Glossarium_Hoofdstuk_10

Question 1

analytisch a priori

Answer 1

proposities van logica en wiskunde; zij leren ons niets over de wereld.

Question 2

analytische filosofie

Answer 2

hoofdzakelijk Angelsaksische wijze van filosoferen waaronder in de twintigste eeuw ondermeer het logisch empirisme, Popper en de Britse taalanalytische filosofie ressorteren.

Question 3

angst (Heidegger)

Answer 3

grondstemming die ontstaat uit de ervaring dat de totale contactname tussen mens en wereld geen noodzakelijk of blijvend karakter heeft, en dat het ‘zijn’ een ‘Sein zus Tode’ is.

Question 4

angst (Sartre)

Answer 4

gevolg van ons gedoemd zijn ook ons verleden te ‘nietigen’ om vrij te zijn, wat ons ertoe kan brengen onszelf wijs te maken dat we gedetermineerd zijn; maar we kunnen onszelf nooit volledig bedriegen over onze vrijheid.

Question 5

antipositivisme (Husserl)

Answer 5

Husserls opvatting dat er verschillende wetenschappen bestaan en er ook een wijsbegeerte met een eigen object mogelijk is, i.e., het zoeken naar de diepere eenheid van die verschillen in de fenomenologische analyse van de intentionele acten.

Question 6

‘Aufbau’

Answer 6

Carnaps poging om aan te tonen dat alle wetenschappen herleidbaar zijn tot een gemeenschappelijke grondslag, namelijk de meest elementaire ervaringen van het subject.

Question 7

Austin

Answer 7

Brits taalanalytisch of linguistisch filosoof die het onderscheid maakt tussen constaterende uitspraken die waar of vals kunnen zijn, en performatieve uitspraken die iets realiseren.

Question 8

betekenis (Wittgenstein II)

Answer 8

gebruik in een taalspel.

Question 9

betekeniscriterium

Answer 9

criterium om zinvolle uitspraken duidelijk te onderscheiden van zinledige.

Question 10

Carnap

Answer 10

analytisch wetenschapsfilosoof van de Wiener Kries die ondermeer het begrip verificatie verving door confirmatie en een eenheidswetenschap nastreefde.

Question 11

confirmeerbaarheid

Answer 11

mogelijkheid dat observaties de betrouwbaarheid van een oordeel zouden verhogen of verlagen.

Question 12

continentale filosofie

Answer 12

wijze van filosoferen waaronder in de twintigste eeuw ondermeer de fenomenologie en het existentialisme ressorteren.

Question 13

corroboratie

Answer 13

het doorstaan van (pogingen tot) falsificatie.

Question 14

Dasein (Heidegger)

Answer 14

het subject, een ‘in-der-Welt-sein’.

Question 15

demarcatiecriterium

Answer 15

criterium om wetenschappelijke duidelijk te onderscheiden van niet-wetenschappelijke.

Question 16

être en soi (Sartre)

Answer 16

het ervaren zijnde, het op zich zijnde, dat ‘dicht’ is.

Question 17

être pour soi (Sartre)

Answer 17

het bewustzijn dat er voor zich is en voortdurend op het en-soi inwerkt, maar zelf niet tot die wereld behoort.

Question 18

falsifieerbaarheid

Answer 18

mogelijkheid dat geobserveerde feiten een bewering weerleggen.

Question 19

feit (Wittgenstein I)

Answer 19

het zich voordoen van een of meer toestanden, i.e., aaneenschakelingen van dingen.

Question 20

fenomenologie

Answer 20

het analyseren van intentionele acten.

Question 21

Frege

Answer 21

Duits analytisch filosoof die de geformaliseerde logica tot een eerste voltooiing bracht.

Question 22

Heidegger

Answer 22

Duits continentaal filosoof die de intentionele relatie tussen het subject en zijn objecten niet, zoals Husserl, beperkt tot de kenact, maar het veeleer heeft over de totale contactname tussen mens en wereld.

Question 23

hermeneutiek

Answer 23

de methode van het interpreteren van teksten die Heidegger gebruikt voor een fenomenologisch onderzoek naar het zijn van het zijnde.

Question 24

Husserl

Answer 24

Duits continentaal filosoof en grondlegger van de fenomenologie, die zowel antirelativist als antipositivist was.

Question 25

intentionaliteit

Answer 25

gerichtheid van elke bewustzijnsact op een bepaald object.

Question 26

‘le regard’ (Sartre)

Answer 26

de blik van een ander ‘pour-soi’ maakt ons tot object wat zich direct, zonder verdere reflectie, kan uiten in een schaamtegevoel.

Question 27

leefwereld (Husserl)

Answer 27

de wereld zoals we ze beleefden in een voorwetenschappelijk stadium; het is de wereld die de mens nog niet met wetenschappelijke entiteiten bevolkt had.

