Fizika

Question 1

FIzika haqida

Answer 1

Fizika so‘zi yunon tilidagi φύσις – physis
soʻzidan olingan bo‘lib, “tabiat” degan ma’noni anglatadi. Fizika – tabiat haqidagi fan. Bu so‘zni fanga yunon mutafakkiri Aristotel kiritgan.

Question 2

Fizik kattaliklar nima?

Answer 2

Modda va maydonlarning fizik xossalarini, o‘zaro ta’siri va harakatini miqdor jihatidan tavsiflovchi kattaliklar fizik kattaliklar deyiladi.

Question 3

O’lchash deganda nimani tushuniladi

Answer 3

O‘lchash deganda o‘lchanadigan kattalikni namunaviy kattalik bilan solishtirish tushuniladi.

Question 4

xalqaro birliklar sistemasi haqida

Answer 4

Xalqaro birliklar sistemasi (frans. SI – Système international d’unités) 1960-yildan boshlab qabul qilingan. Fizik kattaliklar asosiy, yordamchi va hosilaviy kattaliklarga bo‘linadi. Xalqaro birliklar sistemasi (SI)ga kiruvchi 7 ta asosiy, 2 ta yordamchi kattalik qabul qilingan. Bular: uzunlik, massa, vaqt, modda miqdori, temperatura, tok kuchi, yorug‘lik kuchi – asosiy, yassi burchak va fazoviy burchak esa yordamchi kattaliklardir.

Question 5

SI dagi asosiy birliklar

Answer 5

1 Uzunlik, masofa l, s m
(metr) o‘lchov lentasi
2 Massa m kg (kilogramm) tarozi
3 Vaqt t s
(sekund) sekundomer
4 Modda miqdori ν mol bilvosita o‘lchanadi
5 Absolyut temperatura T K
(kelvin) termometr
6 Tok kuchi I A
(amper) ampermetr
7 Yorug‘lik kuchi I cd (candela) lyuksmetr

Question 6

Gipoteza va kuzatishga ta’rif

Answer 6

Tabiatdagi sodir bo‘layotgan hodisa va jarayonlarga ta’sir etmasdan o‘rganish kuzatish deyiladi.

Hodisa va jarayonlarni kuzatishlar davomida ma’lum bir qonuniyatlar mavjudligi to‘g‘risida ilmiy taxmin qilinadi. Bunday ilmiy taxmin gipoteza deb ataladi

Question 7

Skalyar kattalik nima

Answer 7

Faqat son qiymati bilan aniqlanadigan kattaliklar skalyar kattaliklar deyiladi.

Question 8

Vektor kattaliklar

Answer 8

Son qiymatlari va yo‘nalishlari bilan aniqlanadigan kattaliklar vektor kattaliklardir.

Question 9

Mexanik kattalik nima?

Answer 9

Vaqt o‘tishi bilan jismning fazodagi vaziyati boshqa jismlarga nisbatan o‘zgarishi mexanik harakat deyiladi

Question 10

KInematika haqida

Answer 10

Kinematikaning asosiy vazifasi harakatdagi jism ning istalgan paytdagi vaziyatini aniqlashdan iborat. Mexanikaning jism harakatini tavsiflaydigan kattaliklar orasidagi bog‘lanishni o‘rganadigan bo‘limi kinematika deb ataladi. Kinematika bo‘limida jismning harakati vaqtga bogʻliq holda oʻrganiladi, ammo bu harakatni yuzaga keltiruvchi sabablar o‘rganilmaydi.

Question 11

absolyut qattiq jism nima

Answer 11

Harakati o‘rganilayot gan sharoitda jismning shakli va o‘lchami o‘zga rishsiz qolsa, bunday jism absolyut qattiq jism deb ataladi.

Question 12

MOddiy nuqta nima

Answer 12

Kuzatilayotgan vaziyatda o‘lchami va shakli ni
hisob ga olmasa ham bo‘ladigan jism moddiy nuqta
deb ataladi.

