Ónæmisstarfsemin og veikindaferlið - 21.ágúst

Question 1

Hvert er hlutverk ónæmiskerfisins?

Answer 1

• Ver líkamann fyrir bakteríum, veirum, sveppum og framandi efnum

Question 2

1. Hvað eru náttúrulegar / Ósérstækar varnir (innate immunity) ?
2. Hvað eru Sértækar varnir (adaptive immunity) ?

Answer 2

1. ósértækar varnir
   - Ytri og innri varnir
   - bregðast eins við sama hvaða sýkill á í hlut
   - Bregðast hratt við
2. sértækar varnir
   - bregðast hægar við
   - mynda ákv frumur /mótefi sem eru sérhæfðar til að eyða ákv framandi efni (mótefnavaka)
   - B og T eitilfrumur
   - Bólusetningar

Question 3

Hver eru líffæri og vefir ónæmiskerfisins?

Answer 3

• Beinmergur
• Hóstakirtill (thymus)
• Eitlar
• Milta
• Eitlingar (noduli)

Question 4

1. Nefndu dæmi um náttúrulegar / ósértækar YTRI varnir
2. Nefndu dæmi um náttúrulegar / ósértækar INNRI varnir

Answer 4

1. Ytri varnir
   - húð og slímhimnu
   - hár / bifhár
   - tár, sviti, munnvatn
   - lágt pH í magasýrum og slím í leggöngum
   - húðfita
2. Innri varnir -> taka við ef ytri varnir bresta
   - Drápsfrumur (natural killer cells)
   - Átfrumur (neutrofilar / monocytar)
   - Örverubælandi protein (interferon)
   - Bólguviðbrögð
   - Sótthiti

Question 5

Hvað er öðruvísi varðandi ónæmiskerfi barna?

Answer 5

Húð nýbura er þynnri og gengdræpari, þau þurfa lítið til að sýkjast. sýrustig húðar er basískt fyrstu vikuna, ekki þrífa fósturfituna af barninu, fitukritlar húðar eru virkir fyrst eftir fæðinguna, svo óvirkir til 8-10 ára og svitakirtlar ná fullum þroska við kynþroska
- nýburar með færri drápsfrumur
- thymus fer að starfa um 2ja ára aldur
- mótefni að myndast fram eftir aldri: ónæmisminni um 2-5 ára
- ónæmiskerfið fullþroskað um og eftir kynþroska

Question 6

Hvernig virka mótefni þegar við fæðumst ?

Answer 6

• við fæðumst með Ig-G frá móður og það hverfur á milli 6-9 mánaða aldur og IGM er fyrsta iminuglobulin sem líkaminn fer að framleiða
• igA rýs hægt en börn á brjósti fáa það frá móður og það veitir vernd á munnholi, slímhúð, ristli og er mjög mikilvægt - þess vegna er mælt með brjóstamjólk
• Nýburar eru berskjaldaðir fyrir sýkingum þar sem þau hafa ekki ónæmisviðbrögð með þessum mótefnum en þau vekjast oft síður af veurpestum fyrstu mánuðina vegna mótefna frá móður

Question 7

Hvaða þættir geta haft áhrif á ónæmiskerfið?

Answer 7

• Erfðir
• Aldur (spilar lykilhlutverk)
• kyn
• næring (vannæring er undirliggjandi orsök í um 45% af öllum dauðsföllum barna yngri en 5 ára)
• saga um sýkingar
• bólusetningar
• umhverfið
• streita

Question 8

Hver er algengasta dánarorsök barna undir 5 ára ?

Answer 8

sýkingar

Question 9

Ónæmiskerfið vanvirkni vs ofvirkni, útskýrðu hvað er átt við með því

Answer 9

Vanvirkni
- af völdum lyfja, sjúkdóma eða búið að fjarlægja líffæri, alvarlegur bruni

Ofvirkni
- Ofnæmi; einstaklingar sýna óeðlilega mikla svörun, frjóofnæmi, astmi, útbrot, igE
- Sjálfsofnæmi; þegar ónæmisfrumur ráðast gegn eigin vefjum og líffærum. Liðagigt, lupus, reaction eftir sýkingar (tímabundið ástand)

Question 10

til eru 4 gerðir ofnæmisviðbragða hjá börnum, hverjar eru þær ?

Answer 10

Type 1
- stðabundið eða tekur til allra líkamskerfa (localized or systemic)

Type 2
- bundið við ákveðna vefi (tissue specific)

Type 3
- sérstæk ónæmiskerfisviðbrögð (immune-complex)

Type 4
- Tafið viðbragð

Question 11

Barn með ofnæmi týpu 1 - hvernig eru amlenn vs alvarleg einkenni ?

