Uned 2.2 Ymaddasiadau i Gyfnewid Nwyon

Question 1

Nodweddion arwyneb resbiradol

Answer 1

> tenau (llwybr tryledu byr)
Athraidd i nwyon
llaith
arwynebedd arwyneb mawr

Question 2

Organebau Ungellog

Answer 2

• cyfnewid nwyon ar draws arwyneb y gell
• cymhraeb arwynebedd arwyneb i gyfaint yn ddigon mawr i ddiwallu eu hanghenion
• pellteroedd o fewn y gell yn fach: trylediad yn ddigon cyflym

Question 3

Amoeba
(organeb ungellog)

Answer 3

• cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint yn fawr
• cellbilen yn denau felly mae trylediad i’r gell yn gyflym
• cyfnewid nwyon yn digon cyflym i gyflenwi’r ocsigen ar gyfer resbiaradaeth

Question 4

Llyngyren Ledog
(organeb ungellog)

Answer 4

• dyfrol
• fflat: aa yn llawer mwy nag organebau sfferig
• cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint fawr
• mae’r llwybrau tryledu fyr

Question 5

Pryf Genwair
(organeb ungellog)

Answer 5

• ddaearol
• silindrog ac felly mae ei cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint yn llai
• croen yw’r arwyneb resbiradol
• aros yn llaith drwy secredu mwcws
• dim angen llawer o ocsgien oherwydd araf, metabolaidd isel
• haemoglobin yn y gwaed yn cludo’r ocsigen o gwmpas y corff mewn pibellau gwaed
• cynnal graddiant crynodiad serth ar yr arwyneb resbiradol
• CO2 yn tryledu allan ar draws y croen

Question 6

Cyfnewid Nwyon mewn Pysgod

Answer 6

• arwyneb arbenigol: tagellau
• mae dwr yn cyfrwng dwys a chynnwys ocsigen cymharol isel felly rhaid gorfodi dwr dros y ffilamentau tagel: wneud hyn trwy mecanwaeth awyru

Question 7

Beth sydd yn achosi mecanwaeth awyru digwydd

Answer 7

newidiadau gwasgedd yn y ceudod bochaid

Question 8

3 cam mecanwaeth awyru pysgodyn

Answer 8

> Cam 1: ceg agor, cyfaint ceudod bochaidd cynyddu, gwasgedd gostwng, dwr tynnu i fewn
Cam 2: ceg yn cau, ceudod bochaidd cyfangu, dwr gorfodi dros y tagellau
Cam 3: gwasgedd cynyddu, gorfodi opercwlwm i agor, dwr yn gadael

Question 9

2 fath o lif (pysgod)

Answer 9

1. llif gwrthgerrynt
2. llif paralel

Question 10

Llif gwrthgerrynt

Answer 10

• dwr a gwaed yn llifo i’r cyfeiriadau dirgroes
• peelleter ar hyd plat tagell yn gynyddu: cynnwys ocsigen y gwaed cynyddu
• plat tagell cyfan cael ei defnyddio
• ddim yn cyrraedd ecwilibriwm

Question 11

Llif Paralel

Answer 11

• pysgod cartilagaidd e.e. siarcod
• dwr a gwaed yn llifo i’r un cyfeiriad
• graddiant crynodiad ddim yn cael ei gynnal
• trylediad ddim yn optimaidd nac yn parhau ar draws y plat tagell i gyd
• cyrraedd ecwilibriwm

Question 12

Nodweddion mae arwynebau resbiradol amffibiaid, ymlusgiaid ac adar yn rhannu

Answer 12

> arwynebedd arwyneb mawr
arwyneb llaith
llwybr tryledu byr
system cylchrediad a phigmentau gwaed
ysgyfaint mewnol
mecanwaeth awyru

Question 13

Amffibiaid

Answer 13

= amffibiaid gorffwys: defnyddio croen llaith i gyfnewid nwyon
= amffibiaid weithgar yn defnyddio ysgyfaint syml
- par o godennau gwag yw ysgyfaint broga
- llawer o blygion yn eu harwyneb: cynyddu arwynebedd arwyneb
- arwynebedd arwyneb ysgyfaint broga’n cymharol fach
- penpwl defnyddio tagellau

Question 14

Ymlusgiaid

Answer 14

• croen yn anathraidd i nwyon
• ymlusgiaid ysgyfaint mwy effeithlon nah amffibiaid
• un ysgyfaint
• ysgyfaint debyg i godenni
• plygion fwy cymhleth nah ysgyfaint amffibiaid
• ymlusgiad asennau, on dim llengig
• awyru’n cael ei gynorthwyo gan symudiad yr asennau gan y cyhyrau rhyngasennol

Question 15

Adar

Answer 15

• gwaed cynnes a chyfradd resbiradu uchel
• ysgyfaint fach ac yn gryno
• cynnwys nifer o diwbynnau aer canghennog o’r enw bronci
• tiwbynnau aer lleiaf, y parabronci, rwydwaith eang o gapilariau gwaed
• parabronci’n arwain i godennau aer mawr a waliau tenau
• symudiad assennau sy’n awyru’r ysgyfaint
• aderyn hedfan, mae symudiadau cyhyrau’n adennyd sy’n awyru ysgyfaint

