Kraljevine SHS i Jugoslavija Flashcards
(21 cards)
Kraljevina SHS - ujedinjenje
1 decembra 1918. 28 predstavnila Narodnog vijeca donela dokument kralju aleksandru koji potom u beogradu proglasava Kraljevinu SHS
Kraljevina SHS - teritorija (i sporazumi)
Teritorija: Slovenija, Dalmacija, Hrvatska, Slavonija, Vojvodina, Crna Gora, Srbija, BiH
Sporazumi sklopljeni na Versajskoj mirovnoj konferenciji: Trijanonski sa Ugarskom (SHS dobija Slavoniju, Vojvodinu, Hrvatsku) i Nejski sa Bugarsko, (teritorija i ratna otplata)
Vlada SHS
Ministarski savet - predsednik Stojan Protic (radikal), potpredsednik Anton Krosac
MUP Svetozar Pribicevic
MSP Ante Trumbic
Sastavljena od predstavnika najznacajnijih stranaka
Ravnopravnost cirilicnog i latinicnog pisma
Ustav iz 1903. na snazi u svim podrucjima
Ustavotvorna skupstina SHS
Izabrana na izborima 28. novembra 1920.
Izabrano 490 poslanika, najvise imaju demokrate, pa radikali, pa onda svi ostali
Vidovdanski ustav
Donet 28. juna 1921.
- ustavna, parlamentarna, nasledna monarhija sa Karadjordjevicima na celu
- NS se bira opstim, tajnim, neposrednim glasanjem
- vlada ima izvrsnu vlast
- sudovi nezavisni i sudije se ne mogu menjati
- obavezna vojska i placanje poreza
- podela zemlje na 33 zupanije (na celu je veliki zupan), okruge, srezove i opstine iskljucivo prema geografskim i ekonomskim principima
Narodna radikalna stranka (NRS)
Najstarija srpska stranka
Zalaze se za jedinstvo naroda, centralisticko uredjenje i ocuvanje srpskog imena
Demokratska stranka
Okuplja Srbe, Hrvate i Slovence
Zalaze se za jedinstvo drzave i nacije i ideju socijalne pravde
Hrvatska (radikalna) seljacka stranka
Predvodi je Stjepan Radic
Prerasla je u nacionalni pokret koji propagira hrvatsko pitanje
1925. se odrice republikanstva i postaje HSS
Slovenacka ljudska stranka
Zalazu se za autonomiju slovenije, ali ne po cenu sukobljenja sa drugim strankama i kraljem
Jugoslovenska muslimanska organizacija
Predstavljaju muslimane u BiH tj begove - zemljisne posednike
Teze ka autonomiji ali ne ka odvajanju od Beograda
Komunisticka partija jugoslavije
Revolucionarna partija nastala od Socijalisticke radnicke partije Jugoslavije
Zbog nasilnistva i terorspistickih tendencija zabranjen im je rad Obznanom, ali i posle toga nastavljaju da deluju ilegalno.
Posle ubistva ministra spoljnih poslova Milorada Draskovica donosi se Zakon o zastiti javne bezbednosti i poretka cime su u potpunosti ugaseni
1928. na sastanku u Drezdenu opredeljuju se za rastavljanje Kraljevine SHS
Jugoslovenska radikalna zajednica
Osniva je Milan Stojadinovic 1931.
