Glossarium_Hoofdstukken_5_6_9

Question 1

Bentham

Answer 1

Brits filosoof die het consequentialisme en meer bepaald het utilitarisme voorstond.

Question 2

Bergson

Answer 2

Frans opponent van het positivisme, die beargumenteert dat in tegenstelling tot de dode materie die in de natuurwetenschappen bestudeerd wordt, in de wereld van het levende l’élan vital en la durée heersen.

Question 3

Comte

Answer 3

Frans filosoof die het positivisme ontwikkelde en verdedigde, ondermeer met zijn theorie over de drie stadia in de geschiedenis van de mensheid.

Question 4

consequentialisme

Answer 4

Wat moreel van tel is, zijn de gevolgen van handelingen.

Question 5

conventionalisme (Mach)

Answer 5

Overtuiging dat de basispostulaten van de fysica, en ‘objecten’ zoals atomen, louter voorlopige afspraken zijn.

Question 6

cultureel relativisme

Answer 6

Overtuiging dat denkwijzen en normen afhankelijk zijn van de cultuur.

Question 7

dialectisch materialisme (Marx)

Answer 7

De werkelijkheid kent geen continue ontwikkeling, maar maakt discontinue overgangen mee die het resultaat zijn van conflictwerking tussen tegenstrijdige krachten.

Question 8

dialectische methode

Answer 8

De begrippen, met hun contradicties en hun samenhang op een hoger plan, beide de weergave van de evolutie van de werkelijkheid zelf.

Question 9

Dilthey

Answer 9

Filosoof die een onderscheid maakt tussen twee soorten wetenschappen, i.e., de natuurwetenschappen die gericht zijn op verklaren, en de geesteswetenschappen die gericht zijn op begrijpen.

Question 10

esthetisch stadium (Kierkegaard)

Answer 10

Eerste van Kierkegaards drie mogelijke ‘stadia op de levensweg’, waarin ik het ‘ik’ gericht is op momentaan genieten, maar passief staat tegenover de werkelijkheid en zich verliest als permanent ik.

Question 11

ethisch stadium (Kierkegaard)

Answer 11

Tweede van Kierkegaards drie mogelijke ‘stadia op de levensweg’, waarin het ik zichzelf wil worden door te leven volgens ethische regels, maar zichzelf weer verliest in de zonde.

Question 12

Feuerbach

Answer 12

Jong- of links-hegeliaan volgens wie God een projectie is van de mens, i.e., de eigenschappen die men aan God toekent, zijn eigenlijk eigenschappen die de mens bij zichzelf positief vindt.

Question 13

Geist (Hegel)

Answer 13

Het bewustzijn, het denken van de mensheid.

Question 14

Hegel

Answer 14

Grondlegger van het Duits idealisme die door middel van de dialectische methode de ontwikkeling van de ‘Geist’ beschrijft of reconstrueert.

Question 15

historisch materialisme (Marx)

Answer 15

Verandering en ontwikkeling van sociale relaties, instituties en denkbeelden (superstructuur of bovenbouw) kan herleid worden tot verandering en ontwikkeling in de productiewijzen (infrastructuur of onderbouw).

Question 16

historisch relativisme

Answer 16

Overtuiging dat kennis en moraal afhankelijk zijn van het tijdperk waartoe men behoort.

Question 17

infrastructuur en superstructuur (Marx)

Answer 17

Onderscheid tussen het niveau waar de wezenlijke veranderingen plaatsvinden -de productiewijzen die de onderbouw constitueren- en het niveau van sociale relaties, instituties en denkbeelden die ‘meebewegen’ ten gevolge van veranderingen qua onderbouw.

Question 18

Kierkegaard

Answer 18

Deens filosoof die het existentialisme anticipeerde en het onderscheid maakte tussen drie mogelijke ‘stadia op de levensweg’.

Question 19

la durée (Bergson)

Answer 19

Wat heerst in de wereld van het levende, in tegenstelling tot de voorspelbare beweging in dode materie die gebeurt in de fysische tijd.

Question 20

l’élan vital (Bergson)

Answer 20

Een soort scheppingsdrang in de wereld van het levende, die een niet-deterministische, volkomen spontane vrije beweging veroorzaakt, die niet voorspelbaar is en die men niet kan meten in de fysische tijd.

Question 21

metafysische stadium (Comte)

Answer 21

Tweede stadium in Comtes theorie over de drie stadia in de geschiedenis van de mensheid waarbinnen de veelheid van verschijnselen verklaard wordt door middel van abstracte principes.

Question 22

Mach

Answer 22

Fysicus en filosoof en ‘conventionalist’ volgens wie begrippen als ‘atoom’ louter dienen om fenomenen eenvoudig voor te stellen.

Question 23

Marx

Answer 23

Jong- of links-hegeliaan die de productiewijzen als onderbouw, en andere sociale relaties, instituties en denkbeelden als bovenbouw beschouwde.

