LIPIT Flashcards
LİPİTLER VE GENEL ÖZELLİKLERİ
• Yağ asidi ve TAG metabolizması insan vücudu için son derece önemlidir.Bu metabolik
sürecin eksiklikleri ve düzensizlikleri doğal olarak çeşitli patojolilerin ortaya çıkmasına yol
açacaktır.
Örnek: Ketoasidoz, obezite, Refsum hastalığı, ailesel hiperkolesterolemi (FH)
• İnsan vücudu, yapısını oluşturmak, sürdürmek, enerji sağlamak, ve çeşitli işlevleri yerine
getirmek için moleküllere ihtiyaç duyar.Lipidler bunu polar olmayan ve hidrofobik özellikleri
ile sağlayan moleküllerdir.
• Lipidler başlıca karbon ve hidrojen atomlarından oluşan suda çözünmeyen ancak eter,
kloroform gibi organik çözücülerde çözünen biyomoleküllerdir.
• Lipidlerde karbon ve hidrojene oranla çok daha az miktarda oksijen bulunur. Fosfor sülfür ve
azot ise bazı lipit türlerinde bulunur.
• Biyokimyasal araştırmanın ilk aşamalarında bu moleküller diğer vücut bileşenleri kadar
yoğun olarak çalışılmamıştır. Su sistemler için çalışma teknikleri geliştirmek daha kolaydı.
• Başlangıçta lipitlerin karbonhidratlardan daha az önemi olduğu düşünülüyordu. Lipit
araştırma tekniklerinin gelişmesiyle birlikte yağ asitlerinin ve türevlerinin insan vücudu için
önemini ortaya koymuştur
LİPİTLER VÜCUTTA NERELERDE BULUNUR?
•Membranların yapısında bulunur.
• Adipasitlerde triaçilgliserol damlacıkları halinde bulunur.
• Plazmada transport edilebilen lipoproteinler olarak bulunur.
• Alveoller membranda surfektan olarak etki ederler (Fosfatidilkolin)
• Hücre yüzey reseptörlerinin ve kan grubu antijenlerinin yapısında bulunurlar.
• Organizmada endojen olarak sentezlenebilirler. Ayrıca eksojen olarak hayvan veya bitki
besin besin maddeleri olarak sağlanıır.
LİPİTLERİN ÖZELLİKLERİ
• Lipitler proteinler veya karbonhidrat gibi
polimer olarak kabul edilmezler çünkü
monomerlerden yapılmazlar.
LİPİTLERİN YAPI TAŞLARI NELERDİR?
• Yağ asitleri
• Gliserol
• Fosforik asit
• Karbonhidratlar
LİPİTLERİN YAPISI
Lipitler amfipatik moleküller olarak bilinir.
Bu moleküllerin iki ayrı ucu vardır:
1. Suyu seven (hidrofilik) uç
2. Sudan korkan (hidrofobik) uç
LİPİTLERİN BİYOLOJİK YÖNLERİ
• Organizmada enerjinin başlıca kaynağı ve depolanma şeklidir.
• Hücre membranının önemli yapısal bileşenleridir.
• Apolar lipitler miyelinli sinirlerde elektriksel yalıtım sağlar.
• Lipitler ısı izolasyonu sağlarlar. Deri altında ve bazı organların çevresinde ısı yalıtıcısı olarak
görev yaparlar.
• Gonad ve adrenal korteks hormonları, D vitamini ve safra asitlerinin öz maddesi kolestroldür.
LİPİTLERİN SINIFLANDIRILMASI
YAĞ ASİTLERİ
• Yağ asitleri bir ucunda karboksil grubu (-COOH), diğer ucunda metil (CH3) grubu olan
hidrokarbon zincirlerdir.
• Doğal yağlardaki yağ asitleri genellikle çift sayıda karbon atomu içerirler.
YAĞ ASİTLERİ HANGİ ŞEKİLLERDE VE NERELERDE BULUNUR?
- Vücutta yağ asitlerinin büyük kısmı diğer bileşiklerde esterleşmiş halde, az bir kısmı serbest
yağ asidi şeklinde bulunur. - Plazmada albümine bağlanarak taşınırlar.
