Ordliste frå litterære sjangere Flashcards
(139 cards)
1
Q
indirekte diskurs
A
forteljaren parafraserer personenes ytringar/tankar, ofte bruk av subjunksjonen “at”
2
Q
innskutt narrasjon
A
forteljehendinga blir broten opp i ulike sekvensar
3
Q
inventio
A
å finne stoffet til talen, i eldre tid å leite det fram i inventaret, i moderne tid gjerne å “finne det opp”
4
Q
iterativ frekvens
A
noko som skjer fleire gonger, blir fortalt éin gong
5
Q
jambe
A
versefot med ei trykklett og ei trykktung staving. døme: “soldat”, “fortell”
6
Q
karnevalesk
A
parodierande, underminerande
7
Q
katharsis
A
i den antikke tragedien var dette ei kjenslemessig “reinsing” tilskodaren skulle sitje att med - når sjela blir fridd frå lidenskapane
8
Q
konnotativ
A
den utvida meininga til eit ord, den meininga vi knyter til eit ord gjennom dei ulike språklege samanhengane ordet inngår i
9
Q
kortprosa
A
ulike typar prosatekstar som er kortare enn tradisjonelle noveller
10
Q
krestomati
A
samling av eksemplariske tekstdøme til bruk i undervisning som litterære og moralske ideal
11
Q
kryssrim
A
rim som vekslar kvar andre gang (abab)
12
Q
kvinnelige rim
A
tostavingsrim med trykklett utgang
13
Q
lexis
A
det språklege uttrykket
14
Q
libretto
A
tekst til ein opera, ei operette eller ein musikal
15
Q
lukka form
A
dramaform der handlinga er avslutta, der trådane er samla
16
Q
mannelige rim
A
einstavingsrim
17
Q
melopoiia/melos
A
sangkomposisjonen
18
Q
memoria
A
å hugse talen, bruke hugseteknikkar
19
Q
metafor
A
av gr. metaphoros, overføring. Retorisk bilete som baserar seg på overføring av tyding frå eitt felt til eit anna
20
Q
metanymi
A
av gr. metonymia, omnemning. Retorisk bilete som baserar seg på at ein ting nemnast med eit ord, eit omgrep eller ein førestilling frå tingen eller omgrepet sitt eige felt
F.eks kronen kan bety monakren, kongen
21
Q
mimesis
A
(gr.) etterlikning
22
Q
mnemotenikk
A
hugseteknikk, ulike hjelpemiddel for memorering
23
Q
monolog
A
einetale av skodespelar
24
Q
moralitetar
A
tekstar med moralsk innhald
25
motiv
det teksten skildrar eller handlar om på eit bokstaveleg nivå
26
multimodalitet
eigenskap til ein tekst som kombinerer ulike uttrykksformer, t.d. skrift, tegning, fotografi, musikk eller tale
27
mythos
handlinga
28
narrasjon
spor i episke tekstar etter sjølve forteljehandlinga (sjå diskurs og historie)
29
narratologi
grein av litteraturforskinga som fokuserar på korleis forteljingar vert konstruert
30
nøkkelroman
frå fr. "roman de cléf, roman med nøkkel; roman som handlar om eller er basert på reelle menneske og hendingar som kan bli identifiserte (med ”nøkkelen”), men handlinga og personane er fiksjonaliserte
31
observerande tredjepersonforteljar
forteljar som observerer personane utanfrå, utan privilegert innsikt i tankane og kjenslene deira
32
ode
høgstemte og ofte hyllande dikt
33
oksymoron
av gr. oxys-moros, skarp-dum. Eit samband mellom ord eller omgrep som logisk sett utelukkar kvarandre
34
ope form
dramaform der slutten er uklar
35
troké
versefot med ei trykktung og ei trykklett staving døme: "danse", "hoppe"
36
trope
tropos: "vending", samleomgrep for retoriske vendingar som metaforar, metonymiar, similar osb.
