uvod u teoriju knjizevnosti Flashcards
(63 cards)
1
Q
(SF) poređenje /// lijepa kao ljepotice iz prošlih vremena
A
poređenje predmeta i pojava njima slicnim
2
Q
(SF) antiteza /// ana je losa, dok je anđela dobra
A
vrsta poređenja zasnovana na suprotnosti
3
Q
(SF) hiperbola /// visok je kao mont everest
A
preuveličavanje
4
Q
(SF) litota /// niska kao šumska jagoda
A
umanjivanje
5
Q
(SF) gradacija /// sve hladnije, sve gladnije, sve ledenije
A
redanje pjesničkih slika po jačini
6
Q
(SF) antiklimaks /// ratovao je, volio je, a onda je išao u bar
A
najmanji stepen gradacije
7
Q
(SF) ironija /// ma, super si naucio
A
suprotnost od onoga što je rečeno
8
Q
(SF) paradoks /// znam da ništa ne znam
A
misao/činjenica koja sama sebe protivi
9
Q
(SF) oksimoron /// o hladna vatro, zdravlje bolesno!
A
spajanje dve nespojive riječi
10
Q
(SF) perifraza /// vrh svijeta (himalaji)
A
zamjena pojma sa više riječi koje ističu njene bitne osobine
11
Q
(SF) metafora /// cijeli je svijet pozornica, a svi muškarci i žene su glumci
A
prijenos značenja sa jedne riječi na drugu zavisno od sličnosti, to je skraćena usporedba
12
Q
(SF) personifikacija /// kako je divno disalo jutro
A
davanje neživim bićima/životinjama ljudske osobine
13
Q
(SF) aluzija /// možda gospodin zna više…
A
indirektan način upućivanja na šire značenje neke riječi
14
Q
(SF) metonimija /// okrenuo mi je leđa (iznevjerio me)
A
prijenos značenja sa jedne riječi na drugu zavisno od stvarnog odnosa
15
Q
(SF) sinegdoha /// neću maknuti malim prstom
A
dio se uzima za veću cjelinu
16
Q
(SF) eufemizam /// malo je veseo (pijan je)
A
ublažavanje
17
Q
(SF) epitet /// brzonogi ahil, lijepa djevojka
A
ukrasni pridjev
18
Q
(SF) sinestezija /// leden je dodir smrti
A
pjesničke slike koje koriste motive drugih stvari
19
Q
(SF) alegorija /// pravda u liku djevojke zavezanih očiju
A
metafora produžena na jedan dio u cjelini
20
Q
(SF) simbol /// gavran (simbol nesreće ili zla)
A
zamnjenjivanje riječi sa njihovim alegorijskim značenjem
21
Q
(SF) asonanca /// jEsEnjE vEčE
A
ponavljanje samoglasnika u stihu
22
Q
(SF) aliteracija /// san, snijeg, snovi
A
ponavljanje suglasnika u stihu
23
Q
(SF) onomatopeja /// mjau, vau
A
oponašanje zvukova
24
Q
(SF) anafora /// nikad ne naučimo, nikad se ne zaboravimo
A
ponavljanje riječi na početku stiha
25
(SF) epifora /// upoznao sam je na jesen, i sreo sam je opet, na jesen
ponavljanje riječi na kraju stiha
26
(SF) anadiploza /// vinograd je moj uvenuo, neveseo, neveseo, i ja venem
ponavljanje riječi sa kraja jednog stiha na početku drugog stiha
27
(SF) simploha /// to sada gleda on, to sada misli on, to sada sanja on
ponavljanje riječi na početku i kraju stiha
28
(SF) paronomalija. /// gore, gore
ponavljanje riječi koje slično zvuče, ali znače nešto drugo
29
(SF) poliptoton /// i volih, i bijah voljen
ponavljanje riječi u istom stihu u različitim gramatičkim oblicima
30
(SF) tautologija /// i volio sam je, volio, volio kao niko
ponavljanje riječi radi isticanja
31
(SF) antimetabola /// a mnogi prvi bit će poslednji, i poslednji prvi
ponavljanje oba člana koja zamnjenjuju sintaksične funkcije
32
(SF) homeoteleuton /// selo, belo, čelo
označava glasovno podudaranje na završetku riječi
33
(SF) inverzija /// mene voli on još
mijenjanje redoslijeda riječi u rečenici
34
(SF) retoričko pitanje /// da čekam?
