Kolokvi 2 Flashcards
(10 cards)
Značaj pitanja „zašto ljudi nanose zlo jedni drugima“ za kriminologiju
Zlocin je jedno od interesatnijih pojava u historiji covjecanstva. Od kako postoje ljudi postoji i pojam zlocina. Razne nauke i vjerovanja su pokusale dati odgovor zasto
ljudi nanose zlo jedni drugima ali nisu uspjeli. Zlocin je uvijek interesovao ljude. O kriminalitetu se dosta prica u medijima. Kriminal se iz godine u godinu mjenja, mjenjaju se vrste krivicnih djela
i profili ljudi koji ih cine. Nije moguce dati bas striktan odgovor na ovo pitanje jer drustvo nije pasivna pojava
Faktori interesovanja običnih ljudi za kriminalitet
Socijalna psihologija dala najpotpunije objašnjenje jer sažima sve faktore interesovanja običnih ljudi za kriminalitet u 4 kategorije:
1.emocionalno interesovanje
2.opasnost za ustaljeni poredak etičkih i drugih društvenih vrijednosti
3.cijena kriminaliteta
4.bolje razumijevanje ljudi i njihovih postupaka
Zašto je bitna naučna perspektiva proučavanja zločina
Naučna perspektiva zločina je bitna zbog laičkog (površnog) gledanja na kriminalitet gdje se navode 3 tipa znatiželje prosječnog čovjeka: želja za zabavom, drskom privatnom ili novinarskom istragom i povremeni površni pokušaji da se pronikne do „onoga iza“ pojavnih oblika zločina te problema praktičara koji najčešće zanemaruju sve osim ličnog iskustva a naučno proučavanje smatraju „nepotrebnim teoretisanjem“. Ono što praktičarima nedostaje je naučni ugao posmatranja tj. naučna perspektiva. Naučna perspektiva je najpotpunije upoznavanje neke pojave te počiva na principima koji su garancija tačnosti i praktične korisnosti.
Pravno / zakonsko određenje zločina
Pravno (zakonsko) određenje u kojem je bitan pojam krivičnog djela. Krivično djelo je protivpravno djelo koje je zakonom propisano kao krivično djelo čija su obilježja (voljna radnja, posljedica, uzročna veza, krivnja) propisana 4 krivičnim zakonima i za koje je zakonom propisana krivična sankcija čija je težina kazne u krivičnom zakonu propisana najtežom prema vrsti i mjeri i nivoa društvene opasnosti/štete.
Obilježja krivičnog djela:
1. radnja – radnje se mogu manifestovati u vidu činjenja (voljni tjelesni pokret) i nečinjenja (voljno propuštanje da se izvrši neka radnja na koju je učinilac obavezan) i radnje saučeništva koju preduzima saučesnik
2. posljedica – nastaje kao rezultat radnje i uvijek pogađa izvjesnog subjekta koji se u krivičnom pravu naziva pasivni subjekt. Radnja krivičnog djela uvijek prouzrokuje neku vrstu posljedice s tim da posljedica nije u svim slučajevima neophodna za postojanje krivičnog djela.
3. uzročna veza radnje i posljedice
4. protivpravnost djela - krivičnim pravom najdublje zadiremo u prava počinioca krivičnog djela
5. određenost u zakonu. Protiv pravnosti u krivičnom zakonu nema ukoliko u krivičnom zakonu nema predviđenosti djela kao krivičnog djela. Ako je jedno djelo određeno u zakonu kao krivično djelo, ono je isto i protivpravno.
Osnovni principi u naučnoj perspektivi proučavanja zločina
Naučna perspektiva je najpotpunije upoznavanje neke pojave te počiva na principima koji su garancija tačnosti i praktične korisnosti. Ona počiva na principima koji su garancija tačnosti a to su:
a) iskustvenost – Opservacija je najbolji način naučnog proučavanja pojava (što neposrednije to bolje)
b) objektivnost – od naučnika se očekuje da isključi predrasude i pristranost pri izučavanju predmeta kojim se bavi.
c) provizornost – umjesto da zaključke do kojih je došao smatra nekakvim konačnim i vječnim istinama, naučnik ih doživljava kao podložne promjeni
d) skepticizam – naučnik je obavezan da cjelokupno naslijeđe discipline kojom se bavi stavi pod znak pitanja
e) etička neutralnost – naučnici su dužni da umjesto vrijednosnih sudova o dobru i zlu govore o tome šta je istinito a šta lažno.
f) ekonomičnost – naučnici moraju suprostavljena objašnjenja pojave kojom se bave svesti na najmanjii mogući broj jer bi trebalo da teže najjednostavnijim objašnjenjima koja imaju najjaču empirijsku podlogu
g) determinizam – zasniva se na ideju da svakoj pojavi prethodi druga koju je izaziva. Prvu nazivamo uzrok, drugu posljedica a njihov međuodnos uzročna veza.
