Kafli 9 - vatn

Question 1

Hvað er grunnvatn ?

Answer 1

Er regnvatn sem sígur ofan í jarðlög, þ.e. holrými, glufur og sprungur

Question 2

Hvar er auðvelt að finna grunnvatn ?

Answer 2

Á flekaskilum

Question 3

Hvað er grunnvatnsflötur ?

Answer 3

Er yfirborð grunnvatns í jarðlögum

Question 4

Eftir hverju er hæð grunnvatnsflatar háð ?

Answer 4

Loftslagi
Landsslagi
Þéttileika bergs

Question 5

Grunnvatnsflötur er …

Answer 5

Ímynduð lína
Er víða skorinn í gljúfrum og gilju, þar koma lindir
Það má sjá hæð grunnvatnsflatar í stöðuvötnum og gljúfrum

Question 6

Hvað er jarðrakasvæði ?

Answer 6

Er svæði í jarðlögum milli grunnvatnsflatar og yfirborðs

Question 7

Hvað innihalda holrýmin í jarðrakasvæðinum ?

Answer 7

Loft og raka

Question 8

Hvar er meiri raki í jarðrakasvæðum ?

Answer 8

Þegar maður fer nær grunnvatnsfletinum

Question 9

Hvað er lind ?

Answer 9

Er uppspretta grunnvatns þar sem grunnvatnsflötur sker yfifborðið

Question 10

Hverjar eru grunnvatnssvæði hérlendis ?

Answer 10

Blagrýtismyndunin

Móbergs- og grágrýtismyndunin

Question 11

Hvernig er berggrunnurinn í blágrýtismynduninni ?

Answer 11

Mikið af holufyllingum

Vel þéttur

Question 12

Hversu mikið vatn er í blágrýtismynduninni ?

Answer 12

Lítið af vatni

Question 13

Hvernig er berggrunnurinn í móbergs- og grágrýtismynduninni ?

Answer 13

Gropinn

Ekki komið mikið af holufyllingum ( er yngri )

Question 14

Frá hvaða tímabili er blágrýtismyndunin ?

Answer 14

Tertíer

Question 15

Frá hvaða tímabili er móbergs- og grágrýtismyndunin ?

Answer 15

Kvarter

Question 16

Hvernig er hitastigið og magnið í móbergs- og grágrýtismyndunin ?

Answer 16

Jafnt allt árið

Question 17

Hvað eru vatnaföll ?

Answer 17

Yfirborðsvatn sem rennur undan halla og leitar í farveg sem lækir eða ár

Question 18

Hvað er jökulhlaup ?

Answer 18

Leysingavatn safnast undir jökli. Það lyftir jöklinum og flæðir fram. Myndast oft sigketill

Question 19

Vegna hvess myndast jökulhlaup ?

Answer 19

Vegna jarðskjálfta og eldgos

Question 20

Dæmi um jökulhlaup

Answer 20

Grímsvötn

Question 21

Hvað eru árrof ?

Answer 21

Vatnsföll móta landið, þ.e. sverfa það með seti sem breikkar ár og dýpkar

Question 22

Dæmi um árrof

Answer 22

Þjórsá

Ber með sér 6 milljón tonn af seti árlega

Question 23

Eftir hverju fer framburðargeta vatnsfalla ?

Answer 23

Vatnsmagni

Straumhraði

Question 24

Í hvað skiptist framburður árrofa ?

Answer 24

Grugg

Botnskrið

Question 25

Hvað er grugg ?

Answer 25

Minnsta kornastærðin sem svífur

Question 26

Hvað er botnskrið ?

Answer 26

Grófasta efnið sem skríður

Question 27

Hvaða myndanir myndast við árrof ?

Answer 27

Skessukatlar | Fossar

Question 28

Við hvað myndast skessukatlar ?

Answer 28

Myndast við botnshvörfun þegar möl og steinar sverfa holu í berggrunninn í hringiðun

Question 29

Hvað er þvermál skessukatla ?

Answer 29

Geta orðið 1 - 2 m

Question 30

Hvað geta skessukatlar orðið djúpar ?

Answer 30

Nokkrir metrar

Question 31

Hvernig myndast fossar ?

Answer 31

Myndast oft í farvegum sem grafast í lagskiptar jarðmyndanir með mishörðum lögum þar sem eitthvað hefur truflað rof ánna

Question 32

Hvernig er færsla gljúfra ?

Answer 32

Gljúfur færist upp eftir farvegum vatnsfalla ef jarðlög eru mishörð Mýkra lagið = sverfist burt Harðara lagið = fellur niður svo gljúfrið færist upp eftir farveginum

Question 33

Dæmi um færslu gljúfra

Answer 33

Gullfoss

Question 34

Hvernig dali mynda vatnsföll ?

Answer 34

V - laga dali

Question 35

Hvernig myndast V - laga dalir ?

Answer 35

Í byrjun er gil þverhnípt en veðrun og jarðskript sjá til þess að að smám saman verður dalurinn V - laga

Question 36

Er mikið um V - laga dali hérlendis ?

Answer 36

Nei, þar sem það er svo stutt síðan að jöklar leysti

Question 37

Hvað eru rofamörk ?

Answer 37

Eru mörk sem sjávarmál setur hæð árbotnsins

Question 38

Hvað gerist ef rofamörkum er náð ?

Answer 38

Ár hætta að grafa sig niður og taka að bugðast um dali og breikka dalbotninn um leið

Question 39

Hvað eru bugður ?