pitanje koje ne traži odgovor
35
(SF) elipsa /// ana je zagrlila marka, a marko anu
izostavljanje glagola iz rečenice, dok smisao rečenice ostaje isti
36
(SF) asindet /// ljubav, očaj, čekanje, distanca
nizanje riječi bez ikakve gramatičke poveznice
37
(SF) polisindet /// i ljubav, i propast, i sve
nizanje riječi putem zamjenica
38
(SF) anakolut /// mislio sam da je volim, naime, mislim da sam zaboravio isključiti peć
mijenjanje misaonog toka usred rečenice
39
1) književnost kao umjetnost
književnost je dio sveukupne umjetnosti.
predstavlja rezultat umjetnikove djelatnosti iz koje nastaje umjetničko djelo.
različite vrste umjetnosti međusobno se diferenciraju po sredstvima koje umjetnik koristi.
književnost, u nekom svom obliku, postoji otkad postoji i čovjek kao svjesno biće.
naime, razvoj tehnologije izmjenio je okvire recepcije književnih djela, jer je omogućio čitaocima da se lakše kreću unutar samog teksta. takav tekst zove se hipertekst i on podrazumjeva ne samo ono što je digitalizovano, uključuje i različite usmene ili neverbalne segmente.
umjetnost je poseban način iskazivanja misli i ideja, putem nje se uspostavlja interakcija i komunikacija između ljudi istih i različitih epoha.
nerijetko se kaže da je jezik najsavršenije sredstvo komunikacije među ljudima. istovremeno, za književnost se kaže da je ona umjetnost čije je stilsko izražajno sredstvo riječ. a riječi su osnovni dio svakog jezičkog sistema.
putem jezika, pisac u književnom djelu iskazuje svoj subjektivni odnos prema životu, prema svijetu, i taj odnos je ličan.
40
2) istorija književnosti
istorija književnosti proučava odnose više književnih djela u njihovom istorijskom slijedu.
takođe, proučava i pojedine književne periode i različite književne tokove, a unutar njih i pojedinačne književne pojave.
unutar ukupne istorije književnosti, moguće je razlikovati:
1) istorija nacionalne književnosti - bavi se proučavanjem nastanka i razvoja književnosti jednog naroda. obično je zasnovana na zajedničkom jeziku na kojem je napisana.
2) istorija svjetske književnosti - njen obuhvat je planetarni i odabir književnih dijela koja svojom vrijednošću zaslužuju status svjetske književnosti baštine nije lak, postaje jasno da je u podlozi potrage za njima komparativni pristup korpusu, jer je samo na taj način moguće identifikovati one pojave u književnosti koje zaslužuju da dobiju status književne pojave svjetskog značaja.
3) komparativna književnost - dio istorije književnosti koji proučava odnose između dvije ili više nacionalnih književnosti. u fokusu ovih istraživanja, tragaju za uzajamnim dodirima i preplitanjima književnih ideja.
nezaobilazan dio istorije književnosti su bibliografije, ilitiga biografije književnika, te periodizacija književnosti. težnja ka proučavanju biografija pisca, koja je toliko izražena da marginarizuje njihovo djelo i u prvi plan stavlja autora i njegova iskustva, poznata je po nazivu biografizam.
41
3) književna kritika
bavi se procjenjivanjem i ocjenjivanjem vrijednosti književnih djela.
onaj ko se bavi književnom kritikom zove se književni kritičar.
riječ kritika u srpskom jeziku ima negativnu konotaciju, tj kada kažemo da neko nešto kritikuje, podrazumijevamo da iznosi negativan sud o objektu ocjenjivanja. u književnoj kritici to nije slučaj, ona podrazumijeva iznošenje kritičarskog suda o književnom djelu.
od književnog kritičara se očekuje da književno djelo tumači, da u njemu prepozna uticaje prethodnika i nasluti eventualne novine koje književnosti to djelo donosi.
