Geðheilsa og geðrækt

Question 1

Geðsjúkdómar

Answer 1

Geðsjúkdómar hafa áhrif á sjálfsvitundina (sjálfsvitundin er ekki líffæri)

Question 2

Geðræn vandamál

Answer 2

Eru oftast skilgreind og skilin út frá samspili eintaklings og umhverfis.

Question 3

Greining líkamlegra sjúkdóma

Answer 3

Byggir á merkjum (signs) og einkennum (symptoms), en geðrænna aðeins á einkennunum. (huglægt mat á huglægu ástandi)

Question 4

Geðheilbrigði samkvæmt Marie Jahoda

Answer 4

1) Jákvætt sjálfsviðhorf
2) Eðlilegur þroskaferill og sjálfsbirting.
3) Uppbyggileg viðbrögð við áföllum - streitustjórnun.
4) Sjálfstæði og sjálfsstjórn
5) Raunveruleikaskynjun
6) Vald á umhverfisaðstæðum.

Question 5

Hjúkrunarfræðingar og geðheilsa

Answer 5

Geðheilsa er einn mikilvægasti þátturinn í almennu heilsufari einstaklinga og hópa.
Líkamleg heilsa og veikindi hafa áhrif á geðheilsu og öfugt.
Hjúkrunarfræðingar skyldu ávalt hafa geðheilsu skjóldstæðinga sinna í huga.

Question 6

Hjúkrunarfræðingar þurfa

Answer 6

Að þekkja leiðir til geðheilsueflingar, forvarna og viðbrögð við geðrænum áskorunum.

Question 7

Fyrirbygging geðræns vanda

Answer 7

Þættir sem stuðla að betri geðheilsu fyrirbyggja um leið geðrænan vanda.
Þau byggja á sama þekkingargrunni: þekking á áhættuþáttum, þekkingu á styrkjandi þáttum, þekkingu á gagnreyndum inngripum.

Question 8

Inngrip

Answer 8

Inngripin felast í því að draga úr áhættuþáttum og efla styrkjandi þætti.

Question 9

Víxlverkandi áhrif áhættuþátta

Answer 9

Sérhver áhættuþáttur eykur líkurnar á og áhrifamátt annarra áhættuþátta.
Arfgengir þættir veikja mótstöðu gegn umhverfis og félagslegum þáttum.

Question 10

Einn félagslegur áhættuþáttur eykur líkurnar á öðrum:

Answer 10

Dæmi: flóttafólk hefur orðið fyrir áföllum vegna stríðs og er hætt við að búa vi ð félagslega einangrunn og verða fyrir fordómum.

Question 11

Almenn (unicersal) fyrsta stigs fyrirbygging

Answer 11

Beinist að samfélaginu í heild eða hópum án tillits til sérstakra áhættuþátta.

Question 12

Sértæk (selective) fyrsta stigs fyrirbygging

Answer 12

Beinist að hópum eða einstaklingum sem eru í sérstakri áhættu.

• Aðgerðir til að vinna gagn og draga úr einelti.
• Þjónusta og stuðningur við börn foreldra sem glíma við geðrænan vanda.
• Stuðningur við þessara foreldra til að rækja foreldrahlutverk sitt.
• Skimun fyrir ofbeldi í nánum samböndum á heilbrigðisstofnunum samhliða stuðningi og tilvísunum.
• Skimun fyrir geðrænum vanda og vímuefnanotkun á meðgöngu.
• Áfallahjálp.

Question 13

Sérhæfð (indicated) fyrsta stigs fyrirbygging

Answer 13

Beinist að einstaklingum í mikilli áhættu eða með byrjunareinkenni geðræns vanda og fela oftast í sér sértæk inngrip studd rannsóknum.

• Sálrænn stuðningur við nemendur sem sýna einkenni kvíða og þunglyndis.
• Stuðningur við foreldra barna með hegðunarvandamál og athyglisbrest.
• Fyrirbygging aukins geðræns vanda hjá börnum með hegðunarvanda og athyglisbrest.
• Stuðningur við aldraða sem finna fyrir einmanaleika og kvíða.

Question 14

Aðferðafræðilegar takmarkanir

Answer 14

Erfitt er að bera saman hópa og einangra orsakaþætti.

T.d. hver er ástæðan fyrir minnkandi áfengisneyslu íslenskra unglinga?

