Næring barna og unglinga

Question 1

Hvað einkennir ungbörn?

Answer 1

• Hraður vöxtur og þroski
• Hlutfallslega mikil orku- og næringarþörf:
• Lítið magapláss (10-20ml þegar þau fæðast, verður svo upp í 200 ml/dag, tæmist og fyllist fljótt og þurfa því að borða oftar en við)
  *Nauðsynlegt að fæðan uppfylli þarfir þeirra
• Næring á fyrsta aldursári leggur grunninn að fæðuvenjum barns síða meira (fæðuval foreldra og aðstandenda mótar viðhorf barnsinst til fæðunnar)

Question 2

Hversu lengi eiga börn að fá eingöngu brjóstamjólk ?

Answer 2

Fyrstu 6 mánuðina

Question 3

Hvaða vítamín er ekki nóg af í brjóstamjólkinni og þarf því að bæta við hjá börnum ?

Answer 3

D-vítamín frá 1-2 vikna aldri. eina vítamínið sem er ekki nægilegt í brjóstamjólkinni, ráðlegt sem viðbót !

Question 4

Hvað ef brjóstamjólk nægir ekki fyrstu 4 mánuðina?

Answer 4

þá ungbarnablanda, föst fæða ekki talin henta undir 4 mánaða

Question 5

Hvað ef brjóstamjólk nægir ekki á aldrinum 4-6 mánaða?

Answer 5

Mat og/eða ungbarnablanda

Question 6

Börn sem nærast eingöngu á ungbarnablöndu, er það nóg ?

Answer 6

• Fá þá mat frá 4 mánaða, venjast mismunandi bragði
• Ungbarnablandan bragðast alltaf eins ólíkt brjóstamjólkinni

Question 7

Hversu mikið D-vítamín á ungabarn að fá?

Answer 7

D-dropar frá 1-2 vikna aldri: RDS er 10 míkróg/dag - 400 alþjóðaeiningar (AF eða IU)

• Sérstakar aðstæður: Börn sem nærast eingöngu á ungbarnablöndu og fá 800ml eða meira á dag ættu ekki að fá D-vít viðbót
• Börn sem fá minna en 900ml er ráðlegging óbreytt

Question 8

Hvenær mega börn fá Lýsi og hversu mikið ?

Answer 8

þegar barn er farið að fá fasta fæðu - 5ml / 1tsk

Question 9

Hvernig á fæða hjá 6-9 mánaða að vera?

Answer 9

• Tímabært að gefa fasta fæðu samhliða brjóstamjólk
• föst fæða kynnt smátt og smátt
• takt við þarfir og þroska barns (byrja á litlum skömmtum og auka smám saman)
• Auka fjölbreytni tiltölulega hratt
• uppfylla orku- og næringaefnaþörf
• viðbótarfæða þarf að vera rík af orku- og næringarefnum
• Velja mat sem hentar aldri og þroska barns
• Járnbættir grautar
• Soðið / maukað grænmeti og ávextir
• Vel soðið kjöt, fiskur, egg, baunir og linsur

Question 10

Er ráðlagt að bíða með að kynna þekkta ofnæmisvalda ?

Answer 10

Nei, hægt að kynna þá strax og gjöf fastrar fæðu hefst
- Komnar sterkar vísbendingar um að það sé óþarfi að forðast ónæmisvalda á meðgöngu og á fyrsta aldursári

Question 11

Hvað minnkar líkur á eggjaofnæmi hjá börnum ?

Answer 11

Að gefa soðin hænuegg við 3-4 mán aldur í örlitlum skömmtum gæti minnkað líkur á eggjaofnæmi samanborið við fyrstu kynningu eggja við 6 mán aldur

Question 12

Hvað minnkar líkur á hnetuofnæmi hjá börnum ?

Answer 12

Kynning á hnetum á fyrsta aldursári mv eftir 5 ár minnkar líkur á jarðhnetuofnæmi

Question 13

Þarf barn járn fyrsta árið ?

Answer 13

• Járnbirgðir eru nægilegar fyrstu 6 mánuði ævinnar
• Eftir 6 mánaða aldur –> járnbúskapur barna í hættu: járnbirgðir sem barn fæðist með uppurnar og mikilvægt að barn fái járn úr fæðunni
• Ekki ástæða til að gefa járn aukalega ef ráðlegginum er fylgt varðandi mataræði

Question 14

Hver er RDS af járni fyrir börn ?

Answer 14

8 mg/dag

Question 15

Hvað telst sem járnrík fæða?

Answer 15

Kjöt, fiskur, egg, baunir og linsur
- C-vítamín eykur nýtingu járns !

Question 16

Hvað þarf að vita um mjólkurtegundir fyrir börn ?

Answer 16

• Ungbarnablöndur til 6 mánaða aldurs
• Stoðmjólk / stoðblöndur frá 6 mánaða: Járnbætt og hugsað sem viðbót !
• Ekki mælt með kúamjólk á fyrsta aldursári

Question 17

Afhverju er ekki mælt með kúamjólk á fyrsta aldurs ári?

Answer 17

• Lágt járn innihald
• Hátt protein hlutfall: Hentar ekki börum á þessum aldri

Question 18

Hver er dagskammtur af stoðmjólk eða annarri stoðblöndu ?

Answer 18

500ml

Question 19

Afhverju er mælt með að bíða með skyr, súrmjólk, jógúrt og fituskertar mjólkurvörur fyrsta árið ?

Answer 19

• Bæði fitusnauð og proteinrík
• Járnsnauðar

Question 20

Hvernig hefur lélegur járnbúskapur og mikil proteinneysla vond áhrif á börn fyrsta aldursárið?

