námssálfræði próf 2 Flashcards
(36 cards)
kenning pavlovs um áreitisstaðgöngu
Kenningin: Skilyrta áreitið (CS) verður staðgengill eða kemur í stað óskilyrta áreitisins (US).
Kenningin hæfir meira og minna en ýmislegt bendir þó til að það sé ekki alveg nákvæmlega raunin, til dæmis [próf á kenninguna snýst um viðbrögðin (UR og CR)] :
CR er ekki alltaf nákvæm eftirmynd UR (minni og hægari).
Stundum er CR aðeins hluti af UR.
Stundum er CR e-ð sem er ekki hluti af UR.
Og stundum er CR öfugt við UR.
Alla jafna er þó CR mjög svipað og UR, þótt daufara sé.
(Pavlov ályktaði einnig um ýmiss konar ferla í heila við klassíska skilyrðingu sem ekki hefur verið hægt að staðfesta)
CR sem uppbótarviðbragð fyrir US
Kenningin: Tilgangur skilyrta svarsins (CR) er að búa lífveruna undir óskilyrta áreitið (US).
Ljós – blástur – blikk (skilyrðing) => Ég blikka (CR) síðan við ljósið (CS) til að vera viðbúinn blæstrinum (US).
Þessi kenning gerir ráð fyrir að CR og UR geti verið ólík (öfugt við kenninguna um áreitisstaðgöngu).
Eins og áður sagði: Stundum er CR öfugt við UR.
Samkvæmt bókarhöfundum gerist þetta oft þegar sterkra lyfja er neytt. Dæmi um venjulega túlkun:
Nál í handlegg/umhverfi (NS) – heróín (US) – minni blóðþrýstingur (UR => a-ferill)
Nál í handlegg/umhverfi (CS) – meiri blóðþrýstingur (CR => b-ferill)
Þetta er kallað uppbótarviðbragð (compensatory-response) til að ná jafnvægi (homeostasis), sem sé að CS leiðir til uppbótarviðbragðs (CR – b-ferill) við að vera parað oft við US (a-ferill). Dæmið miðað við uppbótarviðbragð:
Heróín (US) – minni blóðþrýstingur (UR/US) – meiri blóðþrýstingur (UR) og þar af leiðandi…
Nál/umhverfi (NS) – minni blóðþrýstingur (US) – meiri blóðþrýstingur (UR)
Nál/umhverfi (CS) – meiri blóðþrýstingur (CR) EÐA
Nál/umhverfi (NS) – þægileg líðan (US) – vanlíðan (UR)
Nál/umhverfi (CS) – vanlíðan (CR)
rescorla-wagner kenningin í klassískri grunnskilyrðingu
Tilraun til að spá fyrir um útkomu hvers þreps (conditioning trial) í klassískri skilyrðingu [merki (CS) um að mikilvægur atburður (US) sé væntanlegur].
Í hverju þrepi kann að verða örvandi (excitatory) skilyrðing, hamlandi (inhibitory) eða engin skilyrðing. Í örvandi skilyrðingu fer NS úr því að hafa ekkert gildi (0) upp í að verða CS og nær jafnvel hámarksgildi US.
Dæmi:
Skilyrðum mann á venjulegan hátt til þess að sparka við að sjá hamar sem slegið er undir hnéskelina. Hamarinn (að sjá hann) er fyrst NS sem breytist í CS þegar honum er slegið nokkrum sinnum undir hnéskelina (högg er US / spark við högg er UR / spark við að sjá hamar er CR).
Fyrst þegar slegið er sparkar maðurinn með 100 N (njúton) krafti, en hann sparkar ekki við að sjá hamarinn – US hefur gildið 100 N en NS hefur gildið 0 N.
Eftir skilyrðinguna fær CS (sjá hamarinn) gildið 100 N – sama gildi og US (höggið) – þ.e. hámarksgildi.
Þetta gerist smám saman í allmörgum litlum skrefum.
