2 Dio Flashcards
(15 cards)
Pretpostavka dispozicije i dispozicija (pojam i vrste)
PRETPOSTAVKA DISPOZICIJE: Pretpostavka/hipoteza/uslov je početni dio uslovnih pravnih normi (najveći broj opštih pravnih normi i jesu uslovne pravne norme) u kome se opisuje faktička situacija ili činjenice koje moraju postojati da bi se moglo primjeniti osnovno pravilo ponašanja – dispozicija. U pretpostavci dispozicije norme ukazuje se na subjekte (adresate pravne norme) koji se moraju naći u faktičkoj situaciji opisanoj u pretpostavci pravne norme, da bi bili obavezni ponašati se po dispoziciji te pravne norme. U pretpostavci pravne norme se koriste neodređeni pojmovi za opis situacije koja se uređuje dispozicijom te norme – zbog funkcije uslova pretpostavka dispozicije pravne norme obično počinje riječika ako, ko, kada, svako…
DISPOZICIJA: je suština pravne norme i predstavlja primarno pravilo ponašanja koje je najvažnije za ostvarenje cilja norme. Tim pravilom ponašanja se adresatima pravne norme utvrđuje pravna obaveza da izvrše ili neizvrše neku radnju i ujedno im se daje pravno ovlašćenje na takvo činjenje ili nečinjenje. U zavisnosti od cilja pravne norme, dispozicije mogu biti naređujuće (naređuje subjektu prava da se ponaša na određen način, tj. naređuje mu da izvrši određeno činjenje), zabranjujuće (zabranjuje subjektu prava da izvrši neku radnju - naređuje mu nečinjenje), ovlašćujuće (ovlašćuje subjekta prava na određeno ponašanje) i dopuštajuće. Mogu biti više ili manje neodređene i shodno tome tome mogu se razvrstati na dispozicije sa neodređenim pojmovima, kategoričke, disjunktivne (alternativne dispozicije i dispozicije koje daju diskrecionu vlast), prinudne (kogentne ili imperativne) i zamjenljive (dispozitivne) dispozicije.
Pojam i elementi pravnog poretka
POJAM I ELEMENTI PRAVNOG PORETKA: Pravni poredak je jedinstvo pravnih normi, ljudskog ponašanja po tim normama i pravnih vrijednosti u konkretnom društvu u određenom istorijskom trenutku. Pravni poredak je vid društvenog poretka, odnosno jedan njegov sastavni dio. Društveni poredak je skup svih društvenih odnosa i obuhvata kako društvene norme i ponašanje ljudi na osnovu njih i u vezi sa njima, tako i društvene vrijednosti. Društveni poredak obuhvata i posebne poretke – moralni, ekonomski, državni, politički i pravni poredak. Pravni poredak je onaj dio društvenog poretka koji je regulisan pravom. Predstavlja stvaranje pravnih normi na osnovu određenog vrednovanja i njihovo ostvarivanje.
ELEMENTI PRAVNOG PORETKA: S obzirom da se pravni poredak sastoji od pravnih normi, ljudskog ponašanja po njima i pravnih vrijednosti, on se može podijeliti na tri sastavna elementa:
- NORMATIVNI - koji se sastoji iz pravnih normi kao pravila o ponašanju i iz pravnih akata tj. radnji kojima se stvaraju pravne norme ili se postavljaju uslovi za njihovo primjenjivanje;
- FAKTIČKI - koji se sastoji iz ponašanja ljudi po normama tj. pravnih radnji subjekata prava kojima se pravne norme ostvaruju, tj. primjenjuju (ljudi kao pravni subjekti među sobom stoje u pravnim tj. društvenim odnosima koji su regulisani pravnim normama).
- VREDNOSNI - koji se sastoji iz dvije vrste društvenih vrijednosti – specifične (pravda, mir, pravna sigurnost…) i nespecifične (život, zdravlje, porodica…) pravne vrijednosti koje su idejni izvori pravnih normi.