Answer 20

Lélegur járnbúskapur (áhrif á þroska 6 ára) og mikil proteinneysla (tengt hærra BMI 6 ára) - tengdist hvort tveggja mikilli neyslu kúamjólkur (>500ml/dag)
- Börn sem fengu ofmikið protein voru of þung við 6 ára aldur

Question 21

Hvernig er proteinkenningin?

Answer 21

Mikil proteinneysla tengd við aukinn vöxt og hærra BMI á barnsaldri

Ferlið: Mikil proteinneysla (Sérstaklega úr dýraafurðum) á ungbarnaskeiði –> hækkun á styrk IGF-1 í blóði –> Hraðari vöxtur –> Aukin hætta á ofþyngd og offitu í barnæsku

Viljum skiptaút kúamjólk fyrir stoðmjólk fyrsta árið !

Question 22

Hvernig á mataræði og matarvenjur að vera hjá 9-12 mánaða?

Answer 22

• Geta til að borða flestan hollan mat
• Venjulegur hafragrautur vs járnbættur hafragrautur (vænlegast að halda sig vi ðjárnbættan hafragraut á meðan fjölbreytni í fæðunni eykst)
• Örvun mikilvæg !: stappa matinn, örsmáir bitar, sitja til borðs með öðrum, ýmsar samsetningar af mat með mism áferð, leyfa barninu að týna upp í sig, borða með fingrum, skeið eða öðrum áhöldum
• þurfa að borða oftar en fullorðnir

Question 23

Afhverju þurfa börn (9-12 mán) að borða oftar en fullorðnir?

Answer 23

Magaop er minna - tæmist og fyllist fljótt

Question 24

Hvað þýðir ,,Heilsueflandi leikskóli’’ ?

Answer 24

Heilsueflandi leikskóli leggur sérstaka áherslu á að vinnna með 8 lykilþætti sem tengjast skólastarfinu:
1. Hreyfing
2. Mataræði
3. Geðrækt
4. Tannheilsa
5. Öryggi
6. Fjölskylda
7. Nærsamfélag
8. Starfsfólk

Question 25

Hverju þarf að huga að varðandi mat í leikskólum?

Answer 25

Maturinn þarf að vera:
- Hollur og góður
- Fjölbreyttur
- Öruggur til neyslu
- Að eh leyti umhverfisvænn og minni matarsóun

Umhverfi þarf að vera notalegt og rólegt:
- Nægur tími til að nærast

Leggja þarf áherslu á uppeldis- og félagslegt gildi máltíða

Æskilegt að matartíminn og umfjöllun um hollan mat séu hluti af námi barnanna

Question 26

Hvernig er hægt að hvetja börn til að prófa nýjan mat?

Answer 26

• Sýnileiki nýja matarins og tími til að skoða hann með ólíkum skynfærum (horfa, snerta, þefa, bragða) skiptir máli
• Hafa fyrir reglu að börn skammti sér sem mest sjálf
• Börnin skammta sér eh af öllum mat sem er í boði en minna ef þau eru tortryggin svo þau fái tíma til að kynnast útliti, bragði og áferð
• Bjóða matinn oftar sem meðlæti á meðan hann er nýr þannig að börnin nái smám saman að kynnast bragðinu
• Bjóðð ekki annan mat í staðinn ef barnið vill ekki það sem er í boði. Það er hægt að bjóða ákv valkosti innan máltíðarinnar til að hún henti öllum, en börn eru fljót að komast á lagið ef þau hafa fullkomið valfrelsi um hvað þau fá að borða
• Tryggja að maturinn sé girnilegur í augum barnanna. litir, lögun og staðsetning á disknum. Hafið matinn þannig að barnið sjái og nái í matinn, þ.e að barnið þurfi ekki að standa upp eða teygja sig langt til að ná í það sem það vill borða. Oft er ráð að hafa fleiri en einn framreiðsludisk á hverju borði til að tryggja bætt aðgengi
• Hvetja til að smakka án allra þvingana. Þannig er æskilegra að setja einfaldar en skýrar reglur, t.d að bara megi sleppa eh einu eða tvenu af því sem er í boði í stað þess að fara fram á að barnið smakki allt

Question 27

Hvað er skaðlegt magn af koffíni fyrir 70 kg manneskju á dag ?

Answer 27

400mg/dag er til lengri tíma skaðleg
- Einn skammtur af koffíni, allt að 200mg fyrir fullorðinn 70kg einstakling hefur ólíklega áhrif á bþ og aðra heilsufarsþætti

Question 28

Afhverju eru ekki gefin nákvæm efri mörk af koffíni?

Answer 28

Ástæða þess að nákvæm efri mörk fyrir æskilega neyslu eru ekki gefin er sú að tauga- og æðakerfi einstaklinga er misviðkvæmt fyrir áhrifum koffíns
- Ekki er hægt að útiloka skaðleg áhrif ivð meiri neyslu (>200mg í einum skammti eða >400mg á dag ti llangs tíma) og sú áhætta eykst eftir því sem neyslan er meiri

Question 29

Hver eru bráð eitrunareinkenni af völdum koffíns?

Answer 29

• Magaverkir
• Svefnleysi
• Höfuðverkur
• Flensueinkenni
• Flog

Geta komið farm við neyslu allt frá um 750 mg af koffíni hjá 70kg fullorðnum einstaklingi

Question 30

Ekki mælt með að dagleg neysla koffíns fari yfir…. hvað hjá börnum ?

Answer 30

Ekki mælt með að dagleg neysla koffíns fari yfir 2,5 mg/kg hjá börnum

• 30kg = 75mg
• 40kg = 100mg
• 50kg = 125mg