest út. Þunn lög renna undan halla og byggja upp gíganna.

Question 46

Hvað eru hraunkúlur?

Answer 46

Myndast þegar að kvika tætist í sundur í sprengingu og kólnar í loftinu á leiðinni niður og myndar kúlur.

Question 47

Hvað eru hnyðlingar?

Answer 47

Hnyðlingar eru molar inni í hraunkúlum sem eru úr bergrásinni.

Question 48

Hvað er hraun?

Answer 48

Föst gosefni Algengt er að skipta hraun í apalhruan og helluhraun. Útlit og yfirborð hrauna ræðst af rennsliháttum og renslinu á seigju kvikunnar. Seigjan ræðst svo af hitastigi, kísilinnihaldi og vatnsinnihaldi kvikunnar.

Question 49

Segðu frá apalhrauni:

Answer 49

Hefur seigfljótandi, kalda kivku (900-1100°C) sem er oftast ísúr en getur verið basísk. Hefur úfið yfirborð sem er þakið lausu gjalli og hraunmulningi. Jaðarinn mjakast hægt fram og gjall hrynur úr hraunbrúninni. Hraunið skríður yfir gjallið og hylur það. Það rennur í hrauntröðum og er sumt berg straumflögótt.

Question 50

Segðu frá blakkahrauni:

Answer 50

Renna eins og apalhraun en mulningurinn á yfirborðinu er miklu meiri og grófari. Hefur ísúra eða súra kviku og er þykkari en apalhraun. Oft eldkeilur og er sjaldgjæft á íslandi.

Question 51

Segðu frá helluhrauni:

Answer 51

Hefur þunnfljótandi, heita (1100-1200°C) basíska kviku. Yfirboriði er fremur heilleg storkin hella en þunn lög. Oftast í lokuðum fravegum sem tæmast í lok goss og hellar myndast, mynda hraunreipi og hefur áberandi blöðrur. Eru beltuð hraun og oftast er lítil framleiðni í gosinu.

Question 52

Segðu frá klumpahrauni:

Answer 52

Millistig á millu hellu- og apalhraun. Myndast þegar að yfirborð helluhraun brotnar upp við skyndilega aukinn straumþunga hraunsins. Yfirborðið er þakið blokkum og flekum úr brotinni helluhraunsskorpu, er þykkara en helluhraun.

Question 53

Segðu frá súru hrauni:

Answer 53

Mjög súr og köld kvika (800°C), svo seig að hún rennur ekkert frá gosopinu, það er mjög þykkt hraun Dæmi: Laugahraun við Landmannalaugar

Question 54

Hvernig myndast blöðrur?

Answer 54

Gosgufur mynda loftbólur sem kallast blöðrur í storknuðu hrauni.

Question 55

Hvað er hrauntröð?

Answer 55

Opinn farvegur hraunkviku frá gígnum. Mun algengara í apalhraunum

Question 56

Hvað eru hellar?

Answer 56

Gos í fullum gangi þar sem að hraun rennur eftir rásum í dyngjunni og vellir út um op í hlíðunum. Þegar að gosi lýkur rennur hraunið úr rásunum og hraunhellar myndast. Kvika sígur til baka niður í gosrásina.

Question 57

Hvað eru beltuð hraun?

Answer 57

Beltuð hraun eru byggð upp af þunnum lögum og hraunsepum. Hraunið hefur verið þunnfljótandi og byggst upp þar sem landið var lægst hverju sinni. Eldgosið hefur sent hrauntauma þangað og hlaðið þeim ofan á fyrri hrauntauma.

Question 58

Hvað eru hraunreipi?

Answer 58

Hraunreipi eru gárur eða fellingar ofan á helluhraunum, oftast sveigðar. Þau myndast þegar þunn skán storknar ofan á hrauninu við kælingu frá andrúmsloftinu. Þessi skán leggst í fellingar þegar bráðin undir rennur fram.

Question 59

Segðu frá bólstrabergi:

Answer 59

Myndast þegar að þunnfljótandi hraun rennur í sjó eða undir jökli. Þunn skán úr hraðkældu gleri myndast en lætur fljótt undan og hraun lekur út um gatið

Question 60

Segðu frá stuðlabergi:

Answer 60

Þegar að kvika dregst saman vegna kólnunar myndast stuðlar sem eru oftast sexhyrnidr og standa hornréttir á kólnunarflötunum. Sprungurnar dýpka eftir því sem kólnuninn gengur lengra niður.

Question 61

Segðu frá kubbabergi:

Answer 61

Myndast þegar vatn veldur óreglulegri kælingu á hrauni, litlir og óreglulegir stuðlar

Question 62

Hvað eru bergstandar?

Answer 62

Eru gígfyllingar sem standa eftir þegar lausu gosefnin hafa rofist í burtu Dæmi: Þumall í skaftafellsfjöllum

Question 63

Hvað er berggangar?

