Renesans, Oświecenie, Barok Flashcards
(106 cards)
1
Q
świadome odwołanie się w dziele literackim do innego utworu.
A
Aluzja literacka
2
Q
pogląd, według którego człowiek
stanowi centrum i cel wszechświata; postawa skoncentrowana na człowieku, zaspokajaniu jego potrzeb
duchowych i cielesnych.
A
Antropocentryzm
3
Q
w literaturze jest to figura stylistyczna polegająca na tym, że autor zestawia dwa przeciwstawne
znaczeniowo elementy wypowiedzi (najczęściej zdania)
A
Antyteza
4
Q
utopia negatywna, nazywana też dystopią; utwór, zazwyczaj w formie powieści,
przedstawiający społeczeństwo przyszłości, w którym prawa jednostki zostały ograniczone do minimum i
podporządkowane opresyjnemu państwu.
A
Antyutopia
5
Q
dwie podpory (filary lub kolumny) zamknięte od góry lukiem.
A
Arkada
6
Q
kraina w starożytnej Grecji opiewana w poezji antycznej jako miejsce zamieszkane przez
prostych pasterzy wiodących szczęśliwe życie w harmonii z naturą. Świat ——- inspirował wielu artystów
i pisarzy w późniejszych epokach, m.in. autorów sielanek.
A
Arkadia
7
Q
postawa negująca istnienie Boga.
A
Ateizm
8
Q
wnioskowanie oparte na dwóch prawdziwych przesłankach, które są informacjami
wynikającymi z tekstu i stanowią podstawę do sformułowania prawdziwego wniosku.
A
Dedukcja
9
Q
pogląd, według którego Bóg stworzył świat i rządzące nim prawa, ale nie ingeruje w jego dzieje.
A
Deizm
10
Q
(łac. stosowny, przyzwoity’) – zasada stosowności, która określa wzajemne relacje elementów
dzieła literackiego: styl musi być dostosowany do treści utworu, konwencji gatunkowej i do typu bohatera.
A
Decorum
11
Q
osoba, zwłaszcza polityk, starająca się w celu zdobycia lub utrzymania władzy zyskać
popularność przez mówienie ludziom tego, czego oczekują, schlebianie im i składanie obietnic bez
pokrycia.
A
Demagog
12
Q
utwór składający się z wypowiedzi dwóch lub więcej postaci toczących dysputę,
nawiązujący do wzoru dialogów Platona.
A
Dialog filozoficzny
13
Q
obok liryki i epiki jeden z trzech rodzajów literackich. Obejmuje utwory przeznaczone do
wystawiania na scenie, w których fabułę i świat przedstawiony poznajemy z wypowiedzi bohaterów oraz ich
działań. Inscenizacja dzieła zwykle opiera się na wskazówkach autora (tekst poboczny, inaczej didaskalia).
Dramat narodził się w antyku, w postaci dwóch najważniejszych gatunków: tragedii i komedii.
A
Dramat
14
Q
pogląd, według którego poznanie opiera się na doświadczeniu zmysłowym.
A
Empiryzm
15
Q
w starożytnej Grecji kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Epikura (IV—III w. p.n.e.).
Filozof twierdził, że źródłem szczęścia są przyjemność (rozumiana nie jako rozkosz, lecz już sam brak
cierpienia) oraz spokój wewnętrzny wynikający z umiarkowania i unikania skrajności. Strach przed
śmiercią nie ma sensu, ponieważ gdy my istniejemy, śmierć jest nieobecna, a gdy tylko śmierć się pojawi,
wtedy nas już nie ma.
A
Epikureizm
16
Q
utwór poetycki (liryczny) o tematyce miłosnej.
A
Erotyk
17
Q
gatunek, do którego należą szkice krytyczne, publicystyczne lub naukowe. Najczęściej są to
swobodne komentarze dotyczące jakiegoś zjawiska lub problemu. Jego cechą jest subiektywny sposób
opisu i dbałość o piękny i charakterystyczny styl.