- Organizmada yağ asitleri çoğunlukla
• Triaçilgliserol
• Fosfolipit
• Glikolipit
• Kolestrol gibi bileşiklerde esterleşmiş şekilde bulunur.
4.Yağ asitleri vücut sıvılarında iyonize halde bulunur.
• Karboksil grubu pKa değeri: 4.8
• Ortamın ph’sı pKa değerinden büyük olduğu için molekülün negatif yüklü formu baskındır.
• Bu nedenle karboksil grubu suya afinite gösterir.
Afinite: İlgi, cazibe, çekim. Bir molekülün diğerine gösterdiği ilgi.
• Hidrofobik hidrokarbon zinciri ise polar olmayan ortama göre yönelir.
• Yağ asitleri amfipatik özelliktedi
ZİNCİR UZUNLUĞUNA GÖRE YAĞ ASİTLERİ ÇEŞİTLERİ
• Kısa zincirlik yağ asitleri: Altı yada daha az karbonlu hidrokarbon kuyruklarına sahip yağ
asitleridir.
• Orta zincirli yağ asitleri: 7 ila 12 karbonlu hidrokarbon kuyruklarına sahip yağ
asitleridir.Vücutta en çok bulunan yağ asidi çeşididir.
• Uzun zincirli yağ asitleri: 14 ila 20 karbonlu hidrokarbon kuyruklarına sahip yağ asitleridir.
• Çok uzun zincirli yağ asitleri: 22 ve daha fazla karbonlu hidrokarbon kuyruklarına sahip
yağ asitleridir.
ÇİFT BAĞA GÖRE YAĞ ASİTLERİ ÇEŞİTLERİ
YAĞ ASİTLERİNİN YAPISI
Yağ asitleri;bir ucunda -COOH, diğer ucunda -CH3 grubu taşıyan uzun hidrokarbon zincirlerinden oluşur. Hidrofilik –COOH grubu sulu ortama, hidrofobik uzun hidrokarbon zinciri nonpolar ortama yönlenir ve yapıya suda çözünmezlik kazandırır.
YAĞ ASİTLERİNDEKİ KARBONLARIN
NUMARALANDILMASI
• Yağ asitlerinin karbon atomları, karboksil grubunun karbon atomundan başlanarak numaralandırılır.
• Karboksil grubuna komşu karbon atomu (2.C) alfa-karbon, 3. karbon beta-karbon olarak adlandırılır.
• Alifatik zincirin en sonundaki metil grubunun karbon atomu omega-karbon veya n-karbon’dur.
DOYMUŞ YAĞ ASİTLERİ
Genel formül; CnH2n+1COOH’dur.
Alifatik zincirlerinde çift bağ bulunmaz.
Kısa (8 C’dan kısa) alifatik zincirli doymuş yağ asitleri sıvı halde bulunur.
Karbon sayısı arttıkça bu özellikleri azalır.
Hidrokarbon zinciri tek bağlar nedeniyle kendi etrafında hareket kabiliyetine sahiptir.
DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİ
Genel formül; CnH2n+1-mCOOH ‘dur.
(m=molekülden ayrılan hidrojen atom sayısı)
Alifatik zincirlerinde bir veya daha fazla sayıda çift bağ bulunur.
Tek doymamış yağ asitleri bir çift bağa, çok doymamış yağ asitleri iki veya daha fazla çift bağa sahiptir.
Doymamış yağ asitleri iki çift bağdan dolayı iki farklı yapıda bulunur:
• Cis ve Trans İzomerleri
•Çoğu doymamış yağ asidinde 9. ve 10. Karbonlar arasında bir çift bağ vardır. Çift bağlar genellikle cis pozisyonundadır
•İki veya daha fazla çift bağ içeren çok doymamış yağ asitlerinde çift bağlar ardışık değildir, –CH2 (metilen) köprüsü ile birleştirilir.
•Cis çift bağ zincire göre 30o’lik sapma meydana getirir,
Trans pozisyonunda ise zincir düz zincir yapıya benzer.
DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİNDE İZOMERİ
•Bir yağ asidinde cis çift bağ sayısındaki artış, molekülde çeşitli konfigürasyonlar oluşumuna yol açar.