Answer 63

Er storkin kvika í aðfærsluæð eldfjalls (þverstuðlaður) Dæmi: Berggangur í pennugili

Question 64

Hvað eru laggangar?

Answer 64

flöt og lárétt innskot

Question 65

Hvað er berghleifur?

Answer 65

Stærtu innskotin. Myndast þegar að kvika hefur brætt út frá sér. Hafa margir verið kvikuhólf megineldstöðva (úr djúpbergi)

Question 66

Hvað er bergeitill

Answer 66

Stór, sveppalaga innskot sem myndast þegar að kvika hefur troðið sem á milli jarðlagastaflanum (úr gangbergi)

Question 67

Í hvað flokkast storkuberg?

Answer 67

myndunarstöðu og efnasamsetningu

Question 68

Hvernig eru kornastærðir?

Answer 68

Kornastærð er dulkornótt ef kornin eru minni en 0,05mm og sjást ekki með berum augum (storkna hratt) Kornstærð er sórkornótt ef kornin eru stærri en 1 mm og hægt er að greina þau í sundur með berum augum (hæg storknun)

Question 69

Segðu frá flikrubergi:

Answer 69

Flikruberg myndast í sprengigosum þegar eldský æða niður hlíðar eldfjalla og skilja eftir sig sambrætt, súrt gjóskuberg.

Question 70

Segðu frá brotabergi:

Answer 70

Bólstrabrotaberg er sundurtætt hraun með stöku bólstra hér og þar. Það vitnar um að hraunið hafi lent í vatni og sprungið upp en stöku bólstur þó náð að myndast.

Question 71

Hvað eru eldstöðvakerfi?

Answer 71

Eldstöðvakerfi eru samofin gosreinn og megineldstöð sem gjósa efnafræðilega skyldri kviku. 33 slík kerfi verið virk á nútíma.

Question 72

Hvað er sprungurein?

Answer 72

Hópur af litlum sprungum sem koma allar út frá sömu móðukvikunni og liggja í tvær áttir.

Question 73

Hvað er gosrein?

Answer 73

Eru eldvirkar sprunguþyrpingar innan gosbeltanna

Question 74

Hvað er megineldstöð?

Answer 74

Megineldstöð er eldstöð eða eldfjall sem gýs oft og er með kvikuhólfi undir

Question 75

Segðu frá hengil:

Answer 75

Megineldstöð í hengli með kvikuhólfi Siðasta gos fyrir um 2000 árum Önnur gosrein eða megineldstöð sunnan við hrómundartind.

Question 76

Segðu frá bárðabungu:

Answer 76

Næst virkasta eldstöðvakerfi landsins. Lengsta eldstöðvakerfið 190km.

Question 77

Segðu frá Grímsvötnum:

Answer 77

Virkasta megineldstöð landins. Öflugaasta háhitasvæði landsins undir jöklinum, oft mikil jökulhlaup.

Question 78

Segðu frá öskju:

Answer 78

Amk 3 öskjur Öskuvatn myndaðist 1875, 220m djúpt Í ágúst 2021 hófst landris eftir stöðugt landsig frá 1983

Question 79

Segðu frá kröflu:

Answer 79

Hraunfyllt askja, hrinur umbrota og gliðnunar 1975-1984

Question 80

Segðu frá heklu:

Answer 80

Eldhryggur, þriðja virkasta eldfjall landsins. Hefur kvikuhólf á miklu dýpi, gaus síðast 2000

Question 81

Segðu frá Torfajökli:

Answer 81

Stærsta þekkta askja landsins og hefur mesta ríólítsvæði landsins.

Question 82

Segðu frá Tindfjöllum:

Answer 82

Stór askja, hefur ekki gosið síðustu 8000 ár

Question 83

Segðu frá Eyjafjallajökli:

Answer 83

Er Eldkeila

Question 84

Segðu frá Kötlu:

Answer 84

Stór jökulfyllt askja, um 21 gos frá landnámi Gaus síðast 1918 Mikil eðjuhlaup fylgja

Question 85

Segðu frá vestmannaeyjum/heimaey

Answer 85

Virknimiðja í heimaey, Eldfell 1973 Surtsey myndasið 1963-1967 og var fyrst tætigos en síðan flæðigos

Question 86

Segðu frá Öræfajökli:

Answer 86

Eldkeila með öskju á toppnum. Er hæsta fjall landsins Stórt gjóskugos 1362 og annað minna 1727 Aukin virkni frá hraustinu 2017

Question 87

Segðu frá Snæfellsjökli:

Answer 87

Er eldkeila með lítilli öskju á kollinum, hulin jökli. 3 stórgos þekkt á nútíma.

Question 88

Segðu frá Reykjanesskaga:

Answer 88

5 eldstöðvakerfi Ung kerffi á megineldstöðva Gaus síðast 2021 og 2022