37
type
variant av ein lett gjenkjenneleg kulturell stereotypi og ofte også som ein kropps- leggjering av eitt spesifikt karaktertrekk, slik som "den sjalu”, “hypokonderen" eller "snylteren"
38
versbinding(også kalla enjambement)
når ei samanhengande ordgruppe strekk seg frå ei verselinje over i ei anna
39
versefot
ei rytmisk eining som kombinerer minst to stavingar
40
verselinje
verset, eller linja, er grunneininga i dikt (eller i drama på vers)
Alt: ein enkelt linje med ord i eit dikt eller i ein strofe
41
versemål
den dominerande versrytmen i diktet eller linja, prega av ein (eller fleire) typar verseføtter
42
versifikasjon
versbygging, det å framstille noko i bunden form, på vers
43
opsis
Synsinntrykk eller scenebiletet
44
pamflett
kort, polemisk debatthefte, tidlegare brukt om flygeblad
45
parrim
rimpar som følgjer etter kvarandre (aa)
46
pause
forteljaren fortel, utan at det skjer noko
47
performance
kunstuttrykk som ikkje skapar ei fiktiv verd, men søkjer å endre tilskodarane si haldning til det dei ser og høyrer
48
peripeti
omvendinga til det negative
49
personorientert tredjepersonsforteljar
forteljar som kan ha komplett innsikt i tankane og kjenslene til nokre, men ikkje alle personane. Presenterar gjerne forteljinga med utgangspunkt i ein einskild person sine opplevingar
50
polyfoni
når eit mangfald av røyster kling samstundes, og utfyller eller utfordrar kvarandre
51
prolepse
frampeik
52
prosadikt
dikt skrive som prosa, utan harde linjeskift
53
prosopopeia
av gr. prosopon, andlet, rolle og poiein, skape. Å tildele noko eller nokon eit andlet, ei maske eller personlege eigenskapar
54
protagonist
hovudpersonen i eit litterært verk
55
rapsode
forteljaren i det klassiske eposet, "den som syr saman dikt
56
repetitiv frekvens
noko som skjer éin gong, blir fortalt fleire gonger
57
rim
lydlikskap mellom to eller fleire stavingar i ei eller fleire verselinjer
58
samandrag
forteljaren komprimerer det som skjer
59
samtidig narrasjon
når det blir fortald samstundes med at noko hender
60
scene
forteljaren fortel om det som skjer, utan verken å utbrodere eller utelate hendingar
61
showing
framvisande stil; fokus på det som blir fortalt, ikkje på forteljaren. m.a. typisk for sagaene og for realistisk litteratur
62
sidetekst
scenetilvisingane
63
simile
av lat. similis, lik. Samanlikning ved utførleg illustrasjon
64
singulativ frekvens
noko som skjer éin gong, blir fortalt éin gong
65
spondé
versefot med to trykktunge stavingar, til dømes: "stol-bein”, ”al-le”
66
standardfigur
Som type, lett gjenngjennkenneleg kulturell sterotypi, kroppsleggjering av eitt spesifikt karaktrekk
67
stavrim
lydleg likskap mellom framlydar; blir óg kalla alliterasjon
68
strofe
eininga av fleire verselinjer i diktet; i moderne, ikkje-formbunden lyrikk kallar vi denne eininga "avsnitt"
69
symbol
av gr. symbolon, teikn, prov (frå gr. sym-ballein, leggje eller kaste saman). Ein konkret ting eller eit fast bilete som representerer ei abstrakt førestilling eller storleik. Poetisk symbol skil seg frå konvensjonelt symbol ved at det består av eit bilete som får ein organiserande eller dominerande funksjon i teksten
70
synekdoke
av gr. synekdokhe, medforståing. Å nemne ein ting eller eit omgrep ved ein av delane, del-for-heilskap
71
synkroni
handlinga blir gjengitt kronologisk (historie og diskurs ligg nær opp mot kvarandre)
72
telling
Ein kommenterande stil; fokus på forteljaren, som gjerne kan finne på å direkte til lesarane henvende seg
73
tema
det teksten "eigentleg" handlar om, den underliggjande meininga
74
tendensroman
samfunnskritiske romanar som sikter mot sosiale endringar
75
tredjepersonsforteljar
forteljar som står utanfor teksten
76
den episke ursituasjon
ein forteljar fortel for ein eller fleire tilhøyrarar om noko som har skjedd
77
actio
å framføre talen
78
aktantmodell
modell som kan nyttast for å kartleggje handlingane til dei ulike personane i ein episk tekst
79
aleksandrinar
fransk versemål frå mellomalderen; opphaveleg med tolv stavingar på kvar linje, med ein cesur midt i; på germanske språk blir dette omsett til seks jambar
80
allegori
av gr. allegoreia, å seie noko anna. Eit gjennomført mønster av metaforar erstattar det teksten tilsynelatande handlar om, framstilling som skal lesast på ein annan måte enn den bokstavlege
81
allegorisk figur
ein person som står som representant for ein særskilt, overordna idé
82
allvitande tredjepersonsforteljar
