chemics

Question 1

kimyo nima degani

Answer 1

Qadimda Misr Kem – Qora yer deb nomlangan. Qadimgi Misr ruhoniylari kimyo hunarmandchiligining ajoyib ustalari bo‘lib, kimyo asta-sekin “Misr fani” deb nomlana boshladi.
Shunday qilib, ushbu taxminga ko‘ra kimyo so‘zi zarur moddalarni ishlab chiqarish san’atini, shu jumladan, oddiy metallarni oltin va kumush yoki ularning qotishmalariga aylantirish
san’atini anglatadi, deya xulosa qilingan

Question 2

Kimyo fanining rivojlanish bosqichlari

Answer 2

1. Alkimyodan oldingi davr: eramizdan avvalgi III asrgacha.
   Alkimyodan oldingi davrda modda haqidagi bilimlarning
   nazariy va amaliy tomonlari bir-biridan mustaqil ravishda rivojlandi, hunarmandchilik rivojlangan.
2. Alkimyo davri – eramizdan avvalgi III asrdan eramizning
   XVII asrgacha davr. Bu davr alkimyogarlari falsafa toshini,
   uzoq umr ko‘rish eliksirini, alkagestni (universal erituvchi)
   izlash, arzon metallarni oltinga aylantirish bilan shug‘ullanganlar. Alkimyoning tarafdorlari bo‘lmagan zamondoshlari uni
   tanqid qilishgan. Abu Ali ibn Sino: “… Men buni imkonsiz deb
   hisoblayman, chunki bir metallni boshqasiga aylantirishning
   yo‘llari yo‘q”, – deya xitob etgan.
3. Ilmiy kimyoning tug‘ilish davri (XVI–XVIII asrlar). Bu
   bosqichda Parasels (Filipp Aureol Teofrast Bombast fon Gogengeym), R. Boyl, G. Kavendish, G. Shtal, A. Lavuazyening
   xizmatlari katta bo‘lgan. Bu davrda kimyo fan sifatida to‘liq
   takomillashdi.
4. Kimyoning asosiy qonuniyatlarini kashf qilish davri
   1789 – 1860-yillarni oʻz ichiga oladi va Dalton, Avogadro, Berzelius ishlari kimyoning asosiy tushunchalarini shakllantirishda beqiyosdir.
5. Klassik kimyo davri (1860-yil – XIX asr oxiri).
   Klassik kimyo davri fanning jadal rivojlanishi bilan xarakterlanadi: elementlarning davriy
   tizimi, molekulalarning valentlik va kimyoviy tuzilishi nazariyasi, stereokimyo, kimyoviy termodinamika va kimyoviy kinetika yaratildi; amaliy noorganik kimyo va organik sintez muvaff aqiyatlarga erishdi.
6. Zamonaviy davr: XX asr boshidan hozirgi kungacha. XX asrning ikkinchi yarmida
   biologik kimyoning yorqin muvaff aqiyatlari – oqsillar va DNKning tuzilishini, tirik organizm
   hujayralarining ishlash mexanizmlarini o‘rganish va ko‘plab kashfi yotlar misol bo‘la oladi.

Question 3

Kimyo fani ….

Answer 3

moddalarning tarkibi, tuzilishi, xossalari va o‘zgarishlarini,
shuningdek, bu o‘zgarishlarda sodir bo‘ladigan hodisa-jarayonlarni
o‘rganadi.
Kimyoning vazifalari –
fоydаli хоssаlаrgа egа
bo‘lgan mоddа yoki mаtеriаllаrni оlish, – kimyoviy
mоddаlаr saqlagan vа
kimyoviy oʻzgarishlаr jаrа yonidа аjrаlib chiqadigаn enеrgiyadan foydalanishdir

Question 4

modda

Answer 4

aniq kimyoviy
tarkibga ega bo‘lgan
zarrachalar uyushmas

Question 4

Fizik xossalar bu…

Answer 4

Fizik xossalar – odamning sezgi a‘zolari tomonidan idrok qilinadi yoki biror asbob, qurilma yordamida o‘lchanadi. Fizik xossalarga rang, hid, zichlik, erish, qaynash, elektr o‘tkazuvchanlik kabi xususiyatlar kiradi.

