ideologie, doktryny, polityka - najważniejsze informacje, przedstawiciele, rys historyczny Flashcards
(12 cards)
konserwatyzm
Konserwatyzm (łac. conservare zachowywać) - ideologia, która bazuje na hasłach obrony porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna
Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych. Konserwatyści są zwolennikami rozwoju, jednak zgodnie z ich poglądami winien od być równomierny i stopniowy. Jakiekolwiek przerwanie ciągłości historycznej państwa, poprzez rewolucję jest niedopuszczalne. Pojawienie się konserwatyzmu jest odpowiedzią na doktrynę liberalizmu.
Tło historyczne:
- XVIII w. początek, największy rozwój - XIX w.
- twórca - Edmund Burke
inni przedstawiciele:
- Francois-Rene de Chateaubriand
- Joseph de Maistre
- Roger Scruton
- Ronald Reagan
- Margaret Thatcher
- Charles de Gaulle
Przykłady partii:
- Prawo i Sprawiedliwość (Polska)
- Konfederacja (Polska)
- Partia Konserwatywna (Wielka Brytania)
- Partia Republikańska
- Jedna Rosja
- Fidesz (Węgry )
liberalizm
Liberalizm (łac. liberalis wolnościowy) ideologia i kierunek polityczny, według którego wolność jest nadrzędną wartością, ma charakter indywidualistyczny i przeciwstawia się kolektywizmowi. Innymi wartościami cenionymi przez liberałów są wartości demokratyczne i prawa obywatelskie czy własność prywatna i wolny rynek. Liberalizm powstał w epoce oświecenia, w sprzeciwie wobec absolutyzmu i instytucji feudalnych.
W XIX wieku stał się szerokim, postępowym ruchem politycznym. Liberalizm jest obecnie jednym z trzech dominujących stanowisk politycznych, obok konserwatyzmu i lewicy. ujących
Właściwym początkiem liberalizmu jest epoka oświecenia. Zakwestionowano wtedy kształt tradycyjnych instytucji społecznych, czego wynikiem stały się ruchy rewolucyjne, prowadzące do przemian ustrojowych w Europie, Ameryce Łacińskiej i Północnej. Postulowane przez liberałów reformy obejmowały: zniesienie ustroju feudalnego, ograniczenie przywilejów stanowych, zastąpienie pańszczyzny wolnością gospodarczą, wprowadzenie równości obywateli wobec prawa, ograniczenie roli Kościoła, zniesienie monarchii i absolutyzmu, wprowadzenie demokracji opartej na konstytucyjnej zasadzie trójpodziału władzy czy też respektowanie praw człowieka, wolności obywatelskich i zasad tolerancji.
Liberalizm polityczny, gospodarczy i obyczajowy
Wyróżnia się liberalizm polityczny, gospodarczy i kulturowy (społeczny), w zależności od tego, do jakiej sfery jest odnoszony:
1) liberalizm polityczny - jest zespołem poglądów na temat polityki. Cechuje go indywidualizm i przywiązanie do praw i wolności obywatelskich (takich jak wolność słowa, wolność wyznania, prawa wyborcze).
2) liberalizm gospodarczy (ekonomiczny) -jest zespołem poglądów na temat gospodarki. Odrzuca on wszelkie ograniczenia, które krępują wolny rozwój gospodarczy i wolną konkurencję na rynku. Jest przeciwnikiem interwencjonizmu państwowego w gospodarkę.
3) liberalizm społeczny (kulturowy, obyczajowy) - jest zespołem poglądów na temat kultury i życia prywatnego. Przeciwstawia się ingerencji państwa w sferę życia prywatnego. Przykładem liberalizmu kulturowego jest np. sprzeciw wobec państwowych regulacji dotyczących sztuki, gier hazardowych, seksu, prostytucji, antykoncepcji, alkoholu i narkotyków. Pewną wczesną formą liberalizmu kulturowego był libertynizm. Wszystko powi dozwolone w myśl zasady volenti non fit iniuria.
Przedstawiciele klasycznego liberalizmu:
-Adam Smith
-dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”
- Smith opisał w Bogactwie narodów działanie niewidzialnej ręki rynku.
- John Locke
- dzieło „Dwa traktaty o rządzie”
- Alexis de Tocqueville
- dzieło „O demokracji w Ameryce”
- bardziej współczesny - Karl Popper
nacjonalizm
Słowo nacjonalizm pochodzi od łacińskiego słowa natio, co znaczy naród. Jego korzeni możemy się doszukiwać w wydarzeniach roku 1789 we Francji, a więc wybuchu Wielkiej Rewolucji. Wówczas to idea narodu, walka o jego suwerenność, które zostają przeciwstawione suwerenności dynastii i interesom dworu królewskiego, zyskuje na znaczeniu.
