MŁODA POLSKA

Question 1

Ramy czasowe

Answer 1

Młoda Polska rozpoczęła się w Europie już w 1880r. W Polsce natomiast w 1890 r.Jest to epoka, która trwała od ostatniego dziesięciolecia XIX w. do końca I wojny światowej(1918r.). W 1900 roku miało miejsce Wesele Lucjana Rydla z Jadwigą z Mikołajczyków, córką chłopa z podkrakowskich Bronowic

Question 2

Przyczyny narodzin epoki

Answer 2

-gwałtowny skok
demograficzny
-postęp techniczny demokratyzacja

spowodowało to
poczucie zagrożenia
jednostki i jej prawa do
indywidualizmu

Question 3

Dekadentyzm

Answer 3

De­ka­den­tyzm to po­sta­wa, któ­ra cha­rak­te­ry­zo­wa­ła wie­lu bo­ha­te­rów li­te­rac­kich koń­ca XIX wie­ku. Prze­nik­nę­ła ona stop­nio­wo do świa­to­po­glą­du spo­łe­czeń­stwa. Zna­cze­nie sło­wa de­ka­den­tyzm zwią­za­ne jest nie­od­łącz­nie z cza­sem jego po­wsta­nia i od­no­si się bez­po­śred­nio do po­czu­cia tzw. „koń­ca wie­ku”. Schy­łek epo­ki wy­wo­ły­wał w spo­łe­czeń­stwie po­czu­cie roz­pa­du, stop­nio­we­go wy­czer­py­wa­nia się cy­wi­li­za­cji. Bar­dzo wie­le osób spo­dzie­wa­ło się mo­men­tu krań­co­we­go, w któ­rym do­tych­cza­so­wy ład ule­gnie de­struk­cji.
Ar­ty­ści, two­rzą­cy w nur­cie de­ka­den­ty­zmu, w swo­ich utwo­rach sta­ra­li się uka­zać kres wszyst­kich moż­li­wo­ści twór­czych – byli prze­ko­na­ni, że sztu­ka nie jest już moż­li­wa i – po­dob­nie jak inne sfe­ry ży­cia spo­łecz­ne­go – zmie­rza ku upad­ko­wi. De­ka­den­ty­zmo­wi pa­tro­no­wa­ły ta­kie nur­ty my­ślo­we jak fi­lo­zo­fia Scho­pen­hau­era i Nie­tz­sche­go. Dużą rolę w two­rze­niu się świa­to­po­glą­du de­ka­denc­kie­go mia­ła stop­nio­wa nie­chęć do idei pozytywistycznych. Po­zor­ny – zda­niem de­ka­den­tów – ład, jaki cha­rak­te­ry­zo­wać miał epo­kę wcze­śniej­szą, nie przy­niósł ocze­ki­wa­nych re­zul­ta­tów. My­śli po­zy­ty­wi­stycz­ne do­ty­czą­ce za­rów­no spo­so­bu funk­cjo­no­wa­nia spo­łe­czeń­stwa jak i po­szcze­gól­nych jed­no­stek za­miast za­pew­niać lu­dziom uko­je­nie, wpę­dza­ła ich w po­czu­cie klę­ski i nie­speł­nio­nych ma­rzeń. Z tego po­wo­du de­ka­den­tyzm ide­owo od­rzu­cił wszyst­kie wcze­śniej­sze po­stu­la­ty – bar­dzo czę­sto znaj­do­wa­ło to wy­raz w de­kla­ro­wa­nych przez ar­ty­stów ode­zwach, np. „w nic nie wie­rzę” lub „wszyst­ko zje­dzo­ne”, co ozna­czać mia­ło wy­czer­pa­nie się wcze­śniej­szych ide­ałów.

Question 4

Orientalizm

Answer 4

Fascynacja kulturą Zachodu

Question 5

Modernizm

Answer 5

Jest to określenie ogółu kierunków awangardowych w literaturze i sztuce w okresie 1880 – 1910, przeciwstawiających się realizmowi i naturalizmowi, wyrażających dezaprobatę wobec moralności mieszczańskiej, w działach kładących nacisk na indywidualizm, symbolizm, estetyzm.

Question 6

Indywidualizm

Answer 6

Ogólne poczucie niezależności i odrębności osobistej; postępowanie odbiegające od ogólnie przyjętych wzorów, rozpowszechnionych sądów, niekiedy nieliczące się z normami społecznymi.

Question 7

Impresjonizm

Answer 7

Kierunek w sztuce, który odtwarzał rzeczywistość, wychodząc z założenia, że świat nie jest statyczny. Chwila panuje nad trwałością, a każde zjawisko to jednorazowa, przemijająca konstelacja. Celem artysty jest utrwalenie przelotnego, chwilowego wrażenia. Malarze - impresjoniści: Monet, Manet, Pissarro

Question 8

Ekspresjonizm

Answer 8

Kierunek artystyczny, który stawia sobie za cel przekazywanie przeżyć jednostki w ich dynamice i bez względu na istniejące konwencje literackie. Posługuje się świadomą deformacją rzeczywistości i hiperbolizacją.