Rescorla-Wagner kenningin og þrjú fyrirbæri klassískrar skilyrðingar með samsettu áreiti (compound stimulus)
skygging
hindrunaráhrif
umframvænting
skygging
Tvö áreiti eru notuð saman í einu sem NS-CS, t.d. stór hamar (sterkt) og lágur tónn (veikt) (samsett áreiti). Þau skipta á milli sín gildunum 100 N (njúton, krafturinn á US) og þar sem stóri hamarinn er sterkara áreiti fær hann fleiri gildi, t.d. 80 N. Þannig að eftir skilyrðingu og hamri er sveiflað sparkar maðurinn með 80 N afli, en sparkar aðeins með 20 N afli þegar lági tónninn heyrist.
Stóri hamarinn hefur skyggt á lága tóninn => skygging.
hindrunaráhrif
Hér er hamarinn kenndur fyrst sem CS og fær gildið 100 N (allan kraftinn). Síðan er hamrinum sveiflað og tónn sleginn um leið (samsett áreiti) nokkrum sinnum. Þar sem hamarinn er með hámarks-kraftgildið 100 N er ekkert eftir fyrir tóninn svo hann fær gildið 0 N. Þegar tónninn er síðan sleginn sparkar maðurinn ekki.
Þannig hefur hamarinn hindrað tóninn í að virka sem CS => hindrunaráhrif.
umframvænting
Nú er hamarinn skilyrtur sérstaklega sem CS og fær kraftgildið 100 N og tónninn er einnig skilyrtur sérstaklega og fær kraftgildið 100 N (skilyrt sitt í hvoru lagi). Þá er prófað að sveifla hamrinum og slá tóninn í senn (samsett áreiti) og maðurinn mun sparka með allt að 200 N krafti.
Þegar svo hamri er sveiflað og tónn sleginn nokkrum sinnum saman (samsett áreiti) með höggi undir hnéskelina í framhaldinu lækkar kraftgildi hvors um sig niður í 50 N => umframvænting (væntingar tilraunadýrs eða þátttakanda eru ekki uppfylltar, þannig að viðbragðið minnkar).
fælni
myndast oft (ekki alltaf) með klassískri skilyrðingu, t.d. hundur (NS fyrst) bítur (US, fráreiti) barn sem verður ofsahrætt (UR) og verður upp frá því ofsahrætt (CR, fælni) við hundinn og jafnvel aðra meinlausa hunda með yfirfærslu.
Stundum er nóg að verða fyrir einum hræðilegum atburði með klassískri skilyrðingu til þess að að þróa með sér fælni.
Í bókinni er því lýst allýtarlega þegar Watson og Rayner skilyrtu „Albert litla“ fyrir um 100 árum þannig að hann varð hræddur við hvíta rottu (NS-CS) þegar hún hafði verið pöruð við mikinn hávaða (hamri slegið í stálstöng, US). Hræðslan yfirfærðist á fleira, svo sem kanínu, hund, loðkápu og jólasveinsskegg. Höfundar vilja þó ekki meina að það sé líklegt að um fælni hafi verið að ræða hjá Albert litla – fremur hræðsla.
Lengi var deilt um hvað orðið hafi um Albert litla og hvernig lífi hann hafi lifað. Powell, sem er einn höfundur bókarinnar, telur sig o.fl. hafa „fundið“ hann, William Albert Martin (1919-2007) að nafni. Powell segir ekki sennilegt að Albert hafi þróað með sér fælni við dýr eftir skilyrðinguna frægu
áhrifaþættir fælni
herminám, skapgerð, viðbúnaður, aukning CR, endurmat á óskilyrta áreitinu og sértæk næming
herminám
Fælni getur orðið til með að sjá aðra verða hrædda (kannski meðfætt að læra þannig með herminámi).
skapgerð
Hún getur haft áhrif á hvernig skilyrta áreitið (CS) lærist og snýst um að það sé skapgerðarmunur á fólki. Meðfædd að mestu skv. höfundum.
endurmat á óskilyrta áreitinu
Eftir fráskilyrðingu sem veldur hræðslu en ekki fælni t.d. við hurð sem maður klemmir sig á, meiðir hann sig mun meira í slysi, sem veldur því að hann þróar fælni gagnvart hurðinni.
viðbúnaður
Hugmyndin hér er að fólk/önnur dýr eigi auðveldara með að þróa fælni gagnvart sumum áreitum (CS, t.d. snákum og köngulóm) en öðrum (t.d. blómum og leikföngum) þótt sama US er beitt – meðfæddur munur.