Pretpostavka sankcije i sankcija
PRETPOSTAVKA SANKCIJE – prekršaj (delikt): je dio pravne norme u kojoj se opisuje prekršaj dispozicije ili delikt koji treba da se desi kao uslov za njenu primjenu. Delikt se sastoji u neizvršenju pravne obaveze kao i u ponašanju koje je suprotno od onog koje je ustanovljeno dispozicijom pravne norme. Kada je izvršena radnja suprotna obaveznoj radnji određuje se odnos učinioca prema svojoj radnji i njenoj posledici. Taj odnos se naziva krivicom. Postoje različiti stepeni krivice: namjera, umišljaj, nehat. Odgovornost subjekta počiva na krivici. Za postojanje pravne odgovornosti mora postojati svijest o uzročnoj vezi između zabranjene radnje i njenih posledica. Stoga pravno mogu odgovarati samo lica koja su psihički dovoljno zrela da shvate uzroke i posledice svojih postupaka. Taj stepen psihičke zrelosti, kao neophodan uslov pravne odgovornosti, se naziva uračunljivost. Pravna odgovornost je podložnost subjekta, koji je učinio delikt, sankciji pravne norme.
SANKCIJA: označava prinudnu mjeru koju nadležni organ primjenjuje na subjekta koji je prekršio dispoziciju pravne norme. Vrste sankcija: Shodno vrstama prekršaja (delikata) pravne sankcije se dijele na krivične, građanske, administrativne, disciplinske, međunarodne i dr. Prema cilju kome teže dijele se na restributivne i restitutivne. Restributivne radi odmazde nad učiniocem delikta, a restitutivne da se nadoknadi šteta ili da se izvrši povraćaj u pređašnje stanje/ stanje koje je postojalo prije izvršenja delikta. Ako se sankcija smatra kao probna mjera, onda razlikujemo sankcije prema licima i sankcije prema aktima. Prema licima, fizičkim i pravnim, one mogu biti krivične, građansko – pravne, administrativne i disciplinske kazne, a prema pravnim aktima postoje dvije osnovne vrste sankcija a to su: ništavost ili rušivost. Kod ništavnosti on ne važi od momenta donošenja tj. kao da nije ni donijet, a kad se ruši: od momenta kad je ukinut.
Ustav
USTAV: čine osnovne pravne norme o organizaciji države, o temeljnim strukturama cjelokupnog državno-pravnog poretka, o pravnom statusu pojedinaca u državi, kao i načela i vrijednosti na kojima su te osnovne pravne norme utemeljene. Ovako određen pojam ustava predstavlja ustav u materijalnom smislu. Ustav u formalnom smislu je pisani opšti pravni akt koji donosi najviša, ustavotvorna, vlast i ima najvišu pravnu snagu. Svi drugi pravni akti (zakon, podzakonski akti, akti društvenih organizacija) imaju nižu pravnu snagu od ustava, moraju biti u saglasnosti s njim i ne mogu ga mijenjati ni ukidati. Osnovna funkcija ustava je sprečavanje samovolje nosilaca državne vlasti i ostvarivanje vladavine prava a ne vladavine ljudi.