Question 13

TRayeektoriya nima

Answer 13

Moddiy nuqta mexanik harakati davomida fazoda qoldirgan iz trayektoriya deyiladi.

Question 14

Yo’l nima?

Answer 14

Jismning ma’lum vaqt davomida trayektoriya bo‘ylab bosib o‘tgan masofasi yo‘l deyiladi. Yo‘l – skalyar kattalik. Xalqaro birliklar sistemasi (SI)da uzunlik birligi qilib metr (m) qabul qilingan. Masofani inglizcha space so‘zining bosh harfi – s, uzunlikni esa inglizcha length so‘zining bosh harfi – l orqali belgilash qabul qilingan.

Question 15

KO’chish nima?

Answer 15

Harakatlanayotgan moddiy nuqtaning boshlang‘ich va oxirgi vaziyatlarini tutashtiruvchi, yo‘nalishga ega bo‘lgan to‘g‘ri chiziq kesmasi (vektori) ko‘chish deyiladi.

Question 16

Ilgarilanma harakat haqida

Answer 16

Jismning barcha nuqtalari bir xil ko‘chadigan harakati ilgarilanma harakat deb ataladi. Ilgarilanma harakatda jismga xayolan o‘tkazilgan har qanday to‘g‘ri chiziq o‘z-o‘ziga parallel qoladi

Question 17

To’g’ri chiziqli tekis harakat

Answer 17

Agar to‘g‘ri chiziqli harakatlanayotgan jism teng vaqt oralig‘ida bir xil masofalarni bosib o‘tsa, bun day
harakatga to‘g‘ri chiziqli tekis harakat deyiladi.

Question 18

Tezlik formulasi

Answer 18

tezlik =yo‘l:vaqt
v=s:t

Question 19

Tezlik nima?

Answer 19

Vaqt birligida bosib o‘tilgan yo‘lga miqdor jihatidan teng bo‘lgan kattalik tezlik
deyiladi.

Question 20

NOtekis harakat nima?

Answer 20

Harakat davomida jism tezligining son qiymati o‘zgaruvchan bo‘lsa, bunday harakat notekis harakat deyiladi.

Question 21

Notekis harakatning o’rtacha tezligi nima?

Answer 21

Jism bosib o‘tgan umumiy yo‘lning shu yo‘lni bosib o‘tishga ketgan umumiy vaqtga nisbati bilan o‘l chanadigan kattalik notekis harakatning o‘rtacha tezligi deb ataladi.

Question 22

Oniy tezlik nima?

Answer 22

Jismning muayyan bir paytdagi yoki trayektoriyaning ma’lum nuqtasidagi tezligi oniy tezlik deb ataladi.

Question 23

Egri chiziqli harakat nima?

Answer 23

Harakat trayektoriyasi egri chiziqdan iborat bo‘lgan harakat egri chiziqli harakat deyiladi.

Question 24

Aylanish davri nima?

Answer 24

Jismning aylana bo‘ylab bir marta to‘liq aylanib chiqishi uchun ketgan vaqtga aylanish davri deyiladi.

Question 25

Aylanish davri formulasi

Answer 25

Aylanish davri T harfi bilan belgilanadi. Agar jism t vaqt ichida N marta aylangan bo‘lsa, uning bir marta aylanib chiqishi uchun ketgan vaqt, ya’ni aylanish davri quyidagi formula yordamida aniqlanadi: T= t:N

Question 26

Aylanish chastotasi nima?

Answer 26

Jismning vaqt birligi ichidagi aylanishlar soni ayla nish chastotasi deyiladi.

Question 27

Aylanish chastotasi formulasi

Answer 27

Aylanish chastotasi ν (nyu) harfi bilan belgilanadi. Jism t vaqt ichida aylanani N marta aylanib chiqqan bo‘lsa, uning aylanish chastotasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: ν =N:t

Question 28

JIsmning massasi nima?

