kolos 1 Flashcards
(82 cards)
1
Q
Z czego może wynikać błąd w diagnozie?
A
- z błędu aparatury diagnostycznej
- ze zmienności mierzonej cechy
- doświadczenia i wiedzy lekarza
2
Q
Co to walidacja i po co się ją stosuje
A
Jest to wszechstronna ocena metody diagnostycznej w celu uniknięcia postawienia błędnej diagnozy. Składają się na nią:
- dokładny opis metody
- ocena jej przydatności do badania danego materiału
- ocena zgodności ze stawianymi tej metodzie wymaganiami
Jej zadaniem jest udokumentowanie trafnego wyboru metody i udowodnienie, że to właśnie ta metoda spełnia wszystkie postawione przed nią wymagania.
3
Q
Epidemiologia opisowa - czym się zajmuje
A
obserwacje + opisy chorób + ew. ich przyczyny
- często subiektywne, ale w połączeniu z danymi z innych dyscyplin mogą służyć do tworzenia i stawiania hipotez
- mają zastosowanie w przypadku wybuchu nowej/ pojawienia się już znanej choroby
Ważne są:
* czas wystąpienia i trwania choroby
* długość okresu inkubacji
* miejsce występowania choroby
* skład populacji
4
Q
Epidemiologia analityczna - czym się zajmuje
A
analiza obserwacji (często zebranych z pomocą badań opisowych) za pomocą odpowiednich metod diagnostycznych i testów statystycznych - mają na celu przeanalizowanie powiązań (bezpośrednich i pośrednich) między czynnikami
5
Q
Epidemiologia eksperymentalna - czym się zajmuje
A
- symulowanie rzeczywistych zjawisk chorobowych w układach eksperymentalnych (obecnie wprowadza się metody alternatywne do zwierząt laboratoryjnych (modelowania biologicznego)- zarodki kurze, hodowle komórkowe, modele komputerowe)
- bardzo ważna w tej metodzie jak najdokładniejsza symulacja warunków naturalnych
6
Q
Epidemiologia teoretyczna - czym się zajmuje
A
choroba jest przedstawiana przy użyciu modeli matematycznych, które próbują symulować naturalne występowanie chorób
7
Q
Rodzaje badań epidemiologicznych
A
1 - ten podział chyba można pominąć, bo to bardziej podział epidemiologii: - opisowe - analityczne - eksperymentalne - teoretyczne 2: - jakościowe - ilościowe - z wykorzystaniem obu metod = przeglądowe 3 - typy zasadnicze (może o te chodzi?): - eksperymentalne - obserwacyjne: - przekrojowe - kliniczno-kontrolne - kohortowe
8
Q
Poddyscypliny epidemiologii
A
- kliniczna
- obliczeniowa
- genetyczna
- molekularna
itp (np. środowiskowa, chorób przewlekłych, porównawcza)
9
Q
Epidemiologia kliniczna - co to
A
- stosowanie zasad i metod epidemiologicznych w celu leczenia zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem diagnostyki i rokowania
10
Q
Epidemiologia obliczeniowa - co to + po co
A
- przedstawia choroby za pomocą modeli matematycznych i komputerowych, które są powszechnie stosowane w diagnostyce chorób
- uwzględniają one zasady dot.: szczegółów klinicznych + zmian patologicznych + testów lab. + konsultacji eksperckich
- są również stosowane w opracowywaniu strategii programów kontroli chorób lub przewidywaniu produkcyjności zwierząt
11
Q
Epidemiologia genetyczna - co to
A
badanie genetycznych przyczyn rozprzestrzeniania się i kontroli choroby w odniesieniu do zwierząt indywidualnych/ populacji
12
Q
Epidemiologia molekularna - co to
A
- analiza markerów biologicznych (kwasów nukleinowych/ antygenów/ mapowanie epitopów)
- np. w celu porównania genetycznego i antygenowego mikroorganizmów
13
Q
Badania jakościowe
A
- badania terenowe
- obejmują ekologię chorób: rozprzestrzenienie + sposób przenoszenia i utrzymania się chorób + dodatkowe uwarunkowania
- zostaje sformułowana hipoteza przyczyny choroby
14
Q
Badania ilościowe
A
- pomiary
- uwzględniają m.in.: liczbę przypadków zachorowań + nadzór nad zdrowiem populacji + modelowanie oraz biologiczną i ekonomiczną ocenę zwalczania chorób
15
Q
Badania przeglądowe
A
- dotyczą grupy zwierząt
