Pojęcia Flashcards
(27 cards)
augurowie
augurowie (augŭres) - kapłani odczytujący wolę lub nastawienie bogów z lotu /
głosów / zachowania się ptaków (auspicia), choć prawo ich interpretacji
należało do urzędnika z imperium. Początkowo tylko patrycjusze, od 300 p.n.e.
również plebejusze; tworzyli kolegium; atrybuty - lituus, toga praetexta; templum.
auspicja
znaki wróżebne (pozwalające poznać opinię lub wolę bogów w konkretnych sprawach) oraz ich interpretacja związana z
kompetencjami urzędników; auspicia maiora (konsul, pretor, cenzor - przed
wyborami, wyjazdem do prowincji, wyprawą wojenną etc.), auspicia minora
(niżsi urzędnicy w sprawach czynności związanych z pełnionym urzędem).
cenzor
jeden z dwóch urzędników wybieranych od 443 p.n.e. co pięć lat
(działali przez 18 miesięcy), odpowiedzialnych za urzędowy spis obywateli,
sporządzenie listy senatorów i nadzór nad moralnością. Od 339 p.n.e.
patrycjusz i plebejusz.
ekwici
warstwa typu stanowego związana z działalnością
gospodarczą (handel) i finansową (majątek min. 400 tys. HS), szczególnie
aktywna od III w. p.n.e., z czasem aspirująca do najwyższych urzędów; za
Cesarstwa stan, z którego pochodziła większość urzędników administracji.
imperator
dosł. wódz, naczelny dowódca; za Republiki tytuł przyznawany
przez żołnierzy zwycięskiemu wodzowi (do końca dowództwa lub odbycia
triumfu; Cezar - dożywotnio); za Cesarstwa - element tytulatury cesarskiej.
Klienci
ludzie wolni i posiadający pełnię praw obywatelskich, ale
ekonomicznie i politycznie zależnych od patrona; w zamian za opiekę i
korzyści ekonomiczne zobowiązani do posłuszeństwa i szacunku (np. podczas wyborów). W epoce podbojów termin rozszerzony na sprzymierzeńców Rzymu, którzy uznali jego pełne zwierzchnictwo.
Cursus honorum
ścieżka awansu urzędniczego) - zwyczajowo (a od II w. p.n.e.
też prawnie) kolejność sprawowania urzędów, ścieżka kariery urzędniczej:
Republika: kwestor (30), edyl / trybun plebejski (36), pretor (39),
konsul (43); a potem ewentualnie: prokonsul, cenzor, pontifex maximus;
dyktator
urzędnik nadzwyczajny wyposażony w najwyższą władzę
cywilno-wojskową (odpowiadającą władzy obu konsulów) tak w Rzymie, jak i poza nim; powoływany przez konsula z upoważnienia senatu w sytuacji
zagrożenia (wojna lub kryzys wewnętrzny) zwykle na 6 miesięcy, rzadko
dłużej; po 202 p.n.e. nie występował, powrócił w I w. p.n.e. - Sulla (82 p.n.e.), a później Cezar (49 p.n.e. – dictator in perpetuum).
Edyl
niższy urzędnik państwowy (od 494 p.n.e.); początkowo 2 edylów
plebejskich (plebejusze, pomocnicy trybunów ludowych), później (od 367
p.n.e.) dodatkowych 2 edylów kurulnych (patrycjusze). Obowiązki: zaopatrzenie miasta w żywność, organizacja igrzysk, nadzór nad
bezpieczeństwem i ruchem w mieście.
Konsul
w czasie Republiki jeden z dwóch urzędników wybieranych na
rok (z wyjątkiem lat 444-367 p.n.e.) i posiadających najwyższą władzę
wojskową i cywilną (zwoływanie zgromadzeń i senatu, nadzór nad
wykonaniem ustaw i uchwał; nadzór nad innymi urzędnikami (z wyjątkiem
trybunów ludowych); w epoce Cesarstwa - utrata znaczenia
Kwestor
niższy urzędnik ‘finansowy’ administrujący skarbem
państwa, armii, prowincji etc.; pierwszy etap w cursus honorum, bez imperium.
legion
jednostka organizacji wojskowej, 10 kohort = 4500-6000
legionistów; początkowo z naboru obywatelskiego, później (od reformy
Mariusza, I w. p.n.e.) tylko żołnierze zawodowi; ok. 30 legionów.
