Ecologie en mens en milieu

Question 1

Ecologie

Answer 1

Wetenschap waarbij wisselwerking tussen organismen en hun omgevingen worden bestudeerd.

Question 2

Ecogenomica

Answer 2

Bepalen d.m.v. genoom (e-DNA) welke soorten in een omgeving voorkomen.

Question 3

Emergente eigenchappen

Answer 3

Zijn specifiek voor een bepaald niveau
-Individu: leeftijd en geslacht

-Populatie: dichtheid, geboorte- en sterftecijfer en geslachtsverhouding.

-Ecosysteem: stof- en energiestromen en relaties tussen populaties (=complexiteit)’

-Biosfeer: samenstelling dampkring

Question 4

Leefgemeenschap

Answer 4

Meerdere populaties samen/ alle organismen in een ecosysteem.

Question 5

Biotische factoren

Answer 5

Invloed van organismen en de levende en dode natuur: parasitisme, predatie, voedselaanbod en concurentie

Beïnvloeden leveloze natuur en organismen.

Question 6

Abiotische factoren (+macro- en microklimaat)

Answer 6

Invloeden van de leveloze natuur: temperatuur, licht, zuurstofgehalte, wind en grondsoort

Beïnvloed soortensamenstelling.

Macroklimaat: gebied waarin hetzelfde klimaat heerst.

Microklimaat: op sommige plekken binnen een ecosysteem verschillen de abiotische factoren bijvoorbeeld door een gebergte.

Question 7

Ecosysteem

Answer 7

Wisselwerking tussen biotische en abiotische factoren in een begrensd gebied.

Question 8

Abiotische factoren: bodem

Answer 8

1. Bodem: Bodemdeeltjes verschillen van grootte.
   - Zand: veel lucht, grote deeltjes -> weinig water en kan water niet goed vasthouden. Wel veel zuurstof
   - Klei: kleine holtes, kan water goed vasthouden en veel mineralen.
   - Planten: klei

Humus: schimmels en bacteriën maken uit humus mineralen voor planten en verbetert de structuur van de bodem. Humus voorkomt uitspoeling van mineralen naar het grondwater.
Humus = mengsel organische en anorganische stoffen en micro-organismen.

Andere bodemeigenschappen die invloed hebben op soortensamenstelling: PH, grondwaterstand en concentratie mineralen.

Question 9

Abiotische factoren: licht

Answer 9

2. Licht: nodig voor fotosynthese

Verschillende planten hebben verschillende lichtintensiteiten nodig.

Intensiteit en hoeveelheid licht beïnvloeden:
- Paringstijd en de voortplanting

Dringt alleen door in de bovenste lagen van water

Question 10

Abiotische factoren: water

Answer 10

3. Water
   Landplanten:
   - in vochtig milieu: zwak ontwikkelde wortelstelsel, bladeren met dunne cuticula (waslaagje) en veel huidmondjes

• in droog milieu: weinig huidmondjes, dikke cuticula, slaan water op in speciaal weefsel, ontwikkelde wortelstelsels.

Waterorganismen: vooraal zuurstof- en zoutgehalte zijn belangrijk

Question 11

Abiotische factoren: temperatuur

Answer 11

4. Temperatuur

Enzymactiviteit is afhankelijk van T: bij lage T hebben ze een lage activiteit en bij een te hoge T gaan ze kapot.

Lage T: poikilotherme dieren (dieren met een wisselende lichaamstemperatuur) onactief, homoiotherme dieren (dieren met een constante lichaamstemperatuur) actief.

Question 12

Tolerantie

Answer 12

Vermogen om schommelingen in abiotische factoren te verdragen.

Question 13

Tolerantiegrens overschrijden (+beperkende factor)

Answer 13

Een soort kan zich niet handhaven buiten zijn areaal (verspreidingsgebied), want de abiotische factoren zijn te heftig/ verschillend.

De beperkende factor is de abiotische factor die het leven buiten het areaal onmogelijk maakt.

Question 14

Optimumkromme

Answer 14

Laat zien bij welke omstandigheden het tolerantiegebied en de stresszone van een organisme is en bij welke omstandigheden er geen individuen van die soort voorkomen.

