13. kafli: Stjórnmálaþátttaka, lýðræði og kosningakerfi (119-144) Flashcards
(22 cards)
Útskýrið hvernig einmenningskjördæmi virka og nefnið helstu kosti og galla þess kerfis.
Þá er aðeins eitt sæti í boði í hverju kjördæmi og sá sem fær flest atkvæðin hlýtur það. Þetta getur verið mjög ósanngjarnt kerfi og útilokar í raun alla smærri flokka frá því að ná mönnum kjörnum. Á móti kemur að þetta leiðir nær ávallt til tveggja flokka kerfis þar sem einn flokkur nær meirihluta á þingi og stjórnir því iðulega sterkar.
Út á hvað gengur kenning Milbraths og Goels um stjórnmálaþátttöku?
Kjósendur skiptast í 3 flokka
Áhugalausir: Skipta sér ekki af stjórnmálum, kjósa líklegast ekki
Áhorfendur: Fylgjast með baráttunni, taka ekki virkan þátt en kjósa samt
Skylmingaþrælar: Sem heyja stjórnmálabaráttuna
Hvaða þjóðfélagshópur er oftast virkastur í samfélögum hvað varðar pólitíska þátttöku og afhverju?
Hvítir, menntaðir, miðaldra millistéttarkarlmenn
Menntun og aðgangur að upplýsingum veitir þeim forskot á þessum vettvangi
Þeir eru líka minna uppteknir af daglegri lífsbaráttu og hafa tíma til að skipta sér af félagsmálum
Afhverju eru konur iðulega í minnihluta kjörinna fulltrúa á þjóðþingum?
Konur hafa minni formlega menntun auk þess sem barneignir og ábyrgðin sem fylgir því dregur úr áhuga kvenna til þátttöku í stjórnmálum
Forskot karla heldur sér líka auðveldlega því það er erfitt fyrir konur að stíga inn í þegar mjög karllægt samfélag
Á að grípa til sértækra aðgerða til að breyta stöðu kvenna í stjórnmálum og þá til hvaða aðgerða?
Já, það að hafa konur í stjórn kemur með annað sjónarhorn að mikilvægum málum
Best er að hafa sem fjölmennasta hóp fólks í stjórn til að fá mismunandi sjónarhorn
Hvað er pólitísk útilokun og hverjir eru líklegastir til að falla undir það hugtak?
Þegar fólk lendir utangarðs í samfélaginu og er því útilokað frá sameiginlegri ákvarðanartöku
Það er dæmigert að þetta séu atvinnulausir ungir menn, oft afbrotamenn og fíklar
Pólitísk valdbeiting (getur birst í) (3)
- Valdi sem ríkið beitir gegn sínum eigin þegnum
- Valdi sem borgararnir beita til að breyta stefnu stjórnvalda
- Valdi sem einn þjóðfélagshópur beitir gagnvart öðrum félagshóp
Skilgreining
Aðgerðir sem hafa í för með sér líkamlegar meiðingar, beinast að persónum eða eignum og er ætlað að styðja ákvarðanir eða andæfa ákvörðunum stjórnvalda og opinberri stjórnarstefnu
Pólitísk hryðjuverkastarfsemi
Að beita valdi eða hóta því er leið til að veikja athygli á málstað
Til dæmis þegar bændur setja upp vegtálma eða hryðjuverkamenn sprengja flugvél
Þjóðarmorð
Undirflokkur pólitískrar valdbeitingar sem snýr að því að skapa ótta á meðal borgara
Venjulega bendlað við ríki er meðvituð útrýming á miklum fjölda fólks, þjóð, kynþætti eða þjóðernishóp
Félagsleg bylting
Hraðar grundvallarbreytingar á ríki og félagskerfi samfélags og að þær gerist að hluta fyrir tilstilli stéttaátaka sem séu einnig óhjákvæmilegur fylgifiskur þeirra. Bylting felur í sér þrjú stig sem skarast
- Niðurbrot ríkisvaldsins
- Baráttu um völd í kjölfarið
- Meiriháttar endurskipulagningu ríkisins og samfélagsins
Hagsmunahópar
Samtök og hópar, stærstu hagsmunahópar eru t.d. verkalýðsfélög
Nefnið tvö lönd þar sem einmenningskjördæmi eru við lýði.
Bretland og Bandaríkin
Hvernig virkar það þegar svokölluð fleirmenningskjördæmi eru notuð í kosningum.
Það eru nokkur stór kjördæmi þar sem það eru margir fulltrúar frá hverjum flokki og flokkar fá hlutfallslega marga menn inn
Hvort kerfið er betra að ykkar mati, einmenningskjördæmi eða fleirmenningskjördæmi? Rökstyðjið svarið!
Fleirmenningskjördæmi vegna þess að þá þarftu að hafa meirihluta atkvæða til að komast inn á þing og þýðir það að líklegast verði fleiti sáttir við stjórnina.
Fleirmenningaskjördæmi leiða til meiri fjölbreytni á þingi og hægt að halda því fram að þá geti þingið endurspeglað þjóðina með skýrari hætti. Ókostur við það er oft stjórnarkreppa, veikar samsteypustjórnir og óljósari ábyrgð. Einmenningskjördæmi eru ólýðræðisleg þar sem einungis fjölmennustu flokkar geta haft einhhver áhrif og atkvæði margra kjósenda detta niður dauð og ómerk. Á móti oftast traustar ríkisstjórnir.
Einflokkskerfi
Einsflokkskerfi er kerfi þar sem aðeins einn flokkur ræður ríkjum
Ekki mjög lýðræðislegt. Í mexíkó var líka lengi slíkt kerfi við lýði
Norður – Kórea.
Tvíflokkakerfi
Þá ráða tveir stórir flokkar ríkjum í samfélaginu, þeir hafa lang mestu áhrifn og skiptast á að fara með stjórn í landinu.
Bretland og Bandaríkin. Þrífst þar sem einmenningskjördæmi eru því það kerfi kallar á tvo stóra flokka sem berjast um völdin. Aðrir flokkar eiga ekki séns
fjölflokkakerfi
Hér eru fleiri en tveir flokkar starfandi innan stjórnkerfisins og eiga fulltrúa á löggjafarþingi, allar hafa jafnan möguleika á að fara með stjórn landsins
Hér á landi er fjölflokkakerfi. Í slíkum löndum er oftast hlutfallskosningar (þ.e fleirmenningakjördæmi) margir flokkar ná mönnum á þing og þar eru iðulega samsteypustjórnir
Samsteypustjórnir:
Er þegar tveir eða fleiri þingflokkar eiga aðild að ríkisstjórn
Þegar ríkisstjórn er mynduð með aðild tveggja eða fleiri stjórnmálaflokka sem gera með sér samning um að stýra ríkinu. Svokallapan stjórnarsáttmála
Hverjar eru helstu forsendur lýðræðisins?
Þróað efnahagskerfi, takmarkað vald stjórnvalda. Djúpstæður klofningur ekki til staðar, umburðarlyndi í ágreiningsmálum, aðgangur að upplýsingum og valddreifing.
Beint lýðræði
Málefni borin beint undir alla þegna sem kjósa um hvaða leið þeir vilja fara
Óbeint lýðræði
Fólkið velur nokkra fulltrúa (þingmenn) sem taka pólitískar ákvarðanir fyrir hönd þess.
Margræði
Samfélagið er samsett úr fjölmörgum hópum
Hópar innan samfélags geta haft mikil áhrif með því að vera vel skipulagðir
Ekki vilji meirihlutans sem skiptir endilega máli þegar „lýðræðisleg“ ákvörðun er tekin