- obejmują: liczenie grupy zwierząt + ich charakterystyka, która może uwzględniać np. aktualne choroby, masę ciała, wydajność mleczną
- zazwyczaj dotyczą próby zwierząt, rzadziej całej populacji
- mogą być prospektywne lub retrospektywne
- szczególny przypadek badania przeglądowego = badanie przesiewowe
16
Q
Przegląd (badanie) przesiewowy(e) - co to + cel
A
(screening)
- rodzaj przeglądu diagnostycznego (badania przeglądowego)
- rozpoznanie niezdiagnozowanych przypadków choroby z zastosowaniem testów diagnostycznych lub badań
- jego celem jest oddzielenie zwierząt podejrzanych o chorobę lub zakażenie
- wynik nie jest ostateczny, zwierzęta podlegają dalszej diagnostyce
17
Q
Monitoring - co to
A
- prowadzenie rutynowych obserwacji dot. zdrowia + wydajności zwierząt + czynników środowiskowych + zapisywanie i przekazywanie tych informacji
18
Q
Nadzór epidemiologiczny - co to
A
Monitoring + podejmowanie odpowiednich działań
- zestawienie i interpretacja danych pochodzących z monitorowania + dane chorych zwierząt + zmiany w zdrowiu danej populacji
- jest częścią programu zwalczania określonych chorób (np. wykrywanie gruźlicy w rzeźni i cofnięcie się do właściciela krów)
19
Q
Badania obserwacyjne vs eksperymentalne
A
- w eksperymentalnych można zaplanować dobór zwierząt i warunki badania, w obserwacyjnych badacz ma niewielki (lub żaden) wpływ na charakterystykę zwierząt, wystąpienie i przebieg choroby
- w eksperymentalnych istnieje możliwość oceny skuteczności użytych procedur zapobiegawczych/ medycznych (bo porównując do grupy kontrolnej)
- obserwacyjne mogą być prowadzone w naturalnych warunkach
20
Q
Badania obserwacyjne - wymienić
A
- przekrojowe
- kliniczno-kontrolne
- kohortowe
21
Q
Badania przekrojowe - co to
A
- analiza związków między chorobą a czynnikami przyczynowymi choroby w określonej populacji
- zwierzęta są dzielone na chore oraz bez choroby i czynników potencjalnie ją wywołujących
- umożliwia stwierdzenie, czy istnieje związek między występowaniem danego czynnika i choroby
22
Q
Badania kliniczno-kontrolne - co to
A
- porównanie grupy zwierząt chorych vs bez choroby, względem hipotetycznego czynnika ją wywołującego
- np. grupa kotów z kamicą vs grupa zdrowa. Bierzemy pod uwagę karmienie suchą karmą (potencjalny czynnik)
- umożliwiają stwierdzenie, czy dany czynnik mógł mieć wpływ na patogenezę choroby
23
Q
Badania kohortowe - co to
A
- porównanie grupy zwierząt narażonych na czynniki potencjalnie wywołujące chorobę vs nienarażonych
- umożliwiają obliczenie ryzyka zachorowania w zależności od narażenia na te czynniki
24
Q
Cel epidemiologii
A
- zapobieganie chorobom przez pogłębienie wiedzy i stosowanie bardziej skutecznych metod zwalczania chorób i optymalizacji produkcji zwierzęcej
- osiągane jest to dzięki: leczeniu + zapobieganiu + zwalczaniu chorób
25
Cel epidemiologa
opracowanie i wdrożenie skutecznych metod walki z chorobami, przez:
- wskazanie czynnika etiologicznego choroby
- wyjaśnienia mechanizmu jego działania (patogenezy choroby)
- wskazania czynników towarzyszących wystąpieniu choroby + ich powiązań i zależności
co realizowane jest na drodze analizy epidemiologicznej
26
Analiza epidemiologiczna - co to
pojęciowy rozbiór na czynniki pierwsze danych zdobytych z obserwacji + doświadczeń + określenie związków między poszczególnymi zjawiskami i ich skutków
27
Elementy analizy epidemiologicznej
1. badania opisowe
2. konstruowanie modeli i tworzenie hipotez
3. badania analityczne i weryfikacja hipotez
4. ocena wyników
5. wyciągnięcie wniosków
28
Cel badań opisowych
- zebranie jak największej ilości danych odnośnie badanego przypadku choroby
- ważne elementy: czas wystąpienia i trwania choroby, długość inkubacji, miejsce jej występowania, skład populacji
29
Zmiany sekularne co to