In de stresszone leven wel organismen, maar het is een zwaar leven daar. Ze gebruiken al hun energie om te overleven en planten dus niet voort.

Tolerantiegebied: traject tussen het maximum en het minimum.

Question 15

Concurrentie

Answer 15

In een populatie kan concurrentie of coörperatie plaatsvinden.

1. Concurrentie = competitie om toegang tot hulpbronnen.
   Territorium, jachtgebied, voedsel veiligstellen en jongen veilig grootbrengen.

Bijvoorbeeld om: voedsel, ruimte, partner en licht.

• Schaarste leidt tot hoge selectiedruk.
• Bij concurrentie tussen individuen hebben de beste aangepaste individuen de hoogste overlevingskans.

Kan moordend zijn (natuurlijke selectie)
Treedt ook op tussen verschillende soorten, maar minder sterk doordat verschillende soorten ook verschillende niches hebben.

Concurrentie tussen populaties kan tot specialisatie lijden door voortdurend proces van aanpassing en natuurlijke selectie.
-> elke soort krijgt een eigen niche.

.

Question 16

Niche

Answer 16

Bepaalde rol die een populatie speelt in een ecosysteem/ De specifieke plaats of functie die een soort inneemt binnen een ecosysteem.

Question 17

Populatiedichtheid

Answer 17

Kleinere populatiedichtheid -> afname predatie, parasitisme, ziekten en voedselconcurrenctie

-> Grotere populatie dichtheid -> toename predatie, parasitisme, ziekten en voedselconcurrentie -> kleinere populatie dichtheid

Hoge populatiedichtheid: uitputting van noodzakelijke hulpbronnen, snelle verspreiding ziekten en stresssituaties

Lage populatiedichtheid: lage voortplantingskansen.

Question 17

Symbiose (en haar vormen)

Answer 17

Langdurig samenleven van verschillende soorten:

                     Gastheer                    Gast Mutualisme:          +                               + Commensalisme:  -                               +  Parasitisme:           x                              + 

De gast bij parasitisme is de parasiet

Question 18

Verspreidingspatronen

Answer 18

Gegroepeerd, regelmatig of willekeurig

Question 19

Factoren populatiedichtheid

Answer 19

Dichtheidsafhankelijke factoren: voedselrelaties, parasitisme, ziekte en concurrentie

Dichtheidsonafhankelijke factoren: veroorzaakt door klimaat.

• Negatieve terugkoppeling:
  Als de populatie groter wordt, nemen predatie, parasitisme, ziekten en concurrentie toe -> hoeveelheid voedsel neemt af -> populatie wordt kleiner.

Question 20

Dingen die populatie dichtheid veranderen

Answer 20

1. Geboortecijfer
2. Sterftecijfer
3. Migratie: immigratie of emigratie

Question 21

Exoten

Answer 21

Dieren die als gevolg van menselijk handelen in een ander gebied belanden. Uitheems.

Question 22

Invasieve exoten (+groeifasen)

Answer 22

Eigenschappen van de organismen waardoor ze zich in het gebied kunnen vestigen en verspreiden -> verdringen van inheemse populaties.

In het begin zijn er weinig individuen van deze soort -> veel voedselaanbod -> populatiegrootte neemt toe -> nemen voedsel af van inheemse soorten of eten inheemse soorten op -> verdringing
(= Expontentiële groei: een j-vormige curve)

Op den duur zijn er te veel organismen en worden hulpbronnen beperkt -> invloed van beperkende factoren neemt toe -> na beginfase stelt er een biologisch evenwicht in (s-vormige groeicurve)

Ook bij een laaggeboorte cijfer is een s-vormige groeicurve. Dichtheidsafhankelijke factoren gaan tegenwerken.

Question 23

Draagkracht

Answer 23

De maximale populatiegrootte die over langere tijd in een ecosysteem gehandhaafd kan worden.

Als de draagkracht wordt overschreden, zal de populatie terug lopen -> nieuw verlaagd evenwicht.