Konfigürasyon: Yapılandırma
•4 tane cis çift bağ sahip olan araşidonik asit “kırık” veya “U” şeklinde bir görünüm alabilir. Bu konformasyon, organizmada önemli yapıların oluşmasında rol oynar.
Konformasyon: Bir molekülde molekülün kovalent yapısında değişiklik olmaksızın, tek bağlarda atomların dönüşüyle üç boyutlu düzenlenme.
Yağ asitlerinin adlandırılması
•Doymamış yağ asitleri adlandırılırken, çift bağın sayısı ve konumu da belirtilmelidir. Çift bağlar genellikle belli yerlerde bulunur. -COOH’dan başlanarak sayı verilir.
•Yağ asidi isimlendirilmesinde karbon numaralandırılmasına, sonuncu karbon olan –CH3 (metil) karbonundan başlanırsa ω (omega) numaralandırması adı verilir.!En son karbondan başlanır!
•ω yerine Δ işareti gelirse numaralandırma karboksil ucundan başlar ve çift bağların tümünün yeri belirtilir.
•Doymuş yağ asitlerinin karbon sayısının sonuna –oik eki koyulurken doymamış yağ asitleri için –enoik eki kullanılır.
C16 (heksadekanoik asit)
Palimitik asit
C16:1;9 (9-heksadekenoik asit)
Palmitoleik asit
Yağ Asitlerinin Özellikleri
•Hidrokarbon zincirin uzunluğu ve doymamışlık derecesi yağ asidinin fizyolojik özelliklerini belirler
•Hidrokarbon zincirinin uzaması ve çift bağ sayısının artması suda çözünürlüğü azaltır.
•12-24 karbonlu doymuş yağ asitleri katı, doymamış yağ asitleri sıvıdır(yapılarındaki çift bağdan
ötürü)
•Çift bağların sayısı ve cis trans olması bulunduğu yapının fonksiyonunu etkiler. Doymamış yağ asitlerindeki trans çift bağlar kırık görünümde değildir, cis çift bağlar ise yağ asitlerinde kırık bir görünüm oluşturur.
•Örneğin, hücre membran yapısında doymamış yağ asitleri akışkanlığın sürdürülmesini sağlar.
Kısa zincir ve doymamış yağ asitleri akışkanlığı artırır.
Çift sayıda C içeren yağ asidinin erime noktası zincir uzunluğu arttıkça artar, doymamışlık(çift bağ sayısı) arttıkça azalır.
Trans Yağlar
Doymamış yağ asitlerindeki çift bağlar hidrojenle doyurularak katı yağlar elde edilir. Doyurma sürecinde bazı çift bağlar yıkılırken bir kısım cis çift bağlarda ise hidrojenler trans pozisyona döner. Trans durumu da vücudumuz için zararlıdır, özellikle kardiovasküler hastalıklara sebebiyet verebilir. Trans yağ asitleri ticari yağların sentez aşamasında elde edilirler.
Organizmada sadece doymuş ve 1-9. C arasında çift bağlı yağ asitleri sentezlenir. Bunun dışındaki çift bağlı doymamış yağ asitlerinin besinlerle alınması gereklidir ve bunlara esansiyel yağ asitleri denir.
İnsan organizması linoleik asit ve linolenik asit dışındaki asitlerin hemen tamamını sentezleyebilir.Linoleik asit, araşidonik asidin de öncü maddesidir, eğer diyette linoleik asit bulunmuyorsa araşidonik asit de esansiyel yağ asidi sınıfına girer, yarı esansiyeldir.
Omega Sınıflandırması
Omega-7 Palmitoleik asit 16:1 ω-7
Omega-9 Oleik asit 18:1 ω-9
Omega-6 Linoleik asit 18:2 ω-6
Omega-3. Linolenik asit 18:3 ω-3
(Bu sınıflardaki yağ asitleri birbirine dönüşemezler)
ω-3 grubu yağ asitlerinden olan EPA(Eikozapentaenoik Asit) ve DHA(Dokozahekzaenoik Asit) bizim için beyinde, kalpte, enflamatuvar yanıtta, derinin korunmasında önemlidir. Esansiyel yağ asidi eksikliği dermatite(deri kuruması, pul pul dökülmesi) neden olabilir çünkü deride su bariyeri oluşturan molekülün sentezi azalır.