Tendencja do zmiany nasilenia występowania choroby w różnym czasie (na przestrzeni lat)
30
Model choroby co to
uproszczony schemat danej jednostki chorobowej, musi być oparty na jak największej liczbie danych rzeczywistych (zbieranych w części opisowej analizy epidemio)
31
Model deterministyczny co to
- wg niego choroba = naturalne zebranie się wielu niekorzystnych dla organizmu zjawisk (zarówno ze środowiska zewnętrznego jak i wewnętrznego)
- nie uwzględnia czynników sztucznych, jak leczenia, szczepienia, warunków zoohigienicznych itp
32
Model stochastyczny co to
- w przeciwieństwie do deterministycznego uwzględnia czynniki sztuczne (leczenie, szczepienie, warunki zoohigieniczne) oraz nie uwzględnia zjawisk ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego (tych co są dla deterministycznego)
33
W jakiej formie możemy wyrażać modele jednostki chorobowej
- opisowej
| - graficznej
34
Model graficzny
- postać łańcucha lub siatki
- jedno- lub wieloogniwowy (najprostszy łańcuch: przyczyna -> skutek)
- łańcuch = uproszczony, zależność liniowa
- siatka = wieloprzyczynowa, wierniej oddaje rzeczywistość
35
Czynniki ryzyka - co to
czynniki, które same nie wywołują choroby (bezpośrednio/ pośrednio), ale zwiększają prawdopodobieństwo jej wystąpienia
36
Jakie wyróżniamy czynniki ryzyka
1. predysponujące wystąpienie choroby
2. ułatwiające
3. przyspieszające
4. pogarszające jej przebieg
37
Czynniki predysponujące
zwiększają podatność organizmu na działanie czynników etiologicznych, ale same nie wywołują choroby
np. :
- ciąża, wiek, przebyte choroby
38
Czynniki ułatwiające
ułatwiają wywołanie choroby przez czynnik etiologiczny
| np. skaleczenia
39
Hipoteza co to
- przypuszczenie (-słowo klucz) oparte na logicznym rozumowaniu, mające na celu wyjaśnienie natury obserwowanego zjawiska (choroby)
- proces tworzenia hipotezy opiera się na gruntownej ogólnej wiedzy weterynaryjnej + szczegółowej dot. danego zjawiska
- najpierw hipoteza zerowa -> po weryfikacji i modyfikacji hipoteza alternatywna -> każdą kolejną hipotezę weryfikujemy aż do uzyskania takiej w całości zaakceptowanej -> staje się dowodem wyjaśniającym
- w ich tworzeniu stosujemy kanony Milla
40
kanony indukcji eliminacyjnej (kanony Milla) - wymienić
1. kanon jedynej zgodności
2. kanon jedynej różnicy
3. kanon zmian towarzyszących
4. kanon oparty na analogii
41
kanon jedynej zgodności
- gdy obserwowane różne przypadki choroby i towarzyszące im okoliczności mają jedną wspólną cechę (np. pasza)
42
kanon jedynej różnicy
- gdy obserwowane grupy zwierząt mają większość cech wspólnych a choruje tylko jedna grupa (coś je różni) i ten właśnie czynnik różniący przypuszczalnie wywołuje chorobę
43
kanon zmian towarzyszących
- jeżeli zmiana natężenia danego czynnika powoduje zmianę nasilenia objawów choroby lub częstotliwości jej występowania to czynnik ten przypuszczalnie wywołuje chorobę
44
kanon oparty na analogii
- zestawiamy objawy występujące obecnie z przeszłymi przypadkami i tworzymy hipotezę
- największe ryzyko popełnienia błędu
45
Przyczyna (czynnik sprawczy) i skutek (choroba) powiązane bezwarunkowo
gdy wystarczy obecność czynnika sprawczego (nie pisać etiologicznego, bo np. w nowotworach to nie tylko drobnoustroje!!!), aby wystąpiła choroba
46
Przyczyna (czynnik sprawczy) i skutek (choroba) powiązane warunkowo
gdy sama obecność czynnika sprawczego nie wystarczy do wywołania choroby, ponieważ konieczne jest zadziałania dodatkowych czynników
- przyczyna (czynnik sprawczy) jest konieczny, ale niewystarczający (np. tężec) lub gdy przyczyna jest wystarczająca, ale niekonieczna (np. nowotwór - wiele czynników alternatywnych)
47
Siła związku przyczynowo-skutkowego - jak określamy
- przez porównanie zachorowalności w różnych warunkach (np. szczepione vs nieszczepione)
48
Wieloprzyczynowość choroby - co oznacza