W doktrynie nacjonalistycznej najwyższą wartością jest własny naród. Dbanie o dobro interesu własnego narodu jest priorytetem dla nacjonalisty. Naród funkcjonuje jako jedna i niepodzielna całość. Państwo w doktrynie nacjonalistycznej ma znaczenie drugorzędne. To ono jest dla narodu, a nie naród dla państwa. By dobrze służyć wspólnocie narodowej utworzone państwo ma być silne, aparat władzy powinien mieć rozległe kompetencje i możliwości działania. W tej doktrynie dopuszczalne jest użycie przemocy, jeśli wymaga tego interes narodowy.
Ideologia nacjonalistyczna stała się jednym z elementów systemu faszystowskiego, który zrodził się we Włoszech po zakończeniu I wojny światowej. Założenia nacjonalizmu odnajdziemy również w III Rzeszy Adolfa Hitlera.
W okresie zaborów także i na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej rozwinęła się myśl nacjonalistyczna. Jej głównym propagatorem był Roman Dmowski. Roman Dmowski stworzył pierwszą partię polską odwołującą się do doktryny nacjonalistycznej. Mowa tutaj o Narodowej Demokracji (endecja). Swoje poglądy Dmowski przedstawił w najbardziej znanej jego książce Myśli nowoczesnego Polaka.
Po II wojnie światowej klasyczny nacjonalizm zniknął ze sceny politycznej.
Odrodził się w innej formie, w ruchach o charakterze separatystycznym, które pojawiły się w latach 60-tych, 70-tych w Zachodniej Europie. Były to ruchy mniejszości narodowych, dążących do wyodrębnienia się bądź też zmiany państwowej przynależności.
Przykłady partii: Ruch Narodowy (Polska), Zjednoczenie Narodowe (Francja), Falanga (Hiszpania).
faszyzm
Doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (totalitarne silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny). Faszyzm podkreślał wrogość wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu.
Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech. Faszyzm uważany jest na ogół za doktrynę skrajnie prawicową.
Następujące elementy są najczęściej wymieniane jako integralne części faszyzmu: nacjonalizm, militaryzm, imperializm, totalitaryzm, antykapitalizm, antykomunizm, populizm, kolektywizm oraz opozycja do politycznego i ekonomicznego liberalizmu
narodowy socjalizm, nazizm, hitleryzm
Rasistowska, antykomunistyczna, antydemokratyczna i antysemicka ideologia Niemieckiej Narodowosocjalistycznej Partii Robotników (NSDAP). Niemiecka skrajna odmiana faszyzmu, opierająca się na biologicznym rasizmie, w szczególności na antysemityzmie. Ideologia państwowa w czasie sprawowania władzy w totalitarnych Niemczech przez NSDAP w latach 1933-1945. Ideologia nazistowska głosiła pochwałę wojny agresywnej, a jej celem było zdobycie „przestrzeni życiowej” dla „rasy panów” - rasy aryjskiej.
Ideologami narodowego socjalizmu byli: Adolf Hitler (1925r. - Mein Kampf - Moja wojna) oraz Alfred Rosenberg i Joseph Goebbels.
socjalizm
Tło historyczne:
XVIII/XIX w. Henri de Saint Simon i Charles Fourier - twórcy socjalizmu utopijnego
Robert Owen - socjaldemokracja
koniec XVIII w. - socjalizm utopijny krytykował kapitalizm z punktu widzenia prawa natury - nierównomierny podział środków produkcji oraz rozwarstwienie społeczeństwa to coś złego
1864 r. - I Międzynarodówka
- pojawiają się ruchy robotnicze, Michał Bakunin, Marks, Engels, socjalizm miał odnieść sukces jako najbardziej sprawiedliwa doktryna, celem miało
być obalenie kapitalizmu
1889 r. II Międzynarodówka - podważa marksizm, Eduard Bernstein, rewizjonizm (zmiana ustaleń I Międzynarodówki)
1919 r. - III Międzynarodówka
powołana przez Lenina, rewolucja komunistyczna ma się rozlać na cały świat, brak klas, brak partii politycznych
komunizm
Karol Marks i Fryderyk Engels (Manifest komunistyczny - 1848 r.)
