Week 3 - Het rechtsstaatprisma en de juridische hoofdkleur

Question 1

Uit welke drie kernprincipes bestaat de rechtsstaat?

Answer 1

1. Legaliteit
2. Rechtszekerheid
3. Rechtsgelijkheid

Question 2

Hoe zorgt de rechtsstaat er voor dat de samenleving welvarend, gelukkig en veilig is?

Answer 2

De rechtsstaat creëert een stabiele en betrouwbare overheid. Deze bouwt maatschappelijk vertrouwen op. Dit maatschappelijk vertrouwen is cruciaal voor de welvarend-, gelukkig-, en veiligheid van de samenleving.

Question 3

Waar kan men naar kijken wanneer het de rechtsstaat probeert te begrijpen?

Answer 3

1. Anatomie. Hoe ziet een rechtsstaat er uit en waarom ziet die er zo uit?
2. Fysiologie. Hoe werken de processen binnen een rechtsstaat en waarom werken ze zo?
3. Gedrag. Hoe gedraagt de rechtsstaat zich en waarom gedraagt die zich zo?

Question 4

Om welke reden is het rechtsstaatprisma-metafoor gebruikt?

Answer 4

1. Om de juridische monopolie te doorbreken. Vaak claimen juristen als enige juiste kennis over het recht en de wet te hebben. Ook de andere kennis is van belang.
2. Het prisma moedigt aan om verder te kijken dan louter juridische kaders.
3. Bevorderen van multidisciplinariteit. Het prisma maakt de verschillende aspecten van de rechtsstaat zichtbaar.

Question 5

Welke drie hoofdkleuren volgen uit het prisma wanneer je de rechtsstaat er in doet?

Answer 5

1. Het juridisch perspectief.
2. Het sociaalwetenschappelijk perspectief.
3. Het bestuurswetenschappelijk perspectief.

Question 6

Waarom is er voor gekozen om slechts drie hoofdkleuren van de rechtsstaat te kiezen?

Answer 6

1. Sociale constructie van de rechtsstaat. Rechtsstaat is een sociaal construct dat gevormd wordt door het gedrag van mensen. Andere factoren kunnen een rol spelen, maar de nadruk ligt op de sociale instituties van de rechtsstaat.
2. Praktische overweging. Relevante inzichten uit andere perspectieven kunnen worden ondergebracht in de bestaande drie perspectieven.
3. Actualiteit. De gekozen hoofdkleuren zijn voldoende om de actuele spanningen, contradicties en crises in de rechtsstaat te begrijpen.

Question 7

Hoe verschijnt de rechtsstaat in het juridische perspectief?

Answer 7

De rechtsstaat verschijnt als een set van regels, principes, procedures, structuren en recht, met als belangrijkste kenmerk dat de staat gebonden is aan het recht.

Question 8

Wat houdt het concept van wicked legality in en welke discussie wordt gevoerd met betrekking hiertoe?

Answer 8

Wicked legality is het concept waarbij de wet strikt wordt toegepast, maar tot onrechtvaardige of onmenselijke resultaten leidt, zoals de kinderopvangtoesagaffaire.

Er is discussie over wat er gebeurt wanneer de regels onrechtvaardig zijn, zoals dus het geval is bij wicked legality.

Question 9

Hoe kan men verklaren hoe de rechtsstaat functioneert binnen het juridisch perspectief?

Answer 9

De staat is gebonden aan het recht, met de principes van legaliteit, rechtsgelijkheid en rechtszekerheid als kern. Door deze beginselen samen met regels en procedures uit te werken, kan de inrichting, werking en het gedrag van rechtsstaten verklaard worden.

Question 10

Wat is het doel van het legaliteitsbeginsel?

Answer 10

Het doel van het legaliteitsbeginsel is om de overheid te binden aan de wet en om zo de overheidsmacht te beperken.

Question 11

In de literatuur is een rijke variëteit aan definities van het legaliteitsbeginsel. Welke sub-beginselen kennen we en wat houden deze in?

Answer 11

1. Lex scripta. Rechters mogen uitspraken enkel baseren op geschreven recht.
2. Lex certa. Wetten moeten duidelijk en precies zijn.
3. Lex strictia. Uitgebreide interpretatie van strafwetten is verboden.
4. Lex praevia. Strafrechtelijke aansprakelijkheid met terugwerkende kracht is verboden.

