5.3, 5.4, 5.5, 5.6

Question 0

Samsetning litninga

Answer 0

• meira en 50% litninga heilkjörnunga er prótín
• sum prótínna taka þátt í DNA og RNA myndun
• flest þeirra hafa byggingarlegt hlutverk og kallast histón
• lítill munur er á histónum á milli tegunda
• í mannsfrumu eru a.m.k. 2 metrar af DNA
• DNAinu er pakkað inn í kjarna sem er um 5 míkrómetrar í þvermál
• histón prótínin taka þátt í pökkun DNAsins

Question 0

Histónur

Answer 0

Prótín sem litninu er vafið utan um til að búa til litninga

Question 1

Litni

Answer 1

Þegar heilkjarna fruma er ekki að skipta sér er DNA hennar (og tengd prótín) í þráðaflóka sem kallast litni innan kjarna hennar

Question 2

Litningur

Answer 2

Í frumuskiptingu fellist og vefst litnið saman í þéttar einingar > litningur

Question 3

Þráðhaft

Answer 3

Hver litningur er úr 2 systurlitningsþráðum sem haldið er saman í þráðhafti

Question 4

Þráðhald

Answer 4

Þar sem Spóluþræðirnir festast við litningana.

Sitthvoru megin við þráðhaftið

Question 6

Einlitna

Answer 6

Fruma sem er einlitna hefur einn litning að hverri gerð

Question 7

Tvílitna

Answer 7

Fruma sem hefur 2 litninga af hverri gerð , einn fra móður og einn fra föður

Question 8

Systurlitningar

Answer 8

Litningur úr tveimur litningsþráðum sem eru nákvæmlega eins og innihalda sömu DNA röð. Hanga saman a þráðhaftinu í fyrstu en fara svo í sitthvora dótturfrumuna

Question 9

Samstæðir litningar

Answer 9

Litningar sem skrá fyrir sömu genum. Annar fra móður og hinn fra föður

Question 10

Geislaskaut og deilikorn

Answer 10

• Geislaskaut stjórnar myndun spólu og í hverju geislaskauti er par af deilikornum.
• Það skiptir sér seint í Interfasa.
• Plöntur hafa ekki deilikorn en hafa geislaskaut

Question 11

Spóla

Answer 11

Hún sér um að litningarnir skiptist jafnt til dótturkjarna.
Hún er úr fjölda þráða sem hver um sig er úr knippi örpípla.
Liggur á milli geislaskautanna.
Þeir toga litningana að skautinu.

Question 12

Frumuskipting

Answer 12

Eykur fjölda líkamsfrumna, verður alltaf við vöxt, viðgerð vefja, endurnýjun vefja o.fl. Skipt i tvennt: Mítósa og Meiósa

Question 13

Mítósa

Answer 13

Jafnskipting
- algenga skiptingin
- ein fruma verður að tveim eins frumum
- sami litningi fjöldi í móður- og dótturfrumunni
Skiptist í:
Interfasi>prófasi>metafasi>anafasi>telófasi

Question 14

Mítósa í plöntum

Answer 14

Eins og í dýfafrumum nema:
- ákveðinn vaxtavefur þar sem frumur skipta sér
- ekki með deilikorn en hafa geislaskaut
1 umfrymisskipting er ólík

Question 15

Interfasi (Mítósa)

Answer 15

• er viðvarandi þó að fruman sé ekki að skipta sér
• ef boð berast um frumuskiptingu þá:
  
  • tvöfaldar litnið sig
  • fruman stækkar
  • frumulíffæri tvöfaldast
  • deilikornin skipta sér
  • litnið þéttist í litning

Question 16

Prófasi (Mítósa)

Answer 16

• fyrsta stig skiptingarinnar
• litningarnir sjást, óreglulega dreifðir og eru tvöfaldir þ.e. Systurlitningar hanga saman á þráðhafti
• geislaskautið með deilikornum aðskiljast og enda sitt hvoru megin við kjarnann
• spóla(úr örpíplum) myndast á mikli geislaskautanna
• kjarnahimnan hverfur
• kjarnakornin hverfa

Question 17

Metafasi (Mítósa)

Answer 17

• litningarnir eru tvöfaldir og hanga saman á þráðhaftinu
• litningarnir raða sér á miðja spóluna
  