Komunizm (od łac. communis - wspólny) - ideologia społeczna klasyfikowana jako utopijna, której celem jest utworzenie społeczeństwa pozbawionego ucisku i wyzysku klasowego, a więc społeczności opartej na wspólnej własności środków produkcji i równym podziale dóbr. W pismach Karola Marksa, Fryderyka Engelsa i innych teoretyków marksizmu, komunizm jest przyszłym ustrojem rozwiniętych społeczeństw, w którym wspólnota własności obejmować będzie przede wszystkim środki produkcji. Według marksistowskiego wariantu komunizmu do osiągnięcia bezklasowego społeczeństwa dojść miało na drodze rewolucji. Założenia ideologii komunistycznej starał się wprowadzić w życie Włodzimierz Lenin, który stworzył odrębny nurt marksizmu zwany leninizmem.
socjalizm ➡️ marksizm ➡️ komunizm
Założenia:
- człowiek jest elementem społeczeństwa, w ramach którego pracuje i dla którego tworzy
- zniesienie środków produkcji: pieniądza i kapitały
- zniesienie własności
- społeczeństwo ma obowiązek dzielić się swoimi wytworami pracy
- głównym powodem konfliktów w społeczeństwie jest prywatna forma własności, posiadanie środków produkcji i podział na klasy społeczne
- podział dóbr
- stosowanie terroru wobec przeciwników politycznych
socjaldemokracja, partie socjalne
tło historyczne - II poł. XIX w.
Eduard Bernstein
“Zasady socjalizmu i zadania w socjalnej demokracji” Karol Kautsky, Anthony Crosland
Założenia:
- odejście od głównych założeń marksizmu i komunizmu
- Bernstein odrzuca walkę klas
- powstanie idei samorządu terytorialnego (zdecentralizowanie państwa)
- idea progresywnych podatków
-demokracja
- pluralizm polityczny
- rozdział Kościoła od państwa
- państwo socjalne
- sprawiedliwość społeczna, podział dóbr
- gospodarka oparta na dwóch szczeblach: publicznym i prywatnym
- centralne planowanie
Socjaldemokracja -lewicowy ruch społeczny wywodzący się z ruchu robotniczego. Współczesne partie socjaldemokratyczne opowiadają się za równowagą między rynkiem a państwem, oraz między jednostką a społeczeństwem, czyli za kompromisem między uznaniem systemu kapitalistycznego jako najefektywniejszego mechanizmu bogacenia się w strefie prywatnej, a demokracją i dystrybucją tego bogactwa w sposób możliwie najbardziej sprawiedliwy, oraz troską o dobra i usługi publiczne. Jest to doktryna pokrewna socjalliberalizmowi oraz niemieckiemu ordoliberalizmowi, i charakterystyczna na przykład dla nordyckich państw opiekuńczych.
Znani politycy socjaldemokratyczni: Paul-Henri Spaak, Willy Brandt, Tony Blair, Francois Hollande.
Państwo opiekuńcze (socjalne)?
To koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo o gospodarce rynkowej z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. Popierają ją najczęściej partie socjaldemokratyczne i centrowe.
Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przed podstawowymi ryzykami życiowymi, takimi jak: starość, choroby, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje itp.
Przykłady polskich partii socjalnych:
- Partia Razem
- Lewica
- Prawo i Sprawiedliwość
Na świecie:
- Partia Pracy (Wielka Brytania)
- Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD)
- Partia Socjalistyczna (Francja)
kapitalizm
System gospodarczy oparty na prywatnej własności środków produkcji i w konsekwencji czerpania z nich zysku, oraz na swobodnym obrocie dobrami w ramach rynku; stąd też gospodarka kapitalistyczna nazywana jest również gospodarką rynkową. Swoboda działalności na rynku przejawia się w postaci wolnej przedsiębiorczości, wolnego obrotu towarami i usługami, swobodnego obrotu prawami własności, istnienia sprawnych instytucji finansowych oraz na wolnej konkurencji pomiędzy podmiotami. Kapitalizm rozwinął się w Europie Zachodniej, począwszy od XVI wieku. Podstawową cechą wyróżniającą kapitalizm od poprzednich systemów gospodarowania był sposób wykorzystania nadwyżek produkcji, zamiast bezpośredniej konsumpcji, były one akumulowane (akumulacja kapitału), a następnie inwestowane w celu zwiększenia możliwości produkcyjnych w kolejnym cyklu gospodarczym.