A
Esej
18
Q
A
19
Q
zbiór zasad mówiących o tym, jak należy formułować wypowiedzi w zależności od
adresata i sytuacji.Jest wyrazem grzeczności językowej, a jej przestrzeganie świadczy o tym, że potrafimy
się kulturalnie komunikować.
A
Etykieta językowa
20
Q
malowidło na ścianie budowli.
A
Fresk
21
Q
przednia część budynku, w której znajduje się główne wejście.
A
Fronton
22
Q
inaczej stopniowanie. Środek stylistyczny polegający na uszeregowaniu składników wypowiedzi
(słów lub sformułowań) w porządku nasilania się lub słabnięcia wskazywanej przez nie cechy
znaczeniowej.
A
Gradacja
23
Q
kategoria estetyczna określająca sposób ukazywania świata w sztuce i literaturze. Świat ten
jest zazwyczaj karykaturalny pozbawiony logiki, dziwaczny lub zdeformowany W języku i stylu ______
widać sprzeczne elementy np. powaga miesza się z żartem, a wzniosłość z wulgarnością.
A
Groteska
24
Q
środek artystyczny przedstawiający osobę, przedmiot lub zjawisko w sposób wyolbrzymiający
ich wygląd, znaczenie, działanie i oddziaływanie.
A
Hiperbola
25
nawiązywanie do poezji Horacego przez późniejszych twórców, kontynuowanie postawy
charakterystycznej dla rzymskiego poety: jego dążenia do prostoty i jasności stylu, powściągliwości w
wyrażaniu uczuć, wiernego opisywania rzeczywistości, sięgania po wątki mitologiczne, zachęcania do
korzystania z życia tu i teraz (carpe diem).
Horacjanizm
26
w renesansie ruch umysłowy nawiązujący do kultury antyku, koncentrujący się na
zagadnieniach związanych z człowiekiem i wartościami, których jest on źródłem.
Humanizm
27
gatunek liryczny wywodzący się z antyku. Obejmuje utwory utrzymane w uroczystym,
podniosłym tonie, wysławiające bohatera, bóstwo, ideę, naród, instytucję.
Hymn
28
tendencja w malarstwie i architekturze, popularna zwłaszcza w baroku, wykorzystująca
wierne przedstawienie rzeczywistości i zjawisko złudzenia optycznego do stworzenia iluzji realności.
Iluzjonizm
29
wnioskowanie o całości z części (z konkretnych przykładów) lub jako tworzenie hipotez i teorii
na podstawie szczegółowych obserwacji. _____ oparta jest zawsze na dwóch prawdziwych przesłankach,
które prowadzą do wniosków bardziej lub mniej uprawdopodobnionych (czasem fałszywych). Wniosków
formułowanych w wyniku dowodzenia ......yjnego nie akceptujemy wyłącznie na podstawie przesłanek,
lecz także na podstawie naszej wiedzy i oceny realnych uwarunkowań.
Indukcja
30
szyk przestawny wyrazów w zdaniu; stosowany jako środek artystyczny, zwłaszcza w poezji
barokowej.
Inwersja
31
zamierzona sprzeczność między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej znaczeniem właściwym,
wynikającym z intencji mówiącego, a także np. okoliczności towarzyszących wypowiedzi.
Ironia
32
protestanckie wyznanie chrześcijańskie odwołujące się do myśli Jana Kalwina; kalwini (zwani
we Francji hugeno-tami) podkreślali rolę boskiego przeznaczenia w zbawieniu i głosili surowe zasady
etyczne.
Kalwinizm
33
w literaturze taki sposób przedstawienia postaci, który wyolbrzymia i przejaskrawia niektóre
cechy jej wyglądu i zachowania w celu ośmieszenia.
Karykatura
34
przemówienie wygłaszane przez duchownego do wiernych podczas nabożeństwa, komentujące
Pismo Święte (określane wówczas jako homilia), wykładające podstawy wiary lub przekazujące nauki
moralne.
