Kolokwium Nauka o Państwie i Polityce Flashcards
Podaj genezę słowa “państwo”
Stato - z łaciny, stare oznaczającego być i status opisującego warunki bytu, wprowadzone ze współczesną definicją przez Machiavellego
Civitas - pochodzące z łaciny, oznaczające gminę pełnoprawnych obywateli lub państwo obywateli rzymskich
Polis - z greckiego, państwo z własnym ustrojem i prawodawstwem
Res publica - wspólnota wszystkich obywateli w okresie Imperium Rzymskiego, termin powstały w okresie Republiki
Państwo - pochodzące z języka polskiego od słowa “Pan oznaczającego władcę, kogoś postawionego wyżej
Wymień zadania i proces powstawania polis
- Ochrona obywateli
- Kształtowanie się jednej władzy
- Obranie Boga opiekuna
- Sakramentalizacja władzy
Według różnych przekazów polis rozpoczynały się od grodu położonego w miejscu chronionym naturalnymi barierami i zawierające wodę. W dalszym kroku wokół grodu osiedlały się społeczności, które chodząc po wodę do grodu nabierały poczucia jedności z panującymi w nim.
Wymień pięć definicji państwa i podaj autorów
- Definicja trzyelementowa (Georg Jellinek) - państwo ma obszar, władzę i obywateli. Zgodnie z tym niemieckim uczonym każdy mieszkaniec “kraju” Niemcy, jest Niemcem. Także Polacy w Niemczech byli Niemcami - narodowości Polskiej.
- Definicja psychologiczna (Leon Petrażycki) - państwo to zbiór pewnych wyobrażeń na jego temat. O czym myślimy mówiąc “kocham moje państwo” lub “kocham moją ojczyznę”?
- Definicja socjologiczna (Wojciech Wesołowski) - państwo to zespół ludzi określających się jako członkowie określonych instytucji posiadających określone prerogatywy.
- Definicja marksistowska (Karol Marks i Fryderyk Engels) - państwo jest wszędzie tam gdzie własność, stanowi relacje między klasami. Nie ma klas - nie ma państwa.
- Definicja psychologiczna (Leon Petrażycki) - Państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich. Jest to oparte na relacji między rządzącymi i rządzonymi.
Wymień pięć sposobów definicji państwa według Nauk Politycznych
- okolony granicami obszar, w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy politycznej → państwo jako kraj
- ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa → społeczeństwo zorganizowane w państwo
- organizację ludzi, rozpatrywaną ze względu na łączącą ich więź zależności politycznych → państwo jako zorganizowana grupa społeczna
- część organizacji państwowej, która sprawuje władzę nad innymi → państwo jako aparat państwowy
- podmiot własności państwowej → państwo jako fiskus, skarb państwa i podmiot prawa międzynarodowego
Podaj 4 cechy państwa
Organizacja polityczna
Władza ma charakter społeczny, występuje w społecznościach pierwotnych, przedmiotem jest działalność społeczna.
Organizacja przymusowa
Państwo posługuje się przymusem systematycznie i jawnie. Dąży do posługiwania się przymusem według ustalonych norm (prawa). Wyodrębnia się trzy typy przymusu: fizyczny, ekonomiczny i psychologiczny.
Organizacja terytorialna
Podstawowym warunkiem istnienia państwa jest posiadanie terytorium i przestrzeni. Państwa z natury wykazują tendencje do poszerzania swojego terytorium. Obszar stanowi czynnik konsolidujący narody, traktują oni terytorium jako swoją ziemię i ojczyznę, która jest składnikiem świadomości narodowej. Państwa są integralne i niepodzielne terytorialnie. Związek z terytorium jest ważniejszy niż pokrewieństwo z przodkami.
Organizacja suwerenna
Suwerenność - niezależność władzy państwowej od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz od wszelkiej innej władzy wewnątrz państwa.
Scharakteryzuj państwo według Arystotelesa
Państwo dla człowieka
Zdaniem filozofa państwo pochodziło z natury, powstało w drodze naturalnego rozwoju, połączenia się wspólnot rodzinnych w koinonia → miasta-państwa. Poleis miały zapewniać obywatelom szczęśliwe życie, w konsekwencji którego mieli osiągnąć pensję rozwoju materialnych i moralnych wartości.
Człowiek jest istotą publiczną i polityczną (zoon politikon), zatem człowiek żyjący poza państwem nie jest ludzki.
Podział zadań w państwie Arystotelesa:
- czynnik władczy
- czynnik rządzący
- czynnik sądzący
Ustroje według Arystotelesa
- MONARCHIA
- ARYSTOKRACJA
- POLITEA (synteza oligarchii i demokracji)
- TYRANIA
- OLIGARCHIA
- DEMOKRACJA
Scharakteryzuj państwo według Platona
Idealne państwo polega na podziale zadań dla trzech stanów społeczeństwa:
- stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem
i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i
cnotliwego życia; - stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne
bezpieczeństwo państwa, - stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne.