De beperkende factor bepaald de draagkracht van een ecosysteem/ de groeisnelheid van een populatie.

Question 24

Voedselketen

Answer 24

Geeft voedselrelaties weer in een ecosysteem: simpele weergave Producten -> consumenten -> toppredator

Question 25

Predatie

Answer 25

Opeten van dieren

Question 26

Voedselweb/ voedselnet

Answer 26

Geheel van voedselketens. De pijltjes geven de energiestroom aan. In elke schakel treedt energieverlies op door afgestorven weefsel, onverteerd voedsel (ontlasting) en dissimilatie.

Question 27

Trofisch niveau

Answer 27

Plaats in de voedselketen: Autotrofen -> heterotrofen herbivoor -> carnivoor of omnivoor Detrivoren eten alles op.

Question 28

Koolstofassimilatie

Answer 28

autotrofe organismen maken uit anorganische stoffen organische stoffen. Als ze uit CO2 en anorganische stoffen met koolstof en waterstof glucose vormen heet dit koolstofassimilatie.

Question 29

Assimilatie

Answer 29

Opbouw moleculen uit kleinere moleculen

Question 30

Chemosynthese

Answer 30

Bacteriën halen energie uit anorganische stoffen voor koolstofassimilatie d.m.v. oxidatie (overdracht elektronen) Chemo-autotrofe organismen.

Question 31

Voortgezette assimilatie

Answer 31

Glucose is grondstof voor vorming koolhydraten, eiwitten, vetten en DNA, hiervoor zijn mineralen nodig bij autotrofen. Reducten zorgen voor mineralisatie, zij maken uit organische stoffen anorganische stoffen voor producten =mineralisatie.

Question 32

Dissimilatie

Answer 32

Afbraak organische moleculen, hierbij komt energie vrij.

Question 33

Piramide van aantallen

Answer 33

Geeft van elk trofisch niveau het aantal organismen weer. Elk trofisch niveau telt meestal meer dan de volgende.

Question 34

Piramide van biomassa

Answer 34

Geeft van elk trofisch niveau het totale gewicht van alle organische stoffen weer.

Question 35

Productiviteit

Answer 35

Energiestroom ecosysteem / hoeveelheid energie die wordt vastgelegd in organische stoffen.

Question 36

Bruto en netto primaire productie

Answer 36

BPP: alle biomassa die door producenten/ autotrofe organismen wordt gevormd (Bijv. per jaar of maand). Deel hiervan wordt gebruikt bij dissimilatie in autotrofen. NPP: alle biomassa waarmee nieuwe weefsel gevormd worden in autotrofen. Per tijdseenheid door producenten gevormde (meetbare) biomassa na aftrek van de door dissimilatie verbruikte organische stof NPP = BPP - het verlies van organische stoffen door dissimilatie

Question 37

Pioniersecosysteem

Answer 37

- Sterk wisselende abiotische factoren - Humusarme bodem - Kleine biodiversiteit = soortenarm - Eenvoudig voedsel - Weinig gespecialiseerde nissen - Kleine biomassa - Productie > afbraak - Openkringloop - Vegetatie is nauwelijks gelaagd. Ecosysteem dat het eerst ontstaat bij een onbegroeid gebied.

Question 37

Climaxecosysteem

Answer 37

- Gematigde abiotische factoren - Humusrijke bodem - Grote biodiversiteit = soorten rijk - Ingewikkeld voedselweb - Sterk gespecialiseerde nissen - Grote biosmassa - Productie = afbraak - Gesloten kringloop - Vegetatie bestaat uit meerdere lagen Stabiel eindstadium voor de successie.

Question 38

Openkringloop

Answer 38

Veel uitwisseling met de omgeving van het ecosysteem

Question 39

Successie

Answer 39

Verandering van soortensamestelling van een levensgemeenschap. Geleidelijk overgaan in een ander ecosysteem. Gedurende de successie neemt de biomassa toe. Eindstadium successie is een climaxecosysteem. Primaire successie is successie op gebieden met een kale ondergrond. Zonder humus dus. Secundaire successie: successie als er al een humus bevattende bodem aanwezig is.