Kazanie
35
ogólnie: nawiązywanie w literaturze, sztuce i architekturze do wzorców antycznych
pojawiające się w renesansie i epokach późniejszych; _____ to także kierunek artystyczny i literacki,
który rozwijał się we Francji i innych krajach europejskich od XVII w. do początków XIX w.
Klasycyzm
36
gatunek dramatu obejmujący utwory o pogodnej, często zabawnej tematyce, w których losy
bohaterów zmierzają do szczęśliwego końca. Efekty humorystyczne najczęściej są w tych utworach oparte
na komizmie sytuacji, a także na komizmie charakterów postaci lub używanego przez nich języka.
tak jak tragedia, powstała w starożytnej Grecji, rozwinęli ją komediopisarze rzymscy.
Komedia
37
odmiana komedii, do której należą utwory prezentujące sylwetki moralne i
psychologiczne bohaterów. Najczęściej uwypuklona jest jedna cecha charakteru postaci mająca wpływ na
jej postępowanie i relacje z otoczeniem.
Komedia charakterów
38
odmiana komedii obejmująca utwory, w których w ośmieszający sposób jest
przedstawiona obyczajowość określonego środowiska społecznego, panujące w nim zasady, motyw)’
postępowania i wady jego przedstawicieli.
Komedia obyczajowa
39
wyraźny, oryginalny pomysł, który wpływa na konstrukcję i wymowę utworu literackiego oraz
zaskakuje czytelnika.
Koncept
40
w posągach antycznych i nawiązujących do nich rzeźb renesansowych ustawienie stojącej
postaci tak, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, a druga, lekko cofnięta, dotykała ziemi czubkami
palców, przy odchyleniu ramion i tułowia lekko do tylu.
Kontrapost
41
ruch odnowy w tonie Kościoła katolickiego rozwijający się w XVI w. w reakcji na
protestancką reformacje; jego główne założenia zostały sprecyzowane na soborze w Trydencie (1545-1563).
Kontrreformacja
42
( łac. umowa) – utrwalony w praktyce literackiej zespół norm określających
charakter poszczególnych składników utworu, a także sposób ich zorganizowania w większe całości.
Konwencja literacka
43
jeden ze składników konwencji literackiej; zespól ponadindywidualnych norm i
środków mowy.
Konwencja stylistyczna
44
niechęć do cudzoziemców i wszystkiego, co ich odróżnia od innych. Jest podszyta strachem
przed tym, co nieznane i obce (np. zwyczaje), ale może też przybrać formę otwartej wrogości.
Ksenofobia
45
doktryna społeczno-polityczna kładąca nacisk na wolność jednostki i społeczeństwa oraz
potrzebę ograniczenia władzy państwowej.
Liberalizm
46
protestanckie wyznanie chrześcijańskie odwołujące się do myśli Marcina Lutra; luteranie
uznawali Biblię za jedyne źródło objawienia, odrzucali kult świętych i negowali władzę papieża.
Luteranizm
47
obce słowo lub fragment zdania wtrącone do wypowiedzi sformułowanej w języku
ojczystym.
Makaronizm
48
nurt w dworskiej poezji barokowej, w którym szczególny nacisk kładziono na posługiwanie się
konceptem, wirtuozerię formalną i kunsztowne zabawy słowem.
Marinizm
49
pogląd, zgodnie z którym istnieje tylko materia, a myśl i inne zjawiska duchowe można do
niej sprowadzić.
Materializm
50
przesadne przekonanie o własnej wartości.
Megalomania
51
zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w
pewnej obiektywnej zależności.
Metonimia
52
nurt w sztuce współczesnej, który pojawił się pod koniec lat 70. XX w. w Stanach
Zjednoczonych, Francji, we Włoszech i w Niemczech; jego przedstawiciele tworzyli żywe, pełne ekspresji
dzieła, w których spontanicznie wyrażali własne odczucia i wizje, czerpiąc inspirację z graffiti i
popularnych komiksów.
Neoekspresjonizm
53
nowe słowo utworzone zgodnie z obowiązującymi w języku zasadami słowotwórczymi, w
literaturze użyte jako środek artystyczny.