Question 15

Siðferðilegar takmarkanir

Answer 15

Ekki er siðferðislega réttlætanlegt að neita einstaklingum í áhættuhóp um þjónustu. T.d. þjónu Frú Ragnheiður og áfallahjálp.

Question 16

Verksvið Hjúkrunarfræðinga

Answer 16

Fræðsla um geðheilbrigði og áhættuþætti.
- T.d. skólahjúkrun: mikilvægi vináttum, áhrif vímuefna og eineltis.
Fræðsla um eðlilegan vöxt og þroska og áhættuþætti tengda æviskeiðsbreytingum. t.d. mæðravernd, skólahjúkrun og öldrunarhjúkrun.
- Einstaklingum eða hópum sem búa við mikla streitu er vísað á viðeigandi úrræði til að koma í veg fyrir geðrænan vanda. (t.d. þolendur ofbeldis)

• Hjúkrun sjúklinga á almennum sjúkradeildum felst m.a. í því að því að koma í veg fyrir geðrænan vanda í kjölfar sjúkdóma og erfiðra lífsaðstæðna.
• Stuðningur við fjölskyldur til að auka með þeim samheldni og innbyrðis stuðning. T.d. fjölskylduhjúkrun
• Virkni í stjórnmálum og málefnum samfélagsins er varða geðheilbrigðismál.

Question 17

Annars stigs fyrirbygging

Answer 17

• Geðheilsumat til að greina geðrænan vanda.
• Tilvísanir til viðeigandi aðila.
• Heimsóknir til skjólstæðinga til að undirbúa innlögn eða til að veita meðferð.
• Geðræn bráðameðferð á almennum sjúkradeildum.
• Meðferðarhvetjandi umhverfi.
• Eftirlit og leiðbeiningar til sjúklinga sem fá geðlyfjameðferð.

Question 18

Þriðja stigs fyrirbygging

Answer 18

• Geðhjúkrun (m.a. sálræn meðferð).
• Endurhæfing og starfsþjálfun.
• Skipulag eftirmeðferðar að sjúkrahússvist lokinni í þeim tilgangi að auðvelda aðlögun að samfélaginu.
• Viðhalda bataferli.
• Skaðaminnkun.

Question 19

Þín eigin persónulega geðrækt

Answer 19

Að efla færni þína til að:

• Takast á við og leysa þroskaverkefnin - Að dafna.
• Öðlast sjálfsvirðingu, styrkja eigið geðmat, vellíðan og vera virkur þátttakandi í fjölskyldu, vináttu og samfélaginu.
• Takast á við álag og mótlæti með þrautseigju. (Seiglu - resilience).

Question 20

Lífstíll sem stuðlar að bættri geðheilsu

Answer 20

Holt mataræði
Hreyfing
Jákvæð samskipti við aðra 
Finna sér tilgang
Vinna að markmiðum.

Question 21

Áhættuþættir geðheilbrigðis

Answer 21

Arfgengir þættir

Umhverfis og félagslegir þættir

Þættir tengdir meðgöngu og fæðingu: Næring, vímuefnaneysla, streita móður, erfiðleikar í fæðingu.

Félagsleg staða: Fátækt, félagsleg einangrun, fordómar, breytingar á félagslegri stöðu.

Áföll: Vanræksla, andlegt, líkamlegt og kynferðislegt ofbeldi, einelti.

Question 22

Almenn (universal) fyrsta stigs fyrirbygging

Answer 22

Beinist að almennum verndandi og áhættuþáttum meðal almennings.

• Aðgerðir til að draga úr fátækt og auka jöfnuð
• Takmarkaður aðgangur að áfengis og vímuefnum
• Almenn heilsuefling og forvarnarstarf í skólum
• D- vítamín gjöf á meðgöngu (dregur úr áhættuþáttum tengdum meðgöngu og fæðingu.
• D- vítamín á fyrsta aldursári dregur úr líkum á geðklofa (McGrant, et al.2004)

Question 23

Skaðaminnkun

Answer 23

Felst í því að draga úr heilsufarslegum, félagslegum ogefnahagslegum afleiðingum geðræns vanda sem tengist hegðun (t.d. fíknihegðun, sjálfskaðaða, átröskunum) án þess að reyna að uppræta hegðunina.

Question 24

Batastefnan

Answer 24

Felst í því að styðja fólk með langvinnan geðrænan vanda til að lifa sem bestu lífi þrátt fyrir sjúkdóminn.