Question 40

Gelaagdheid

Answer 40

Door successie krijgt de vegetatie verschillende lagen.

Question 41

Gebieden met erosie

Answer 41

Bodem bijna geen humus.

Question 42

Verlanding

Answer 42

Successie van een plas. Waterplanten -> oeverplanten -> moerasplanten -> broekbos (bos op een drassige grond)

Question 43

Gradiëntecosysteem

Answer 43

Een ecosysteem met geleidelijke overgangen van abiotische factoren en soortensamenstellingen.

Question 44

Omslagpunt ecosysteem

Answer 44

Is het kantelpunt tussen 2 evenwichtssituaties.

Question 45

Ecosysteemdiensten (en haar soorten)

Answer 45

Diensten die een ecosysteem aan mensen levert. 1. Productiediensten: bijv. drinkwater en voedsel 2. Culturele diensten 3. Regulerende diensten: dienst die een andere dienst ondersteunt. Bijv, kustbescherming, bodemerosie, bestuiving.

Question 46

Mensen beïnvloeden het milieu op welke manieren?

Answer 46

1. Vervuiling 2. Uitputting 3. Aantasting: ingrepen natuur en landschap, die het milieu veranderen. -Ontbossing en overbevissing -> afname biodiversiteit.

Question 47

Oorzaken milieuproblemen

Answer 47

1. Explosieve bevolkingstoename, dus hoge bevolkingsdruk 2. Toename voertuigen 3. Toename westerse levenstijl / welvaart -> overconsumptie 4. Industrie: lozingen giftige stoffen, niet-biologisch afbreekbare stoffen en uitstoot 5. Groeiende landbouw en veehouderij

Question 48

Gevolgen milieu

Answer 48

1. Versterkt beroep op ecosysteemdiensten 2. Vervuiling lucht, water en bodem 3. Aantasting landschap 4. Vermindering biodiversiteit 5. Microplastics in voedsel en drinkwater 6. Ontbossing en overbevissing

Question 49

Koolstofkringloop

Answer 49

1. Producenten nemen CO2 op en produceren organische stoffen 2. Consumenten nemen de organische stoffen op 3. Reducenten breken organische resten af tot anorganische stoffen. = Kortlopende koolstofkringloop Als anaerobe bacteriën organische stoffen afbreken ontstaan er fossiele brandstoffen. Door verbranding van deze fossiele brandstoffen in fabrieken komt er extra CO2 in de atmosfeer = langlopende koolstofkringloop

Question 50

Stikstofkringloop

Answer 50

1. Producenten nemen stikstok op in nitraationen (NO3-) 2. Consumenten krijgen dit binnen en vormen hieruit eiwitten of scheiden N2 uit met hun urine als NH4+ (ammonium), ureum of urinezuur. 3. Rottingsbacteriën en urobacteriën nemen dit. Bij dissimilatie ontstaat NH4+ = ammonificatie. -> ammoniumionen in de bodem 4. Nitrietbacteriën zetten ammoniumionen om in nitrietionen (NO2-) 5. Nitraatbacteriën zetten nitrietionen om in nitraationen (NO3-) Dit kan weer door planten worden opgenomen (stap 1). Stap 4 en 5 = nitrificatie. Nitriet- en nitraatbacteriën worden nitrificerende bacteriën genoemd. Leven in zuurstofrijke bodem. 6. In zuurstofarme bodem zijn denitrificerende bacteriën actief. Zetten nitraationen om in stikstofgas en zuurstof. Wat vervolgens weer in de atmosfeer komt en planten weer opnemen (stap 1) Door fotochemische stikstoffixatie bindt N2 (g) zich met ozon tijdens onweer en komt het door bliksemschicht in de grond terecht.

Question 51

Nitrogenase

Answer 51

Enzym van bacteriën die stikstof gebruiken bij hun stofwisseling.

Question 52

Stikstofbinding

Answer 52

Stikstofbindende bacteriën zetten N2(g) om in ammoniak. Met ammoniak kunnen aminozuren worden gesynthetiseerd door planten (=Stikstoffixatie) Stikstoffixatie kan alleen in anaerobe omstandigheden.