  • flöturinn sem litningarnir raðast á nefnist metafasaflötur
• þráðhöftin eru tengd spóluþræðinum
• spólan er fullmynduð
• í lokin slitna þráðhöftin

Question 18

Anafasi (Mítósa)

Answer 18

• Spóluþræðirnir draga litningana að sitthvorum endanum
• litningarnir eru ekki lengur tvöfaldir
• í lokin hefst umfrymisskipting
• herpirák tekur að myndast í frumuhimnunni

Question 19

Telófasi (Mítósa)

Answer 19

• spólan hverfur
• kjarnahimna byrjar að myndast
• kjarnakorn myndast á ný
• herpirákin vex og klýfur frumuhimnuna í tvennt
• litningarnir verða að litni
• eftir telófasa hefur fruman lokið frumuhring og 2 dótturfrumur hafa myndast sem hafa eins litninga og móðurfruman hafði

Question 20

Meiósa

Answer 20

• rýrisskipting
• verður bara í kynfrumumyndun
• ein fruma skiptist tvisvar og myndar 4 einlitna frumur sem eru erfðafræðilega ólíkar upprunalegu frumunni
• í dótturfrumunni eru helmingi færri litningarnir en í móðurfrumunni
  
  • ein af hverri gerð
• við æxlun renna saman tvær einlitna frumur og þá myndast okfruma sem er tvílitna
• skiptist í :
  
  • Interfasi 1>prófasi 1>metafasi 1>anafasi 1>telófasi 1>interkínasi>prófasi 2>metafasi 2>anafasi 2>telófasi 2

Question 21

Interfasi 1 (Meiósa)

Answer 21

• eins og Interfasi í Mítósu

- þ.e. Frumulíffæri og DNAið tvöfaldast

Question 22

Prófasi 1 (Meiósa)

Answer 22

• samstæðir litningarnir para sig. (Þeir eru báðir systurlitningar - tvöfaldir)
• litningavíxl verður þ.e. samstæðir litningar skiptast á samstæðum genum > tryggir endurröðun gena > meiri fjölbreytileiki
• eftir litningavíxl hætta systurlitningar að vera eins
• litningarnir styttast og þéttast
• kjarnakornin hverfa
• spólan byrjar að myndast
• kjarnahimnan hverfur

Question 23

Metafasi 1 (Meiósa)

Answer 23

• spólan fullmynduð

- paraðir litningar raða sér saman á miðja frumuna

Question 24

Anafasi 1 (Meiósa)

Answer 24

- systurlitningar dragast að sitthvorri dótturfrumunni - þráðhaftið slitnar ekki - herpirák myndast oft

Question 25

Telófasi 1 (Meiósa)

Answer 25

- mismunandi eftir tegundum - stundum myndast kjarnahimna og kjarnakorn - stundum skiptir umfrymið sér ekki

Question 26

Interkínasi (Meiósa)

Answer 26

- millibil milli Meiósu 1 og Meiósu 2 | - DNA tvöfaldar sig EKKI

Question 27

Meiósa 2

Answer 27

Tvær frumur sem koma úr Meiósu 1 halda áfram skiptingunni

Question 28

Prófasi 2 (Meiósa)

Answer 28

- spólan byrjar að myndast - kjarnakorn og kjarnahimna hverfa (ef þau hafa myndast) - litningarnir setjast á spóluþræðina - í hvorri frumu er einn litningur af hverri gerð

Question 29

Metafasi 2 (Meiósa)

Answer 29

Litningarnir raða sér á miðju spóluna

Question 30

Anafasi 2 (Meiósa)

Answer 30

- þráðhaftið slitnar | - systurlitningar aðskiljast og dragast að sitthvoru skautinu

Question 31

Telófasi 2 (Meiósa)

Answer 31

- spólan hverfur - kjarnahimna og kjarnakorn myndast - í lokin hafa myndast 4 frumur (a.m.k. 4 kjarnar) með einn litning af hverri gerð

Question 32

Kynfrumumyndun

Answer 32

- þá verður Meiósa og kjarninn skiptist tvisvar sinnum > 4 kjarnar - í myndun sæðisfruma verður einnig umfrymisskipting tvisvar sinnum > 4 frumur - í myndun eggfrumunnar verður ekki umfrymisskipting heldur myndast einn kjarni með öllu umfryminu en hinir kjarnarnir verða að skautfrumu (pólfrumu)