Limes
(dosł. granica) - nazwa umocnionej, chronionej przez oddziały wojskowe
granicy państwa rzymskiego, m.in. limes reński, limes dunajski, wał Hadriana.
Nobilitas
- arystokracja ukształtowana w IV-III w. p.n.e.
po (teoretycznym) zrównaniu dostępu do władzy patrycjuszy i plebejuszy
(podstawa przynależności: przodek, który sprawował konsulat), która przy
wykorzystaniu klienteli zmonopolizowała dostęp do najwyższych urzędów i
senatu. Wobec zakazu prowadzenia handlu lokująca majątki w ziemi. Atrybuty:
tunica laticlavia, imagines.
Optymaci
optimates) – konserwatywne stronnictwo w ramach elity społecznej (gł.
senatorzy) w Rzymie u schyłku Republiki (II/I w. p.n.e.) przeciwne zmianom,
reformom ustrojowym i społecznym; np. L. Cornelius Sulla.
Patron
osoba użyczająca komuś swej opieki, zwierzchnik i protektor:
arystokrata wobec klientów, właściciel wobec wyzwoleńców.
Patrycjusze
wyodrębniony prawnie (uprzywilejowany) stan
społeczeństwa rzymskiego (3 tribus po 10 rodów), dla którego zastrzeżone
były urzędy państwowe i dostęp do senatu i funkcje kapłańskie.
Plebejusze
we wczesnej Republice - drugi ze stanów, ludzie wolni, ale pozbawieni
części praw politycznych;
później - wszyscy oprócz stanu senatorskiego i ekwitów, a w węższym
sensie - niższe (= biedne) warstwy społeczne w miastach i na wsi.
Pomerium
sakralna granica miasta Rzym - wewnątrz - urbs, na
zewnątrz - ager; wyznaczane co najmniej 4-krotnie; zakaz przekraczania przez oddziały zbrojne (z wyjątkiem triumfu).
Pontifex maximus
dosł. najwyższy pontyfik) - stojący na czele kolegium
(początkowo 3, potem nawet 16) pontyfików, w praktyce kierujący całością
religii oficjalnej (państwowej); urząd dożywotni, ale wybieralny; za Cesarstwa - zawsze cesarz (do 375 n.e. i odmowy Gracjana).
Popularowie
u schyłku Republiki (II-I w. p.n.e.)
stronnictwo zwolenników ograniczenia uprawnień senatu i wprowadzenia
zmian ustrojowych (np. zwiększenia roli ekwitów), przeciwnicy optymatów;
C. Marius, C. Iulius Caesar.
Pretor
(praetor) – wyższy urzędnik wybierany na rok, posiadający imperium; od
367 p.n.e. zajmował się sprawami jurysdykcji i porządku; zastępował
konsulów; niekiedy także dowodził wojskiem na podległym terenie;
początkowo jeden; potem pretor miejski (praetor urbānus)
pretor ds. cudzoziemców (praetor peregrīnus);
za Sulli - 8, za Cezara - 16.
proletariusze
proletarii) - obywatele, którzy mogli ofiarować państwu tylko
potomstwo (proles); głównie emigrujący do miast bezrolni chłopi; tworzyli
centurię zwolnioną z obowiązku służby wojskowej i podatków; od reformy
Mariusza przyjmowani do armii.
ród
(gens ) - grupa osób związana pochodzeniem od wspólnego przodka, tzn.
więzami krwi (agnatio) i wspólnym nazwiskiem rodowym; w okresie
najwcześniejszym - ważna jednostka organizacji społecznej Rzymu, na czele
stał pater familias.
