NATURALNE NIEODŻYWCZE SKŁADNIKI ŻYWNOŚCI – ASPEKT TOKSYKOLOGICZNY

Question 1

Nieszkodliwe dla organizmu człowieka:

Answer 1

1. węglowodany nieprzyswajalne (błonnik),
2. barwniki naturalne:
3. chlorofil,
4. karotenoidy,
5. antocyjany,
6. związki polifenolowe,
7. alkohole, aldehydy, kwasy, estry, etery, ketony.

Question 2

Szkodliwe dla organizmu człowieka:

Answer 2

1.	glikozydy:
•	cyjanogenne,
•	kumarynowe,
•	saponinowe,
•	nasercowe,
2.	alkaloidy,
3.	substancje antyodżywcze,
4.	związki alergenne.

Question 3

Glikozydy cyjanogenne

Answer 3

W wyniku hydrolizy enzymatycznej lub kwasowej wydzielają cyjanowodór HCN (kwas pruski)
1. glikozyd cyjanogenny -H20 ; Beta-glikozydazy→ alfa-hydroksynitryl; cukier → 2. alfa-hydroksonitryl -liazy alfa–hydroksynitrylowej → aldehyd lub keton i cyjanowodór
Ulega częściowo metabolizmowi do cyjanohydryn i rodanków wydalanych z moczem i śliną. Wydalany jest również z wydychanym powietrzem.

Question 4

Do organizmu HCN może wnikać przez:

Answer 4

1. układ pokarmowy,
2. błony śluzowe,
3. nieuszkodzoną skórę,
4. resorbcję z płuc.

Question 5

Działanie toksyczne HCN

Answer 5

Cyjanowodór i jego sole (cyjanki) wykazują silne powinowactwo do metali ciężkich, szczególnie do układu żelazowo - porfirynowego enzymów oddechowych (oksydazy cytochromowej). Powoduje to niedotlenienie tkanek. Połączenie jonów cyjankowych z oksydazą cytochromową jest odwracalne.

• na skutek powinowactwa do metali ciężkich, blokują niektóre enzymy (Fe w oksydazie cytochromowej)
• powodują niedotlenienie tkanek
• działają pobudzająca na ośrodkowy układ nerwowy

Question 6

Działanie toksyczne HCN - Objawy zatrucia

Answer 6

zależą od dawki i wypełnienia żołądka:

1. bóle i zawroty głowy (bo zamiera praca mózgu, niedotlenienie mózgu),
2. wymioty,
3. pieczenie jamy ustnej i przełyku,
4. duszności,
5. drgawki,
6. spadek ciśnienia krwi,
7. bóle w okolice serca.

Question 7

Działanie toksyczne HCN - Dawka śmiertelna

Answer 7

dla człowieka wynosi ok. 1 mg/kg masy ciała. Jeżeli dawka wynosi więcej niż 1 mg/kg masy ciała → śmierć w ciągu 30 sek. Jeżeli dawka wynosi mniej niż 1 mg/kg masy ciała → śmierć w ciągu 30 – 60 min.

Question 8

Glikozydy cyjanogenne - Rodzaj i występowanie

Answer 8

Amigdalina występuje w dużych ilościach w nasionach roślin różowatych (Rosaceae):
w gorzkich migdałach: 3 – 5 % (kilkanaście sztuk gorzkich migdałów może uśmiercić dziecko),
pestki czereśni (2 %), brzoskwiń (6,5 %), moreli (8 %), śliwek
Cyjanowodór może występować także w produktach sporządzanych z owoców niepestkowanych:
owoce konserwowe – 0,12 – 0,13 mg/kg
wódki gatunkowe – do 3 mg/l
wuna - 0,14 – 0,25 mg/l
Duża toksyczność:
owoce czarnego bzu (Sambucus nigra) – niedojrzałych,
maniok = kasawa.

Question 9

Glikozydy kumarynowe

Answer 9

• Niekiedy są składnikiem olejków eterycznych roślin.
• W hydrolizie enzymatycznej rozkładają się na glukozę i wolne kwasy kumarynowe, w wyniku czego wyzwala się przyjemny i charakterystyczny zapach siana.
• Rozszerzają nasiona krwionośne (wieńcowe) i wywierają wpływ rozkurczowy.
• Większość kumaryn działa także przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie i uspokajająco.
• Dikumarol hamuje wytwarzanie protrombiny we krwi, przez co obniża jej krzepliwość.

Question 10

Glikozydy kumarynowe - Działanie szkodliwe

Answer 10

1. działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy,
2. uszkadzanie narządów miąższowych (wątroba),
3. działanie fotouczulające (pochodne fotokumarynowe),
4. dikumarol może być przyczyną śmiertelnej choroby u bydła (dikumarol wytwarza się w gnijącym zielu nostrzyka → jeżeli krowa spożyje taką paszę może dojść do choroby krwotocznej).