Zakon
ZAKON: je najviši pravni akt u pravnom poretku, posle ustava. U demokratskim državama zakone donosi opštepredstavničko tijelo izabrano od građana na osnovu opšteg i jednakog prava glasa. Opšte norme u zakonu moraju biti u skladu sa ustavom kao najvišim pisanim opštim pravnim aktom (načelo ustavnosti). Istovremeno, svi drugi pravni akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom kao najvišim pravnim aktom, posle ustava (načelo zakonitosti). Parlament donosi u formi zakona različite pravne akte koji uređuju uže oblasti društvenog života (krivična djela, brak, porodične odnose, državni budžet i dr.) i ne sadrže opšte pravne norme tj. nisu opšti pravni akti. S druge strane, opšte pravne akte pored zakonodavnih organa donose i izvršni organi (vlada u parlamentarnim i predsjednik u predsjedničkim sistemima podjele vlasti) što je imalo za posledicu razlikovanje formalnog i materijalnog pojma zakona. Zakon u formalnom smislu je svaki pravni akt koji donese zakonodavni organ (djelo je zakonodavne vlasti) u zakonodavnom postupku tj. formalni pojam zakona se utvrđuje isključivo prema formi u kojoj se akt donosi a neprema sadržini tog akta. Obrnuto, zakon u materijalnom smislu je opšti pravni akt, bez obzira da li je donijet u zakonodavnom postupku ili izvan njega – bitna je sadržina a ne forma pravnog akta. U savremenim pravnim sistemima zakonik ili kodeks se razlikuje od zakona. U formalnom smislu nema razlike, to su akti iste pravne snage. Razlika postoji u opsegu materije koja se uređuje. Zakonikom ili kodeksom se uređuje čitava jedna oblast društvenih odnosa (građanskim zakonikom se uređuje lično i porodično pravo, nasledno, stvarno i obligaciono; krivičnim krivičnopravna oblast i dr.). Postupak donošenja zakonika se naziva kodifikacijom
Podzakonski pravni akti
PODZAKONSKI PRAVNI AKTI: Ustav i zakon su najvažniji, ali ne i jedini opšti pravni akti koje donose državni organi. Podzakonskim pravnim aktima nazivaju se upravo ti drugi opšti pravni akti niže pravne snage od zakona, koje donose egzekutiva (šef države, vlada) i lokalni organi samouprave. Među tim podzakonskim aktima poseban značaj imaju opšti akti koje donosi šef države ili vlada (uredbe, dekreti, izvršne naredbe). Osim tih akata, pravni poredak se ne može zamisliti ni bez odluka, naredbi, pravilnika, poslovnika i uputstava, koje donose organi uprave (ministarstva ili sekreterijati) ili lokalni samoupravni organi. U predsjedničkim i polupredsjedničkim sistemima podjele vlasti, uloga šefa države u donošenju podzakonskih opštih akata je veoma značajna. Obrnuto, u parlamentarnim monarhijama i republikama, šef drzave ne donosi, po pravilu, opšte, vec samo pojedinačne pravne akte (ukaze). Podzakonski opšti pravni akti moraju biti i formalno i materijalo usklađeni sa ustavom i zakonom. UREDBA je pravni akt neposredno niži od zakona a viši od drugih podzakonskih akata. Njen nastanak i opstanak je vezan za zakon radi čijeg izvršenja je donijeta. U uslovima ratnog ili druge vrste vanrednog stanja šef države ili vlada mogu donijeti tzv. uredbe po nuždi, kojima se mogu privremeno suspendovati ne samo određene zakonske već i ustavne norme. Određena ljudska prava i slobode ne mogu biti ukinuti. ODLUKU, kao opšti podzakonski akt, donose različiti organi: parlament, vlada i uprava i predstavlja izvršni akt koji se donosi radi konkretizacije određene zakonske odredbe. Podzakonski opšti pravni akti moraju biti i formalno i materijalno usklađeni sa ustavom i zakonom. Ni podzakonski opšti pravni akti nemaju jednaku pravnu snagu. Niži ne mogu protivrječiti višim što znači da načelozakonitosti važi i za međusobni odnos podzakonskih akata. O tome se staraju kako tvorci podzakonskih akata (odnosno neposredni viši organi od njih) tako i posebno ustanovljeni organi za kontrolu ustavnosti i zakonitosti – ustavni sudovi.
Međunarodni ugovori
MEĐUNARODNI UGOVORI: Najčešći oblik stvaranja normi međunarodnog prava jeste zaključivanje ugovora koji nosi različite nazive: međunarodni ugovor, konvencija, protokol, pakt. Tim aktom se spaja volja dva ili vise međunarodnih subjekata (država i/ili međunarodnih organizacija) radi uređenja njihovih interesa međunarodnim normama. Osnovno svojstvo međunarodnih ugovora sastoji se u tome što ti ugovori obavezuju samo stranke koje su ih zaključile, tj. države koje su pristale da budu obavezane njegovim odredbama. Drugim riječima, međunarodni ugovor stvara pravo samo između strana ugovornica. Međunarodni ugovor, po pravilu ratifikuje zakonodavni organ nacije-države. Potvrdđeni međunarodni ugovor ima istu ili višu snagu od domaćeg zakona, zavisno od utvrđenih ustavnih pravila određene države.