Question 5

jism bu..

Answer 5

Jism massa, shakl
va hajmga ega bo‘lgan
obyektdir.
Inson tomonidan ishlab chiqarilgan fi zik
jismlar predmetlar deb
ataladi.

Question 5

modda haqida

Answer 5

Modda – o‘ziga xos
fi zik va kimyoviy xususiyatlarga ega bo‘lgan
zarralar (molekulalar,
atomlar yoki ionlar)
to‘plami. Muayyan sharoitlarda doimiy fi zik xususiyatlarga ega
bo‘lgan shakl modda deb ataladi. Masalan, suv moddadir, u
rangi, hidi, ta’mi kabi xususiyatlarini belgilovchi doimiy xossalarga ega.

Question 5

Xossa bu

Answer 5

Xossa – moddaning o‘ziga xosligini, uni boshqa moddadan ajratishga imkon beradigan
xususiyatlari hisoblanadi. Kimyogarlar ikki xil turdagi xususiyatni inobatga olib moddalarni
o‘rganadilar: moddaning fi zik va kimyoviy xossalari.

Question 6

Kimyoviy xossalar bu…

Answer 6

Kimyoviy xossalar – moddaning yangi modda hosil qilish qobiliyatini tavsifl ovchi xususiyatlaridir. Kimyoviy xossalarga moddalarning yonishi, temirning zanglanishi, archilgan
kartoshkaning qorayishi misol bo‘ladi.

Question 7

MOddalar tasniflanishi

Answer 7

Dunyo olimlari moddalarning qattiq, suyuq yoki gazsimon holatini
tasnifl ashadi, ammo uni tasnifl ashning yana bir qiziqarli usuli bor. Moddalarni sof moddalar va aralashmalar
sifatida ham tasnifl ash mumkin.

Question 8

Sof moddalar

Answer 8

Tarkibi va xossalari butun hajmi bo‘yicha
bir xil bo‘lgan modda – sof, toza modda deb
ataladi.

Question 9

Aralashmalar

Answer 9

Aralashmalar – fi zik usullar bilan toza
modda larga ajratiladigan modda.

Question 10

Gomogen aralashma

Answer 10

Gomogen
aralashmada uni tashkil etuvchi komponentlar bir tekis taqsimlangan bo‘ladi.

Question 11

Getrogen aralashma

Answer 11

Geterogen
aralashma – notekis tarkibli aralashma.

Question 12

Aralashmani ajratish usullari

Answer 12

Filtrlash
Filtrlash – suyuqlik yoki gazdagi moddalarni qattiq jismlarni tutib
qoladigan fi ltrlovchi to‘siq yordamida ajratish jarayoni. Changyutgich ishlashi, ichimlik suvini fi ltrlash, grippga qarshi maska, respirator taqish bunga misol bo‘ladi.
Dekantatsiya
Dekantatsiya – cho‘kma bo‘lmagan suyuqlik qatlamini olish
orqali aralashmalarni ajratish jarayoni. Bunga tog‘ jinslarini boyitish, neft yoki benzinni cho‘ktirish misol bo‘ladi.
Magnit yordamida ajratish
Agar aralashmaning tarkibida metall bo‘lsa, uni magnit yordamida ajratish mumkin. Bu usulda metallni qayta ishlash korxonalarida temir qoldiqlari boshqa komponentlar dan ajratiladi.
Xromatografi ya
Xromatografi ya – gaz, suyuqlik yoki erigan moddalar aralashmasini adsorbsion usulda ajratish va
analiz qilish. Tabiiy pigmentlarni ajratish, fermentlar,
tabiiy mahsulotlardan dorilar olish misol bo‘ladi.
Haydash
Haydash – suyuq moddalarni ular bilan aralashgan
mod dalardan tozalash yoki har xil qaynash temperaturasiga ega bo‘lgan suyuq moddalar aralashmalarini
bir-biridan ajratish uchun ishlatiladi. Bunga havo va neftni haydash orqali toza moddalarga ajratish misol bo‘ladi

Question 13

Xromatografiya nima?