Question 9

Symbolizm

Answer 9

Kierunek w sztuce, który posługuje się symbolem jako środkiem wyrazu. Zdaniem symbolistów przeżycia są niewyrażalne, dlatego można je tylko przybliżyć, zasugerować odbiorcy.

Question 10

Katastrofizm

Answer 10

Koncepcja ideowo-artystyczna, która stawia pesymistyczną diagnozę współczesnej cywilizacji i oczekuje jej gwałtownego końca, spowodowanego przez jakiś kataklizm.

Question 11

Naturalizm

Answer 11

Pogląd w filozofii, według którego istnieje wyłącznie rzeczywistość materialna (natura), czasoprzestrzenna, bez zewnętrznej racji istnienia. Rzeczywistość duchowa albo nie istnieje albo jest sprowadzalna do natury (materii). Naturalizm tłumaczy całość zjawisk działaniem praw przyrody.
W naturalizmie postuluje się zwrócenie całej uwagi na świat przyrody oraz na człowieka i jego dzieła, jest on wtedy bliski humanizmowi.

Question 12

Wyróżniki epoki w literaturze

Answer 12

• skrajny indywidualizm
• kpina z mieszczaństwa
• pogarda dla utylitaryzmu
• ludomania
• fascynacja przyrodą, szczególnie górami
• elementy pesymizmu

Question 13

Artur Schopenhauer

Answer 13

Żył w romantyzmie, ale jego koncepcje zyskały popularność

w modernizmie. Poglądy: Istotą ludzkiej egzystencji jest bezrozumny popęd, którego nigdy nie można zaspokoić.

Question 14

Fryderyk Nietzsche

Answer 14

• przekonanie, że Boga nie ma

- koncepcja nadczłowieka - jednostka wyjątkowa, silna (siła biologiczna i duchowa) ma prawo zniszczyć wszelkie normy

Question 15

Karol Marks

Answer 15

Sytuacja ekonomiczna jest czynnikiem, który reguluje wszelkie procesy życia społecznego. Nawet sztuka jest uzależniona od rozwoju materialnego.

Question 16

Henryk Bergson

Answer 16

Prawdziwe poznanie dokonuje się dzięki intuicji.

Świat, przyroda - znajdują się w nieustannym ruchu. Rozwój wynika z tego, że jest im właściwy elan vital - pęd życiowy

Question 17

,, Confiteor’’ Stanisław Przybyszewski

Answer 17

Confiteor jest manifestem polskiego modernizmu. Tytuł autor zaczerpnął z łaciny, w której Confiteor znaczy wyznaję. Zasadniczy punkt pojmowania przez niego estetyki stanowi teza, iż sztuka odtwarza to, co jest wiecznym, niezależnym od wszelkich zmian lub przypadkowości, niezawisłym ani od czasu, ani od przestrzeni, a więc odwzorowuje duszę. Rekonstruuje wszystkie jej przejawy, niezależnie od tego, czy są dobre lub złe, brzydkie lub piękne.Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu - duszy. Artysty nie obchodzą ani prawa społeczne, ani
etyczne. Sztuka jest najdoskonalszym dziełem człowieka.

Question 18

„Koniec wieku XIX” Kazimierz Przerwa Tetmajer

Answer 18

-manifest pokolenia schyłkowców
-podmiot liryczny zastanawia się, jaką przyjąć postawę wobec życia. Wymienia różne po-stawy i kolejno je odrzuca (np. kpinę z życia, bo to życie kpi z człowieka, walkę, bo walka z życiem jest przeciwstawianiem się mrówki pędzącemu pociągowi, wiarę w byt
pośmiertny, bo nie wiadomo, czy on istnieje, używanie życia, bo to nie zagłuszy
niepokoju)
-wiersz kończy się gestem rozpaczy, poddania, zniechęcenia

Question 19

„Hymn do Nirwany” Kazimierz Przerwa Tetmajer

Answer 19

• nirwana w poezji młodopolskiej jest synonimem śmierci
• śmierć jawi się tu jako wyzwolenie od zła świata
• forma modlitwy

Question 20

,,Kowal’’ Leopold Staff

Answer 20

W tekście dwóch pierwszych strof wiersza możemy dostrzec zabarwiony różnorodną metaforyką opis silnego człowieka. Całość jest dynamiczna, silna i gwałtowna.Ukazuje go jako człowieka bardzo silnego, zarówno psychicznie jak i fizycznie, który jest zdeterminowany, świadomy własnej wartości i świadomy siły jaką posiada. Bez wątpienia Staff nawiązuje postacią kowala do filozofii Nietzschego. Wykreował go w taki sposób aby nawiązywał do człowieka nietzscheańskiego, czyli nadczłowieka. Jest to człowiek, który jest mocny, potężny i silny, jest absolutnie wyjątkową jednostką. Filozofia Nietzschego to filozofia czynu, która odrzuca słabość i niedoskonałość, dlatego kowal jako silny, potężny człowiek, w razie gdyby jego serce chciało być wątłe i słabe jest gotów je zniszczyć.