Question 53

Stikstofassimilatie

Answer 53

Stikstof wordt omgezet in organische stoffen zoals aminozuren en eiwitten.

Question 54

Ammonificatie

Answer 54

Dissimilatie van stikstofhoudende bindingen tot o.a. ammoniak door reducenten.

Question 55

Oplossing uitspoeling mineralen

Answer 55

Bemesting -> reducenten breken mest af waarbij mineralen vrijkomen

Question 56

Nadelen monocultuur

Answer 56

Vergroot de kans op plagen door groot voedselaanbod en ziekten bereiden daardoor sneller uit (Dus: plantenziekten en vraat) -> opbrengst omlaag

Question 57

Bestrijdingsmiddelen: Chemische bestrijding

Answer 57

1. Chemische bestrijdingsmiddelen: = pesticiden, insecticiden, herbiciden. Voordelen - Effectief - Goedkoop Nadelen: - Niet altijd soortspecifiek -> onschuldige organismen gaan ook dood - Resistentie -> bij plagen met snelle voortplanting is snel de hele plaag resistent - Persistent: kunnen niet biologisch worden afgebroken -> accumulatie - Kunnen in het milieu terecht komen - Giftig

Question 58

Bestrijdingsmiddelen: Mechanische bestrijding

Answer 58

2. Mechanische bestrijding: d.m.v. werktuigen, machines en gereedschappen Voordeel: - Minder gifstoffen in het milieu Nadelen: - Veel CO2-uitstoot - Beperkt aantal organismen te pakken krijgen - Dieren leren vallen vermeiden Dus ineffectief

Question 59

Bestrijdingsmiddelen: Biologische bestrijding

Answer 59

3. Biologische bestrijdingsmiddelen: maken gebruik van natuurlijke verschijnselen: predatie, parasitisme of ziekteverwekkers. Een plaag bijvoorbeeld bestrijden door gebruik te maken van de natuurlijke vijand van de plaag. Voorbeelden: vruchtwisseling, veredeling.

Question 60

Vruchtwisseling

Answer 60

Niet langer dan twee jaar hetzelfde gewas verbouwen om zo ziekteverwekkers uit de bodem te halen.

Question 61

Veredeling

Answer 61

Veranderen erfelijke eigenschappen door kunstmatige selectie en kruising: Het uitkiezen van organismen met de beste eigenschappen en die laten voortplanten. Op den duur hebben alle organismen de gunstige eigenschappen. Of genetische modificatie door middel van recombinant-DNA-technieken.

Question 62

Niet-grondgebonden veehouderij

Answer 62

Intensieve veehouderij of bio-industrie: Voordeel: veel voor weinig geld Nadeel: slechte omstandigheden dieren en mestoverschot

Question 63

Biologische landbouw

Answer 63

- Minder ruimte - Geen kunstmest - Geen mestoverschot - Geen monoculturen - Natuurlijke bestrijdingsmiddelen - Vruchtwisseling/ wisselteelt

Question 64

Eutrofiëring

Answer 64

Dode resten in oppervlakte water, reducenten zetten dit om in anorganische stoffen (mineralen). Productie en afbraak zijn in evenwicht. Maar door overbemesting wordt er meer afgebroken door reducenten en is er meer mineralisatie -> verandering samenstelling soorten. Er komen meer reducenten bij en er ontstaat algenbloei. Algen blokeren het zonlicht. Hierdoor meer dode organismen. Algen sterven snel en massaal -> nog meer dode resten -> meer reducenten. Reducenten gebruiken veel zuurstof -> minder O2 -> nog meer doden -> nog minder O2 -> onleefbaar milieu voor organismen (anaeroob milieu)

Question 65

Habitat

Answer 65

Milieu waar een soort kan leven doordat de specifieke biotische en abiotische factoren geschikt zijn voor deze soort.

Question 66

Indicatorsoort

Answer 66

Soort waarvan de aan- of afwezigheid informatie geeft over een bepaalde eigenschap van een gebied.