Answer 28

Jismning inertlik xossasini xarakterlovchi fizik kattalik jismning massasi deyiladi.

Question 29

massalar

Answer 29

1 gramm (g) = 0,001 kg 1 milligramm (mg) = 0,000 001 kg 1 sentner = 100 kg 1 tonna (t) = 1000 kg

Question 30

Zichlik nima?

Answer 30

Hajm birligidagi moddaning massasiga son jihatdan teng bo‘lgan fizik kattalik moddaning zichligi deb ataladi.

Answer 31

Kattaliklarni harflar orqali belgilaymiz: ρ (ro) – moddaning zichligi, m – moddaning massasi, V – jismning hajmi. U holda moddaning zichligini hisoblash formulasini quyidagicha yozamiz: ρ = m:V

Question 32

Kuch nima?

Answer 32

Jismlarning o‘zaro ta’sirini tavsiflovchi fizik kattalik kuch deyiladi.

Question 33

SI da Kuch haqida

Answer 33

Xalqaro birliklar sistemasi (SI)da kuch birligi uchun buyuk ingliz fizigi Isaak Nyuton sharafiga 1 nyuton qabul qilingan (qisqacha 1 N deb yoziladi, ya’ni [F] = 1 N). Kuch vektor kattalikdir.

Question 34

Og'irlik kuchi nima?

Answer 34

Jismni Yerga tortib turuvchi kuch og‘irlik kuchi deyiladi.

Question 35

og'irlik kuchi formulasi

Answer 35

Jismga ta’sir qilayotgan og‘irlik kuchi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: F og' =m x g

Question 36

Ishqalanish niima?

Answer 36

Jismning boshqa jism yuzasi bo‘ylab harakatlanishida yuzaga keladigan va harakatga qarshi yo‘nalgan kuch ishqalanish kuchidir.

Question 37

Bosim nima?

Answer 37

Birlik sirt yuzasiga tik ta’sir qilayotgan kuchga son jihatidan teng bo‘lgan kattalik bosim deyiladi.

Question 38

Bosim formulasi

Answer 38

Bosim=Kuch : Yuza yoki p = F:S Bosim inglizcha pressure, ya’ni bosim so‘zining bosh harfi – p bilan belgilanadi. Bosim formulasiga ko‘ra uning birligini keltirib chiqaramiz. Bosim birligini hosil qilish uchun kuch birligi (1 N)ni yuza birligi (1 m2)ga bo‘lish kerak, ya’ni: [ p] =1N:1m(2) Xalqaro birliklar sistemasi (SI)da bosim birligi maxsus nomga ega bo‘lib, u fransuz olimi Blez Paskal sharafiga 1N:1m(2) = 1 Pa (paskal) deb qabul qilingan.

Question 39

paskal qonuni nima?

Answer 39

Berk idishda turgan suyuqlik va gazga ta’sir qilayotgan tashqi bosim hamma tomonga o‘zgarishsiz bir xilda uzatiladi. Bu xulosa Paskal qonuni deb ataladi.

Question 40

Gidrostatik bosim nima?

Answer 40

Suyuqlikning og‘irligi tufayli idish tubiga ta’sir qi ladigan bosimi gidrostatik bosim deyiladi.

Question 41

Suyuqlikni idish tubiga beradigan bosimini formulasi

Answer 41

Suyuqlikning idish tubiga beradigan bosimini quyidagi misolda ko‘ramiz. Devorlari vertikal, asosining yuzi S bo‘lgan idish ga zichligi ρ bo‘lgan suyuqlik solingan bo‘lsin (2.25-rasm). Idishdagi suyuqlik ustunining balandligi h ga teng bo‘lsa, undagi suyuqlik massasi: m=p x V = p x S x h

Answer 42

Suyuqlikning idish tubiga ta’sir qiladigan gidrostatik bosimi quyidagi formula bilan aniqlanadi: P=pgh

Question 43

mexanik ish nima

Answer 43

Mexanik ish deb jismning kuch ta’sirida ma’lum bir masofaga ko‘chishiga aytiladi.