naime, književna kritika ima široku lepezu djelatnosti. sa jedne strane su oni kritičarski tekstovi u kojima primarnu ulogu ima vrednovanje, ocjenjivanje vrijednosti književnog djela, a sa druge strane postoje oni u kojima je značajnije njegovo tumačenje.
vrednovanje književnog djela primarnu ulogu ima u pisanju recenzija, sastavljanju antologija, te pri donošenju odluka o dodjeljivanju književnih nagrada, dok je tumačenje djela značajnije pri pisanju prikaza, predgovora i eseja.
recenzija je kratak tekst u kojem se daje ocjena djela, tj preporuka da djelo bude ili ne bude objavljeno.
antologija predstavlja knjigu u koju je sabrano ono najbolje što je napisano i objavljeno u nekoj od oblasti književnosti.
odluku o dodjeljivanju nagrade donosi žiri koji čine književni kritičari ili pisci. koliko god da pisci vrednuju književne nagrade, čitaoci su ti koji daju konačan sud o knjizi, prihvatajući ili neprihvatajući je. nisu rijetki slučajevi da knjiga koja dobije prestižnu nagradu prođe skoro nezapaženo kod čitalačke publike, a da neka druga stekne izrazitu popularnost iako nikad ne bude nagrađena.
one knjige koje čitaoci u velikom broju čitaju nazivaju se bestseleri.
prikaz je kratak tekst koji nudi tumačenje i vrednovanje teksta.
42
4) teorija književnosti
ona traga za onim što se nalazi u osnovi književnosti uopšte, ispituje njenu prirodu, oblike pojavljivanja, načine oblikovanja riječi u književna djela.
ona sumira cjelokupno književno iskustvo, kreira teorijsku osnovu za ukupno vrednovanje i proučavanje književnosti.
njeno središnje interesovanje povezano je sa analizom književnih djela, te proučavanjem književnih rodova i vrsta.
jedan dio teorije književnosti se bavi proučavanjem stilistike. unutar proučavanja stilistike, teorija književnosti izučava formalna obilježja stiha i strofe. taj njen dio, u čijem središtu pažnje su načini oblikovanja stihova, naziva se versifikacija.
zatim imamo metodologiju nauke o književnosti koja se bavi kreiranjem i proučavanjem naučnih metoda koje mogu da budu korištene pri proučavanju književnog stvaralaštva.
43
5) frojd i jung
iskorak psihologije u tumačenju književnosti došao je sa pojavom psihoanalitičkog tumačenja sigmunda frojda, koji je tragao za slojevima podsvjesnog. smatrao je da se čovjekova ličnost sastoji od tri sloja:
1) ego (ja, svjesni dio ličnosti)
2) superego (nadja, dio ličnosti koji je vezan za društvo i njegove norme)
3) id (ono, podsvjesni dio ličnosti)
vjerovao je da se u svakom čovjeku nalaze dve različite energije, eros (nagon za životom, ljubavlju i stvaralaštvom) i tanatos (nagon za smrću, uništenjem). poremećaj njihove međusobne ravnoteže dovodi do bolesti. posebno su ga zanimali snovi kao izraz nesvjesnog.
frojdov učenik i kasniji oponent, karl gustav jung, smatrao je da svaki čovjek u sebi nosi svoju sijenku (dio ličnosti koji želi da bude sakriven) i svoju personu (dio ličnosti koji želi da bude viđen, javan), te da u svakom čovjeku postoje i animus (muški dio ličnosti) i anima (ženski dio ličnosti).
osim toga, dijelio je ličnosti na ekstrovertne i introvertne.
44
6) ruski formalizam
1920-1930ih djelovala je grupa ruskih teoretičara književnosti, među kojima su najpoznatiji bili šklovski, jakobson i drugi.
u teoriju književnosti su uveli pojam "oneobičavanje", pod njim podrazumjevajući postupak u stvaranju književnosti u kojem se pojave prikazuju neobičnim, a nešto poznato se različitim postupcima predstavlja na neobičan, začudan način.