Neologizm
54
wyrażenie metaforyczne, które powstaje z zestawienia dwóch pojęć o przeciwstawnych
sensach; z ich zderzenia powstaje nowa jakość znaczeniowa.
Oksymoron
55
tekst publicystyczny lub literacki będący demaskatorską i zwykle złośliwą krytyką jakiejś osoby,
instytucji lub wydarzenia.
Pamflet
56
utwór prozą opowiadający o wydarzeniach, których autor był uczestnikiem lub naocznym
świadkiem. Zwykle jest pisany z pewnego dystansu czasowego, często bez zamiaru publikacji.
Pamiętnik
57
wypowiedź wysławiająca jakąś osobę, pełna przesadnego zachwytu. Może przybierać różne
formy, np. utworu poetyckiego, przemówienia, dedykacji, listu.
Panegiryk
58
zaskakujące twierdzenie, które zawiera myśl sprzeczną wewnętrznie, jednak niespodziewanie
odsłaniającą odkrywczą prawdę. opiera się na zestawieniu kontrastowych elementów
znaczeniowych.
Paradoks
59
twórcza, swobodna zmiana pierwotnego tekstu; zachowuje związek z oryginałem, rozwija lub
zmienia treść pierwowzoru (czasem po to, by np. rozbawić czytelnika albo pobudzić go do refleksji).
Parafraza
60
powtarzalność niektórych elementów utworu, np. poprzez identycznie lub podobnie zbudowane
fragmenty zdań w utworze.
Paralelizm
61
wypowiedź lub utwór naśladujące cudzy styl lub styl typowy dla danego gatunku literackiego po
to, by je ośmieszyć. Polega na zastosowaniu dającej się rozpoznać stylistyki w kontekście przeczącym
charakterowi danego stylu czy gatunku, dzięki czemu jest on komicznie wyjaskrawiony.
Parodia
62
wyraz nieodmienny pełniący w zdaniu funkcję pomocniczą, modyfikujący znaczenie całego
zdania lub jego elementów.
Partykuła
63
w literaturze i sztuce przedstawianie zjawisk w podniosłym stylu, silnie nacechowanym uczuciami
(np. gniewu, namiętności, smutku) po to, aby wywołać u odbiorcy wzruszenie lub oburzenie.
Patos
64
zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska przez jego mniej lub bardziej rozbudowany opis.
Peryfraza
65
epicki utwór wierszowany będący parodią eposu bohaterskiego.
Poemat heroikomiczny
66
dosłownie ‘poeta uczony’, popularne w renesansie określenie ideału twórcy, który
doskonale poznał dorobek antyku i dzieła uznanych współczesnych humanistów, w swych utworach posługuje się klasyczną łaciną i nawiązuje do obecnych w literaturze starożytnej tematów, idei i form
artystycznych.
Poeta doctus
67
dział teorii literatury zajmujący się budową dzieła w celu jego opisu (______ opisowa) lub
określenia norm, według których powinno być tworzone (_____ normatywna).
Poetyka
68
twórczość poetycka powstająca na dworach królewskich i arystokratycznych,
przedstawiająca życie towarzyskie i rozrywki dworzan; często podejmowała tematykę miłosną, miała
charakter okolicznościowy lub panegiryczny
Poezja dworska
69
nurt poezji barokowej mający charakter refleksyjno-filozoficzny, podejmował
głównie motywy marności życia (vanitas) i przemijania.
Poezja metafizyczna
70
ukształtowany w oświeceniu gatunek prozy narracyjnej; krótka opowieść z
pogranicza prozy fabularnej i eseju filozoficznego, której fabuła służy ilustracji poglądów filozoficznych lub
moralnych.
Powiastka filozoficzna
71
najważniejszy gatunek epicki w literaturze nowożytnej, obejmujący utwory prozą, w których
występuje narrator (pierwszo-lub trzecioosobowy), przedstawiający fabułę – czyli ciąg wydarzeń z udziałem
bohaterów – rozgrywającą się w świecie przedstawionym.
Powieść
72
w tragedii antycznej scena wprowadzająca w fabułę.