Answer 11

Almenn einkenni
- vot augu
- hvæs
- hnerri
- útbrot

Alvarleg einkenni
- anaphylactic viðbrögð
- einstkalingur með væg viðbrögð getur allt í einu sýnt bráð viðbrögð

Question 12

Hversu mörg börn greinast með gigt á ári á Íslandi ?

Answer 12

• 9-12 börn greinast með gigt á ári á Íslandi
• hjá meira en helmingi barna sem greinast með gigtsjúkdóm hverfur sjúkdómurinn
• Helstu einnkenni eru verkir, bólga og hiti í liðum sem leiðir af sér stífleika, skerta hreyfigetu og bólga og jafnvel skemmd í liðum

Question 13

Hver eru helstu einkenni gigtar hjá börnum ?

Answer 13

Verkir, bólga og hiti í liðum sem leiðir af sér stífleika, skerta hreyfigetu og bólga og jafnvel skemmd í liðum

Question 14

Hver er meðferð hjá börnum með sjálfsofnæmissjúkdóma ?

Answer 14

Sterar eru stór partur af meðferð

Frumuhemjandi lyf
- metothrexat

Líftæknilyf
- virkar ekki á alla sjúklinga en 60% gjörbreyta líðan og færni
- hindra skemmdir og geta grætt skemmdir
- Reicade
- Kineret
- Ritucimap ofl

Question 15

Hverjar eru aukaverkanir stera ?

Answer 15

• bæling ónæmiskerfis
• vökvasöfnun
• systemískur vandi t.d hypokalemí, hyperglycemia, magaóþægindi (alltaf að setja á nexium eða omeprazol)
• skert athafnaþrek
• sálfélagslega afleiðingar
• hafa áhrif á vöxt

Question 16

Hvernig er hjúkrun barna með gigt?

Answer 16

• Viðhalda hreyfifærni
• Stuðla að jákvæðri líkamsímynd
• stuðla að góðri næringu
• meta meðhöndla aukaverkanir lyfja
• meta og meðhöndla bólgur í liðum
• meta og meðhöndla verki (króníska)
• samhæfa þjónustu við barn og fjölskyldu
• góð samvinna við skólann

Question 17

HVernig er hjúkrun ónæmisbældra ?

Answer 17

Komaa í veg fyrir almennar sýkingar
- einangrun
- steril vinnubrögð við meðhöndlun allra íhluta
- örverursnautt fæði

Viðhalda raka og teygjanleika húðar

Viðhalda næringu

Fylgjast með aukaverkunum sýklalyfja
- sveppasýkingar í munni og perineal svæði
- niðurgangur, c.diff

Fræðsla til foreldra og stuðningur

Question 19

Til þess að hjarðofnæmi myndist í bólusetningum þarf þátttakan að vera yfir hversu mörg %?

Answer 19

90%

Question 20

Ný rannsókn sýndi fjölda (%) á íslandi sem eru hlynntir bólusetningum, hversu mörg % eru það ?

Answer 20

97%

Question 21

Hver var helsta ástæðan fyrir því að fólk fór ekki með barnið sitt í bólusetningu ?

Answer 21

Fólk gleymdi að panta bólusetningu

Question 22

Fyrir hvað eru þessar bólusetningar

1. DTP
2. MMR

Answer 22

1. DTP = barnaveiki, stífkrampi og kíghósi

2.MMR = mislingar, hettusótt og rauðir hundar

Question 23

Hvert er hlutverk hjúkrunarfræðinga í að stuðla að bólusetnigum ?

Answer 23

Fylgja eftir bólusetningum
- SMS kerfi
- eftirfylgni

Halda vel utan um skráningu

Fræða og upplýsa um mikilvægi og ávinning bólusetninga

Question 24

Hver eru klínísk einkenni veiru- og bakteríusýkinga og smitsjúkdóma barna?

Answer 24

• Hiti (algengast)
• Þróttleysi
• Slappleiki
• Verkir
• Minnkuð matarlyst
• Ógleði / uppköst / niðurgangur

Question 25

Hvað er hiti og afhverju fáum við hita?

Answer 25

- er eitt algengasta kíníska einkeni sem hjfr fylgjast með hjá börnum - er eitt af varnarviðbrögðum líkamans - er algeng ástæða fyrir komu barna á bt - er ekki sjúkdómur heldur oftast einkenni undirliggjandi sjúkdóms

Question 26

Hver er algengasta ástæðan fyrir hækkuðum hita hjá börnum ?

Answer 26

Veirusýkingar eru algengasta ástæða hækkaðs hita hjá börnum - einnig bakteríusýkingar, bólgur, ehskonar trauma og þurrkur

Question 27

Hvaða líffæri stýrir hitanum ?

Answer 27

Hypothalamus - hitastýrikerfi líkamans - líkaminn leitast við að viðhalda þeim hita sem hypothalamus segir til um - við veikindi endurstillist hypothalamus

Question 28

Afhverju hækkar hitinn ?