Question 44

mehanik ish formulasi

Answer 44

Agar jism kuch yo‘nalishida ma’lum masofaga ko‘chganda bajarilgan mexanik ish quyidagi formula bilan hisoblanadi. A = F⋅s (1)

Question 45

joul orasidagi munosabat

Answer 45

Amalda ishning jouldan katta yoki kichik qiymatlarni ifodalashda – kilojoul (kJ), megajoul (MJ), millijoul (mJ) ham qo‘llanadi. Ishning bu birliklari bilan asosiy birligi orasida quyidagi munosabat mavjud. 1 kJ = 10 3 J 1 MJ = 10 6 J 1 mJ = 10 -3 J

Question 46

energiya nima

Answer 46

Energiya deb jismning ish bajara olish qobiliyatini tavsiflovchi fizik kattalikka aytiladi.

Question 47

mexanik energiya nima?

Answer 47

Mexanik energiya deb jismning yoki jismlar sistemasining bir holatdan boshqa holatga o‘tishida ish bajara olish qobiliyatini ko‘rsatuvchi fizik kattalikka aytiladi.

Question 48

Kinetik energiya

Answer 48

Kinetik energiya deb jismlarning mexanik harakati tufayli vujudga keladigan energiyaga aytiladi.

Question 49

kinetik e formulasi

Answer 49

Jismning kinetik energiyasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: E k = (M x V (2)):2 bunda E k – kinetik energiya, m – jism massasi, υ – jism tezligi.

Question 50

Potensial energiya nima?

Answer 50

Potensial energiya – jismlarning o‘zaro ta’siri yoki vaziyati tufayli vujudga keladigan energiya.

Question 51

potensial energiya

Answer 51

Massasi m bo‘lgan jismni Yer sirtidan h balandlikka ko‘tarilganda (2.32-rasm), uning potensial energiyasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: E p mgh = (2) bunda Ep – potensial energiya, m – jism massasi, h – jismning yer sirtidan turgan balandligi.g=9,81N:kg

Question 52

Mehanik quvvat

Answer 52

Mexanik quvvat deb vaqt birligi ichida bajarilgan ishga son jihatidan teng bo‘lgan fizik kattalikka aytiladi.

Question 53

Mexanik quvvat formulasi

Answer 53

Ta’rifga ko‘ra mexanik quvvat formulasi: Quvvat= ish :vaqt A N= ---- t

Question 54

1 ot kuchi?

Answer 54

1 ot kuchi = 735,5 W

Question 55

ichki energiya

Answer 55

Jismni tashkil qilgan barcha zarralarning kinetik energiyalari bilan potensial energiyalari yig‘indisi jismning ichki energiyasini tashkil qiladi.

Question 56

Ichki energiya atamasi inglizchada internal energy deyiladi. Ichki energiya U harfi bilan belgilanadi. Agar jismni tashkil qilgan zarralar soni N ta bo‘lsa, ta’rifga ko‘ra, jismning ichki energiyasi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

Answer 56

U = N∙ Ek + N∙ Ep

Question 57

issiqlik uzatish nima?

Answer 57

Ish bajarmasdan jism ichki energiyasining o‘zgarish jarayoniga issiqlik uzatish deyiladi.

Question 58

Issiqlik miqdori nima?

Answer 58

Issiqlik almashinuvi jarayonida jism olgan yoki yo‘qot gan ichki energiya miqdorini belgilovchi fizik kattalik issiqlik miqdori deyiladi.

Question 59

1 kaloriya deb nima qabul qilingan

Answer 59

1 gramm toza suv temperaturasini 1oC ga isitish uchun kerak bo‘lgan issiqlik miqdori 1 kaloriya deb qabul qilingan.