Answer 39

Einkenni þroskaðra vatnsfalla | Þær færast niður eftir farveg

Question 40

Hvar fer árrof aðallega fram ofan til í árfarveg ?

Answer 40

Þar sem er nokkur halli ( hraðari straumur ) | Áin ber með sér set

Question 41

Hvað gerist þegar neðar dregur í árfarveg ?

Answer 41

Halli minnkar og farvegur víkkar

Question 42

Hvað verður til þess að setið sest til ?

Answer 42

Þegar halli minnkar og farvegur víkkar

Question 43

Hvenær sest grófasta setið ?

Answer 43

Set til þegar rofkrafturinn minnkar

Question 44

Hvenær sest fínasta setið ?

Answer 44

Berst á haf út

Question 45

Dæmi um setmyndanir vatnsfalla ?

Answer 45

Aurkeilur | Óshólmar

Question 46

Hvernig myndast aurkeilur ?

Answer 46

Myndast þegar á rennur úr bröttu gili og farvegur breikkar snögglega Það veldur því að vatnið missir kraftinn og setið sest og myndar aurkeilu

Question 47

Hver er lagskipting í aurkeilum ?

Answer 47

Víxllaga

Question 48

Hvernig myndast óshólmar ?

Answer 48

Myndaðir úr seti áa í sjó / stöðuvatni

Question 49

Hvar er grófasta efnið í óshólmum ?

Answer 49

Við land

Question 50

Hvar er fínasta efnið í óshólmum ?

Answer 50

Fjær landi ( þar sem straumur dettur niður )

Question 51

Hvað kallast fornir óshólmar inni í landi ?

Answer 51

Malarhjallar

Question 52

Dæmi um óshólma

Answer 52

Jökulsá í Fjöllum | Níl

Question 53

Hver er lagskiptingin í óshólmum ?

Answer 53

Víxllaga áður en komið er að strönd Skálaga í fjörunni Lárétt lagskipting utan við ströndina

Question 54

Hvað er stöðuvatn ?

Answer 54

Er vatn sem liggur í dæld allt árið

Question 55

Við hvað er Þingvallavartn myndað ?

Answer 55

Við jökulrof og jarðskorpuhreyfingar

Question 56

Í hvað skiptist flokkun stöðuvatna ?

Answer 56

Jökulmynduð vötn Eldsumbrotavötn Vötn mynduð við jarðskorpuhreyfingar Lón við sjó

Question 57

Í hvaða flokka skiptast jökulmynduð vötn ?

Answer 57

Jökulsorfnar dældir Sporðlón Jökullón Jökulker

Question 58

Hvernig myndast jökulsorfnar dældir ?

Answer 58

Berggrunnur molnar undir jöklinum og dæld eftir jökulinn myndast Er algengasta myndunin

Question 59

Dæmi um jökulsorfna dæld

Answer 59

Lögurinn og Skorradalsvatn

Question 60

Hvernig myndast sporðlón ?

Answer 60

Skriðjökull ryður upp jökulruðningi en hörfar svo þannig að dælin fyllist af leysingarvatni

Question 61

Dæmi um sporðlón

Answer 61

Breiðmerkurlón

Question 62

Hvernig myndast jökullón ?

Answer 62

Jökull stíflar dali og hindrar frárennsli

Question 63

Dæmi um jökullón

Answer 63

Grænalón

Question 64

Hvernig myndast jökulker ?

Answer 64

Þegar skriðjökull hopar verða stundum ísjakar innlyksa í sandinum, nefnt dauðís. Með tímanum bráðnar ísinn og skilur eftir sig dæld sem stundum fyllist af vatni og nefnist jökulker

Question 65

Í hvaða flokka skiptist eldsumbrotavötn ?

Answer 65

Gígvötn Hraunstífluð vötn Dæld milli móbergshryggja Öskjuvötn

Question 66

Hvernig myndast gígvötn ?

Answer 66

Ef gígurinn nær niður fyrir grunnvatnsflöt fyllist hann af vatni

Question 67

Dæmi um gígvötn

Answer 67

Kerið í Grímsnesi | Viti

Question 68

Hvernig myndast hraunstífluð vötn ?

Answer 68

Hraun renna fyrir dal og stífla | Ef hraunið fer alla leið myndast stöðuvatn

Question 69

Dæmi um hraunstífluð vötn

Answer 69

Hlíðarvatn | Mývatn

Question 70

Hvernig myndast dæld milli móbergshryggja ?

Answer 70

Dældin fyllist af vatni | Vatn kemur þúsundum árum seinna

Question 71

Dæmi um dæld milli móbergshryggja

Answer 71

Langisjór

Question 72

Hvernig myndast öskjuvötn ?

Answer 72

Öskjur megineldstöðva fyllast af grunnvatni | grunnvatn í sigkatli

Question 73

Dæmi um öskjuvötn

Answer 73

Öskjuvatn | Grímsnes

Question 74

Hvernig myndast vötn sem mynduð eru við jarðskorpuhreyfingar ?

Answer 74

Sigdæld fyllist af vatni Allur botninn sígur niður Grunnvatnsstaða alltaf sú sama

Question 75

Dæmi um vötn sem mynduð eru við jarðskorpuhreyfingar

Answer 75

Þingvallavatn ( sigdalur )

Question 76

Hvernig myndast lón við sjó ?

Answer 76

Möl og sandur berst fyrir víkur og voga | Hægt og rólega lokast víkin með malarrifi sem byggist upp

Question 77

Dæmi um lón við sjó

Answer 77

Hópið