aukning á cr
Hún gerist stundum þegar „snerting“ við skilyrta áreitið (það sem veldur hræðslu) varir stutt (og án US).
sértæk næming
Erfiður atburður (US) getur haft áhrif á og leitt til þess að fælni þróist auðveldara en ella. Dæmi í bók er um að fólk hafi þróað með sér torgageig (agoraphobia) við tilfinningauppnám eða veikindi.
kerfisbundin ónæming
Komin frá Joseph Wolpe frá miðri síðustu öld – byggði að hluta til á hugmyndum annarra.
Byggist á þrennu:
Slökun (hún er ósamrýmanleg hræðslu og kvíða).
Stigveldi eða röð 10–15 aðstæðna sem sá fældi hugsar um eða ímyndar sér, allt frá aðstæðum sem valda lítilli hræðslu yfir í aðstæður sem valda mikilli hræðslu.
Ef maður væri hræddur við að fara í lyftu gæti hann fyrst hugsað um að hann sæi lyftu langt í burtu, svo þegar hann er nær og nær og allt til þess að hann sér sig inni í lyftunni.
Hvert skref í stigveldinu er parað við slökunina – fyrst við ímynduðu aðstæðurnar sem valda minnstri hræðslu og svo smám saman allt til mestu hræðslu. Mælt er með að sá fældi hugsi um aðstæðurnar í 10–30 sek. og slakar svo á. Þetta er gert þar til ímynduðu aðstæðurnar valda ekki hræðslu áður en farið er í næstu aðstæður í stigveldinu.
Þetta má auðvitað einnig gera í raunaðstæðum (in vivo) – til dæmis að taka á lyftuhræðslunni hér í HR.
Raunaðstæður eru betri að því leyti að ekki þarf að treysta á yfirfærslu frá ímynduðum aðstæðum til þeirra raunverulegu.
Raunaðstæður kunna að vera takmarkaðar þar sem erfitt getur verið að skapa þær – t.d. fælni við þrumur og eldingar.
Höfundar segja að stundum gæti verið heppilegt að byrja með ímyndunar stigveldi og fara svo í raunaðstæður.
Þá eru miklir möguleikar að nota sýndarveruleika til að eyða fælni þar sem auðvelt er að forrita stigveldið og fyrirmælin um slökun án „skjólveitanda“ (sá er sinnir skjóstæðingi).
meðferð á fælni
Vandinn við fælni er að þótt hún sé sett í slokknun sem aðferð (procedure) dregur ekki úr hræðsluviðbragðinu, þ.e. viðbragðsferillinn (process) fer ekki niður.
Sem sé þótt óskilyrta áreitið (US) – raunverulega fráreitið – er tekið burt hættir ekki skilyrta svarið (CR) sem er hræðslan.
Atferlisgreining (Behavior Analysis) hefur náð góðum árangri í fælnimeðferð.
Helst er það með kerfisbundinni ónæmingu og fráreitaflæði – sjá næstu slæður
fráreitiflæði
Það felst einfaldlega í því að sá fældi er settur í aðstæðurnar sem hann er hræddastur í – annað hvort í raunaðstæðurnar eða ímyndaðar aðstæður.
Hér eru sömu kostir og gallar á beitingu ímyndaðra eða raunaðstæðna eins og í kerfisbundinni ónæmingu, að því viðbættu að raunaðstæður gætu valdið mikilli hræðslu og kvíða í fráreitaflæði og því talið ómannúðlegra.
Þótt fráreitaflæði og kerfisbundin ónæming skili svipuðum árangri er fráreitaflæði sagt áhættusamara og höfundar segja að fara þurfi sérlega varlega þegar því er beitt gegn áfallaröskun (PTSD).
Hvort tveggja kerfisbundin ónæming og fráreitaflæði byggjast á slokknun – CS (skilyrt áreiti) er birt aftur og aftur án US (óskilyrt) og sá fældi þarf að „upplifa“ CS (ekki forðast það).