Question 67

Tolerantiegrens

Answer 67

De uiterste waarden van een abiotische factor waarbij organismen van een soort kunnen overleven

Question 68

Territorium

Answer 68

- Er is voldoende voedsel beschikbaar - Er is meer veiligheid voor jongen - Er zijn minder conflicten tussen soortgenoten

Question 69

Coörperatie

Answer 69

Coöperatie: Vooral bij balts. paren (veel zoogdieren leven samen), kuddes en staten (groepen insecten) Ze zoeken dan samen naar voedsel en verdedigen samen het terrein / het nest. Bij insecten in staten heerst een taakverdeling. - Is goed voor bescherming, meer kans op prooien (voedsel) en voortplanting

Question 70

Dynamiek

Answer 70

Schommelingen in de biotische en abiotische factoren.

Question 71

J-vormige groeicurve

Answer 71

Een populatie groeit exponentieel wanneer de hulpbronnen onbeperkt zijn en er natuurlijke vijanden en ziekten ontbreken. Dit kan leiden tot een plaag.

Question 72

S-vormige groeicurve

Answer 72

Een populatie groeit exponentieel totdat de draagkracht van het ecosysteem is bereikt. -> Daarna stelt zich een dynamisch evenwicht om: de populatie schommelt door de jaren heen om een bepaalde evenwichtswaarde. Als de draagkracht sterk wordt overschreden neemt de populatiegrootte eerst af en stelt zich een nieuw evenwicht in rond een lagere draagkracht.

Question 73

De eilandtheorie

Answer 73

Hoe groter het eiland is, des te: - Meer hulpbronnen er aanwezig zijn - Makkelijker het eiland te vinden is -> meer biodiversiteit Op een eiland met veel biodiversiteit: - Zijn er minder niches vrij - Is er veel concurrentie - Neemt de biodiversiteit niet veel toe

Question 74

Reducenten

Answer 74

Breken organische stoffen af tot anorganische stoffen = mineralisatie

Question 75

Energieverlies tussen trofische niveaus

Answer 75

Door: - Dissimilatie - Uitwerpselen - Afsterven van weefsel of organismen - Mineralisatie door reducenten

Question 76

Productiviteit

Answer 76

De hoeveelheid energie die wordt vastgelegd in organische stoffen.

Question 77

Biomassa

Answer 77

Het totale gewicht van alle organische stoffen.

Question 78

Pionierssoort

Answer 78

Kan grote variaties in abiotische factoren verdragen. Maakt de omgeving geschikt voor andere soorten door humusvorming, schaduw of door te dienen als voedsel of schuilplaats.

Question 79

Fijnstof

Answer 79

Microscopisch kleine vaste deeltjes in de lucht. Een groot deel bestaat uit stikstofverbindingen.

Question 80

Stikstofoffixatie

Answer 80

Bacteriën liggen stikstofgas vast in aminozuren of in ammoniumionen die planten kunnen opnemen.

Question 81

Welke broeikasgassen zijn er?

Answer 81

- CO2 - Methaan - Lachgas (N2O) - Waterdamp

Question 82

Effecten van klimaatverandering

Answer 82

- Stijging van de zeespiegel - Toename van het aantal droge gebieden - Extremere weersomstandigheden - Verzuring van de oceanen door extra CO2-opname - Verandering van de soortensamenstelling - Verzilting - Afname biodiversiteit - Organismen trekken naar koelere gebieden.

Question 83

Uitspoeling

Answer 83

Voedingszouten zakken met regenwater weg naar diepere lagen.

Question 84

Insecticiden

Answer 84

Bestrijden schadelijke insecten

Question 85

Herbiciden

Answer 85

Bestrijden onkruid

Question 86

Nadelen chemische bestrijdingsmiddelen

Answer 86

- Zijn meestal niet soort-specifiek en dode dus ook onschadelijke organismen. - Een deel komt terecht in sloten en rivieren - Er kan resistentie optreden

Question 87

Persistent

Answer 87

Sommige middelen worden niet of zeer langzaam afgebroken.