Nekontinuirani postupci obrade višesječnim alatima Flashcards
(18 cards)
Kako se definišu nekontinuirani postupci obrade višesječnim alatima?
Postupci obrade višesječnim alatima predstavljaju one postupke kod kojih je alat višesječan, dakle sa više reznih ivica, bez obzira na karakter glavnog i pomoćnog kretanja. Postupci obrade otvora također spadaju u postupke obrade višesječnim alatima. Međutim, to su postupci sa kontinuiranim zahvatom svake rezne ivice alata sa obratkom. Nekontinuirani postupci su oni kod kojih višesječni alat sa najmanje dvije, a većinom preko šest reznih ivica, ne reže sa svim reznim ivicama istovremeno, nego je u zahvatu sa obratkom samo određen broj reznih ivica tako da je poprečni presjek rezanog sloja materijala promjenljiv u toku zahvata na osnovu čega su ovi postupci i dobili naziv – nekontinuirani. Najčešće je u zahvatu manje od polovine reznih ivica.
Koje su glavne grupe nekontinuiranih postupaka obrade višesječnim alatima
- glodanje,
- provlačenje i
- testerisanje ili piljenje (žaganje).
Šta je glodanje?
Glodanje je postupak obrade gdje alat – glodalo vrši glavno obrtno kretanje a posmično kretanje može biti različito. Pravolinijsko posmično kretanje u pravcu sve tri koordinatne ose, pojedinačno ili istovremeno, vrši obradak. Osim toga, posmično kretanje može biti i kombinovano sa rotacionim (kružnim) koje također, najčešće vrši obradak. Glodanjem se obrađuju dijelovi sa ravnim površinama, dijelovi sa složenim prostornim konfiguracijama, razni utori i žljebovi, zupčanici (konusni i cilindrični, pužni vijci i pužni točkovi) zavojne površine različitih oblika, spoljni i unutrašnji navoji, pa čak i dijelovi osnosimetričnog oblika. Dakle, glodanje je univerzalan i veoma produktivan postupak tako da se u proizvodnoj praksi, poslije struganja, najviše koristi.
Postoje horizontalne i vertikalne glodalice. Naziv „horizontalna“ je definisan horizontalnim položajem glavnog vretena, odnosno ose alata.
Vrste glodanja
S obzirom na karakter obrade kao i položaj ose glodala prema površini koja se obrađuje postoje dva glavna postupka glodanja:
- obodno ili obimno glodanje
- čeono glodanje
Obodno ili obimno glodanje je takav postupak glodanja gdje alat (glodalo) koji ima rezne ivice po obodu vrši glavno obrtno kretanje, a obradak, pravolinijsko posmično kretanje. Čeono glodanje je takav postupak glodanja gdje glodalo ima najčešće rezne ivice po obodu i vrši glavno obrtno kretanje pri čemu osa glodala zaklapa ugao blizak 90 sa obrađivanom površinom. I u ovom slučaju obradak vrši posmično pravolinijsko kretanje. Iz ova dva postupka glodanja razvijen je čitav niz operacija glodanja.
Osnovne operacije glodanja
- obrada ravnih površina valjkastim glodalom
- obrada ravnih površina čeonim valjkastim glodalom
- izrada žljebova, kanala i utora koturastim glodalom
- izrada žljebova, kanala i utora vretenastim dvoreznim glodalom za žljebove
- izrada bočnih usijeka vretenastim glodalom
- obrada uskih žljebova ili odsijecanje testerastim glodalom
- obrada žljebova prizmatičnog oblika poprečnog presjeka (simetričnog ili nesimetričnog) ugaonim koturastim glodalom
- obrada žljebova profilnog oblika glodalom sa konveksnim profilom (ispupčeno glodalo)
- obrada ispupčenja profilnog oblika glodalom sa konkavnim profilom (udubljeno glodalo)
- obrada profila u obliku lastinog repa vretenastim ugaonim glodalom
- obrada T-utora vretenastim glodalom za T-utore
- obrada navoja i zavojnica većih koraka koturastim glodalom
- kopirno glodanje složenih površina vretenastim glodalom sa sferičnim vrhom
- izrada žljebova na vratilima koturastim profilnim glodalom
- izrada cilindričnih zupčanika metodom zub-po-zub koturastim modulnim glodalom
- izrada cilindričnih zupčanika metodom zub-po-zub vretenastim modulnim glodalom
- izrada cilindričnih zupčanika metodom relativnog kotrljanja pužnim odvalnim glodalom
- izrada metričnog vanjskog (ili unutrašnjeg) navoja valjkastim glodalom za navoje
Vrste glodanja s obzirom na odnos smjerova kretanja glodala i obratka
S obzirom na odnos smjerova kretanja glodala i obratka razlikuju se sljedeće vrste glodanja:
a) Za obimno glodanje:
- protusmjerno glodanje
- istosmjerno glodanje
b) Za čeono glodanje:
- protusmjerno glodanje
- istosmjerno glodanje
- kombinovano ili simetrično glodanje,
Alati za obradu glodanjem
Alati za obradu glodanjem se nazivaju glodala. To su višesječni alati cilindričnog oblika kod kojih su zubi (sa reznim ivicama) raspoređeni po obodu ili po čeonoj strani glodala. Neke vrste glodala, naprimjer, koturasta imaju rezne ivice po obodu i po jednoj ili po obje čeone površine. Glodala se dijele prema konstruktivnim karakteristikama, postupku izrade, načinu postavljanja na mašinu te vrsti operacije za koju su namijenjena.