Answer 13

Xromatografi ya – moddalar aralashmalarini ajratish va tahlil
qilish, shuningdek, modda larning fi zik-kimyoviy xususiyatlarini o‘rganish usuli. Ushbu fi zik usul kimyogarlarga organik va
noorganik birikmalarni yaqindan kuzatish va ular nimadan iboratligini aniqlash imkonini beradi.
Bu usul 1903-yilda taniqli rus tadqiqotchisi Mixail Semenovich Tsvet tomonidan taklif qilingan.

Question 14

Moddaning qanday holatlari mavjud

Answer 14

Moddaning uchta holati mavjud: qattiq, suyuq va gazsimon.

Question 15

Qattiq holat

Answer 15

Qattiq holatda zarralar bir-biriga yaqin joylashgan,
kuchli molekulalararo tortishish kuchiga ega.

Question 16

suyuq holat

Answer 16

Suyuq holatda zarralar bir-biridan biroz uzoqroq joylashadi, molekulalararo kuch qattiq moddalarga qaraganda
kamroq bo‘ladi.

Question 17

Gaz holati

Answer 17

Gaz holatida zarralar bir-biridan juda uzoqda joylashgan, molekulalararo tortishish kuchi kuchsizroq.

Question 18

Agregat holat umumiy

Answer 18

Gaz holatida zarralar bir-biridan juda uzoqda joylashgan, molekulalararo tortishish kuchi kuchsizroq.

Question 19

modda o’zgarishi

Answer 19

Moddaning umumiy o‘zgarishida bir nechta jarayonlar ishtirok etadi. Ularga erish, muzlash, sublimatsiya, cho‘kish, kondensatsiya va
bug‘lanish kiradi.
Modda bir holatdan ikkinchi holatga o‘tganda holat o‘zgarishi sodir bo‘ladi. Holatning
o‘zgarishi materiyadagi fi zik o‘zgarishlardir. Bu
moddalarning kimyoviy tarkibini yoki kimyoviy
xususiyatlarini o‘zgartirmaydigan qaytariladigan o‘zgarishlar. Moddaning holati harorat va
bosimga bog‘liq

Question 20

Fizik hodisalar

Answer 20

Odatda faqat moddalarning
agregat holati o‘zgarishi bilan
boradigan hodisalarga fi zik
hodisalar deyiladi

Question 21

Kimyoviy hodisalar

Answer 21

Berilgan moddalardan yangi moddalar hosil bo‘ladigan
hodisalar kimyoviy hodisalar deyiladi.

Question 22

kimyoviy hodisa belgilari

Answer 22

Kimyoviy hodisalarning belgilari: gaz ajralishi, cho‘kma tushishi, rang o‘zgarishi; hid ajralishi, issiqlik ajralishi, issiqlik yutilishi.

Question 23

Atom haqida asosiy tushunchalar

Answer 23

Atom atamasi qadimgi yunon tilida “atomos” – “bo‘linmas” ma’nosini bildiradi. Demokritning fi kricha, materiya diskretdir. Aristotel fi kricha, materiya uzluksiz. Atomlar yo‘qolmaydi, qayta joylanadi. Atomlar protonlar, elektronlar va neytronlar deb ataladigan kichik zarrachalardan tuzilgan. Shunday qilib, atomlar bo‘linadi va moddaning eng kichik zarrasi emas.

Question 24

Atom atamasi

Answer 24

Atom atamasi qadimgi yunon tilida “atomos” – “bo‘linmas” ma’nosidagi so‘z dan olingan bo‘lib, kelib chiqishi qadimgi yunon faylasufl arining moddaning eng kichik bo‘linmas zarrasi haqidagi fi krlariga borib taqaladi. Levkipp (miloddan avvalgi 500–200-yillar) dunyo eng kichik zarralar va bo‘shliqdan iborat, deb ta’kidlagan.

Question 25

Demokrit atom haqida

Answer 25

Demokrit (Afl otun) (mi l.av. 460–370-yillar) moddalar mayda bo‘linmas zarrachalardan iborat deb hisoblagan. Agar mis bo‘lagi mayda-mayda bo‘laklarga bo‘linaversa, u oxiri bo‘lib bo‘lmaydigan nuqtaga yetadi. Demokrit shu zarralarni atomlar deb ata gan. Uning fi kricha, materiya diskretdir.

