Meinafræði - lykilhugtök

Question 1

Hvað er frumuáverki?

Answer 1

Skemmd á frumu vegna súrefnisskorts, eitrunar, sýkingar o.fl. Getur verið afturkræf eða leitt til frumudauða.

Frumuáverki getur verið af völdum umhverfisþátta eða innri ferla.

Question 2

Hvað er atrophia?

Answer 2

Rýrnun frumu eða líffæris – fruman minnkar í stærð eða starfsemi, t.d. vegna hreyfingarleysis eða blóðþurrðar.

Atrophia getur verið af völdum skorts á næringarefnum eða hormónum.

Question 3

Hvað er hypertrophia?

Answer 3

Fruman stækkar (án þess að fjölga sér), oft vegna aukins álags – t.d. hjartavöðvi í háþrýstingi.

Hypertrophia er oft sjáanleg í vöðvum sem eru undir miklu álagi.

Question 4

Hvað er hyperplasia?

Answer 4

Fjölgun fruma í vef. Getur verið eðlileg (t.d. í legi við tíðahring) eða sjúkleg (t.d. í blöðruhálskirtli).

Hyperplasia er oft mælt í vefjaútliti eða aðgerðum.

Question 5

Hvað er metaplasia?

Answer 5

Ein gerð þekjufruma breytist í aðra sem þolir áreitið betur. Dæmi: öndunarfæraþekja reykingafólks → flöguþekja.

Metaplasia er oft viðbragð við langvarandi áreiti.

Question 6

Hvað er necrosis?

Answer 6

Fruman deyr vegna skaða og efni hennar lekur út – veldur oft bólgu í kringum nærliggjandi vef.

Necrosis er óeðlilegt ferli og getur leitt til alvarlegra heilsufarsvandamála.

Question 7

Hvað einkennir coagulative necrosis?

Answer 7

Algeng tegund necrosu – prótein storkna og frumulögun helst tímabundið. Sést oft í hjarta/nýrum.

Coagulative necrosis er oft afleiðing blóðþurrðar.

Question 8

Hvað einkennir liquefactive necrosis?

Answer 8

Fruman leysist upp í vökva. Sést oft í heila eða sýktum sárum.

Liquefactive necrosis getur verið afleiðing sýkingar.

Question 9

Hvað er caseous necrosis?

Answer 9

Drep með ostkenndu útliti, einkennandi fyrir berkla. Dauður vefur er mjúkur og illa afmarkaður.

Caseous necrosis er oft tengt við langvarandi sýkingar.

Question 10

Hvað er fat necrosis?

Answer 10

Drep í fituvef – t.d. eftir áverka eða briskirtilsbólgu. Oft með fitusápum og bólgusvörun.

Fat necrosis getur einnig verið tengt við áverka á fituvef.

Question 11

Hvað er gangrene?

Answer 11

Stór svæði drepast – oft vegna blóðleysis. Þurrt gangrene er án sýkingar; blautt gangrene með sýkingu.

Gangrene getur leitt til alvarlegra heilsufarsvandamála ef ekki er meðhöndlað.

Question 12

Hvað er apoptosis?

Answer 12

Stýrður frumudauði – frumur eyða sér án bólgu. Mikilvægur í eðlilegum vexti og viðhaldi vefja.

Apoptosis er mikilvæg fyrir homeostasis í líkamanum.

Question 13

Hvað er autophagy?

Answer 13

Fruman ‘hreinsar til’ með því að melta eigin skemmda hluta – oft til að lifa af streitu eða hungur.

Autophagy er mikilvægt fyrir frumuheilsu og viðhaldsferla.

Question 14

Hvað er fitulifur?

Answer 14

Óeðlileg uppsöfnun fitu í lifrarfrumum – oft tengt áfengisneyslu eða offitu.

Fitulifur getur leitt til lifrarskemmda ef ekki er meðhöndlað.

Question 15

Hvað er kölkun (calcification)?

Answer 15

Uppsöfnun kalks í vef – getur gerst í dauðum vef eða óeðlilega í lifandi vef (t.d. í hjartalokum).

Kölkun getur haft áhrif á starfsemi vefja og líffæra.

Question 16

Hvað er bólga (inflammation)?

Answer 16

Varnarviðbragð við skaða/sýkingu í lifandi vef

Bólga er nauðsynlegt ferli til að vernda líkamann gegn skaðlegum þáttum.