- przyczyna choroby to w rzeczywistości zespół czynników prowadzących do jej wystąpienia
- wyeliminowanie jednego z nich -> cały zespół przestanie być przyczyną wystarczającą
49
Wartość graniczna testów diagnostycznych
(cut-off)
- wyznaczona wartość powyżej lub poniżej której wynik należy traktować jako - (wynik mieszczący się w normie) lub + (wynik odbiegający od normy)
- zazwyczaj dla danego testu wyznaczona zarówno wartość graniczna dodatnia jak i ujemna, między którymi mamy przedział wyników niejednoznacznych = wątpliwych
50
Czułość testu
- zdolność testu do wykrywania zwierząt chorych
| = liczba zwierząt chorych trafnie zdiagnozowanych przez test / liczba zwierząt rzeczywiście chorych
51
Swoistość testy
- zdolność testu do wykrywania zwierząt zdrowych
| = liczba zwierząt zdrowych trafnie zdiagnozowanych przez test / rzeczywista liczba zwierząt zdrowych
52
Trafność testu
- określana przez jego czułość + swoistość
- generalnie zdolność testu do właściwego oceniania badanego zjawiska/ parametru
- stanowi kryterium przydatności danego testu dla konkretnej sytuacji
53
Testy o wysokiej czułości - kiedy stosujemy
- rzadko dają wyniki fałszywie (-)
| - stosowane w badaniach przeglądowych, chorobach zakaźnych, zwłaszcza tych poważnych
54
Testy o wysokiej swoistości - kiedy stosujemy
- rzadko dają wyniki fałszywie dodatnie
- do potwierdzenia wcześniejszego rozpoznania lub gdy wynik fałszywie dodatni niesie poważne skutki (np. ubój wartościowego zwierzęcia)
55
OKAP, OWD, OA
1. gdy OKAP (-) -> zwierzę zdrowe, gdy (+) robimy OWD:
2. OWD (+) -> zwierzę chore, (-) -> zdrowe, gdy (+/-) -> robimy OA:
3. OA (-) -> zdrowe, (+, +/-) -> dalsze badania
56
Współczynnik chorobotwórczości rzeczywistej
- odzwierciedla rzeczywistą sytuację w stadzie
- trafność zastosowanego testu diagnostycznego = 100%
= liczba zwierząt rzeczywiście chorych / liczba zwierząt w narażonej populacji
57
Współczynnik chorobotwórczości obliczony
- odzwierciedla sytuację, jaką diagnozujemy w stadzie
- trafność wyników zastosowanego testu <100%
= liczba zwierząt z testem dodatnim / liczba zwierząt w narażonej populacji
58
Jak obliczyć współczynnik chorobotwórczości rzeczywistej znając czułość i swoistość testu
W(ch,rz) = (W(ch,ob)+swoistość-1) / (czułość+swoistość-1)
59
Krzywa ROC
zależność czułości i swoistości testu od wybranej wartości progowej
- jeśli rośnie czułość to maleje swoistość i odwrotnie, nie ma testów ze czułością i swoistością
- im większa powierzchnia pod krzywą tym test bardziej trafny/odpowiadający
60
Ocena testów diagnostycznych na podstawie trafności z krzywej ROC
```
50-60% -> niedostateczna
61-70% -> dopuszczająca
71-80% -> dostateczna
81-90% -> dobra
91-100% -> bardzo dobra
```
61
test referencyjny
= złoty standard
- metoda diagnostyczna wybrana jako punkt odniesienia przy ocenie badanego testu (t.ref. przyjmowany jako 100% trafny)
- charakteryzują go:
* wysoka swoistość i czułość
* niemożność stosowania rutynowego i powszechnego
* jest metodą odwoławczą
* również obarczona pewnym małym błędem
62
Wartość predykcyjna testu (dodatnia i ujemna)
- służy do oceny prawdopodobieństwa, czy dana diagnoza została postawiona słusznie (+ czy -)
- dodatnia = stosunek liczby zwierząt trafnie zdiagnozowanych jako chore przez test / ogólna liczba zwierząt zaklasyfikowanych jako chore przez test
- ujemna = stosunek liczby zwierząt zdrowych w teście / ogólna liczba zwierząt zaklasyfikowanych jako zdrowe przez test
63
Od czego zależą wartości predykcyjne testu
- jego czułości i swoistości
- rozpowszechnienia choroby w danej populacji, z której pochodzi badane zwierzę (kiedy rzadko wtedy częściej fałszywie dodatnie) - dlatego laboratorium powinno szacować wartości predykcyjne choroby biorąc pod uwagę jej rozprzestrzenienie!