Question 60

Solishtirma issiqlik sig'imi formulas

Answer 60

Issiqlik uzatilish jarayonida jismning temperaturasi t1 qiymatdan t2 qiymatga o‘zgargan bo‘lsa, jism olgan yoki yo‘qotgan issiqlik miqdori quyidagi formulaga ko‘ra hisoblanadi: Q=mc(t1-t2) bu yerda m – jism massasi, c – proporsionallik koeffitsiyenti bo‘lib, unga moddaning solishtirma issiqlik sig‘imi deyiladi.

Question 61

Solishtirma issiqlik sig'imi

Answer 61

Massasi 1 kg bo‘lgan moddaning temperaturasini 1oC ga o‘zgartirish uchun kerak bo‘lgan issiqlik miqdorini tavsiflovchi fizik kattalikka moddaning solishtirma issiqlik sig‘imi deyiladi.

Question 62

Solishtirma yonish issiqligi

Answer 62

1 kg yoqilg‘i butunlay yonib bo‘lganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdoriga son jihatdan teng bo‘lgan kattalik shu yoqilg‘ining solishtirma yonish issiqligi deyiladi.

Question 64

solishtirma yonishh issiqligi formulasi

Answer 64

Solishtirma yonish issiqligi q harfi bilan belgilanadi. Massasi m bo‘lgan har qanday yoqilg‘i butunlay yonganda ajralib chiqqan issiqlik miqdori Q ni hisoblash uchun uning solishtirma yonish issiqligi q ni yoqilg‘ining massasiga ko‘paytirish kerak: Q qm = ⋅

Question 65

Bug'lanish nima?

Answer 65

Moddaning suyuq yoki qattiq holatidan gaz holatiga o‘tish jarayoni bug‘lanish deb ataladi

Question 66

Sublimatsiya nima?

Answer 66

Moddalarning qattiq holatidan to‘g‘ridan to‘g‘ri bug‘ holatiga o‘tish jarayoni sublimatsiya deyiladi

Question 67

Suyuqlikning to‘lig‘icha bug‘lanishi uchun kerak bo‘ladigan issiqlik miqdori Qbug‘ suyuqlik massasiga to‘g‘ri proporsional.

Answer 67

Q bug' = rm

Question 68

Solishtirma bug'lanish issiqligi

Answer 68

O‘zgarmas temperaturada 1 kg suyuqlikni to‘liq bug‘ga aylantirish uchun zarur bo‘lgan issiqlik miqdori solishtirma bug‘lanish issiqligi deyiladi.

Question 69

Qaynash temperaturasi nima?

Answer 69

Suyuqlikning butun hajmida bug‘ ajralib chiqish jarayoniga qaynash deyiladi. Suyuqlik qaynay boshlagan temperatura qaynash temperaturasi deyiladi.

Question 70

Erish nima?

Answer 70

Moddaning qattiq holatdan suyuq holatga o‘tish jarayoni erish deyiladi.

Question 71

Erish issiqligi nima?

Answer 71

Erish temperaturasidagi jismni butunlay suyuqlikka aylantirish uchun sarf bo‘lgan issiqlik miqdori erish issiqligi (Qe) deyiladi.

Answer 118

+

Question 122

++++

Question 123

++++++

Question 124

++++++

Question 125

+++++

Question 126

++++++

Question 127

+++++

Question 128

+++

Question 130

+

Question 133

+++++++++++

Question 134

++++++

Question 135

+++++++

Question 136

++++++

Question 137

++++++

Question 138

++++++

Question 139

++++++

Question 140

++++++

Question 141

+++++

Question 142

++++++

Question 143

++++++

Question 144

++++++++

Question 145

++++++

Question 146

++++++

Question 147

++++++

Question 148

++++++

Question 149

+++++

Question 150

+++++

Question 179

9

Question 183

99999999

Question 187

99999999

Question 189

99999999

Question 190

9999999

Question 191

99999999

Question 192

99999999

Question 193

9999999

Question 194

99999999

Question 195

999999999

Question 196

9999999

Question 197

99