Adam Smith w pracy Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, wydanej w 1776 roku, opisał podstawowe zasady nowoczesnej gospodarki kapitalistycznej, i stał się teoretykiem gospodarki leseferystycznej.
neoliberalizm
Neoliberalizm to kierunek myśli ekonomicznej, politycznej i filozoficznej postulujący powrót do zasad klasycznego liberalizmu. Głównym założeniem neoliberalizmu jest traktowanie państwa jako zła koniecznego. Państwo ma wykonywać tylko funkcje niezbędne (ma zapewnić bezpieczeństwo obywatelom) i działać w oparciu o zasadę laissez-faire (nie przeszkadzać obywatelom).
Założenia:
- tolerancja i wolność dla innych poglądów
- wolność gospodarcza
- ograniczenie do minimum ingerencji państwa w gospodarkę
- własność prywatna
- niskie podatki
Za początek neoliberalizmu przyjmuje się 1938 r. - zjazd liberałów w Paryżu.
Główni przedstawiciele:
- Ludwig von Mises (stanowisko leseferystyczne)
- Friedrich von Hayek (“Konstytucja wolności”, “Droga do zniewolenia”)
- Raymon Aron
- Milton Friedman
- Margaret Thatcher (premier Wielkiej Brytanii, “żelazna dama”)
- Ronald Reagan (prezydent USA)
W Polsce: partia Nowa Nadzieja
Milton Friedman
“Kapitalizm i wolność”, „Wolny wybór”
Zdecydowany obrońca i propagator wolnego rynku oraz liberalizmu w każdym aspekcie. Współpracował z prezydentami Richardem Nixonem i Ronaldem Reaganem. Ekonomista ponad wszystko wynosił osobistą wolność. Z tego powodu występował o zezwolenie na narkotyki, odrzucał obowiązkową służbę wojskową, chciał likwidacji państwowego systemu emerytalnego i ubezpieczeń czy budownictwa socjalnego.
Konsekwentnie był przeciwny określanej płacy minimalnej, natomiast domagał się zezwolenia na aborcję i prostytucję oraz związki partnerskie i prawa mniejszości seksualnych.
katolicka nauka społeczna
Powstanie katolickiej nauki społecznej Kościoła jest związane z encykliką Leona XIII Rerum novarum (1891 r.), która była odpowiedzią na zachodzące w XIX wieku przemiany społeczno-polityczne związane z powstaniem nowoczesnych społeczeństw.
Szczególnie istotną kwestią poruszoną w encyklice było zagrożenie socjalizmem. Encyklika miała być odpowiedzią na wpływ jaki socjalizm zyskiwał głównie w środowisku robotniczym.
Doktryna ta miała przedstawić nowy porządek społeczny, w oparciu o naukę społeczną kościoła katolickiego. W swojej encyklice Leon XIII odrzucił idee liberalne i lewicowe. Człowiek dla zwolenników nauki społecznej kościoła stał się najwyższą wartością. Sprzeciwiała się ona realizacji wolności człowieka za wszelką cenę, bez oglądania się na aspekt moralny postępowania. Kościół nie odrzucał istnienia własności prywatnej, nie traktował ją jednak jako absolutnej, miała zawsze zgodnie z jego wykładnią podlegać rygorom moralnym oraz religijnym.
Najważniejszą wartością dla chrześcijańskich demokratów jest człowiek i jego godność. Jednostka winna kierować się w swoim życiu zasadami etyki chrześcijańskiej. Wartości moralne nie mogą ulegać relatywizacji, mają być traktowane jako absolutne i niezmienne. Istotną wartością jest także społeczny solidaryzm i egalitaryzm (równość). Dobro wspólne społeczeństwa winno się stać nadrzędną wartością. Dwie ostatnie wartości, jak twierdzą chrześcijańscy demokraci, są zaporą dla klasowego egoizmu. Krytykowany jest konsumpcjonizm i ciągła pogoń za dobrami materialnymi.
Przykłady partii chadeckich: niemiecka Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (CDU), polski Ruch Narodowy.
Politycy: Konrad Adenauer, Robert Schuman, Helmut Kohl, Angela Merkel, Jean-Claude Juncker
anarchizm
- Doktryna polityczna charakteryzująca się niechęcią wobec państwa i państwowych instytucji. Według anarchistów są one źródeł ucisku i wyzysku społecznego.
- Anarchizm narodził się w XIX, anarchiści często uciekali się do przemocy: zamachów, rewolucji itd.,
- Przedstawiciele: Michaił Bakunin, Piotr Kropotkin, Pierre-Joseph Proudhon.