64
Kiedy częściej występują wyniki fałszywie dodatnie?
kiedy choroba występuje rzadko w danej populacji
65
Kiedy częściej występują wyniki fałszywie ujemne?
Kiedy choroba występuje często w danej populacji
66
Rzetelność testu - co ją charakteryzuje
- powtarzalność
| - odtwarzalność
67
Rzetelność testu kiedy ma znaczenie
kiedy dany test ma być wykonywany w różnych laboratoriach, przez różne osoby i w różnym czasie
68
Powtarzalność testu
- jeśli dany test przy tym samym przypadku i wykonywany przez tą samą osobę, ale w innym czasie daje wyniki statystycznie te same -> wysoka powtarzalność, nie wymaga wielokrotnego powtarzania w celu diagnozy
69
test Q Cohrana - do czego służy
metoda statystyczna do oceny POWTARZALNOŚCI testu
70
Odtwarzalność testu - co to
- wysoka kiedy daje takie same wyniki badania dla danego przypadku w innych laboratoriach i wykonywanego przez inne osoby
- wysokiej odtwarzalności służy standaryzacja testu
71
standaryzacja testu po co
- umożliwia przeprowadzenie badań przez różne laboratoria i inne osoby i porównanie uzyskanych wyników czy statystycznie są takie same
72
Kiedy musimy badania przeprowadzać wielokrotnie?
- w przypadku chorób, przy których nie mamy jednego testu o wysokiej trafności i musimy przeprowadzić ich kilka różnych (np. brucelloza)
73
Badania diagnostyczne równoległe - co to
jest to równoczesne przeprowadzenie 2 lub więcej testów diagnostycznych
- gdy wszystkie dadzą wynik (-) -> zdrowe, gdy (+) -> chore
przykład - OWD i OA!
74
Badania równoległe - kiedy robimy
- robimy gdy nie ma testów o wysokiej czułości
- gdy potrzebne jest szybkie i jak najbardziej dokładne rozpoznanie
- głównie w sytuacji, gdy chcemy udowodnić, że badane zwierzę jest ZDROWE
75
Badania równoległe - zalety (2)
- zwiększają czułość postawionej diagnozy
| - wzrasta wartość predykcyjna wyniku ujemnego
76
Badania seryjne - co to
- następujące po sobie zastosowanie 2 lub więcej testów, z tym że badania kolejne przeprowadza się tylko w przypadku wyniku +
przykład - brucelloza
77
Badania seryjne - kiedy stosujemy
- kiedy musi być duża swoistość diagnozy
- gdy chcemy wykazać, że zwierzę jest rzeczywiście CHORE
- w monitoringu chorób zakaźnych obejmujących badanie całego stada
78
Ocena zgodności 2 testów - kiedy wykonujemy
- chyba zawsze, ale szczególnie ważna jak 2 testy dadzą nam różne wyniki???
79
Ocena zgodności - jakie testy statystyczne
chi-kwadrat (x2)
Statystyka kappa
Współczynnik zgodności
80
Współczynnik zgodności
- im bliższy 1 tym większa zgodność testów
81
Statystyka kappa - o czym nam mówi
- o zgodności testów
| - nie mówi nic o trafności (czułości i specyficzności) testów
82
Jakie cechy musi mieć dany test aby był procedurą diagnostyczną?
- trafność (czułość i swoistość)
- wartość graniczną
- powtarzalność
- wzorce lub standardy do porównania wyników + info do ich interpretacji