Question 11

Glikozydy kumarynowe - Objawy

Answer 11

• bóle i zawroty głowy,
• nudności,
• wymioty

Question 12

Glikozydy kumarynowe - Występowanie

Answer 12

• nostrzyk (ziele i nasiona)
• narzanka wonna
• turówka wonna - wykorzystywana do aromatyzowania np. produktów alkoholowych (Żubrówka)

Question 13

Glikozydy saponinowe

Answer 13

bezpostaciowe substancje rozpuszczalne w H2O i silnie zmniejszające napięcie powierzchniowe, pienienie się ,stabilizują tłuszcze, dlatego niekiedy są używane do wyrobu napojów chłodzących i do wyrobu chałwy! Ich stosowanie w wielu krajach jest zabronione ze względu aa to że powodują hemolizę krwi, zapalenie jelita biodrowego.

Z przewodu pokarmowego wchłaniane są tylko w przypadku silnego uszkodzenia błony śluzowej żołądka lub jelit.
Wykazują działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne.
Stosowane jako środki wykrztuśne, ponieważ podrażniają błony śluzowe.
Tworzą nierozpuszczalne związki z cholesterolem i innymi sterolami.

Question 14

Glikozydy saponinowe - Działanie szkodliwe:

Answer 14

• cytolityczne (rozpad błony komórkowej na skutek wiązania cholesterolu),
• hemolityczne (rozpad krwinek czerwonych),
• silne miejscowe działanie na błony śluzowe (działanie wykrztuśne),
• przy dużych dawkach prowadzą do poważnych uszkodzeń błony śluzowej i głębszych tkanek (martwica).

Do nielicznych silnie toksycznych przy podaniu doustnym saponin należy saponina kąkolu – getagenina. Nasiona kąkolu, zawierające 5-7 % getageniny mogą być zanieczyszczeniem ziarna zbóż, mąki, pieczywa, kawy zbożowej.

Na potrzeby przemysłu kosmetycznego, farmaceutycznego i spożywczego otrzymuje się saponiny z korzenia mydlnicy lekarskiej (Saponaria officinalis).

Question 15

Glikozydy nasercowe

Answer 15

Wpływają na pracę serca (rzadkoskurcz zatokowy, migotanie i trzepotanie przedsionków, częstoskurcz komorowy). Stosowane jako leki, w dawkach większych niż terapeutyczne działają toksycznie.

Question 16

Glikozydy nasercowe - Występowanie:

Answer 16

• w konwalii majowej,
• w naparstnicy purpurowej.

Występowały zatrucia w wyniku ssania łodyżek konwalii lub wypicia wody, w której stały konwalie.

Question 17

Alkaloidy

Answer 17

To zasady organiczne, zawierające azot w pierścieniu heterocyklicznym:

• tropanowe
• pirydynowe
• piperydynowe
• chinolizydynowe
• izochinolinowe
• indolowe

Question 18

Alkaloidy - Charakterystyka ogólna

Answer 18

Występują w roślinach wyższych, głównie w postaci soli kwasów organicznych (np. kwasu cytrynowego, jabłkowego lub szczawiowego).
Są dobrze resorbowane przez błony śluzowe, a niektóre także przez nieuszkodzoną skórę (nikotyna).
Hydrolizują w soku komórkowym i przenikają do krwi, a z nią do tkanek.
Szczególne powinowactwo wykazują do tkanki nerwowej, działając głównie na OUN.
Niektóre alkaloidy tworzą połączenia z cukrami - glikoalkaloidy, rośliny z rodziny Solanaceace- psiankowate. Do najbardziej popularnych glikoalkaloidów należy solanina, chakonina, występują one przede wszystkim w roślinie ziemniaka
• niedojrzałe owoce 1%
• kwiaty 0,2-0,7%
• kiełki do 0,5%
• bulwy ok. 0,2%
• łupiny do 0,7%
• oczka ok. 0,4%
Występuje w pokrzyku – wilczej jagodzie (Atropa belladonna). Działa pobudzająco na OUN (w dużych dawkach i porażająco na układ obwodowy już w małych ilościach.

Question 19

Alkaloidy - Objawy działania:

Answer 19

• zahamowanie wydzielania potu, śluzu, soków żołądkowych,
• rozszerzenie naczyń skórnych (zaczerwienienie, sucha i gorąca skóra),
• przyspieszenie akcji serca,
• zmniejszenie napięcia mięśni gładkich pęcherzyka żółciowego, pęcherza i jelit,
• rozszerzenie źrenic (światłowstręt),
• halucynacje euforyczne, stan silnego pobudzenia, następnie wyczerpanie i sen podobny do narkozy.