Question 24

Mill

Answer 24

Brits filosoof, feminist en aanhanger van Benthams utilitarisme en van het psychologisme.

Question 25

Nietzsche

Answer 25

Duits filosoof die geen criterium vindt om de mens boven andere dieren te stellen, maar die desalniettemin een uitdaging ervaart in de wil tot zelfbevestiging en meer specifiek in de mogelijkheid zichzelf tot een nieuw wezen te scheppen, i.e., de Uebermensch.

Question 26

Peirce

Answer 26

Grondlegger van het Amerikaans pragmatisme die een overtuiging (belief) opvat als dat waartoe we bereid zijn onze handelingen te richten.

Question 27

pessimisme (Schopenhauer)

Answer 27

Doordat er geen doel is, kan er nooit de bevrediging van het bereikte doel zijn; de enige, beperkte vorm van bevrediging bestaat in het reduceren van de begeerte, en dus van het lijden.

Question 28

positieve stadium (Comte)

Answer 28

Laatste stadium in Comtes theorie over de drie stadia in de geschiedenis van de mensheid, waarbinnen men alles probeert te verklaren door middel van wetenschap.

Question 29

positivisme

Answer 29

De opvatting dat alle cognitieve problemen die de mens kan stellen enkel en alleen op te lossen zijn met de methodes van de positieve wetenschappen, met andere woorden door een beroep te doen op ervaringsgegevens die aan de vereiste controles onderworpen zijn.

Question 30

projectie (Feuerbach)

Answer 30

Eigenschappen die de mens bij zichzelf positief vindt, projecteert de mens op God.

Question 31

psychologisch relativisme

Answer 31

Overtuiging dat er geen absoluut standpunt mogelijk is omdat de onderzoeker eveneens door de eigen psychische structuur bepaald is; vanaf het midden van de negentiende eeuw vooral toegepast op wiskunde en logica.

Question 32

relativisme

Answer 32

Op cognitief vlak de overtuiging dat er geen mogelijkheid is om vanuit een absoluut ongedetermineerd standpunt kennis te verwerven; op ethisch vlak de overtuiging dat er geen absolute morele normen bestaan.

Question 33

religieus stadium (Kierkegaard)

Answer 33

Derde en laatste van Kierkegaards drie mogelijke ‘stadia op de levensweg’, waarin het ik, in uiterste vertwijfeling, op een strikt persoonlijke, existentiële manier tot God komt.

Question 34

Rickert

Answer 34

Leerling van Windelband die beargumenteerde dat in tegenstelling tot de natuurwetenschap, de cultuurwetenschap ideografisch te werk gaat omdat men in de cultuur waarden beleeft.

Question 35

Schopenhauer

Answer 35

Duits filosoof volgens wie er maar twee mogelijkheden zijn om zich los te maken van het streven om belangen te verwerven, i.e., de esthetische beleving en de kennisverwerving.

Question 36

sociologisch relativisme

Answer 36

Overtuiging dat de opvattingen van een individu in sterke mate bepaald worden door de sociale groep of klasse waartoe dat individu behoort.

Question 37

Spencer

Answer 37

Brits filosoof die pleitte voor maximale individuele vrijheid en die ervan overtuigd was dat materie zich steeds meer integreert.

Question 38

theologisch stadium (Comte)

Answer 38

Eerste stadium in Comtes theorie over de drie stadia in de geschiedenis van de mensheid, waarbinnen Comte drie fases onderscheidt: de fetisjistische fase, de polytheistische fase en de monotheïstische fase.

Question 39

utilitarisme

Answer 39

‘Het grootst mogelijke geluk voor het grootst mogelijk aantal mensen’.

Question 40

Uebermensch (Nietzsche)

Answer 40

De mens die volledig ja zou zeggen tegen het leven zoals het is, met al zijn tegenstrijdigheid, zijn zin- en doelloosheid, en die alleen in zichzelf zijn rechtvaardiging vindt.

Question 41

vervreemding (Feuerbach)

Answer 41

Aliënatie, de mens projecteert het eigen wezen op iets dat men objectiveert aanschouwt en vereert, alsof het een ander, vreemd wezen was.

Question 42

vervreemding met betrekking tot de arbeid (Marx)

Answer 42

Het product dat de arbeider voortbrengt, komt tegenover de arbeider te staan als een vreemd wezen.

Question 43

vitalisme

Answer 43

Overtuiging dat de levende wezens emergente eigenschappen bezitten, dat wil zeggen, nieuwe, hogere kenmerken waarvan het ontstaan niet causaal verklaarbaar is.

Question 44

Wil (Schopenhauer)

Answer 44

Een tomeloze bestaansdrift die gericht is op zelfbehoud, die geen oorzaak en geen doel kent, maar die volgens Schopenhauer overeenkomt met het ‘Ding an sich’, het ‘noumenon’.

Question 45

Windelband

Answer 45

Filosoof die natuurwetenschappen nomothetisch en geesteswetenschappen ideografisch acht.