Question 21

,,Deszcz Jesienny’’

Answer 21

Osoba mówiąca z wnętrza swojego domu obserwuje nieprzyjemną pogodę i pogrąża się w coraz większej zadumie i przygnębieniu. Jej myśli i refleksje są bardzo pesymistyczne i przytłaczające, czuje się zupełnie pozbawiona radości i szczęścia, przytłoczona, zatraca się w coraz większą rozpacz. Całkowicie traci nadzieję na nadejście lepszych dni, noc wydaje się nigdy nie kończyć, poranki i wieczory są ciemne i odpychające, a rzeczywistość sprawia wrażenie sennej mary, nie sposób odróżnić jej od jawy. Jesień jest bezkresna i wieczna, nie widać żadnych oznak słońca i zieleni.Podmiot liryczny, natchniony melancholijną pogodą, wspomina porzucenie przez ukochaną osobę, które choć powoli zaciera się w jego pamięci, wciąż wywołuje bolesną tęsknotę. Wspomina także dramatyczne wydarzenia, pogrzeby i pożary – z jego słów bije poczucie beznadziei. Nie próbuje jednak zmieniać rzeczywistości, tylko biernie poddaje się swoim uczuciom. Przytaczane sytuacje być może na co dzień nie wywołują już negatywnych emocji, ale w deszczowej atmosferze bolą na nowo. Rozpacz jest tak bezgraniczna, że udziela się nawet samemu Szatanowi, przemierzającemu pobliski ogród, zmieniając go w pozbawioną roślinności pustynię – pali kwiaty i rozrzuca kamienie. On sam jest przerażony swoim niszczycielskim dziełem, przerażonymi ludźmi, i płacze nad zniszczoną przyrodą. Na swój sposób w utworze płaczą więc wszyscy – natura deszczem, a osoba mówiąca oraz Szatan prawdziwymi łzami. Widoczne są odniesienia do filozofii Arthura Schopenhauera, która stanowiła podwalinę do powstania dekadentyzmu. Pesymistycznie zakładał on, że życie jest źródłem bólu i cierpienia, nieustannych porażek i upokorzeń, którym nie można zapobiec.

Question 22

„Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach’’ Jan Kasprowicz

Answer 22

Utwór symboliczny (wieloznaczny symbol krzaku róży i limby
-elementy impresjonistyczne - te same motywy: krzak dzikiej róży i próchniejąca limba -
ukazane w różnych porach dnia, w różnym oświetleniu
-we wszystkich sonetach cyklu występują następujące motywy: próchniejąca limba, krzak
dzikiej róży, szare załomy skalne. Ta sama myśl wyrażona została za pomocą czterech różnych obrazów, ale - z wykorzystaniem tych samych motywów
-różne możliwości interpretacji symbolu np.:
-życie i śmierć toczące się obok siebie
-samotny człowiek wobec groźnego żywiołu życia, który widzi, że o wiele silniejsi
padli pod ciosami losu
-człowiek, który na przekór własnym lękom i świadomości śmierci stara się rozkwitać, tj. w pełni wykorzystywać własne życie
-nierozerwalny związek życia i śmierci
-dążenie do syntezy sztuk - uwaga zwrócona na barwę, dźwięk
—–
sonet I cyklu
-malarskość spojrzenia (ciemne skały, pawiookie stawy, pąsowa róża)
-krajobraz surowy, statyczny i groźny
-groza pejzażu (turnia śliska, wężowiska kosodrzewiny, zimna ściana) - obrazy budzące niepokój
-kwiat - samotny, senny, zadumany, lęka się
sonet II cyklu
-sytuacja liryczna nie zmienia się, lecz teraz rzeczywistość tę widzimy w słońcu
(krajobraz prześwietlony plamami słońca). Obraz typowy dla impresjonizmu
sonet III cyklu
-odwołanie do zmysłu słuchu (onomatopeje np. świstak świszcze)
-problem jednostkowej śmierci w obliczu świata (nic ona nie znaczy - drzewo umiera, a wszystko idzie dalej swym rytmem - kozice biegają, ptaki rozwijają swe skrzydła)
sonet IV cyklu
-odwołanie do zmysłów węchu i słuchu
-ulotny, impresjonistyczny obraz - rosa osiadła na płatkach róży, krople spadają na limbę (krople - łzy)

Question 23

sonety „Z chałupy” Jan Kasprowicz

Answer 23

Zawarte są tu elementy realizmu i naturalizmu.
sonet XXXIX
bohater - uczeń, który nie ma pieniędzy ani na jedzenie, ani na książki. Narażony na
kpiny ludzi. Umiera na suchoty.