Question 20

Alkaloidy - Dawka śmiertelna

Answer 20

dla dzieci to ok. 10 mg
dla dorosłych nawet ponad 1 g

Działanie atropiny jest przeciwne do działania muskaryny i pestycydów fosforoorganicznych. Przy zatruciu tymi substancjami stosuje się atropinę jako odtrutkę (antagonizm funkcjonalny).

L-hioscyjamina i jej pochodna skopolamina występują w nasionach lulka czarnego (Hyoscyamus niger), bielunia dziędzierzawy (Datura stramonium).

Skopolamina wykorzystywana była przy przesłuchaniach, ponieważ powoduje ona stan bezwolności → osoba staje się podatna na sugestie i działanie innych osób. W medycynie wykorzystywana jako substancja przeciwbólowa i obezwładniająca.

Question 21

Temulina

Answer 21

Jest to alkaloid o niewyjaśnionej strukturze, o działaniu odurzającym i porażającym.
Przyczyną zatruć mogą być przetwory z ziarna zbożowego zanieczyszczonego ziarnami życicy.

Question 22

Temulina - Występowanie

Answer 22

Występuje w dojrzałych ziarniakach życicy odurzającej (Lolium temulentum).

Question 23

Temulina - Objawy zatrucia:

Answer 23

• ból żołądka, wymioty, parcie na mocz,
• porażenie ruchowe,
• spadek temperatury ciała,
• rozszerzenie źrenic,
• psychozy, zmącenie myśli, stan przypominający upojenie alkoholowe,
• porażenie oddechu → śmierć.
Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i tkanki podskórnej.

Question 24

Temulina - Dawka trująca

Answer 24

dla człowieka to ok. 40 mg.

Question 25

Nikotyna

Answer 25

Alkaloid pirydynowy występujący w tytoniu szlachetnym (Nicotiana tabacum). Jej zawartość w liściach tytoniu wynosi 0,6 – 9 %. Wchłania się dobrze zarówno przez płuca, jak i przez błony śluzowe, a z przewodu pokarmowego i nieuszkodzoną skórę. Pokonuje barierę łożyskową i przechodzi do mleka matki.

Question 26

Nikotyna - Objawy zatrucia ostrego:

Answer 26

* mdłości, wymioty, bolesne skurcze jelit, biegunka, * bóle i zawroty głowy, słabość aż do omdlenia, * gwałtowne poty, * upośledzenie oddechu, * ucisk w klatce piersiowej, częstoskurcz przechodzący w migotanie przedsionków, * skurcze naczyń w obrębie brzucha i kończyn, * zanik odruchów, zaburzenia wzroku, zaburzenia świadomości, * zapaść z niedotlenienia tkankowego

Question 27

Nikotyna - Dawka śmiertelna

Answer 27

Jednorazowa dawka śmiertelna dla człowieka nieuzależnionego wynosi 40 – 60 mg nikotyny (5 papierosów). Dym z 20 papierosów zawiera ok. 60 mg nikotyny. Palenie papierosów przez matkę jest przyczyną opóźnionego wzrostu płodu i mniejszej masy urodzeniowej. Na skutek niedotlenienia płodu zwiększa się ryzyko śmiertelności okołoporodowej i wzrostu podatności dzieci na choroby układu oddechowego. Niebezpieczne alkaloidy występują w roślinach z rodziny Umbelliferae (baldaszkowate), wykazujących duże podobieństwo do roślin warzywnych: szalej jadowity, szczwół plamisty, blekot pospolity- zawierają kominę, cykutol i cykutoksynę.

Question 28

Sporysz

Answer 28

Secale cornutum Przetrwalniki grzyba buławinka czerwona (Claviceps purpurea). Zawiera ok. 30 alkaloidów. Główny udział mają: 1. ergometryna, 2. ergotamina, 3. ergotoksyna, 4. ergokryptyna, 5. ergokornia. Zatrucie tego typu alkaloidami nazywa się ergotyzmem. W średniowiecznej Europie miały charakter masowy (niewłaściwe przechowywanie zboża, klimat dobry dla rozwoju grzybów). Działanie toksyczne polega na wywoływaniu skurczów mięśni gładkich, zwłaszcza macicy i naczyń krwionośnych. Właściwości sporyszu wykorzystywano aby przyspieszyć poród.

Question 29

Sporysz - Objawy zatrucia:

Answer 29

* ból brzucha, kolka, wymioty, biegunka, * oszołomienie, ból głowy, stan niepokoju, * szybkie tętno, wzrost ciśnienia krwi, * krwawienia z macicy → u ciężarnych poronienia. Zawartość sporyszu w mące w wysokości 1 % jest wyraźnie toksyczna, a w ilości 8 – 10 % niebezpieczna dla życia.