Question 16

Pryfaid

Answer 16

• dwr yn anweddu ar arwyneb y corff: gallu achosi diffyg hylif
• er mwyn cyfnewid nwyon yn effeithlon mae angen arwyneb tenau, athraidd ag arwynebedd arwyneb mawr
• sgerbwd allanol anhyblyg gwrthddwr sydd wedi gorchuddio a cwtigl
• cymhareb aa i gyfaint cymharol fach
• ddim yn gallu defnyddio arwyneb corff i gyfnewid nwyon
  = cyfnewid nwyon digwydd trwy barau o dyllau sef y sbiraglau
  = arwain i system o diwbynnau aer canghennog wedi’u leinio a chitin o’r enw traceau
  = sbiraglau’n gallu agor a chau hyn yn caniatau cyfnewid nwyon ac yn lleihau colledion dwr

Question 17

Awyru System Draceol

Answer 17

cywasgu ac ehangu yr abdomen sy’n awyru

Question 18

Mewnanadliad

Answer 18

1. cyhyrau rhyngasennol yn cyfangu
2. codi cawell asennau i fyny a thuag allan
3. llengig yn cyfangu ac yn gwastadu
4. cyfaint y thoracs yn cynyddu
5. gwasgedd lleihau
6. aer yn mynd i mewn
7. ysgyfaint yn ehangu

Question 19

Allanadliad

Answer 19

1. cyhyrau rhyngasennol yn llaesu
2. codi’r cawell asennau i fyny a thuag allan
3. llengig llaesu ac yn crymu tuag i fyny
4. cyfaint thoracs yn lleihau
5. gwasgedd cynyddu
6. aer yn cael ei orfodi’r allan

Question 20

Alfeoli

Answer 20

> darparu arwynebedd arwyneb mawr o gymharu a chyfaint y corff: arwyneb llaith i nwyon hydoddi
waliau tenau: darparu llwybr tryledu byr
pob alfeolws wedi’i orchuddio a rhwydwaith eang o gapilariau
cynnal graddiant crynodiad serth ar gyfer trylediad

Question 21

Syrffactydd

Answer 21

• gorchuddio arwyneb pob alfeolws
• atal alfeoli rhag cwympo wrth i chi anadlu allan
• cael ei rhoi i fabanos cynnar i atal yr alfeoli yn eu hysgyfaint anaeddfed

Question 22

Cyfnewid Nwyon mewn Planhigion

Answer 22

• angen i blanhigion gyfnewid nwyon ar gyfer resbiradaeth a ffotosynthesis
• prif arwyneb cyfnewid nwyon yw’r ddeilen
• llafn y deilen yn denau a fflat, ag arwynebedd arwyneb mawr
• llwybrau tryledu nwyon yn fyr

Question 23

Swyddogaethau ac addasiadau (y ddeilen)

Answer 23

*Cwtigl Cwyraidd: lleihau colledion dwr
*Epidermis Uchaf: gadael i olau gyrraedd y feinwe mesoffyl, syntheseiddio a secretu’r cwtigl cwyraidd
*Mesoffyl Palisad: cynnwys llawer o gloroplastau: ffotosynthesis
*Mesoffyl Sbyngaidd a Bylchau Aer: cyflawni ffotosynthesis, bylchau aer canitatau cylchrediad nwyon
*Sypynnau Fasgwlar: cludiant dwr a mwynau, cludiant cynhyrchion ffotosynthesis
*Celloedd Gwarchod: agor a cau’r mandwll stomataidd
*Stomata: caniatau cyfnewid nwyon

Question 24

Addasiadau i gyfnewid nwyon

Answer 24

> meinwe mesoffyl sbyngaidd: caniatau cylchrediad nwyon
bylchau aer: athreiddio meinweoedd
mandyllau stomataidd: gadael i nwyon fynd mewn ac allan
stomata
gwagleoedd rhyng-gellol
haen llaith: nwyon yn hydoddi

Question 25

Addasiadau ar gyfer ffotosynthesis

Answer 25

> arwynebedd arwyneb mawr i ddal cymaint o olau
cyfeiriadu eu hunain i fod ar ongl sy’n berpendicwlar i’r haul
daul tenau adael i’r golau dreiddio i haenau is o gelloedd
cwtigl mesoffyl palisad
cloroplastau

Question 26

Cloroplastau

Answer 26

troi’n symud o fewn y celloedd mesoffyl

gallu rhoi eu hunain yn y safle gorau posibl i amsugno golau

Question 27

Cell Gwarchod

Answer 27

• dwy cell gwarchod o gwmpas
• wal fewnol trwchus
• rhoi siap tebyg i sosej grwm i’r gell pan mae’n chwyddo
• agor y mandwll stomataidd
• gallu newid siap i agor a chau’r stomata
• helpu i reoli cyfnewid nwyon a cholledion dwr

Question 28

Stoma yn agor

Answer 28

1. ystod y dydd, ionau potasiwm yn cael eu pwmpio drwy gyfrwng cludiant actif i mewn i’r celloedd gwarchod
2. startsh sydd wedi’i storio’n cael ei drawsnewid i ffurfio malad
3. gostwng potensial dwr
4. dwr llifo mewn drwy osmosis
5. celloedd gwarchod yn mynd yn chwydd dynn ac yn crymu ar wahan
6. agor y mandwll stomataidd i ganiatau cyfnewid nwyon

Question 29

Stomata Cau

Answer 29

1. arddwysedd golau’n rhy isel ar gyfer ffotosynthesis, ionau potasiwm tryledu allan o’r celloedd gwarchod
2. malad trawsnewid yn ol i startsh , adwaith cyddwyso
3. potensial dwr y celloedd gwarchod yn cynyddu
4. dwr gadael y celloedd gwarchod osmosis
5. celloedd gwarchod mynd yn llipa
6. cau’r mandwll stomataidd
7. atal cyfnewid nwyon ond hefyd yn lleihau colledion dwr