Türkçedeki stress

Question 1

Fonolojik Kelime (PW) Nedir?

Answer 1

Kök + (çoğu) ekten oluşur.
Kural: PW içindeki son hece vurgulanır.

Question 2

Türkçede Düzenli Vurgu Kuralı

Answer 2

Kural: Vurgu, kelimenin son hecesinde olur.

Örnekler:

kitáp (kitap), kitaplík (kitaplık), kitapliklár (kitaplıklar).

İstisna yoksa bu kural geçerlidir.

Question 3

İstisnai Vurgu Türleri

Answer 3

A. Köklerde İstisnalar (Sezer Kuralı):

Kural: Antepenult (sondan 3. hece) ağır (uzun ünlü/iki ünsüz), penult (sondan 2. hece) hafifse, vurgu antepenult’ta.

Örnekler: Ánkara, Üskúdar, négatif.

Sorun: Belçika, Mandéla gibi kuralla uyuşmayan örnekler.

B. Eklerde İstisnalar:

Stres Nötr Olmayan Ekler: PW dışında kalır ve vurguyu bozar.

Örnekler: -mA (olumsuzluk eki), -mI (soru klitiği), -lA (ile).

Örnek Cümle: “kal-dí-y-sa-nız” → “kal” (PW) + “-sa” (PWA).

Question 4

Klitikler ve Vurgu

Answer 4

Klitik: Bağımsız kelime olamayan, vurgusuz birimler (ör: -mI, -lA).

Özellikler:

PW dışında kalır.

Vurgu, klitiğin solundaki heceye kayar.

Örnek: “adám-mı” (adam + mı), “çocuk-da” (çocuk + da).

Question 5

Bileşik Kelimeler ve Vurgu

Answer 5

Kural: Bileşiklerde vurgu ilk PW’nin vurgulu hecesinde olur.

Örnekler:

bás + bakán → [[bás][bakan]] (başbakan).

telefón + etmek → [[telefón][etmek]] (telefon etmek).

Question 6

Vokal Uyumu (VH) ve Domain

Answer 6

Kural: VH, PW içinde ve klitiklere kadar uzanır.

İstisnalar: Disharmonik kökler (kabare → kabarenin), bileşiklerde yeni domain başlar.

Örnek:

“begeniyorum” → [+ön, -yuvarlak] → [+ön, +yuvarlak].

Question 7

Hece Yapısı Kuralları

Answer 7

Yasaklar:

Uzun ünlü + coda → mera:k yerine merak.

Kısa ünlü + çift ünsüz → hiss yerine his.

Çözüm: Ünlü kısaltma, degeminasyon, ünlü ekleme.

Örnek:

/burn/ → burnu (ünsüz kümesi parçalanır).

Question 8

Clitic Group (CG) vs. Phonological Phrase (PPh)

Answer 8

CG: PW + klitikler. Ana vurgu ilk PW’de.

Örnek: “açı ölçer” (iletki) → vurgu “açı”.

PPh: Cümle düzeyinde. Tüm kelimeler vurgulu, ilki daha baskın.

Örnek: “kırmızı çantá” → vurgu “çantá”.

Question 9

Sezer Kuralı Detayları

Answer 9

Ağır Hece: Uzun ünlü (ör: ā) veya iki ünsüzle (ör: -nk-) biten hece.

Kural:

Antepenult (sondan 3. hece) ağır ve penult (sondan 2. hece) hafif ise → vurgu antepenult’ta.

Örnek:

Ánkara [ˈaŋ.ka.ɾa] → Antepenult (Án-) ağır (-ŋk-), penult (-ka-) hafif.

İstisna: Mandéla [man.ˈde.la] → Penult (-de-) ağır olmasına rağmen antepenult vurgusu (kuralla çelişir).

Question 10

Stress-Non-Neutral Affixes (Eklerde İstisnalar)

Answer 10

PW Dışı Ekler:

-mA (olumsuzluk): “gel-me-di-niz” → Vurgu “di”de.

-mI (soru klitiği): “gel-di-niz-mi” → Vurgu “di”de.

-lA (ile): “bıçak-la” → Vurgu “bıçak”ta.

Kural: Bu ekler PW’yi kapatır, vurgu son PW hecesine kayar.

Question 11

Clitic Group (CG) vs. Phonological Phrase (PPh) Örnekleri

Answer 11

CG (Bileşik Kelime):

“açıölçer” [ˈa.t͡ʃɯ.œl.t͡ʃɛɾ] → Vurgu ilk PW’de (“açı”).

PPh (Cümle):

“kırmızı çantá” [kɯɾ.ˈmɯ.zɯ t͡ʃan.ˈta] → Her kelime vurgulu, ana vurgu son PW’de (“çantá”).

Question 12

Vokal Uyumu (VH) İstisnaları

Answer 12

Disharmonik Kökler: Kök içinde uyum bozulur, yeni özellikler eklenir.

Örnek: “kabare” [ka.ba.ˈɾe] → “kabarenin” [ka.ba.ɾe.ˈnin] ([-ön] → [+ön]).

Bileşiklerde: Her kök kendi VH domain’ini başlatır.

Örnek: “deli+kanlı” [de.li.ˈkan.lɯ] → “deli” (+ön), “kanlı” (-ön).

Question 13

Hece Yapısı İstisnaları ve Çözümler

Answer 13

Uzun Ünlü + Coda:

/mera:k/ → merak (kısaltma).

Çift Ünsüz:

/hiss/ → his (degeminasyon).

Ünsüz Kümesi:

/burn/ → burnu (ünsüzler arasına ünlü ekleme).

Question 14

Prosodic Constituents Hiyerarşisi

Answer 14

Phonological Word (PW): Kök + çoğu ek.

Clitic Group (CG): PW + klitikler.

Phonological Phrase (PPh): CG’lerin birleşimi.

Örnek:

[[[[sepet]PW]CG]PPh] → Tüm cümle yapısı.