13. Teratogenen Flashcards
Wat is de invloed van het tijdstip van de blootstelling?
1) Trimester 1: embryo gevoelig aan blootstelling door proliferatie, differentiatie en migratie cellen (structurele stoornissen)
→ tot week 2 meestal zonder gevolgen: totipotente cellen, alles-of-niets periode, circulatie
2) Kritisch tijdsinterval: sommige teratogenen hebben enkel invloed binnen een welbepaalde periode van de embryogenese
3) Trimester 2 en 3: bepaalde organen blijven verder ontwikkelen gedurende de volledige zwangerschap (functionele stoornissen)
→ vb. alcohol, valproaat, PG-inhibitoren, rubella, …
4) Langwerkende medicatie: vb. retinoïden
Wat is de invloed van de dosis?
Foetoplacentaire barrière laat vlot transport van bestanddelen toe, met als voornaamste beperking de grootte van moleculen. In het algemeen is een stof slechts schadelijk wanneer de concentratie een bepaalde drempelwaarde overschrijdt. Deze drempels zijn meestal niet gekend en het is dus aangeraden om dosissen van medicatie zo laag mogelijk te houden.
Vb. alcohol: beter elke dag kleine hoeveelheden, dan éénmalig boven drempel
- hoge dosis: foetaal alcohol syndroom → hersenbeschadiging en orgaanafwijkingen
- lagere dosis: foetaal alcohol effecten → leer- en gedragsproblemen
Wat is de invloed van de individuele verschillen in vatbaarheid?
Genetische en omgevingsfactoren dragen bij tot de vatbaarheid en metabolisatie van de teratogenen. Vaak is er een multifactoriële oorzaak, men kan bepaalde omgevingsinvloeden dan ook zien als zwakke teratogenen.
Vb. risico op hydantoïne syndroom is familiaal bepaald door activiteit van epoxide hydrolase
Hoe wordt bepaald of een blootstelling aan een bepaalde stof een teratogeen effect heeft?
1) Dierenstudies: resultaten vaak twijfelachtig → conclusie: al dan niet teratogeen bij proefdier
- vb. corticosteroïden: veilig bij mens, gespleten verhemelte bij muis
- vb. thalidomide: enkel bij konijn lidmaatafwijkingen
2) In vitro studies: in vitro teratogene effecten op cellijn of embryonale culturen (beperkt)
3) Epidemiologische studies: informatie over gezondheid kinderen na blootstelling tijdens zwangerschap (prospectieve studies zijn waardevol, maar retrospectieve studies overschatten nadelen)
Op welke manier interfereren teratogenen met de ontwikkeling? Wat is het mechanisme?
Vb. alcohol en Zika virus: microcefalie door toegenomen apoptose
Vb. coumarines: inhibitie arylsulfatase E (fenokopie chondrodysplasia punctata)
Vb. cyclopamine: inhibitie Shh-pathway → minder Shh signaaltransductie → holoprosencefalie
Vb. transgenerationele effecten: omgevingsinvloeden die leiden tot epigenetische veranderingen in het paternele genoom