Kralj SHS
- Aleksandar Karadjordjevic postaje kralj
Ozenjen je cerkom Rumunskog kralja Marijom, a kum njihovom detetu Petru je engleski kralj
Njemu pripada zakonodavna vlast, on saziva zasedanja, ima pravo da raspusti skupstinu, jeste vrhovnj zapovednik oruzanih snaga
Izbori i broj poslanika u SHS
Tajni: 21, 23, 25, 27 - sa kuglicama
Javni: 31, 35, 38
1920. najvise poslanika imaju demokrate
1921-1927 najvise imaju radikali
Atentat u skupstini
Glavi razlog za nestabilnost SHS je sukob centralistickih i federalistickih interesa
Glavna licnost tu je bio Stjepan Radic iz HSSa koji je vredjao i napadao svoje politicke protivnike
Vrhunac toga je bio na 83. zasedanju skupstine kada je radikal Puniša Račić pucao na clanova HSSa i tesko ranio Stjepana Radica - time je gotov parlamentarizam u drzavi
Sestojanuarska diktatura
Da bi olaksao tesku parlamentarnu situaciju u drzavi Aleksandar 1929. objavljuje Proklamaciju:
- ukinut vidovdanski ustav
- raspustena NS
- kralj preuzima celokupnu vlast (tj drzava prelazi iz ustavne parlamentarne monarhije u licni rezim (diktaturu))
- na celu vlade je Petar Zivkovic
- raspustaju se sve politicke stranke
- drzava menja ime u Kraljevina Jugoslavija (radi ojacavanja jugoslovenske ideje i tendencije)
- drzava podeljena na 9 banovina (sa banovima na celu) koje su dobile ime po rekama i deljene su iskljucivo po geografskim i ekonomskim principima
- cilj je bio disciplinovanje drzave, jacanje sigurnosti i slabljenje separitizma
Novi ustav
U pitanju je oktroisani aka septembarski ustav donet 1931.
- uvedeno dvodomno narodno predstavnistvo (NS)
- uveden Senat cije clanove bira sam kralj
- politicko udruzivanje dozvoljeno jedino ako udruzenje ima odbore po celoj drzavi (nastaju jugoslovenska nacionalna stranka i jugoslovenska radikalna zajednica)
Atentat na kralja
Uprkos njegovim merama i pokusajima, u Hrvatskoj i Makedoniji jaca separitizam
Nastaju nove stranke: Hrvatska stranka prava (Ante Pavelic) i VMRO koji, nakod odlaska u Italiju i Madjarsku, stvaraju ustasku organizaciju
Zajedno 9. oktobra 1934. u Marseju ubijaju kralja Aleksandra
Namesnistvo
Vlada od 1934-1941, sastoji se od 3 clana: Pavle Karadjordjevic, Ivo Perovic (ban savske banovine) i Radenko Stankovic (senator)
Na izborima 35. je pobedila vladina lista, ali je zbog nepravilnosti i smenjena do tad prisutna vlada Bogoljuba Jevtica i novu vladu formira Milan Stojadinovic
Vlada Milana Stojadinovica
Osnovao je Jugoslovensku radikalnu zajednicu
Tezio je da odrzi neutralan status i polozaj Jugoslavije - povecao izvoz u Nemacku, izmirio se sa Italijom, bio priznat od strane Francuske i Velike Britanije, 1938. se sastavio sa Hitlerom u Berlinu
Opozcija, zajedno sa SPCom, trazi ukidanje ustava iz 1931. zbog potpusivanja Konkordata (priznanja katolicke vere na teritoriji Jugoslavije)
Na izborima 1938. je pobedio Udruzenje opozicije za 250k glasova, i sastavio je vladu koja je kratko trajala
Posle njega 1939. vladu sastavlja Dragisa Cvetkovic radi sklapanja sporazuma sa Hrvatskom
Banovina hrvatska
- sporazumom Cvetkovic-Macek je reseno hrvatsko pitanje - nastaje Banovina Hrvatska
Teritorija: Savska i Primorska banovina, Derventa, Gradacac, Travnik, Fojnica, Brcko, Dubrovnik, Sid, Ilok.
Ona ima autonomiju uprave, finansija i prosvete i autonomna je u okviru Kraljevine Jugoslavije, ali centralna vlast zadrzava vlast nad spoljnom politikom i vojskom.
Prvi ban je Iva Subasic
Bila je okrenuta prema Nemackoj i Italiji (kao i Stojadinovic)