Upravni akt
UPRAVNI AKT: To je pojedinačni pravni akt posebih svojstava. Predstavlja posebnu vrstu pravnih akata državne uprave. Upravnim aktom primjenjuje se opšta pravna norma sadržana u zakonu ili drugom pravnom aktu na konkretan slučaj. Upravnim aktom određije se pojedinačna dispozicija konkretizacijom opšte pravne norme. Tom dispozicijom adresatu upravnog akta nešto se zabranjuje, naređuje ili dopušta.
Vrste pravnih akata
VRSTE PRAVNIH AKATA: Prema obliku (formi) pravni akti se dijele na državne akt, akte društvenih organizacija i akte građana. Državni mogu biti ustavni, zakonodavni, aktu šefa države, akti vlade, upravni i sudski akti, viši i niži pravni akti. Prema sadržini pravni akti se dijele na potpune i nepotpune. Potpunim pravnim aktima se stvara pravna norma u cjelini. To su po pravilu opšti pravni akti kojim se stvaraju opšte pravne norme (ustav, zakon, uredba, kolektivni ugovor o radu. Nepotpunim pravnim aktima se stvara samo jedno pravilo ponašanja iz pravne norme tj. Jedan normativan element pravne norme (dispozicija ili sankcija pravne norme). To su pojedinačni pravni akti kojim se stvaraju pojedinačne norme (upravni akt, pravni posao, sudski akt).
Pojedinačni pravni akt
POJEDINAČNI PRAVNI AKT: predstavlja posebnu vrstu pravnih akata kojima se stvara pojedinačna pravna norma, u cjelini ili djelimično. Ukoliko se pojedinačnim pravnim aktom stvara pravna norma u cjelini, tj. dispozicija i sankcija, takvi pojedinačni pravni akti nazivaju se potpunim pojedinačnim pravnim aktima. Obrnuto, ako se pojedinačnim pravnim aktima stvara samo jedan od normativnih elemenata pravne norme (jedno od pravila ponašanja, dispozicija ili sankcija) takvi se pojedinačni pravni akti nazivaju nepotpunim pojedinačnim pravnim aktima.
Opšti akti drustvenih organizacija
OPŠTI AKTI DRUŠTVENIH ORGANIZACIJA: su opšti pravni akti koje donose nedržavni subjekti, odnosno privredne organizacije (društva i preduzeća), na čijoj se djelatnosti zasniva savremeni unutrašnji i međunarodni ekonomski život. Te organizacije nastaju u skladu sa zakonom, kojim se uređuje njihov nastanak, s tim što se im se zakonom ostavlja široka autonomija da vlastitim opštim pravnim aktima, koje donose na osnovu ustava i zakona, uređuju niz važnih pitanja od značaja ne samo za osnivače već i za zaposlene i treća lica – naziv, sjedište, upravni i nadzorni odbor, prava akcionara i zaposlenih… Stoga, i ovi opšti akti (osnivački akt, statut, kolektivni ugovor o radu) su pravni akti, a pravne norme njima stvorene čine posebnu oblast prava - autonomno ili društveno pravo.
Donošenje, oblik i sadržina pravnog akta
POJAM PRAVNOG AKTA: Pod pravnim aktom, u užem smislu riječi, podrazumijeva se onaj akt kojim se stvara određena pravna norma, tj. da pravna norma ne može da postoji ako nema pravnog akta. Pravni akt, u širem smislu riječi, podrazumijeva izjavu volje koja izaziva određene pravne posledice, odnosno promjene u pravnom stanju subjekata prava.