Prolog
73
gatunek liryczny wywodzący się z Biblii, stworzony przez autora (autorów) Księgi Psalmów.
Uroczysta pieśń religijna o charakterze modlitwy lub hymnu.
Psalm
74
zbiór psalmów wchodzących w skład Starego Testamentu, a także osobne wydanie zawierające
ten zbiór.
Psałterz
75
wyraziste, zaskakujące, często dowcipne sformułowanie umieszczone w zakończeniu utworu.
Puenta
76
jedna z figur retorycznych polegająca na użyciu przez mówcę formy pytania nie po
to, by wyrazić wątpliwości i uzyskać odpowiedź, ale po to, by podkreślić swoje przekonania i pobudzić
słuchaczy do refleksji. Mówca, zadając pytania, angażuje słuchaczy mocniej, niż gdyby wypowiadał zdania
twierdzące.
Pytanie retoryczne
77
pogląd, według którego podstawowym źródłem poznania jest rozum.
Racjonalizm
78
ruch odnowy religijnej w Europie XVI w., który dal początek wyznaniom protestanckim.
Reformacja
79
sztuka pięknego i logicznego formułowania wypowiedzi oraz skutecznego przekonywania.
Retoryka
80
styl w sztukach plastycznych i architekturze XVIII w. związany z kulturą dworską,
charakteryzujący się dążeniem do elegancji, wytworności i finezji.
Rokoko
81
światopogląd ukształtowany w środowisku polskiej szlachty w XVI I i XVIII w, a także
odwołująca się do niego obyczajowość oraz zespół tendencji w kulturze tego okresu. W oświeceniu wzór
osobowy ............. – tradycjonalisty, niechętnego wszelkim zmianom – był krytykowany przez zwolenników
reform, którzy na jego miejsce próbowali lansować wzorzec światłego Sarmaty – dobrego obywatela.
Sarmatyzm
82
gatunek literacki wywodzący się z antyku; jego rozkwit nastąpił w oświeceniu. Obejmuje utwory
pisane wierszem, ośmieszające i krytykujące obyczaje, zachowania i poglądy różnych grup społecznych. W
.......... efekt komediowy osiąga się najczęściej za pomocą karykatury, drwiny, ironii, hiperboli.
Satyra
83
postawa poznawcza zakładająca, że rozum ludzki ma swoje ograniczenia.
Sceptycyzm
84
rozwijający się w epoce oświecenia prąd umysłowy i literacki, którego przedstawiciele
podkreślali znaczenie uczucia, zwłaszcza indywidualnego przeżycia i emocjonalnego utożsamienia się z
drugim człowiekiem.
Sentymentalizm
85
gatunek liryczny (czasami z elementami epickimi lub dramatycznymi) wywodzący się ze
starożytnej poezji greckiej. .......... przedstawiała miłosne perypetie i codzienne problemy bohaterów
stylizowanych na mieszkańców wsi – pasterzy, rolników, myśliwych – wiodących beztroskie życie na łonie
pięknej i przychylnej człowiekowi natury.
Sielanka
86
pojedyncze litery albo grupy liter, którymi w tekście pisanym zastępuje się powszechnie znany
wyraz lub połączenia wyrazów.
Skrót
87
wyraz powstały z pierwszych liter, głosek, sylab lub początkowych części słów tworzących
nazwę organizacji, urzędu, przedsiębiorstwa albo innej instytucji.
Skrótowiec
88
utwór liryczny o ściśle określonej budowie, liczący 14 wersów. Istnieje w dwóch odmianach –
włoskiej (złożonej z dwóch strof czterowersowych i dwóch trzywersowych) i francuskiej (składającej się z
trzech czterowersowych strof i z dystychu, czyli strofy dwuwersowej).
Sonet
89
kierunek w filozofii starożytnej uznający wszystkie zdarzenia za ustalone z góry przez rządzące
kosmosem boskie tchnienie. ......icy zalecali akceptację naturalnego porządku rzeczy i pogodzenie się z
losem, możliwe dzięki wyzbyciu się gwałtownych uczuć i przyjmowaniu wszystkiego ze spokojem. Aby
osiągnąć szczęście, należy kierować się cnotą – solidnie wykonywać swoje obowiązki.