Państwo jest jak organizm, każdy element jest za coś odpowiedzialny, ale to co robi, robi dla całości, dla wspólnego wyznaczonego celu. Wymarzone państwo filozofa jest również ascetyczne. Od obywateli wymagał stałości w sposobie myślenia i zachowaniu, tylko bowiem tacy obywatele byli w stanie zbudować dobre i sprawiedliwe państwo.
Ustroje
Oligarchia tworzy się poprzez wykreowanie zasłużonych grup dla państwa oczekujących czegoś więcej niż uznania (Legioniści, Solidarność). Zdaniem Platona, demokracja to ustrój w który prawo tworzy lud ale nie chce go przestrzegać. Demokracja to anarchia, w której demos kieruje się emocjami. Z czasem lud dobrowolnie zwróci się do demagoga i odda mu władzę, tworząc tyranię.
Teoria krążenia ustrojów
- Timokracja
- Oligarchia
- Demokracja
- Tyrania
Człowiek dla państwa. Na Platonie wzoruje się św. Augustyn.
Opisz państwo według św. Augustyna
Duchowy ojciec luteranizmu i kalwinizmu. Urodził się w Taraste, był biskupem z Hippony. Jako pierwszy stworzył całościową wizję świata.
Zdaniem Augustyna natura ludzka została zbezczeszczona, a karą za to jest istnienie państwa. Neguje on Arystotelesowską regułę człowieka jako istnienia politycznego. Gdyby ludzie nie zgrzeszyli, żyliby bezpaństwowo.
Zdaniem świętego państwo to “bicz boży”, instrument wprowadzania porządku.
łaska → uczynki
Tyran pochodzi od Boga. Albo jest to kara albo wystawienie na próbę. Obywatele zdaniem Augustyna mają prawo zbuntować się wyłącznie przeciwko władcy, który zmusza do grzechu. (Dioklecjan)
Civitas Dei
Należą do niego wszyscy, którzy otrzymali łaskę i wstąpią do nieba.
Civitas Terrena
Należą do niego wszyscy ludzie, dobrzy, źli, z łaską i bez.
Civitas Diavoli
Należą do niego wszyscy, którzy nie uzyskali łaski Bożej.
Opisz państwo według św. Tomasza
Tomasz rozwija koncepcje Arystotelesa o człowieku jako istocie politycznej.
Według koncepcji predestynacji społeczności tworzyli ludzie, jednak władza nadawana była przez Boga. Boska była zasada władzy, ustrój wybierany był przez obywateli.
Tomasz był silnym zwolennikiem hierarchii, a państwo postrzegał jako etap w drodze do zbawienia.
Zdaniem Tomasza monarchia to najlepszy ustrój:
- Świat na ziemi powinien być odwzorowany na przykładzie królestwa niebieskiego, w niebie panuje jeden Bóg - zatem w państwie powinien być też jeden przywódca.
- Państwo to rodzaj jednej własności, a gdzie jeden właściciel tam lepsze zarządzanie.
- Państwo ma za zadanie spełniać zasadę pax i ordo (pokój i porządek). Optymalnie spełnia je państwo kierowane przez jedną osobę. Podaje przykład statku i steru, przy którym stoi tłum lub jedna osoba.
Tyrania powstaje:
- w drodze przekupstwa i podstępu
- w skutek złego i egoistycznego zarządzania
Tomasz nakazuje czynne przeciwstawienie się władzy tyrana. Jest to jednak usankcjonowane zgodą Papieża.
Opisz koncepcję patriarchalną i wskaż jej autora
Koncepcja patriarchalna
Robert Filmer twierdzi, że państwo powstało w procesie mechanicznego łączenia rodów w plemiona, plemion w większe całości, aż do państwa. Jego zdaniem filarami między tymi społecznościami była władza patriarchalna. Król posiada władzę jako patriarcha swojego narodu i spadkobierca Adama.
Filmer odrzucał popularne w tamtym czasie koncepcje umowy społecznej, argumentował do brakiem jakichkolwiek przykładów w historii. Ponownie pojawiają się wątki predestynacji i hierarchiczności. Według teorii patriarchalnej ludzie muszą bezwarunkowo podporządkować się każdej władzy, a brak takiego podporządkowania jest równoznaczny z anarchią.
Autorem jest XVI wieczny anglik - Robert Filmer. Władza monarsza bierze się od Boga, ma swoje źródło w biblijnym Adamie. Każdy władca jest lepszy od innych, konkretnie wybrany przez Pana. (U Tomasza to my wybieramy, kto nami rządzi, a władza jest z nieba.)
W teorii Filmera nie ma demokracji, taki ustrój nie istnieje ale nie ma też tyranii. Ludzie nie są równi i nie są wolni. Człowiek gdy się rodzi od samego początku podlega władzy ojca, zatem podlega władzy i nie jest wolny. Ponadto każdy ma zestaw przyrodzonych cech i talentów oraz predyspozycji, co więcej rodzimy się w różnych środowiskach, co determinuje przyszłość danej osoby.