Question 17

Hvað er akút bólga?

Answer 17

Snögg, skammvinn bólga með neutrophilum

Akút bólga er oft fyrsta viðbragðið við skaða eða sýkingu.

Question 18

Hvað er krónísk bólga?

Answer 18

Langvinn bólga með eitilfrumum og viðgerð

Krónísk bólga getur valdið skemmdum á vefjum ef hún er ekki meðhöndluð.

Question 19

Hvað eru neutrophilar?

Answer 19

Fyrstu frumur á vettvang – gleypa sýkla

Neutrophilar eru mikilvægar fyrir fyrstu vörn líkamans gegn sýkingum.

Question 20

Hvað eru macrophagar?

Answer 20

Átfrumur sem hreinsa upp, koma seinna

Macrophagar eru mikilvægir í endurheimt ferlum eftir bólgu.

Question 21

Hvað eru lymphocytar?

Answer 21

Eitilfrumur sem taka þátt í krónískri bólgu

Lymphocytar eru mikilvægir í ónæmissvörum líkamans.

Question 22

Hvað er granuloma?

Answer 22

Hnúður af bólgufrumum – oft með drepi í miðju

Granuloma myndast oft við viðvarandi bólgu.

Question 23

Hvað er phagocytosis?

Answer 23

Frumuát – fruman gleypir og eyðir agnir

Phagocytosis er mikilvægt ferli í ónæmissvörum.

Question 24

Hvað er vasodilatation?

Answer 24

Æðavíkkun – eykur blóðflæði til svæðis

Vasodilatation er nauðsynleg til að koma blóðflæði til bólgunnar.

Question 25

Hvað eru miðilefni?

Answer 25

Efni sem örva bólgusvarið (t.d. histamín, IL) ## Footnote Miðilefni eru mikilvæg í ferlinu sem kallar fram bólgu.

Question 26

Hvað er chemotaxis?

Answer 26

Ferli þar sem frumur leita í átt að efnum ## Footnote Chemotaxis hjálpar frumum að finna sýkingarstaði.

Question 27

Hvað er fibrín?

Answer 27

Prótein sem sest í bólgusvæði við aukið gegndræpi ## Footnote Fibrín er mikilvægt í blóðstorknun og vefjaviðgerð.

Question 28

Hvað er suppurative bólga?

Answer 28

Gröftur – fullt af neutrophilum og dauðum frumum ## Footnote Suppurative bólga getur leitt til myndunar abscess.

Question 29

Hvað er græðsla?

Answer 29

Viðgerð vefja eftir skaða ## Footnote Græðsla er ferlið þar sem vefir endurnýjast eftir skaða.

Question 30

Hvað felur endurnýjun (regeneration) í sér?

Answer 30

Frumur fjölga sér og vefur fær fyrra ástand ## Footnote Endurnýjun er ferli þar sem skemmdir frumur endurnýjast til að endurheimta upprunalegt vefjaástand.

Question 31

Hvað er örvefur (fibrosis)?

Answer 31

Bandvefur sem myndast í stað upprunalegs vefjar ## Footnote Örvefur myndast venjulega eftir skaða þegar upprunalegi vefurinn er ekki endurnýjaður.

Question 32

Hvað gera fibroblastar?

Answer 32

Frumur sem mynda collagen og millifrumuefni ## Footnote Fibroblastar eru mikilvægir í græðslu og vefjaviðgerð.

Question 33

Hvað er granulationsvefur?

Answer 33

Nýr, æðaríkur vefur sem kemur á undan örvef ## Footnote Granulationsvefur er mikilvægt skref í ferlinu við græðslu.

Question 34

Hvað er frumgræðsla?

Answer 34

Sár lokast án teljandi örmyndunar ## Footnote Frumgræðsla er ferli þar sem sár græðir án þess að myndast mikið ör.

Question 35

Hvað er síðgræðsla?

Answer 35

Sár lokast með mikilli örmyndun og samdrætti ## Footnote Síðgræðsla er ferli þar sem sár græðir en leiðir til myndunar á miklu ör.

Question 36

Hvað eru vaxtarþættir?

Answer 36

Prótín sem örva frumufjölgun og vefjaviðgerð ## Footnote Vaxtarþættir spila mikilvægt hlutverk í græðsluferlinu.

Question 37

Hvað er TGF-β?