45
7) angloamerička nova kritika
književni tekst našao se u središtu pažnje i kod engleskih i američkih teoretičara, koji su djelovali 1930-1940ih.
poznati su pod nazivom "novi kritičari", a njihov rad naziva se angloamerička nova kritika ili samo nova kritika.
novokritičari smatrali su da se treba baviti tekstom, a ne onim što na njega utiče, te su insistirali na takozvanom pažljivom čitanju, koje je bilo centrirano na detalje.
njihova istraživanja uticala su na pomnije čitanje i potpunije proučavanje književnih djela.
46
8) strukturalizam
strukturalizam je u nauku o književnosti došao iz lingvistike, u kojoj se javio posredstvom rada ferdinanda de sosira, koji je u proučavanju jezika razdvojio sihroniju od dijahronije, te ono što je nazvao sistem jezika od onoga što je nazvao realizacija jezika.
strukturalisti istražuju strukturu, sklop jezika i književnog djela.
posebno važnu ulogu u razvoju strukturalizma imao je Jakobson, koji je bio dio ruskog formalizma, kada je otišao u SAD, noseći sa sobom i šireći ideje strukturalizma.
47
9) teorija recepcije
teorija recepcije se bavi proučavanjem recepcije, ilitiga prijema književnog djela kod čitaoca.
pošla je od toga da da isti književni tekst u različitim istorijskim periodima čitaoci ne razumjevaju na isti način.
zahvaljujući jausu, proučavan je takozvani "horizont očekivanja", koji je odražavao spremnost čitalačke publike da na osnovu svog predznanja na pravi način prihvati neko književno djelo.
to novo književno djelo svojim sadržajem, oblikom osobinama i postojanjem mijenja horizont očekivanja čitalačke publike pri iščekivanju nekog narednog književnog ostvarenja.
48
10) poezija
riječ poezija korijene vodi iz grčke riječi "praviti, stvarati".
dugo je označavala ukupno književno stvaralaštvo.
dio je sintagmi kojima su u tradicionalnoj teoriji književnosti određivana tri književna roda - lirska, epska i dramska poezija.
pod pojmom poezija podrazumjeva se pjesništvo, dakle stihovani dio književnosti.
unutar tako shvaćene poezije, moguće je diferencirati dvije veće grupe književnih djela - jedna kojoj bi pripadala lirska poezija i druga kojoj bi pripadala narativna poezija.
lirska poezija - pjesnik svoje emocije i misli projektuje na stvarnost o kojoj piše, čineći istovremeno sebe dijelom te stvarnosti.
u staroj grčkoj, današnji pojam lirike odnosio se na pjesme koje su pjevane uz muziku izvođenu na instrumentu čije je ime bilo lira (po tome je lirika dobila ime).
tek je u periodu predrenesanse i renesanse lirika shvatana kao književni tekst koji je napisan za čitanje, a ne više za pjevanje.
lirika je posebno mjesto dobila tek u periodu romantizma, jer je formom i sadržajem odgovarala romantičarskoj potrebi i težnji ka intenzivnim iskazivanjem emocija.
49
11) opšte osobine i osnovne vrste lirike
ne postoji definicija koja u sebi sadrži sve njene pojavne oblike, sve nijanse njenih značenja.
liriku, pored ostalog, karakterišu izražena emocionalnost, usmjerenost izraza na prvo lice, odsustvo fabule, upotreba stilskih sredstava koja dodatno bogate jezički izraz, prisutna ritmička uređenost teksta.
dijele se na ljubavne, rodoljubive, refleksivne, socijalne i deskriptivne.
klasifikacija lirskih vrsta:
1) klasične lirske vrste (himna, oda)
2) predrenesansne i renesansne lirske vrste.
3) pjesme orijentalnog porijekla.
modernu liriku od tradicionalne lirike razdvaja relaksiranost formalnih obilježja, tj ne teži se rigidnom poštovanju definisanih oblika pjesme i rime.
umjesto da saopštava i iskazuje emocije, moderna lirika postaje podloga za istraživanje slojevitih, često neprozirnih značenja.