Question 26

DAltonning atomlar haqidagi fikri

Answer 26

Dalton atomlar sharsimon shaklga ega va ular mayda bo‘laklarga bo‘lin maydi, deb o‘ylagan. Daltonning fi kricha, mis simdagi barcha atomlar hajmi va massasi jihatidan bir xil. Natriy xlorid tarkibida natriy va xlor mavjud. Barcha natriy atomlari bir xil; barcha xlor atomlari ham bir xil. Biroq, natriy atomlari o‘lchami, massasi va boshqa xususiyatlari bilan xlor atomlaridan farq qiladi.

Question 27

Atomda NImalar bor??

Answer 27

Atomda uchta asosiy subatom zarralari mavjud: proton, elektron va neytron. Atomning tuzilishi bu zarralar atomni yaratish uchun qanday joylashganini tasvirlaydi. 1. Mandarin tarkibida bir qancha urug‘lar va yumshoq moddalar mavjud. Mevada urug‘lar qanday joylashganini tasvirlab bering. 2. Geliy atomida ikkita proton, ikkita elektron va ikkita neytron mavjud. Ushbu zarrachalarni geliy atomida joylashtirishning mumkin bo‘lgan usullarini ko‘rsating. Ernest Rezerford (1871–1937-y) 1908-yilda Nobel mukofotini olgan. E. Rezerford bir qator tajribalar o‘tkazib J. Tomson atom modeli nazariyasining kamchiliklarini aniqladi. Shu natijalar asosida E. Rezerford atomning planetar modelini taklif qildi. Bu modelga asosan, har qanday uning atom massasining asosiy qismini o‘zida mujassamlashtirDalton atomni qanday tasavvur qilganini ayting Atomda nimalar bor? 42 Asosiy tushunchalar Proton atom yadrosida joylashgan musbat zaryadlangan kichik zarrachadir. Neytron – atom yadrosida joylashgan neytral mayda zarracha. Elektron – atom yadrosidan tashqarida joylashgan manfi y zaryadlangan kichik zarracha. Subatom zarrachalar – atom dan kichik zarralar. Yadro atomning og‘ir qismidir. Elektronlar yadro atrofi da aylanadi. gan va musbat zaryad langan yadro hamda uning atrofi da doiraviy orbita bo‘ylab harakatlanadigan elektronlardan tashkil topadi. Atom ikkita hududga ega: atom yadrosi va elektron qavat (orbitalar). Atom yadrosida neytronlar va protonlar mavjud. Sayyoralar Quyosh atrofi dagi harakat qilganidek, elektronlar yadro atrofi dagi qavatlarda aylanadi. Har bir elektron yadrodan ma’lum masofada joylashgan. Atomning deyarli barcha massasi yadroda to‘plangan. Demak, yadro atomning og‘ir qismidir. Ammo yadro elektronlar egallagan hajmga nisbatan juda kichik joyni egallaydi. Ushbu model Quyosh sistemasiga o‘xshab ketgani sababli uni atomning planetar modeli deb ataldi. E’tibor bering, qavatlar elektronlarning yadro atrofi da ha rakatlanuvchi yo‘llaridir. Berilgan atomda proton va elektronlar soni teng bo‘ladi. Masalan, vodorodda bitta proton va 3 ta elektron mavjud

Question 28

proton, neytron elektron Subatom yadro haqida

Answer 28

Asosiy tushunchalar Proton atom yadrosida joylashgan musbat zaryadlangan kichik zarrachadir. Neytron – atom yadrosida joylashgan neytral mayda zarracha. Elektron – atom yadrosidan tashqarida joylashgan manfi y zaryadlangan kichik zarracha. Subatom zarrachalar – atom dan kichik zarralar. Yadro atomning og‘ir qismidir. Elektronlar yadro atrofi da aylanadi.

Question 29

kimyoviy element

Answer 29

Atomlarning muayyan turi kimyoviy elementdir.