Answer 37

Vaxtarletjandi þáttur, hemur sumar frumur ## Footnote TGF-β er mikilvægt í stjórnun græðsluferla.

Question 38

Hvað er snertihindrun?

Answer 38

Þegar frumur hætta að skipta sér við nánd annarra ## Footnote Snertihindrun er mikilvæg fyrir eðlilega frumuskiptingu.

Question 39

Hvað er keloid?

Answer 39

Ofvaxið, upphleypt og óeðlilegt ör ## Footnote Keloid er oft ofvaxið ör sem getur verið sársaukafullt.

Question 40

Hvað er hypertrophískt ör?

Answer 40

Stórt, þykkt ör sem helst innan sársvæðis ## Footnote Hypertrophísk ör eru algengari en keloid og eru oft ekki eins alvarleg.

Question 41

Hvað felur sárgræðsla beins í sér?

Answer 41

Felur í sér bólgusvar, brjóskmyndun og endurmyndun beins ## Footnote Sárgræðsla beins er flókið ferli sem krafist er fyrir beinskemmdir.

Question 42

Hvað er blóðsegi?

Answer 42

Storkutappi innan æða eða hjarta ## Footnote Blóðsegi getur myndast vegna skaða á æð eða storkuhneigðar.

Question 43

Hvað er blóðrek?

Answer 43

Eitthvað sem berst með blóði frá einum stað til annars ## Footnote Blóðrek getur leitt til alvarlegra heilsufarsvandamála, svo sem lungnablóðrek.

Question 44

Hvað er vefjadrep?

Answer 44

Dauði vefjar vegna skorts á blóði og súrefni ## Footnote Vefjadrep getur orðið vegna blóðsega eða blóðrek.

Question 45

Hvað er fibrín?

Answer 45

Prótín sem tengir saman blóðflögur ## Footnote Fibrín er mikilvægt í storkuferli blóðs.

Question 46

Hvað eru blóðflögur?

Answer 46

Litlar frumur sem stuðla að storku ## Footnote Blóðflögur leika lykilhlutverk í sárgræðslu og storku.

Question 47

Hvað er endothel?

Answer 47

Innsta lag æðar; hindrar eða örvar storku ## Footnote Endothel er mikilvægt í stjórnun blóðflæðis og storku.

Question 48

Hvað þýðir hypercoagulability?

Answer 48

Aukin storkuhneigð – t.d. í meðgöngu, krabbameini ## Footnote Hypercoagulability getur aukið áhættu á blóðsega.

Question 49

Hvað er lungnablóðrekur?

Answer 49

Blóðrekur sem stíflar æð í lunga ## Footnote Lungnablóðrekur getur valdið alvarlegum öndunarerfiðleikum.

Question 50

Hvað er systemískur blóðrekur?

Answer 50

Blóðrekur sem fer um slagæðar og veldur skemmdum í líffærum ## Footnote Systemískur blóðrekur getur haft víðtæk áhrif á heilsu.

Question 51

Hvað stendur DIC fyrir?

Answer 51

Dreifð storkumyndun með drepi og blæðingum ## Footnote DIC er alvarlegt ástand sem krefst strax læknisaðgerða.

Question 52

Hvað er organization í tengslum við blóðsega?

Answer 52

Ferli þar sem blóðsegi umbreytist í bandvef ## Footnote Organization getur leitt til varanlegra breytinga í æðum.

Question 53

Hvað er recanalization?

Answer 53

Ný rás myndast í gegnum gamla blóðsega ## Footnote Recanalization getur hjálpað í að endurheimta blóðflæði.

Question 54

Hvað er Atherosclerosis?

Answer 54

Fituskella í innsta lagi slagæða ## Footnote Atherosclerosis er ástand þar sem fitusýrur, kólesteról og önnur efni safnast fyrir í innri veggjum slagæða.

Question 55

Hvað er Atheroma?

Answer 55

Uppsöfnun fitu, frumuleifa og bandvefs í æðavegg ## Footnote Atheroma er oft tengt við atherosclerosis.

Question 56

Hvað þýða skammstafanirnar LDL og HDL?

Answer 56

Slæma og góða kólesterólið ## Footnote LDL stendur fyrir low-density lipoprotein og HDL fyrir high-density lipoprotein.

Question 57

Hvað er Angina pectoris?

Answer 57

Brjóstverkur vegna súrefnisskorts í hjarta ## Footnote Angina pectoris er oft merki um kransæðasjúkdóm.