Question 12

Welke vragen kunnen bij men opkomen wanneer zij naar het legaliteitsbeginsel kijken?

Answer 12

1. Wat valt er precies onder een wettelijke grondslag (formele of materiële wet)?
2. Verplicht het legaliteitsbeginsel de overheid om op te treden?

Question 13

Wat houdt het rechtsgelijkheidsbeginsel in?

Answer 13

Dit beginsel schrijft voor dat iedereen in gelijke gevallen gelijk behandeld moet worden.

Question 14

Welke vraag roept het rechtsgelijkheidsbeginsel op?

Answer 14

Zijn er wel ‘echte’ gelijke gevallen?

Question 15

Binnen het rechtsgelijkheidsbeginsel wordt een onderscheid gemaakt tussen distributieve rechtvaardigheid en procedurele rechtvaardigheid. Wat houden deze begrippen in?

Answer 15

Distributieve rechtvaardigheid ziet op de verdeling van middelen op basis van verdiensten.
Procedurele rechtvaardigheid ziet op dat iedereen gelijk behandeld moet worden.

Question 16

Hoe verhouden de begrippen van distributieve rechtvaardigheid en procedurele rechtvaardigheid zich tot elkaar?

Answer 16

De keuze voor de ene kan leiden tot ongelijkheid in de ander.

Question 17

Oldenziel noemt negen dimensies van het rechtszekerheidbeginsel. Welke zijn dit?

Answer 17

1. Stabiliteit.
2. Daadwerkelijke toepassing.
3. Duidelijke rechtspositie.
4. Tijdigheid.
5. Voorspelbaarheid.
6. Kenbaarheid.
7. Rechtsbescherming.
8. Honoreren van gewekt vertrouwen.
9. Verbod van terugwerkende kracht.

Question 18

Kramer stelt dat het recht een zekere bepaaldheid moet hebben, waardoor er sprake is van objectiviteit in de rechtsstaaat. Welke drie betekenissen van objectiviteit geeft hij?

Answer 18

1. Observational mind-independence. Het recht moet bestaan onafhankelijk van de perceptie van individuen.
2. Determinate correctness. Juridische functionarissen moeten een vaste basis hebben om juiste juridische antwoorden te geven.
3. Uniform applicability. Regels moeten op dezelfde manier toepasbaar zijn.

Question 19

Waarom stelt men dat het recht normatief is?

Answer 19

Door middel van de toepassing van het recht wordt aan een feitelijke situatie een norm geplakt. Het biedt voor de rest geen verklaringen.

Question 20

Waarom gaan vertegenwoordigers van het juridisch perspectief er niet van uit dat het juridisch perspectief (rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en legaliteit) vanzelfsprekend gerealiseerd zal worden?

Answer 20

In de maatschappij lijkt er een soort wantrouwen te zijn tegen publieke lichamen. Dit komt vooral voor in landen die gericht zijn op tegenspraak, zoals Amerika.

Question 21

Wat is adversarial legalism?

Answer 21

Dit is wanneer in een land geschilbeslechting voornamelijk door middel van juridische procedures plaatsvindt. Hierdoor ontstaat het wantrouwen in de publieke lichamen.

Question 22

Wat zijn control regimes?

Answer 22

Juristen hebben in het bestuursrecht bepaalde methoden en strategieën ontwikkeld om er voor te zorgen dat het bestuur niet terug kan vallen in onrechtmatig gedrag. Dit zijn de control regimes.

Question 23

Welke control regimes kennen we?

Answer 23

1. Regulering van de uitoefening van bevoegdheden. Bevoegdheden van organen begrenzen in de wet.
2. Checks-and-balances. Publieke macht verdelen over organen (diffusion). De tegenhanger hiervan is concentration, waarbij organen zelfstandig macht uit kunnen oefenen.
3. Sturen van discretionaire ruimte.
4. Controle achteraf op bevoegdheidsuitoefening. Dit kan door het bestuur achteraf toelichting te laten geven of door de rechter het te laten beoordelen.

Question 24

Op welke manieren kan discretionaire ruimte gestuurd worden?

Answer 24

1. Door meer of minder gedetailleerde normen te kiezen.
2. Door bepalingen die discretionaire ruimte beperken anders te formuleren.
3. Door metanormen te gebruiken.