Question 30

kimyoviy belgi

Answer 30

Kimyoviy belgi – elementning kimyoviy nomi uchun qisqa belgi. Belgilar va formulalar xalqaro miqyosda qabul qilingan tarzda ishlab chiqilgan. 118 ta kimyoviy elementlar ma’lum bo‘lib, ular D.I. Mendeleyevning kimyoviy elementlar jadvalida keltirilgan.

Question 31

atomni massasini aniqlash

Answer 31

Zamonaviy fanda atomlarning o‘lchamlari va massasini aniqlash usullari mavjud. Masalan, eng yengil atom vodorod atomidir. Uning massasi 0,000000000000000000000000016735 kg. Eng kichik atom geliy (He) hisoblanadi. Ushbu atomning diametri taxminan 0,00000000098 m. Bunday raqamlarni yozish va o‘qish qiyin, shuning uchun ular odatda qulayroq shaklda taqdim etiladi: 1,6735 ∙ 10−27 kg va 9,8 ∙ 10−10 m. Ko‘pgina kimyoviy elementlarning atomlari geliy atomidan ancha katta. Ulardan eng kattasi fransiy (Fr) elementining atomidir. Uning diametri geliy atomining diametridan 7 marta katta. Turli elementlarning atomlari massa jihatidan yanada farq qiladi. Atomning massasi ma belgisi bilan belgilanadi va SI massa birliklarida (kg) ifodalanadi. Masalan, uglerod atomining massasi: ma (C) = 19,94 ∙ 10−27 kg, kislorod atomining massasi esa ma (O) = 26,56 ∙ 10−27 kg. Yerda mavjud bo‘lgan eng og‘ir element uran (U) atomining massasi vodorod atomi ning massasidan deyarli 237 marta katta

Question 32

nisbiy atom massa

Answer 32

Turli elementlar atomlarining o‘rtacha massalarini atom massa birligi bilan taqqoslab, kimyoviy elementlarning nisbiy atom massalarining qiymatlari olinadi. Elementning nisbiy atom massasi – bu ma’lum bir kimyoviy element atomining massasi uglerod atomi massasining 1/12 qismidan necha marta katta ekanini ko‘rsatadigan fi zik miqdor. Nisbiy atom massasi Ar belgilari bilan belgilanadi (A – inglizcha “atomic” – atomik so‘zining birinchi harfi , r – inglizcha “nisbiy” so‘zining birinchi harfi . Shuning uchun: ( ) ( ) r ma X A X u = bu erda X – elementning ramzi. Masalan, vodorodning nisbiy atom massasi: ( ) ( ) 27 27 1, 6735 10 1, 008, 1, 66 10 m H a kg Ar H u kg − − ⋅ = = = ⋅ kislorodniki: ( ) ( ) 27 27 26,56 10 16 1, 66 10 m O a kg Ar O u kg − − ⋅ = = = ⋅ Ko‘rib turganingizdek, elementning nisbiy atom massasi berilgan element atomining massasi massaning atom birligi u dan necha marta katta ekanligini ko‘rsatadi. Davriy jadvalda barcha elementlarning nisbiy atom massalari ko‘rsatilgan. Hisob-kitoblarda, masalalar yechishda biz butun sonlarga yaxlitlangan bu miqdor qiymat laridan foydalanamiz. Diqqat! Ko‘pincha, elementning nisbiy atom massasi oddiygina atom massa deb ataladi. Biroq, nisbiy atom massa (masalan, Ar(О) = 16)ni kilogrammlarda ifodalanadigan absolyut massa (ma (O) =26,56 · 10−27 kg) yoki (ma (O) = 16 u) bilan adashtirmaslik kerak. 1. Atomlarning absolyut massalari berilgan (ma): 9,296 ∙ 10-26 kg; 3,337 ∙ 10-22 g; 3,818 ∙ 10-23 g. Ularning nisbiy atom massalarini toping va kimyoviy elementlarni aniqlang. 2. Kislorod atomi oltingugurt atomidan, uglerod atomi kumush atomidan qancha yengil? 3. Kimyoviy elementlarning davriy jadvalidan foydalanib keltirilgan elementlarning belgilarini nisbiy atom massalarining ortish tartibiga qarab joylashtiring: Si, Na, O, N, Zn, Ba, P, Cl, Ca, K, Al, Fe, S, H, Mg. 4. Daftaringizga kimyoviy elementlarning davriy jadvalidan foydalanib doiralarga nisbiy atom massasi 1 dan 40 gacha bo‘lgan kimyoviy elementlarning belgilari va nisbiy atom massasini ortib borish tartibida soat yo‘nalishi bo‘yicha to‘ldiring. Uglerod atomining 1/12 qismi Asosiy tushunchalar Elementning nisbiy atom massasi – kimyoviy element atomining massasi uglerod atomi massasining 1/12 qismidan necha marta katta ekanligini ko‘rsatadigan fi zik miqdor. Massaning atom birligi uglerod atomi massasining 1/12 qismini tashkil qiladi, bu 1,66 10−27 kg ga teng. Atom massasi – berilgan element izotoplarining o‘rtacha massasi. Topshiriqlar N