Determinizam u kriminologiji
Ovakvo tradicionalno gledanje na uzročnost danas se smatra previše uprošćenim, naročito u naukama koje se bave čovjekom i društvom. Zbog toga sve više preovladava gledište kako u njima ovako shvaćeni determinizam treba da zamjeni probablistički pristup u kriminologiji – između pojave koja prethodi i one koja slijedi postoji samo mogućnost povezanosti. U proučavanju pojava unutar ovih nauka često se srećemo sa mnoštvom antecedenata koji djeluju na proučavanu pojavu (zločin), a da nismo u stanju da konstatujemo jednu koja se može označiti kao uzrok i tu govorimo o mnogostrukom uzročnim vezama. U ovim naukama moguće je da antecedent utiče na konsekvent a ovaj drugi povratno djeluje na njega mjenjajući ga i tu je u pitanju povratno djelovanje. Zaključuje se da mnogobrojnost pojavnih oblika ispoljavanja ponašanja neprihvatljivih za društvo i složenost faktora koji na njihovo vršenje djeluju, zahtjevaju sasvim drugačiji pristup od onog koji dominira u svakodnevnom životu. Da bismo ga upoznali i suprotstavili mu se na pravi način, kriminalitet je neophodno svestrano proučiti primjenom specijalizovanih postupaka u okviru posebne nauke.
Kriminalni fenomen
Kriminalni fenomen je najopštiji pojam i služi kao zajednički naziv koji obuhvata djelo i njegovog učinioca, žrtvu, kriminalitet i reakciju do koje takva ponašanja dovode. U okviru predmeta kojim se kriminologija bavi, mogu se uočiti pet elemenata:
a) Zločin kao individualna pojava
b) Prestupnik kao autor djela – izdvaja se zato što smatramo da u djelu, iako je ono izraz individualnosti učinioca, nisu obuhvaćene za kriminologiju sve bitne crte tog lica
c) Žrtva zločina kao odnos učinioca i žrtve – posebno se izučava zbog toga što je za objašnjenje zločina neophodno imati u vidu odnos učinioca i žrtve jer kod velikog broja tih djela doprinos žrtve nastanku djela je od bitnog značaja
d) Kriminalitet kao masovna pojava se izdvaja kao poseban element predmeta kriminologije zbog različitog karaktera u odnosu na pojave čiju ukupnost predstavlja
e) Reakcija pojedinaca i društva na zločin i kriminalitet
Posebna pažnja se posvećuje prvom i zadnjem elementu – zločinu jer je to centralna kategorija ove nauke i regaovanju na kriminalno ponašanje zato što njegovim unošenjem u krug problema kojim se bavi kriminologija bitno promjenjen njen karakter
Učinitelj kao kategorija kriminoloških istraživanja
Zločinac ili kriminalac - osoba koju karakteriše kriminalna karijera (počinitelji “težih” djela, povratnici, vrše djela po navici…) * Prestupnik - osoba koja je izvršila djelo pod uticajem (najčešće) situacionih faktora (obično prvi put i/ili “lakših” krivičnih djela) Pozadinski kontributori: lična životna iskustava, osobni genetski inventar, posebna ličnost, lične vrijednosti i vjerovanja i razne vrste vještina i znanja; * Neposredni doprinosi učinilaca u prvi plan donose specifičnu motivaciju, namjeru ali i stanje svijesti izazvano drogom ili alkoholom;
Zašto je definisanje pojmova bitno za kriminologiju
precizna i dosljedna upotreba termina jeste uslov za razvoj nauke; * jasno određenje pojmova otklanja mogućnost kontradikcija i sporenja među naučnicima; * određenje sadržaja ključnih pojmova neposredno doprinosi kvaliteti kriminoloških istraživanja a samim tim i aplikaciji njihovih rezultata
Kriminalitet
Kriminalitet je ukupnost svih zločina u određenom vremenu i prostoru. Za razliku od zločina, on je masovna pojava i dijeli se na primarni i sekundarni. Primarni kriminalitet je vršenje kaznenog djela prvi put dok je sekundarni ponovno vršenje djela i tu se radi o kriminalitetu povratnika. Primarni kriminalitet je prouzrokovan djelovanjem različitih društvenih i psihičkih činilaca dok kod sekundarnog značajan uticaj ima i proces socijalne kontrole koji može imati ulogu pojačivača ovih djela. Kriminalitet se iskazuje u apsolutnim ili relativnim brojkama (koeficijent), po vrstama krivičnih djela (prestupa) i po fazama postupka. Krivično djelo je protivpravno djelo koje je zakonom propisano kao krivično djelo čija su obilježja (voljna radnja, posljedica, uzročna veza, krivnja) propisana 4 krivičnim zakonima (Krivični zakon Bosne i Hercegovine kojeg donosi Parlament BiH sastavljen od 2 doma – Predstavničkog doma i Doma naroda, Krivični zakon Federacije Bosne i Hercegovine kojeg donosi Parlament FBiH sastavljen od 2 doma, Krivični zakon Republike Srpske kojeg donosi Narodna Skupština i Krivični zakon Brčko Distrika kojeg donosi Skupština Naroda) i za koje je zakonom propisana krivična sankcija čija je težina kazne u krivičnom zakonu propisana najtežom prema vrsti i mjeri i nivoa društvene opasnosti/štete. Krivični zakon Federacije Bosne i Hercegovine se sastoji od 18 grupa krivičnih djela i 270 članova (2003). U radikalnoj kriminologiji je oblik klasne borbe. Kriminalitet je kršenje politički definiranih, temeljnih ljudskih prava, pri čemu posebno mjesto zauzimaju društveno ekonomski odnosu u kojima je situirano krivično zakonodavnstvo i pravosuđe.