Question 28

liefde (Sartre)

Answer 28

een contradictorische poging om de vrijheid van een ander te bezitten en tevens ze intact te laten.

Question 29

logisch empirisme

Answer 29

filosofie van de Wiener Kreis, met als wegbereiders Frege, Russell en Wittgenstein I, en als belangrijkste vertegenwoordigers Schlick, Carnap en Neurath.

Question 30

observatietaal

Answer 30

taal waarin men de protocollen (verslagen) van observaties formuleert, die verbonden wordt met de theoretische taal door correspondentieregels.

Question 31

‘picture theory’

Answer 31

opvatting van Wittgenstein I dat we via de taal een afbeelding krijgen van de wereld.

Question 32

Popper

Answer 32

analytisch wetenschapsfilosoof die als demarcatiecriterium falsifieerbaarheid voorstaat.

Question 33

Russell

Answer 33

Brits analytisch filosoof die in plaats van de traditionele dichotomie van oordelen in ware en valse, een trichotomie introduceerde, namelijk waar, vals en zinledig.

Question 34

Ryle

Answer 34

Brits taalanalytisch of linguistisch filosoof die mentale termen beschrijft als disposities om onder zekere omstandigheden op een welbepaalde wijze te handelen.

Question 35

Sartre

Answer 35

Frans continentaal filosoof die een existentialistische versie van de fenomenologie uitwerkte.

Question 36

Stimmungen (Heidegger)

Answer 36

niet privégevoelens die zomaar ontstaan, uitingen van de wereld tegenover ons die onze fundamentele relatie met de wereld weergeven.

Question 37

synthetisch a posteriori

Answer 37

proposities van de ervaringswetenschappen die ons betrouwbare informatie (kunnen) geven over de wereld.

Question 38

taalspelen

Answer 38

contexten of situaties waarin het taalgebruik alleen kan begrepen worden door iemand die erin thuis is.

Question 39

theoretische taal

Answer 39

taal waarin een theorie axiomatisch wordt opgebouwd, die verbonden wordt met de observatietaal door correspondentieregels.

Question 40

transcendentaal ego (Husserl)

Answer 40

het ik als kennend, of, meer algemeen, als intentioneel gericht subject, waarbij we ons empirisch ik ‘tussen haakjes’ zetten.

Question 41

verificatie

Answer 41

controleren van de waarheid of de valsheid van een oordeel op grond van observatie.

Question 42

verificatiecriterium (Schlick)

Answer 42

een synthetisch a posteriori propositie heeft betekenis als het een observeerbaar verschil uitmaakt (in de waarneembare gegevens) of het al dan niet waar is.

Question 43

verificatiemethode

Answer 43

betekenis van een oordeel; welke feiten er moeten bestaan opdat het oordeel waar zou zijn en welke opdat het vals zou zijn.

Question 44

‘vorhanden’ (Heidegger)

Answer 44

de koude tonaliteit van alleen maar de dingen.

Question 45

vrijheid (Sartre)

Answer 45

de kern van het menselijk bestaan; het pour-soi heeft niet alleen als voorrecht vrij te zijn, het is ook ‘veroordeeld’ tot die vrijheid.

Question 46

‘Wesensschau’ (Husserl)

Answer 46

een inzicht in de essenties van de dingen door het analyseren van intentionele acten.

Question 47

‘Wiener Kreis’

Answer 47

groep analytische wetenschapsfilosofen, waaronder Carnap, die een eenheidswetenschap voorstonden en de metafysica wouden elimineren aan de hand van het verificatiecriterium.

Question 48

Wittgenstein

Answer 48

filosoof wiens denkbeelden in zijn eerste periode zo grondig verschillen van zijn denkbeelden in zijn latere periode, dat het zinvol is Wittgenstein I en Wittgenstein II te onderscheiden.

Question 49

Wittgenstein I

Answer 49

Wittgensteins denkbeelden in zijn eerste periode, ondermeer dat de wereld de totaliteit van de feiten is, de ‘picture theory’, en dat tautologieën en contradicties empirisch zinledig of betekenisloos zijn.

Question 50

Wittgenstein II

Answer 50

Wittgensteins denkbeelden in zijn latere periode, ondermeer dat de ‘betekenis’ van een woord het gebruik ervan in een ‘taalspel’ is, en dat schijnproblemen ontstaan zodra filosofen woorden aan hun taalspelen onttrekt om ze in een meer algemene betekenis te gebruiken.

Question 51

zinledig of betekenisloos (Wittgenstein I)

Answer 51

statuut van tautologieën en contradicties, in contrast met enerzijds, schijnoordelen die onzinnig zijn, en anderzijds, empirisch zinvolle oordelen.

Question 52

zuhande (Heidegger)

Answer 52

de dingen die zowel affectief als praktisch iets voor mij betekenen.