Question 58

Hvað er Transmural infarct?

Answer 58

Drep í gegnum alla þykkt hjartavöðva ## Footnote Þetta er alvarlegasta gerð hjartadrep.

Question 59

Hvað er Subendocardial infarct?

Answer 59

Drep nálægt innsta hjartalaginu ## Footnote Subendocardial infarct er oft tengt við skert blóðflæði.

Question 60

Hvað er Mural thrombus?

Answer 60

Blóðsegi sem loðir við vegg hjartahols ## Footnote Mural thrombus getur leitt til alvarlegra hjartasjúkdóma.

Question 61

Hvað er Aneurysma?

Answer 61

Útvíkkun á æð vegna veikleika í vegg ## Footnote Aneurysma getur verið lífshættulegt ef það rofnar.

Question 62

Hvað er Berry aneurysm?

Answer 62

Meðfædd útvíkkun í heilaæðum ## Footnote Berry aneurysms eru algeng í heilaæðakerfinu.

Question 63

Hvað er Aortic dissection?

Answer 63

Blóð fer inn í æðavegginn eftir rof ## Footnote Aortic dissection er bráð sjúkdómur sem krefst tafarlausrar læknishjálpar.

Question 64

Hvað er Fibrous cap?

Answer 64

Bandvefslag yfir atheroma – getur rifnað ## Footnote Rif á fibrous cap getur leitt til blóðtappa.

Question 65

Hvað er Cystic medial necrosis?

Answer 65

Drep í miðlagi æðar – tengt Marfan's syndrome ## Footnote Cystic medial necrosis er oft tengt við aortudreifingu.

Question 66

Hvað er neoplasia?

Answer 66

Óstýrður nýr frumuvöxtur ## Footnote Neoplasia vísar til óeðlilegs vöxts frumna sem getur leitt til æxlismyndunar.

Question 67

Hvað er tumor?

Answer 67

Fyrirferð eða æxli ## Footnote Tumor er almennur hugtak um fyrirferð sem getur verið góðkynja eða illkynja.

Question 68

Hvað er carcinoma?

Answer 68

Illkynja þekjuæxli ## Footnote Carcinoma er tegund illkynja æxlis sem myndast í þekjuvef.

Question 69

Hvað er sarcoma?

Answer 69

Illkynja bandvefsæxli ## Footnote Sarcoma er illkynja æxli sem myndast í bandvef, vöðvum eða öðrum stoðvefjum.

Question 70

Hvað er papilloma?

Answer 70

Góðkynja totumyndandi æxli ## Footnote Papilloma er góðkynja æxli sem vex úr þekjufrumum og myndar totur.

Question 71

Hvað er dysplasia?

Answer 71

Forstigsbreyting – óreglulegur frumuvöxtur ## Footnote Dysplasia er skilyrði þar sem frumur sýna óeðlilega vöxt og þróun.

Question 72

Hvað er metaplasia?

Answer 72

Þekja breytist í aðra tegund þekju ## Footnote Metaplasia er ferli þar sem ein tegund þekjufruma breytist í aðra tegund.

Question 73

Hvað eru meinvörp (metastasar)?

Answer 73

Dreifing illkynja æxlis í önnur líffæri ## Footnote Meinvarp verður þegar illkynja frumur dreifast frá upprunastað sínum til annarra líffæra.

Question 74

Hvað er paraneoplastic syndrome?

Answer 74

Einkenni vegna hormóna frá æxli – ekki vefjaskemmd ## Footnote Paraneoplastic syndrome er þegar æxli framleiðir hormón eða efni sem valda einkennum í líkamanum, en án þess að skemma vef.

Question 75

Hvað er oncogen?

Answer 75

Gen sem stuðlar að æxlisvexti ## Footnote Oncogen eru gen sem, þegar þau eru virkuð, geta leitt til æxlismyndunar.

Question 76

Hvað er tumor suppressor gene?

Answer 76

Gen sem hindrar æxlismyndun ## Footnote Tumor suppressor gen eru gen sem hjálpa til við að stjórna frumuhringnum og hindra óeðlilegan vöxt frumna.

Question 77

Hvað er targeted therapy?

Answer 77

Lyf sem beinast að ákveðnum sameindum æxlisfrumna ## Footnote Targeted therapy er meðferð sem beinist að sérstökum markmálum í æxlisfrumum til að hindra vöxt þeirra.