Stoicyzm
90
wnioskowanie oparte jest na dwóch przesłankach zawierających jedno wspólne pojęcie, które
jednak we wniosku nie występuje. ......... składa się zatem: z trzech terminów, dwóch przesłanek oraz
wniosku.
Sylogizm
91
znak, motyw, obraz, który poza znaczeniem dosłownym wyraża treści głęboko ukryte, niejasne.
jest wieloznaczny -można go interpretować na wiele sposobów.
Symbol
92
środek artystyczny polegający na zastąpieniu jednego wyrazu innym, określającym część
wskazywanej w ten sposób całości (pars pro toto) lub rzadziej, nazywającym całość zamiast części (totum
pro parte).
Synekdocha
93
w poezji stały podział między wyrazami wewnątrz wersu wyznaczany przez reguły systemu
wersyfikacyjnego.
Średniówka
94
angielska dramaturgia i sztuka teatralna w drugiej połowie XVI w., w czasach
panowania królowej Elżbiety I; najwybitniejszym przedstawicielem teatru elżbietańskiego był William
Szekspir.
Teatr elżbietański
95
uprawiana w ramach każdej religii refleksja o naturze Boga/bogów oraz jego/ich stosunku do
świata i ludzi. W chrześcijaństwie ....... odwołuje się głównie do Pisma Świętego i ustanowionych przez
Kościół dogmatów.
Teologia
96
film albo utwór literacki lub teatralny o sensacyjnej akcji, w której występują elementy tajemnicy
i grozy Gatunek popularny zwłaszcza w kinie.
Thriller
97
podstawowy gatunek dramatu. Powstał w starożytnej Grecji z obrzędów religijnych ku czci
Dionizosa. Obejmuje utwory utrzymane w poważnym tonie, ukazujące bohatera usiłującego uniknąć swego
przeznaczenia lub uwikłanego w konflikt równorzędnych racji. Działania bohatera prowadzą nieuchronnie
do katastrofy.
Tragedia
98
popularna w dramaturgii epoki elżbietańskiej odmiana tragedii, w której motywem
przewodnim była zemsta.
Tragedia zemsty
99
gatunek liryki wywodzący się z antyku, obejmuje utwory wyrażające żal i smutek po stracie
zmarłego, wysławiające jego zalety, a często także zawierające słowa pocieszenia i napomnienia skierowane
do tych, którzy pozostali.
Tren
100
pole na frontonie budowli umieszczone nad wejściem; w architekturze antycznej i
nawiązującym do niej budownictwie renesansu i klasycyzmu zazwyczaj bogato zdobione płaskorzeźbami.
Tympanon
101
gatunek literatury dydaktycznej przedstawiający życie doskonałej społeczności; też: projekt
idealnego społeczeństwa.
Utopia
102
pogląd głoszący, że dążenie do zaspokojenia własnych potrzeb jest zgodne z moralnością,
jeśli przynosi pożytek ogółowi.
Utylitaryzm
103
(łac.) -„marność” ;motyw nawiązujący do biblijnej Księgi Koheleta i wskazujący na ulotność
ludzkiego życia, pojawiający się często w malarstwie i poezji barokowej.
Vanitas
104
jedna z odmian wiersza polskiego, ukształtowana przez Jana Kochanowskiego. Cechuje
ją stała liczba sylab w każdym wersie. W wersach mających więcej niż osiem sylab występuje pauza
rytmiczna -średniówka.
Wiersz sylabiczny
105
(enumeracja) figura retoryczna polegająca na wymienianiu kolejnych elementów należących
do tej samej kategorii.
Wyliczenie
106
(łac. speculum vitae zwierciadło życia’); gatunek literatury parenetycznej, popularny w XVI w.
Obejmował utwory przedstawiające wzory życia godne naśladowania, stosowne dla poszczególnych grup
społecznych czy sprawowanych funkcji.
Zwierciadło