forteljar som har komplett innsikt i tankane og kjenslene til alle personane i forteljinga
83
anaforisk frekvens
noko som skjer flere gonger, blir fortalt same tal gonger
84
anagnorisis
gjenkjenninga av den tragiske feilen
85
anakroni
kronologien blir brutt opp (ikkje samsvar mellom historie og diskurs)
86
analepse
tilbakeblikk
87
anapest
versefot med to trykktunge og ei trykklett staving, til dømes: "ma-je-stet","su-ve-ren"
88
antagonist
motstandaren til hovudpersonen
89
antropomorfisme
av gr. antropos menneske og morphein, forme. Å gi noko menneskelege former eller eigenskapar
90
apostrofe
av gr. apostrophe, vende seg bort. Vending til noko eller nokon som er fråverande
91
autofiksjon
fiksjonstekst som medvite bryt ned skiljet mellom røynda og det oppdikta
92
avsnitt
eining av fleire verselinjer i moderne lyrikk ("frie vers")
93
ballade
dansevise
94
besjeling
å gi menneskelege, ofte abstrakte eigenskapar til ikkje-materielle storleikar
95
brevroman
roman der forteljinga er bygd opp som ei fiktiv brevveksling, som gjerne óg rommar andre typar tekst, særleg kommentarar og dagboknedteikningar
96
cesur
ein brå pause eller stopp, av lat. "caesura": overskjering, kutt
97
comedia dell'arte
maskekomedien
98
daktyl
versefot med ein trykktung, to trykklette stavingar, til dømes "hopp-an-de", syng-an-de
99
danningsroman
roman som skildrar ein hovedperson si utvikling, gjerne frå ung alder og fram till intellektuell og kjenslemessig mogning
100
deliberativ tale
den politiske talen, rettar seg mot framtida
101
denotativ
den bokstavelege grunntydinga av eit ord
102
dianoia
tanken, meininga
103
diegetisk nivå
nivået der handlinga som forteljaren fortel om utspeler seg
104
direkte diskurs
forteljaren presenterer personanes ytringar/tankar ordrett, utan å leggje til noko
105
diskurs
det som skjer i ein episk tekst, slik det blir gjengitt av forteljaren
106
dispositio
å organisere dei ulike delane av talen
107
dramatis personae
dei handlande personane i eit skodespel
108
eg-forteljar
Det same som ein førstepersonforteljar
109
eindimensjonal person
person som er bygd opp rundt ein bestemt idé eller eigenskap, ein type
110
ekstradiegetisk nivå
nivået der forteljehandlinga (narrasjonen) utspeler seg
111
elegi
melankolske og sorgprega dikt
112
ellipse
forteljaren utelèt hendingar
113
eloquentio
å utsmykke talen, finne dei rette og gode orda - i frå stilistikken sitt rike arsenal av tropar og figurar
114
enderim
lydlike endestavingar
115
epideiktisk tale
festtale, lovtale, hyllingstale. Rettar seg mot notida og augneblinken
116
epigram
"innskrift" - eit kort og fyndig dikt, ofte med personkarakteristikkar
117
epikk
forteljande diktning, inkl. sjangrar som roman, epos, novelle
118
epistel
av gr. "epistola", brev
119
epitaf
gravskrift
120
ethos
dei handlande personane og karakteren deira
121
etterstilt narrasjon
når det blir fortalt etter at noko har hendt
122
fleirdimensjonal person
person med større psykologisk dybde, og som gjerne utviklar seg over tid
123
fleirmedial
som brukar fleire medium, t.d. musikk, tale, dans
124
flettrim
tre enderim vikla i kvarandre (abcabc)
125
foranstilt narrasjon
når det blir fortalt om noko før det har hendt
126
forensisk tale
rettstale, den juridiske talen. Handlar om sakar i fortida
127
frekvens
kor ofte noko skjer
128
fri indirekte diskurs
mellomform mellom direkte og indirekte diskurs der det er uklart om det er for- teljaren eller personen som er ansvarleg for ytring/tanke
129
førstepersonsforteljar
forteljar som er ein del av teksten: internt plassert forteljar, også kjent som eg- forteljar
130
hamartia
tragisk feil
131
heksameter
versemål med av seks verseføter, mellom anna nytta i klassiske epos
132
hermeneutikk
læra om fortolking
133
historie
det som skjer i ein episk tekst, ordna kronologisk (sjå diskurs og narrasjon)
134
hovedtekst
replikkane i eit drama
135
hypodiegetisk nivå
nivået der ev. forteljingar fortalde av personar som inngår i handlinga på det diegetiske nivået utspelar seg ("forteljingar i forteljinga")
136
hyrdedikting
lyrisk undersjanger med røter i antikken, der tema er henta frå livet på landet. Blir óg kalla "pastorale" (etter lat. "pastor": hyrde) eller "bukolisk dikting" (etter eit gresk ord for (ku)gjetar)
137
høvesdikting
dikt knytte til bestemte (historiske) hendingar eller personar, gjerne dikta til seremonielle høve som gravferder, bryllaup eller liknande
138
imagisme
dikting som er sterkt konsentrert kring einskilde bilete
139