Opisz koncepcję patrymonialną i wskaż jej autora
Autorem jest niemiecki konserwatysta Ludwig von Haller […]. W tej teorii nagina się przekonanie “rządzą prawa, nie ludzie”. Przykładem historycznym jest początek angielskiej państwowości (Wilhelm Zdobywca). Po podboju Brytanii ziemia jest rozdawana między rycerzy. Zdaniem Hallera do monarchy należy wszystko na danym terenie, włącznie z ludźmi. W historii jako przykład podać możemy Rosyjskie samodzierżawie, według którego do władcy należą także dusze poddanych i ich grzechy.
Autorem tej koncepcji jest Ludwig von Haller. Źródłem istnienia państwa jest własność ziemi. Koncepcja patrymonialna ujmowała państwo jako dziedziczną własność dynastii panującej, a zgodnie z tą zasadą w jej łonie obowiązywały w odniesieniu do państwa podobne zasady dziedziczenia jak w stosunkach prywatnych.
Opisz Umowę Społeczną według Tomasza Hobbes’a
Według Hobbes’a człowiek naturalny jest egoistyczny i agresywny, aczkolwiek jest istotą wolną (!). Człowiek jest niemoralny - nie ma pojęcia o różnicy między rzeczami i zachowaniami dobrymi lub złymi, taka osoba jest wolna absolutnie. Jedynym ograniczeniem wolności jest siła człowieka. Hobbes krytykuje także umieranie za wolność. Wynika to z założenia, że umowę społeczną zawiera każdy z każdym i przekazuje całą swoją wolność absolutną w darze władzy.
Raz zawarta umowa obowiązuje każde kolejne pokolenie. Można tę umowę w teorii rozwiązać, człowiek jednak sam decyduje o tym co mu się opłaca.
Państwo = Społeczeństwo
Opisz Umowę Społeczną według Johna Locke’a
U Locke’a człowiek żyje w optymistycznym świecie - “raczej znośnym”. Człowiek jest wolny, rozumny, moralny (wraz z narodzinami).
Prawa podmiotowe - liberalny pogląd na prawa człowieka. Implikują prawo ale nie obowiązek (mogę być biedny lub nie). Locke określa je mianem wartości:
- w stosunku do siebie - prawo o decydowania o sobie, ciele, miejscu zamieszkania itd.
- w stosunku do rzeczy - energia przechodzi z człowieka na rzeczy wraz z pracą, ta rzecz jest częścią człowieka
- w stosunku do drugiego człowieka - do póki człowiek jest niesamodzielny jest zależny od rodziców, wraz z pełnoletnością ta władza znika.
Locke twierdzi, że państwu oddajemy tylko część wolności. Umowa społeczna to teoretyczna konstrukcja, która ma dwa etapy:
- pakt zrzeszenia
- pakt poddania
Prawa, których człowiek nie oddał państwu mają źródła naturalne i winny być bronione przez państwo. To państwo jest dla człowieka.
Opisz Umowę Społeczną według Jana Jakuba Russeau
JJR nie był i nie jest liberałem, bliżej mu do Marksa, jest drastycznym republikaninem. W stanie naturalnym człowiek jest w harmonii z naturą, żyje samotnie, bez rodziny i przyjaciół. Taki człowiek nie jest istotą moralną.
Z stanu naturalnego człowieka wyprowadza przyroda - w wyniku katastrof naturalnych ludzie łączą się w grupy. Metal i zboże → kto potrafi stworzyć broń, ten ma kontrolę nad innymi, kto ma zboże zaspokaja potrzeby.
W ramach posiadania tych umiejętności wykształca się pierwsza komórka społeczna czyli rodzina. Wraz z nią rozpoczyna się problem gromadzenia produktów dla potomstwa.
Powstanie rodziny jest równoznaczne z powstaniem własności, a co za tym idzie nierówności.
JJR nie może być liberałem, jest krytyczny wobec własności, blisko mu do kolektywistycznej postaci. Autor koncepcji przypisuje suwerenność ludowi, a nie jednostce. Jest ona niezbywalna i niepodzielna. Suwerenny lud nie może zrzec się wolności bo traci człowieczeństwo.
Wola powszechna
Nie jest to wola większości, ani suma woli jednostek. Jest to co ludowi służy, współcześnie racja stanu.
Scharakteryzuj teorię podboju i wskaż autora
Autorem tej koncepcji jest Eugen Duhring i Ludwik Gumplowicz. Powstanie państwa wynikało z działań si zewnętrznych, a samo państwo stanowi instrument panowania jednych - silniejszych nad drugimi - słabszymi.
Prawo polityczne wynika z siły fizycznej, wraz z podbojem przychodzi legitymizacja. Ucieleśnił tę teorię Wilhelm Zdobywca lub Ivan III i IV. Arabowie poprzez podbój budują wielkie państwo, za czasów Omajadów.