Question 33

Atom raqam va nisbiy atom massa

Answer 33

Atom raqami – elementning davriy javdvaldagi tartib raqami bilan ifodalanuvchi son. Tartib raqami – atomdagi protonlar soni. U “Z” harfi bilan ifodalanadi. Tartib raqami (Z) = protonlar soni. Nisbiy atom massa – atomdagi proton va neytronlarning yig‘indisi. U “A” harfi bilan ifodalanadi. Masalan, natriy tarkibida 11 ta proton va 12 ta neytron mavjud. Shunday qilib, natriyning tartib raqami 11 ga, nisbiy atom massasi esa 23 ga teng. Nisbiy atom massa (A) = Protonlar soni + Neytronlar soni. Tartib raqami va nisbiy atom massa odatda element belgisi bilan beriladi. Misol uchun, uglerod, natriy va oltingugurtni tegishli belgilar va ushbu belgidan foydalangan holda quyidagicha tasvirlash mumkin: 11 16 6 23 32 12 Na S C , , .

Question 34

Asosiy Izotop izoton izobarlar

Answer 34

Izotoplar – protonlar soni bir xil, massalari har xil (A) bo‘lgan atomlar. Izobarlar – massalari bir xil (A) va protonlar soni har xil bo‘lgan atomlar. Izotonlar – bir xil miqdordagi neytronlarga, turli protonlar va massalarga ega atomlardir. Atom massa – berilgan element izotoplarining o‘rta cha massasi.

Question 35

KImyoviy formula nima?

Answer 35

Kimyoviy formula – birikma tarkibidagi elementlarni va ularning nisbatlarini ko‘rsatish uchun ishlatiladigan kimyoviy belgilar to‘plami. Kimyoviy formulalarni yozishning muayyan usullari va qoidalari mavjud. Kimyoviy formulalarni yozishni bilish uchun kimyoviy elementlar va ularning belgilarini yodlab olish kerak.

Question 36

VAlentlik nima

Answer 36

Valentlik – ma’lum bir element atomining boshqa element atomlari aniq sonini biriktirib olish imkoniyati.

Question 37

Indeks nima?

Answer 37

Indeks – formulada ifodalangan modda tarkibidagi element atomlari soni.

Question 38

Molekula

Answer 38

Molekula – har qanday murakkab moddaning eng kichik zarrasi. U bir xil yoki turli atomlardan iborat bo‘lishi mumkin. Masalan, vodorod gazi molekulala rida ikkita vodorod atomi, glyukoza molekulasida (meva shakari) 24 atom – har birida 12 vodorod atomi, 6 uglerod va kislorod atomlari mavjud. 1647-yilda fransuz olimi P. Gassendi atomlarni kichik guruhlarga birlashtirishni, bu guruhni “molekula” (lotincha moles – massa) deb nomlashni taklif qilgan.

Question 39

MOddaniing nisbiy molekular massasi

Answer 39

Moddaning nisbiy molekular massasi – modda molekulasi massasi ning uglerod-12 atomi massasining 1/12 qismiga nisbatan necha marta kattaligini ko‘rsatuvchi qiymatdir.