50
12) narativna poezija
narativna poezija zasnovana je na fabularnosti, tj na postojanju narativa.
narativ teoretičari književnosti definišu na više načina - shvatanje narativa kao bar jednog događaja ili kao niza od najmanje dva događaja, koji mogu, a ne moraju, da budu uzročno-posljedično povezani, pri čemu je događaj shvaćen kao prelazak iz jednog u drugo stanje.
fabularna dešavanja neko prenosi (narator), a ona su prostorno-vremenski određena (hronotopičnost) i imaju svoju hronologiju, a njihovi nosioci su likovi.
sva ta stihovana književna djela koja u sebi nose narativnost, koja "pričaju priču", čine narativnu poeziju. u nju prvenstveno spadaju epska poezija, poema, balada i romansa, te roman u stihu.
51
13) epska poezija
u starogrčkom jeziku, riječ "epos" značila je riječ ili govor; ova riječ se nalazi u osnovi pojma "epika".
dok je u to vrijeme lirika bila povezana sa muzikom, a drama sa izvođenjem na sceni, ep je bio usidren isključivo u jezik. riječima je prenosio davne događaje, bio je trag kulture, mentaliteta i religije, činio je osnovu identiteta jednog naroda.
nastanak epske poezije povezuje se sa unošenjem narativnih elemenata u pjesme pjevane u slavu ratničkih pobjeda.
događaji koji su bili važni za pripadnike zajednice i zajednice u cjelini postajali su osnove epskih pjesama.
u staroj grčkoj, postojale su dve vrste pjevača, oni koji su pjevali pjesme koji su sami stvarali i oni koji su pjevali pjesme koje je neko drugi već stvorio.
u osnovi epske pjesme nalazio se jedan ključni, primarni događaj, koji je mogao da bude vezan sa više sekundarnih događaja.
tematski povezane epske pjesme mogle su da obrazuju cikluse epskih pjesama (npr kosovski ciklus kod srba), a ako bi ciklus uspio da sraste u kompaktnu cjelinu koja bi apsorbovala sve pojedinačne epske pjesme povezane istom tematikom, nastajali su epovi (ilijada, odiseja).
tako nastali epovi nazivaju se primarni epovi i oni u sebi nose istorijski, legendarni i mitski sloj identiteta nekog naroda. iako su kasnije zapisivani, primarno su bili usmenog oblika.
sekundarni epovi su oni koji su pisani za čitanje i čiji su autori poznati. primarni epovi mogli su da budu obrazac za nastajanje sekundarnih epova. sekundarni epovi su se tematski razgranali u više podvrsta (junački, religiozni, životinjski...).
naime, sadržaj primarnih epova bio je uslovljen okolnostima njegovog nastanka. postajalo je nevažno gdje i kada se zbio neki epski događaj, mnogo je važnije bilo ko je u njemu učestvovao i kakav je bio njegov ishod.
ustaljeni oblici kazivanja u epskim pjesmama nazivaju se epske formule.
52
14) poema
poema, kao narativna pjesma, potiče iz perioda romantizma.
karakteriše je veći obim od lirike, a zasnovana je na fabuli koja može da bude veoma labava.
protkana je izrazitim stepenom emocionalnosti, ima lični ton.
53
15) romansa
romansa je narativna pjesma nastala u francuskoj, i po tome je dobila ime, jer je pjevana na narodnom jeziku.
najčešće tematike su junaštvo i ljubav.
ljubav postaje njen osnovni segment.
u osnovi ima narativnost iskazanu stihovima, a topao ton i strastvenost je razlikuju od balada, koje posjeduju taman, sumoran ton.
54
16) mit
mit je prozni oblik koji je nastao iz mitskog iskustva. mitsko iskustvo označava posebnu vrstu odnosa neke zajednice i pojedinca unutar nje prema svijetu, njegovom porijeklu, nastanku svega što ga okružuje, prema ljudima, prirodnim pojavama i istorijskim dešavanjima.
mit na specifičan i sebi svojstven način daje odgovore na postavljena pitanja i objašnjava događaje i pojave u prirodi i kosmosu.
u mitovima su likovi heroji i bogovi, a nebeska tijela su često personifikovana.
po svom fantastičnom sadržaju, mitovi su srodni bajkama, ali se od njih razlikuju po tome što se u sadržaj mitova vjerovalo.
skup mitova čini mitologija nekog naroda.
jedan od najpoznatijih mitova je mit o ikarusu.