Podjela alata za obradu glodanjem prema konstruktivnim karakteristikama
Prema konstruktivnim karakteristikama razlikuju se glodala izrađena iz punog (od brzoreznog čelika), zatim glodala izrađena od kostruktivnog čelika sa lemljenim reznim pločicama od brzoreznog čelika ili tvrdog metala i glodala sa umetnutim, okretnim, mehanički pričvršćenim reznim pločicama od tvrdog metala (rjeđe od brzoreznog čelika). Glodala sa većim brojem zuba, kao što su čeona, nazivaju se glodačke glave.
Podjela glodala prema postupku izrade zuba
Prema postupku izrade zuba, glodala se dijele na glodala sa glodanim i glodala sa leđno struganim zubima. Glodala sa glodanim zubima se izrađuju profilnim glodalima, slično postupku izrade zupčanika metodom zub-po-zub. Glodala sa leđno struganim zubima izrađuju se na posebnim strugovima – tzv. strugovi za leđno struganje.
Podjela glodala prema načinu postavljanja na alatnu mašinu
Prema načinu postavljanja na alatnu mašinu, glodala se dijele u dvije grupe:
- glodala sa cilindričnim otvorom koja se navlače na odgovarajuća vratila (trnove) koja su jednom stranom vezana za glavno vreteno glodalice i
- glodala sa drškom (cilindričnom, Morze konusnom ili sa tzv. strmim ISO konusom) koja se postavljaju direktno u vreteno mašine
Podjela glodala s obzirom na vrstu operacije glodanja za koju su namijenjena
S obzirom na vrstu operacije glodanja za koju su namijenjena mogu se izdvojiti četiri glavne grupe glodala:
- glodala namijenjena za obradu ravnih površina,
- glodala namijenjena za obradu zakrivljenih površina,
- glodala namijenjena za obradu specijalnih površina i
- glodala namijenjena za obradu zavojnica, zupčanika i ožljebljenih vratila.
Provlačenje
Provlačenje je postupak obrade pri kojem alat – provlakač ima veliki broj zuba pri čemu su najčešće jedan do pet zuba, a rjeđe i do osam zuba, istovremeno u zahvatu sa obratkom. Alat za provlačenje koji je u obliku ozubljenog trna ili letve, najčešće vrši glavno kretanja koje je pravolinijsko, a rjeđe i zavojno (kombinacija pravolinijskog i obrtnog kretanja). Posmičnog (pomoćnog) kretanja kod provlačenja nema. Umjesto toga, rezne ivice provlakača su smaknute jedna u odnosu na drugu, pri čemu, veličina ove rezlike reznih ivica predstavlja zapravo debljinu sloja materijala koju će naredni zub odrezati. S obzirom da su alati za provlačenje dosta komplikovani i veoma skupi, to se provlačenje koristi u serijskoj i masovnoj proizvodnji. Karakteristika provlačenja je velika tačnost izratka u klasi sa razvrtanjem i srednjim brušenjem. Ono što također karakteriše ovaj postupak obrade je ujednačenost kvaliteta izradaka što je veoma važno s aspekta održanja kvaliteta proizvodnje.
Opšte karakteristike provlačenja
Kao opšte karakteristike postupka provlačenja može se navesti sljedeće:
- Odnošenje ukupnog dodatka za obradu se odvija
postepeno u slojevima male debljine i velike širine pri istovremenom rezanju većeg broja zubi,
- Brzina rezanja je u poređenju sa ostalim postupcima mala i kreće se u granicama od 4 do 18 m/min,
- U procesu obrade, posmak, kao posebno kinematsko kretanje ne postoji. Ako se provlačenjem izrađuju zavojne površine, onda je dodatno obrtno kretanje alata sastavni dio glavnog kretanja,
- Radijalni porast zuba i pravolinijsko kretanje alata obezbjeđuje kontinuitet procesa rezanja i
- Provlakači imaju posebne elemente za vođenje što obezbjeđuje visoku tačnost i kvalitet obrade.