Þá hafa menn náð góðum árangri í að stöðva fælni með samblandi aðferðanna tveggja eða prjóna annað við þær – t.d. að fyrirmynd sýni hvernig umgangast megi skilyrta áreitið sem veldur hræðslunni (participant modeling).
Óbeitarskilyrðing
Óbeitarskilyrðingu (klassísk) er beitt til þess að fá fólk til að hætta ýmsu sem því finnst gott, en er ekki hollt eða er ósiðlegt, jafnvel ólöglegt – til dæmis neysla áfengis, reykingar og kynlöngun sem er óviðeigandi eða kynhegðun sem er ólögleg.
Hún byggist á að tengja fráreiti við eftirsóknarverða áreitið. Fráreiti gætu til dæmis verið rafstuð eða efni sem valda ógleði (t.d. antabus* eða efnið sem notað var á Alex í A Clockwork Orange).
Óskilyrt fráreiti virka misvel – t.d. eru fráreiti sem valda ógleði öflug við að draga út neyslu, t.d. áfengis, og reykingum (þegar það „góða“ fer upp í mann).
Þá ku vera til afbrigði af óbeitarskilyrðingu með ímyndun (imagery) (huliðsnæming, e. covert sensitization).
hvað er virk skilyrping
Flest af því sem við gerum (hegðun) er lært með virkri skilyrðingu.
Virk hegðun (operant behavior):
Hegðun sem stjórnast af afleiðingum (consequences) hennar
Þ.e. afleiðing hegðunar gefur skýringu á af hverju hegðun á sér stað
Virk skilyrðing (operant conditioning)
Áhrifin af afleiðingum eða ferillinn (procedure) að læra eða breyta hegðun með afleiðingum
Líkan virkrar skilyrðingar
Þríþætt skilyrði, (e. three-term contingency):
SD: R → SR
A-H-A (aðdragandi–hegðun–afleiðingar)
A-B-C (antecedents–behavior–consequences)
Tölum um hegðun í virkri skilyrðingu en viðbrögð (meðfædd) í klassískri skilyrðingu.
Í klassískri skilyrðingu er ósjálfrátt (involuntary) viðbragð kveikt (elicited).
Í virkri skilyrðingu er „sjálfráð“ (voluntary) hegðun birt (emitted).
„Sjálfrátt“ þarf ekki að þýða við höfum frjálsan vilja.
árangurslögmál thorndikes
Undanfari virkrar skilyrðingar Skinners.
Edward Thorndike var fyrstur til að rannsaka kerfisbundið hegðun sem er ekki viðbragðshegðun (rétt fyrir aldamótin 1900).
Hann notaði hungraðan kött í þrautabúri og sú hegðun kattarins sem leiddi til þess að hann slapp út úr búrinu og fékk aðgang að mat styrktist í kjölfarið.
JÁkvæð niðurstaða/afleiðing af hegðun → hegðun styrkist.
NEIkvæð niðurstaða/afleiðing af hegðun → hegðun veikist.
Mæling Thorndikes á hegðun var hve lengi kötturinn var að sleppa (escape latency).
Seinna meir hefur helsta mæling á hegðun í tilraunum verið tíðni hennar (rate of responding) – kom frá Skinner.
Bæði tíðni hennar almennt svo og tíðni réttrar hegðunar.
afleiðingar
Afleiðingar geta aukið hegðun eða dregið úr henni.
Afleiðing sem eykur hegðun er styrkir* (reinforcer).
Afleiðing sem dregur úr hegðun er refsireiti (punisher
styrking
Styrking er mikilvægasta hugtakið í námskenningum – ferillinn að styrkja hegðun.
Styrking:
Halldór á skrifstofunni minni lætur mig vita af því þegar mikilvæg skýrsla kemur út um stöðu fyrirtækisins. Ég svara Halldóri umsvifalaust og þakka honum kærlega fyrir að láta mig vita. Halldór sendir mér oftar skeyti um mikilvægar upplýsingar.
Styrkir:
Styrkir er áreiti sem kemur í kjölfar hegðunar og verður til þess að tíðni hennar eykst eða viðhelst. Ræðst sem sagt af því hvaða áhrif hann hefur á hegðun. Þarf ekki að vera sama og umbun (reward).
Hver er styrkirinn í dæminu hér fyrir ofan? ↓