55
17) legenda
legenda je prozni oblik srodan mitu po tome što se odnosi na uzvišene likove i događaje u čiju se istinitost vjerovalo.
imaju različite teme, pa se prema tome i dijele na:
1) lokalne legende
2) junačke legende
3) etiološke legende
po fantastičnim elementima srodne su bajkama, ali se, baš kao i mitovi, od bajki razlikuju po tome što se u legende vjeruje, a u bajke ne.
56
18) bajka
bajka je posebna vrsta proze u kojoj su natprirodno i fantastično isprepleteni sa realnim svijetom i postoje zajedno. u njoj je sve moguće, čudesnost je dio svakodnevnog života, paralelno postoje prirodno i natprirodno.
naime, imaju ustaljene početke i završetke, koji su uvijek srećni.
junaci na svom putu moraju da prođu niz iskušenja kako bi dočekali nagradu.
svijet bajke je bipolaran, jer se kreće između dobra i zla, koji su u stalnom sukobu, iz kojeg dobro uvijek pobjeđuje.
u njima se dešavaju čudesne stvari, obitavaju fantastična bića, likovi imaju čarobne moći, ali to nikoga ne čudi jer u čitanje bajke čitalac ulazi svjestan da je u pitanju izmišljeni svijet.
popularne su i antibajke, u kojima likovi prestaju da budu nosioci tradicionalnih funkcija.
57
19) basna
basna je epsko djelo u prozi ili stihu nevelikog obima, u kojem ljudsko ponašanje i osobine bivaju predstavljeni alegorično, preko životinja.
u basnama, pojedine životinje postaju stalni nosioci nekih ljudskih osobina.
u basnama postoji doza ironije koja bi trebalo da ima edukativnu ulogu, tj da ljudima ukaže na greške i načine njihovog korigovanja.
58
20) novela
novela je prozno djelo koje govori o nekom neobičnom događaju iz života likova.
često je definišu kao proznu vrstu koja je kraća od romana, a duža od kratkih pripovjedačkih formi.
svoje ime je dobila u 14. vijeku djelu "dekameron" đovanija bokača, koji je otvorio vrata književnosti za obične ljude, za likove u kojima su čitaoci mogli da prepoznaju sebe i one oko sebe.
za kratku proznu formu se osim naziva "novela" koriste i nazivi priča, pripovjetka, kratka priča...
59
21) kratke prozne vrste (vic, zagonetka, anegdota)
vic, šala ili dosjetka je kratka prozna forma u kojoj je često dominantan dijalog i on služi za stvaranje komičnog utiska. ukazuje na ljudske osobine, pretežno mane, tako da izaziva smijeh kod slušalaca i čitalaca. nije jednostavan, jer je u njemu neophodno postići komični efekat.
zagonetka je kratka igra riječima koja ima za cilj da postavljajuci zadatak ili pitanje traži brz i precizan odgovor.
u anegdoti se govori o malo poznatom događaju iz života neke poznate ličnosti koji je zanimljiv i vrijedan pamćenja i prepričavanaja. za anegdotu se vjeruje da je istinita.
60
22) opšte osobine drame
drama predstavlja tekstove koji su pisani u dijaloškoj formi i koji su namijenjeni za izvođenje na pozornici, radiju ili filmu. za potpunu realizaciju drame neophodni su pozornica i glumačko izvođenje.
osnovna formalna karakteristika drame je to da je pisana u dijaloškoj formi. kroz dramski dijalog iskazuju se čovjekove misli, emocije, stavovi, želje, planovi i težnje. njihovi nosioci su dramski likovi i oni se nazivaju licima u dramskom tekstu.
u dramskom tekstu ne postoji narator, dramski likovi su ti koji sve što u sebi nose iznose govorom.
u središtu dramske radnje nalazi se neki sukob, dramski dijalog služi kao sredstvo njegovog ispoljavanja na sceni. dramskim sukobom najčešće i počinje dramska radnja. taj sukob nije fizički, on se nalazi u sferi stavova, odnosa prema nekom važnom pitanju, morala...
autor dramskog teksta svoja scenska uputstva iznosi u didaskalijama, pisanim obično u zagradama.
drama ima specifičnu kompoziciju koja centralni događaj vodi od početka do završetka. ta kompozicija se sastoji od slijedećih etapa:
1) ekspozicija (uvodni dio drame u kojem se upoznajemo sa likovima)
2) zaplet (u njemu se nalazi ono što uzrokuje radnju)
3) kulminacija (nastaje rastom specifične vrste napetosti, u njoj se vide sve strane sukoba)
4) preokret (dolazi do novih situacija u radnji kako bi do raspleta došlo postepeno)
5) rasplet (sa obzirom na to da se u središtu drame nalazi sukob, do završetka drame sukob mora da bude razriješen).