Question 30

Morfina

Answer 30

Typowo narkotyczne działanie wykazują alkaloidy zawarte w roślinach z rodziny Papaveraceae (makowate) . Mak lekarski zawiera ok. 40 alkaloidów, z czego do 70 % stanowi morfina. Występuje ona głównie w soku mlecznym z niedojrzałych makówek. Jedna niedojrzała makówka może zawierać 2-3 mg morfiny.

Question 31

Morfina - Działanie:

Answer 31

Morfina i towarzyszące jej papaweryna i kodeina mają działanie przeciwbólowe, spazmolityczne, przeciwkaszlowe i zapierające, a także silne właściwości narkotyczne. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i tkanki podskórnej

Question 32

Morfina - Objawy zatrucia:

Answer 32

* zawroty głowy, oszołomienie, * silne zwężenie źrenic, * zaburzenia oddechu (oddech płytki i ledwo wyczuwalny), * senność, głęboka śpiączka, * śmierć na skutek porażenia ośrodka oddechowego.

Question 33

Morfina - Dawka śmiertelna

Answer 33

dla człowieka nieuzależnionego wynosi 0,3 – 0,4 g (per os). | Opium (do 20 % morfiny) – dawka śmiertelna 2 – 4 g.

Question 34

Alkaloidy purynowe

Answer 34

``` Występują w popularnych używkach: herbacie, kawie, kakao. Alkaloidy purynowe występują w popularnych używkach: herbacie, kawie, kakao • Kofeina (kawa) • Teobromina (kakao) • Teofilina (herbata) Zawartość alkaloidów purynowych • Nasiona kawy 1-2 % • Liście herbaty 1-4% • Ziarno kakaowca ok. 1,8% • Orzeszki Kola 2,5-5% • Guarana do 6% ```

Question 35

Alkaloidy purynowe - Działanie:

Answer 35

• szybko wchłania się z przewodu pokarmowego i jest metabolizowana w wątrobie (ok. 98 %), wydalana z moczem, • działa pobudzająco na OUN, • zwiększa wydzielanie serotoniny, adrenaliny, dopaminy, norepinefryny – pobudzający wpływ na pracę kory mózgowej, • rozszerza naczynia krwionośne (poprawia dokrwienie mózgu), • opóźnia sen, zmniejsza uczycie zmęczenia psychicznego i fizycznego, • w przypadku wysiłku fizycznego zwiększa wytrzymałość i moc, • przyspiesza przemianę materii, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, • działa moczopędnie, • potęguje działanie środków przeciwbólowych, zmniejsza skuteczność niektórych środków uspokajających. Dawka 20 – 200 mg wpływa korzystnie na człowieka.

Question 36

Alkaloidy purynowe - Dawka

Answer 36

Dawka 20 – 200 mg wpływa korzystnie na człowieka. Doustna dawka śmiertelna 10 – 12 g.

Question 37

Zatrucie kofeiną objawia się:

Answer 37

* stanem silnego pobudzenia psychicznego i ruchowego, * nudnościami, wymiotami, * bólem głowy, * bezsennością, * uczuciem lęku, * silnym biciem serca.

Question 38

Komina

Answer 38

działa ośrodkowo porażająco na ośrodki ruchowe i opuszkowe rdzenia kręgowego i rdzenia przedłużonego. Początkowo powoduje krótki stan pobudzenia psychicznego i ruchowego. Obwodowo poraża mięśnie szkieletowe i mięśnie układu oddechowego. Powoduje silne zaburzenia układu pokarmowego

Question 39

Komina - Objawy:

Answer 39

* Pieczenie w jamie ustnej i gardle, ślinotok * Zaburzenie wzroku, słabość nóg * Zaburzenia żołądkowo- jelitowe * Rozszerzenie źrenic, drętwienie języka, postępujące porażenie ośrodkowe i ruchowe * Śmierć na skutek porażenia oddechu

Question 40

Komina - dawka

Answer 40

Dawka toksyczna dla człowieka dorosłego ok. 60mg | Dawka śmiertelna 0,12- 0,30g

Question 41

Cykutoksyna

Answer 41

atakuje głównie rdzeń przedłużony, powodując silne pobudzenie a następnie porażenie ośrodka: oddechowego i naczynioruchowego oraz porażenie nerwu błędnego.

Question 42

Cykutoksyna - Objawy:

Answer 42

* Pieczenie w ustach i przełyku * Bóle brzucha, nudności * Zawroty głowy, uczucie upojenia, zataczanie się * Senność, słabość, omdlenia * Powtarzające się napady silnych drgawek z utrata przytomności