Answer 28

Veirur og bakteríur og aðrir vakar vekja upp ónæmiskerfið --> neutrofilar og monocytar virjast --> monocytar breytast í macrofaga sem að ráðast á óboðna gesti --> moocrofagarnir far þá að framleiða pyrogen sem losnar í blóðrásina --> interferon fara með blóðrásinni til hypothalamus sem tryggir þá í raun framleiðslu á losun prostoglandin sem endurstillir hypothalamus --> prostaglandin segir að hækka hita líkamans í 38,5 til að verjast sýkingunni og hitinn hækkar

Question 29

Hvað gerist þegar líkaminn bregst við sýkingu ?

Answer 29

Sympatíska taugakerfið örvars - æðasamdráttur perifert --> hitatap minnkar - efnaskiptahraði eykst og sækir í glycogen byrgðir líkamans - aukinn vöðvasamdráttur og slökun --> skjálfti > vöðvarnir brenna orku og mynda þannig hita > glycogen byrgðir í vöðvu - aukin súrefnisþörf --> aukin öt - aukið blóðflæði --> hækkaður púls Innkirtlakerfið örvast - Aukin adrenalín framleiðsla hefur áhrif á: aukinn efnaskiptahraða, vöðvatónus og hækkandi púls

Question 30

Hvernig lítur barnið klínískt út þegar það er með hita?

Answer 30

- fölt - þreytulegt - andar hraðar - hraðaðir púls - kaldir útlimir - heitt centralt - er með skjálfta

Question 31

Fyrir hverja gráðu af hita yfir 37 þarf líkaminn hversu mikinn auka vökva ?

Answer 31

0,42 ml/kg/klst

Question 32

Hver er ávinningur af hita?

Answer 32

- Hiti flýtir fyrir ónæmisviðbrögðum líkamans (upp að 40°) > hiti eykur hreyfanleika neutrophila og lymphocyta á ''átaka svæðin'' - Hiti dregur úr vexti baktería og afritunar veira > hiti minnka járn og zinc magn í blóði > hitinn drepur bakteríurnar beint eða dregur verulega úr virkni þeirra > hitinn hægir á afritun veira

Question 33

Hvaða skaðsemi getur hiti valdið ?

Answer 33

- Hitakrampar (lang oftast góðkynja og litlar líkur á skaða) - Ef hiti er um og yfir 41°

Question 34

Hvernig er hiti í börnum öðruvísi en í fullorðnum

Answer 34

- Hitastýrikerfi líkamans er vanþroskað - Hitastig barna er sveiflóttara en hjá fullorðnum - börn fá hitakrampa - börn eru með 3x hraðari efnaskipti en fullorðnir > börn framleiða hlutfallslega meiri hita en fullorðnir > börn hafa stærra líkamsyfirborð fyrir hitatap - Eðlilegur hiti er oftast hærri hjá börnum en hjá fullorðnum

Question 35

Hverjar eru neikvæðar afleiðingar hita og hver er meðferðin ?

Answer 35

Neikvæðar afleiðingar - almenn vanlíðan og þurrkur Meðferð - halda að vökva - létta á klæðnaði - halda hreyfingu á loftinu - hitalækkandi lyf eins og paracetamolum eða ibuflam - meðferðin ætti að ákvarðast út frá ávinning og skaðsemi hita, líðan barns og annarra einkenna - séu börn 3 mánaða og yngri með 38° eða meira, ber að taka það alvarlega

Question 36

Hvað gerist þegar nýburar veikjast?

Answer 36

Nýburar sýna ekki dæmigerða ónæmissvörun - slappleiki - drekka minna, æla - taka apneur, öt eykst, erfiðara - verða þvöl - hiti óstöðugur - krampar - seinkuð háræðafylling

Question 37

Hver er meðferð við sýkingum ?

Answer 37

- sýkla- eða sveppalyf - veirulyf - stoðmeðferðir: hitalækkandi, vökvi í æð, næringarstuðningur, verkjalyf

Question 38

Hvernig er hjúkrun barna með sýkingar ?

Answer 38

Meta einkenni - verki - hita - næringarástand - þurrk - hvernig barnið kemur fyrir Takmarka útbreiðslu sýkinga - einangra frá öðrum - þvo allt sem fer á milli herbergja, hitamælir - handþvottur !!! - fræða foreldra um mikilvægi handþvottar Sérstakar varúðarráðstafanir varðandi - hlaupabólu - mislinga

Question 39

út á hvað gengur PEWS?

Answer 39

- að taka eftir eða greina sem fyrsta alvarlegar breytingar á ástandi sjúklings og bregðast við - við lærum að þekkja forboðaeinkennin - PEWS skal nota samhliða klínískri ákvörðun og innsæi - PEWS er ekki ætlað til notkunar í akút