Question 40

Atom va molekula

Answer 40

Kimyoviy reaksiyalarda molekulalar atomlarga par cha lanadi yoki atomlardan iborat tarkibini o‘zgartiradi. Atomlar esa kimyoviy reaksiyalarda deyarli o‘zgarishsiz qoladi. Atomlardan molekulalar hosil bo‘ladi. Kimyoviy reaksiya (o‘zgarish) – atomlar harakatining o‘ziga xos turi. Bu materiya harakatining kimyoviy shakli sanaladi.

Question 42

Element nima

Answer 42

Element bitta atom turidan iborat bo‘ladi. Atom – kimyoviy elementning eng kichik zarrasi. O ddiy moddalar turli agregat holatida uchraydi. Masalan, xona haroratida brom va simob – suyuq, vodorod, kislorod, azot, xlor, geliy – gaz, temir, uglerod, oltingugurt, magniy, kalsiy, temir – qattiq holda bo‘ladi.

Question 43

oddiy modda, Murakkab modda, Allotropiya ALlotropik modifikatsiya

Answer 43

Oddiy moddalar – bir xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar. Murakkab moddalar – turli element atomlaridan tashkil topgan moddalar. Allotropiya – bitta kimyoviy elementning bir nechta oddiy modda hosil qilish hodisasi. Allotropik modifi katsiya – bir elementning bir-biridan fi zik va kimyoviy xossalari bilan farqlanuvchi shakl o‘zgarishlari.

Question 44

Modda miqdori. Mol

Answer 44

Hamma narsani o‘lchash mumkin. Siz massa yoki hajm birliklari bilan tanishsiz. Masalan, shakar sotib olayotganda, o‘lchov birliklari – kilogramm, gramm yordamida tarozida tortib uning og‘irligini aniqlaymiz. Sut hajmini litr, millilitr yordamida aniqlaymiz. 1 kilogrammda necha dona zarralar borligini ham aniqlay olamizmi? Kimyo – moddalar haqidagi fan. Moddalar atomlar yoki molekulalardan tashkil topgan. Moddalarni qanday birliklarda o‘lchash mumkin? Axir, atom va molekulalarni sanab, tortish mumkin emas. Aynan shuning uchun moddani o‘lchashning maxsus birligi tanlandi: unda ikkita miqdor birlashtirildi – molekulalar soni va moddaning massasi. Bunday birlik modda miqdori deb ataladi va o‘lchov birligi – mol.

Question 45

Avagardo doimiysi

Answer 45

Avogadro doimiysi 1 mol moddani o‘lchash uchun moddaning nisbiy massasi qancha bo‘lsa, shuncha gramm olish kerak: 1 mol H2 ning og‘irligi 2 g (Mr (H2) = 2) 1 mol O2 ning og‘irligi 32 g (Mr (O2) = 32) 1 mol H2O og‘irligi 18 g (Mr (H2O) = 18)

Question 46

KImyoviy elementlar tasniflanishi

Answer 46

Yangi kimyoviy elementlarning kashf etilishi bilan olimlar ularni ma’lum mezonlarga ko‘ra tasnifl ashni boshladilar. Birinchi urinishlardan biri elementlarni oilalarga ajratish edi. Kimyoviy elementlar oilasi – o‘xshash xususiyatlarga ega bo‘lgan kimyoviy elementlar guruhi. Kimyoviy elementlar kashf etilib, xossalari o‘rganilgach, elementlar turkumlari soni ortib bordi. III BOB. 1-MAVZU.

Question 47

MEtallar va metalmaslar

Answer 47

Metallar (lotincha “metallum” – shax ta, kon degan ma’noni anglatadi) – yuqori issiqlik va elektr oʻtkazuvchanlik, egiluvchanlik va metall yaltiroqliligi kabi xarakterli xossalarga ega boʻlgan oddiy moddalar koʻrinishidagi elementlar guruhi. Metallmaslar – davriy tizimning yuqori o‘ng burchagini egallagan, odatda metallmas xususiyatlarga ega kimyoviy elementlar.