61
23) tragedija
tragedija je nastala u staroj grčkoj kao stihovana dramska vrsta. smatra se da se tragedija razvila iz obreda koji su bili posvećeni bogu vina, dioniziju, tokom kojeg su učesnici pjevali o scenama iz njegovog života i smrti.
osnivačem tragedije smatra se tespis, a među najvećim starogrčkim tragičarima bio je euripid.
tematika njihovih tragedija bila je usidrena u mitovima. dijalozi su bili recitovani, a kazivali su ih glumci koji su nosili posebno izrađene maske. svi glumci su bili muškarci, bez obzira na to da li su igrali muške ili ženske uloge.
tragediju su karakterisale tragička krivica, tragički junak i tragični kraj.
sukob u koji je tragički junak neizbježno ulazio nije bio izazvan nekom njegovom namjerom ili greškom, nego je u pitanju bio splet okolnosti, ili je junak stradao zbog neke zablude. taj splet okolnosti dovode do tragičnog ishoda, u kojem junak nije kriv, ali ipak strada.
aristotel je smatrao da je svrha tragedije u tome da kod gledaoca izazove katarzis, posebnu vrstu osjećanja u kojem su bili pomiješani sažaljenje i strah, a koje je vodilo ka duhovnom i moralnom pročišćenju.
62
24) komedija
smatra se da je komedija, poput tragedije, u početku imala obredni karakter, jer je i ona izvođena tokom svečanosti.
procvat je doživjela u atini u 5. vijeku p.n.e.
najpoznatiji komediograf bio je aristofan.
komedija se pojavljivala u različitim varijacijama; ono što povezuje sve varijacije komedije jeste to da sve imaju humorističan sadržaj, te da im je cilj da kod publike izazovu smijeh.
u komedijama se ironizovanju podvrgavaju pojedine čovjekove osobine. za razliku od tragedije, čiji sadržaj teži ka uzvišenom, komedija je mnogo bliža prepoznatljivom, svakodnevnom životu.
komedija može da bude usmjerena ka oštrom i ozbiljnom kritikovanju nekih opštih ili konkretnih društvenih pojava i tada se naziva satirom.
ako se pisac upusti u literarno ismijavanje koje publiku dovodi do osjećanja u kojem su pomiješani humorno i ozbiljno, govori se o groteski.
kao vrste komedije, navode se:
1) komedija naravi (ismijava negativne pojave u društvu)
2) komedija karaktera (ismijava tipove ljudskih osobina)
3) komedija intrige ili situacije
4) komedija konverzacije
5) romantična komedija
6) farsa (mnoštvo obrta situacije)
7) italijanski oblik farse
8) vodvilj (farsa zasnovana na lakoj tematici)
melodrama je poseban podtip drame koji se veže za komediju, praćen muzikom koja prati govor glumaca, a bavi se romantičnim i sentimentalnim temama.
63
25) drama u užem smislu
drama u užem smislu istaknuta je treća vrsta drame. ona je rezultat nekog srednjeg puta između tragedije i komedije, jer u sebi nosi ozbiljnost radnje kao tragedija, ali njen završetak nije tragičan. komediji je približna po tome što prikazuje situacije i karaktere iz čovjekove svakodnevnice, ali za razliku od komedije, to ne čini na šaljiv nego na veoma ozbiljan način.
postoje i dramski tekstovi koji su pisani za izvođenje na radiju i oni se nazivaju radio-drama - one su praćene zvučnim efektima koji zamjenjuju nedostatak scene.
za razliku od ograničenja kojima je izložena radio drama, televizijska drama se nalazi u povlaštenoj poziciji, jer su joj na raspolaganju brojni audio-vizuelni efekti koje pružaju savremene tehničke mogućnosti.