Alati za provlačenje
U osnovi postoje dva načina provlačenja: unutrašnje i vanjsko.
Alati za provlačenje se dijele u dvije glavne grupe: igle za provlačenje (provlakači – igle) i trnovi za provlačenje (provlakači-trnovi). Igle za provlačenje se koriste kada je potrebno skinuti veće količine strugotine, imaju veći broj zuba i veće su dužine. Na mašinama za provlačenje se ova vrsta provlakača zahvata za prednji dio i vuče, tako da je provlakač opterećen na istezanje. Ako je otvor koji se obrađuje značajno nesimetričan, tada se radi tačnog vođenja, igle za provlačenje pridržavaju i na zadnjoj strani u tzv. zadnjoj vodilici. Trnovi za provlačenje se koriste kada je potrebno skinuti manje količine strugotine, imaju manji broj zuba i manje su dužine. Manja dužina omogućava da se trnovi ne vuku, nego potiskuju i pri tome su opterećeni na pritisak i izvijanje.
Alati za vanjsko provlačenje predstavljaju nazubljene letve ravnog ili neravnog profila poprečnog presjeka. Dijele se s obzirom na oblik zuba na provlakače sa ravnim i kosim zubima.
Rezna geometrija provlakača definisana je oblikom zuba i prostorom između zuba (međuzublja). Razlikuju se normalna međuzublja i produžena međuzublja
Testerisanje
Testerisanje (piljenje ili žagane) je nekontinuirani postupak obrade višesječnim alatima koji se isključivo koristi za razrezivanje, odsijecanje, dijeljenje raznih polufabrikata (šipke, profili, cijevi i dr.) na više komada. To je postupak koji ima za cilj dijeljenje – rezanje polufabrikata na pripremke određene dužine, kao predoperacije bilo kojih drugih postupaka obrade. Ovdje se radi o veoma prostom i jednostavnom postupku sa veoma lošim kvalitetom obrađene površine.
Podjela postupaka testerisanja prema načinu izvođenja glavnog kretanja
Prema načinu izvođenja glavnog kretanja postoje dva potpuno različita postupka testerisanja:
- kružno testerisanje i
- pravolinijsko testerisanje.
Kružno testerisanje je poseban slučaj obimnog glodanja sa alatom u obliku nazubljenog diska male širine ili veoma male širine prema promjeru. Glavno
kretanje pri ovom postupku testerisanja je obrtno kretanje alata, a pomoćno kretanje također vrši alat,
iznimno nekada obradak.
Pravolinijsko testerisanje je potpuno slično provlačenju s jednom razlikom da ovdje postoji i posmično (pomoćno) kretanje što nije bio slučaj kod
provlačenja.
Tarno testerisanje
Postoji i jedna posebna vrsta kružnog testerisanja a to je tzv. tarno rezanje. Iz samog naziva može se zaključiti
da se radi o alatima koji nemaju zube, ali koji se obrću većim brojem obrtaja, dakle, imaju velike obimne
brzine i koji razrezuju materijal zahvaljujući trenju i lokalnom omekšavanju materijala koji se reže. To
znači da u ovom slučaju nema formiranja strugotine, nego se čestice materijala odnose zahvaljujući
velikoj obimnoj brzini tarnog kružnog diska - “testere”.
Alati za testerisanje
Alati za testerisanje su alati koji imaju veliki broj zuba, prema ostalim reznim alatima srazmjerno malih dimenzija. Postoje testere za kružno testerisanje (kružne testere) i testere za pravo-linijsko testerisanje (trakaste i lisnate testere). Kružne testere su alati u obliku nazubljenog diska i postoje dvije osnovne grupe: kružne testere izrađene iz jednog dijela ili jednodjelne i testere sa umetnutim zubima i segmentima sa više zuba.
Trakasta testera predstavlja beskonačnu traku koja je na jednoj svojoj bočnoj strani nazubljena. Lisnate testere predstavljaju alat u obliku ravne trake nazubljene s jedne ili s obje strane sa odgovarajućim otvorima za pritezanje u okviru mašine za testerisanje.
Postoji i nekoliko glavnih oblika zuba testera: mali zub i strelasti zub