Question 48

DAvriy qonun

Answer 48

Ikki kimyogar – rus olimi D. I. Mendeleyev va nemis olimi L. Meyer elementlarning atom massasining ortib borishi tartibida joylashtirganda oʻxshash xossalari davriy ravishda takrorlanib turadigan oilalar koʻrinishidagi elementlar tasnifi ni mustaqil ravishda taklif qildilar. Ikkalasi ham o‘z jadvallarini nashr etdilar (Mendeleyev – 1869-yilda va Meyer – 1870-yilda) va yangi davriy qonunni shakllantirishdi. Mendeleyevning davriy qonunni to‘g‘riligiga ishon chi shunchalik katta ediki, u qonun asosida atom og‘irliklarining ma’lum qiymatlarini tuzatdi. U galiy (1875), skandiy (1879) va germaniy (1886) elementlarining xususiyatlarini aniq bashorat qildi va bir necha yil o‘tgach kashf etildi

Question 49

Tabiiy oilalar

Answer 49

Kimyoviy elementlarning tabiiy oilalari Ishqoriy metallar: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr. Galogenlar: F,Cl, Br, J, As. Xalkogenlar: S, O, Se,Te,Po. Inert gazlar: He,Ne, Ar, Xe, Kr.

Question 50

Tabiiy oillalar va ta'riflar

Answer 50

Tabiiy oilalar – o‘xshash kimyoviy va fi zik xususiyatlar bilan birlashtirilgan elementlar guruhi. Ishqoriy metall – suv bilan o‘zaro ta’sirlashib, kuchli eriydigan asos – ishqor hosil qiluvchi element turi. Galogen – tuz hosil qiluvchi degan ma’noni anglatadi. Inertlik – past kimyoviy faollik. IUPAC – Xalqaro nazariy va amaliy kimyo ittifoqi. IUPAC nomenklaturasi kimyo viy birikmalarni nomlash va kimyo fanini tavsifl ash tizimidir.

Question 51

DAvriy jadval

Answer 51

Davriy jadvalni tuzishda D. I. Mendeleyev atomning asosiy xarakteristikasi sifatida uning massasini qabul qilib oldi. “Oddiy jismlarning xossalari, shuningdek, elementlar birikmalarining shakl va xossalari elementlar atom og‘irliklarining qiymatiga davriy ravishda bog‘liqdir”, – deb izohlangan davriy qonunga asoslanib, elementlarning davriy jadvali tuzilgan. Elementlarning davriy jadvali davriy qonunning grafi k (jadval tarzidagi) tasviridir. Qonunning kashf etilishi va davriy jadval birinchi variantining yaratilish vaqti 1869-yil 1- mart hisoblanadi.

Question 52

Davrlar va guruhlar

Answer 52

Davrlar – gorizontal qatorlar, ishqoriy metalldan boshlanib, inert gaz bilan tugaydi. Guruhlar – vertikal qatorlar, bosh va qo‘shimcha guruhchalarga bo‘linadi.

Question 53

havoning hossalari

Answer 53

Havoning xossalari: – rangsiz, ta’msiz va hidsiz; – to‘liq shaff of; – uni siqish mumkin; – issiq havo sovuq havodan yengilroq; – sovitilganda torayadi va qizdirilganda kengayadi; – issiqlikni saqlaydi va amalda uni o‘tkazib yubormaydi; – yonish jarayonlari uchun zarur.

Question 54

Atrof muhit ifloslanishi

Answer 54

Asosiy tushunchalar Atrof-muhitning ifl oslanishida tabiiy va antropogen omillar asosiy rol o‘ynaydi. Ifl oslanish turlari ko‘p: kimyoviy, bakterial, issiqlik orqali, mexanik, radiofaol. Ularning aksariyati asosan inson aybi bilan yuzaga keladi.

Question 55

KIslarodning asosiy tushunchalari

Answer 55

Asosiy tushunchalar Asosiy tushunchalar ga shuni kiriting. Kislorod (lotincha Oxygenium) − O, Mendeleyev davriy sistemasining VI guruhida joylashgan; Atom raqami 8, nisbiy atom massasi 15,9994. Oddiy modda holda kislorod ikki atomli: O2 Kislorodni nisbiy molekulyar massasi 32 Birikmalardagi valentligi 2 Oddiy sharoitda kislorod rangsiz, hidsiz va ta’msiz gaz bo’lib, suvda juda oz eriydi.