Question 25

In zijn artikel "De januskop van de rechtmatigheid van het bestuur." stelt Brenninkmeijer dat rechtmatigheid van het bestuur een januskop vertoont. Wat is een januskop en waarom ziet hij dit in de rechtmatigheid van het bestuur?

Answer 25

Een januskop houdt in dat iets diverse, vaak tegengestelde eigenschappen heeft. Volgens Brenninkmeier vertoont de rechtmatigheid van het bestuur een januskop vanwege de dubbelzinnige en complexe aard van het controleren van de rechtmatigheid in het openbaar bestuur.

Question 26

In zijn artikel "De januskop van de rechtmatigheid van het bestuur." stelt Brenninkmeijer dat in een rechtsstaat verwacht wordt dat een rechter corrigerend kan optreden. Welke opmerking heeft hij bij het bestuursrecht?

Answer 26

Het bestuursrecht heeft een ad hoc karakter, waardoor de rechter enkel kan oordelen wanneer iemand als belanghebbende wordt beschouwd. Hierdoor wordt slechts een klein gedeelte van de besluiten door een rechter beoordeeld.

Question 27

"De januskop van de rechtmatigheid van het bestuur." Auditdiensten, accountants en rekenkamers beoordelen ook de rechtmatigheid van bestuurlijk handelen. Wat zijn verschillen met rechterlijke toetsing?

Answer 27

De rechter toetst het in een individueel geval. De genoemde instanties toetsen een algemene regel. De conclusies van de genoemde instanties hebben geen formele rechtskracht. Die van de rechter wel.

Question 28

Marseille et al. "Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb" In het wetsvoorstel wordt het dienstbaarheidsbeginsel geïntroduceerd. Wat houdt dit beginsel in?

Answer 28

Dit beginsel houdt in dat de overheid de belangen van de burgers centraal moet stellen, alert moet zijn op wat burgers willen en bereikbaar moeten zijn op verschillende manieren.

Question 29

Marseille et al. "Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb" In het wetsvoorstel wordt het evenredigheidsbeginsel uitgebreid. Hoe wordt dit gedaan?

Answer 29

Dit wordt gedaan door het bestuur en de rechter de mogelijkheid te geven om af te wijken van wetgeving zonder discretionaire ruimte wanneer persoonlijke omstandigheden van een burger tot onevenredig harde uitkomsten leiden.

Question 30

Marseille et al. "Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb" Het wetsvoorstel beoogt de informatiepositie van burgers te versterken. Hoe wordt dit gedaan?

Answer 30

Dit wordt gedaan door het voor burgers gemakkelijker te maken om toegang te krijgen tot relevante stukken en door het contact met bestuursorganen te vergemakkelijken.

Question 31

Marseille et al. "Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb" Welke voorstellen zijn gedaan met betrekking tot de bezwaar- en beroepsprocedure?

Answer 31

Er is een verruimde toegang tot de bezwaar- en beroepsprocedures voorgesteld. Bijvoorbeeld door de termijn te verlengen voor sommige besluiten.

Question 32

Marseille et al. "Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb" De voorgestelde wijzigingen kunnen onderverdeeld worden in drie categorieën. Welke zijn dit?

Answer 32

1. Het expliciteren van reeds bestaande verplichtingen en bevoegdheden van bestuursorganen en burgers. 2. Het codificeren van jurisprudentie van de bestuursrechter. 3. Het wijzigen van in de Awb opgenomen bevoegdheden en verplichtingen.

Question 33

Marseille et al. Addendum bij "Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb" Hoe reageren de auteurs op de verankering van het dienstbaarheidsbeginsel en de uitbreiding van het evenredigheidsbeginsel?

Answer 33

De auteurs stellen dat dit een wezenlijke verbetering betreft, aangezien de overheid vaak te star en formalistisch optreedt. Door de nadruk te leggen op proportionaliteit wordt voorkomen dat burgers zwaar benadeeld worden door bestuursbesluiten.

Question 34

Marseille et al. Addendum bij "Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb" Hoe reageren de auteurs op de aanpassingen met betrekking tot de bezwaar- en beroepprocedure?

Answer 34

De auteurs zien het als een positieve ontwikkeling aangezien het burgers in staat stelt om beter hun recht te halen en geschillen op een informele manier op te lossen.

Question 35

Marseille et al. Addendum bij "Kleine gids voor het wetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb" Welke kritiek hebben de auteurs op het wetsvoorstel?

Answer 35

Over sommige wijzigingen zijn er twijfels over de uitvoerbaarheid.