Pravni akt je izjava volje kojom se ostvaruju određena pravna dejstva – stvara se pravna norma, pravilo o ponašanju ili pravna činjenica, uslov za primjenu neke druge norme. Pravna norma predstavlja složenu misao o ponašanju ljudi. Misao je sadržaj svijesti određen razumom i iskazan jezikom. Pravne norme, kao misli, se mogu saznati samo preko tih jezičkih iskaza i stoga je neophodno da pravne akte, kao psihičke akte kojima se stvaraju pravne norme, spolja izraziti, materijalizovati. Tom materijalizacijom pravni akt postaje dostupan ljudima koji te norme mogu primjeniti. Pravni akti ne sadrže samo jezičke forme pravnih normi već i pravne činjenice i nadležnost subjekata za njihovo donošenje, odnosno postupak donošenja, jer samo ovlašćeni subjekti mogu donositi određene vrste pravnih akata.
DONOŠENJE PRAVNOG AKTA: Pravne norme se stvaraju pravnim aktima a određene pravne akte mogu donijeti samo za to nadležni subjekti – državni organ, društvena organizacija ili privatno lice. Nadležnost za donošenje pravnog akta je uređena u višem pravnom aktu, dok u pogledu elemenata forme i sadržine pravnog akta nadležan subjekat može uživati značajan stepen slobode. Donošenje različitih pravnih akata se različito uređuje. Najveću slobodu ima ustavotvorac. Ustavom su detaljnije uređeni nadležnost i postupak za donošenje zakona a manje njegova sadržina. Zakonom se potpunije uređuju nadležnost, postupak donošenja i sadržina sudskih i upravnih akata.
OBLIK (FORMA) PRAVNOG AKTA: obuhvata tjelesne radnje kojima se pravni akt spolja izražava, kao i način njegovog stvaranja. Oblik pravnog akta se sastoji iz 3 elementa: nadležnosti subjekata za njegovo donošenje, postupka donošenja i materijalizacije.
Nadležnost za donošenje pravnog akta je ovlašćenje određenih subjekata da donose određene pravne akte. Pravne akte su ovlašćeni da donose i državni i nedržavni subjekti. Kada su u pitanju državni organi, njihovo ovlašćenje na donošenje pravnih akata (nezavisno od volje lica čije se ponašanje uređuje tim pravnim aktom) je istovremeno i njihova obaveza. Kada su u pitanju državni organi kao donosioci pravnih akata teži se njihovoj specijalizaciji za stvaranje određenih vrsta pravnih akata – podjela vlasti na zakovodavnu, izvršnu i sudsku vlast. Specijalizaciju za donošenje određene vrste pravnih akata prati i uređenje postupka za njihovo donošenje. U ustavu su jasno precizirane radnje i njihov redosled koji zakonodavac mora preduzeti prilikom stvaranja zakona, odnosno detaljno je uređen postupak donošenja upravnih i sudskih akata. Postoje i akti za čije donošenje postupak nije unaprijed određen – to su privatni pravni akti, čiji tvorci slobodno određuju postupak njihovog donošenja. Materijalizacija pravnog akta predstavlja sredstvo kojim se pravni akt spolja izražava i trajno materijalizuje pismom (pisanim tekstom). Nepoštovanje bilo kog od elemenata oblika/forme pravnog akta povlači apsolutnu ili relativnu nevažnost donijetog pravnog akta.SADRŽINA PRAVNOG AKTA ima dva dijela: glavni i sporedni. Glavni elemenat pravnog akta je izjava volje kojom se proizvode određena pravna dejstva u pravnom poretku. Sporedni element sadržine pravnog akta je označavanje samog pravnog akta kako bi se odredio položaj tog pravnog akta u hijerarhiji pravnih akata odnosno njegovo pravno dejstvo. Stoga, obično se navodi naziv pravnog akta, ko ga je donio i gdje.
Pojam i (sve) vrste pravnih normi
POJAM I VRSTE PRAVNIH NORMI: Pravna norma predstavlja najbitniji element prava. Kao i svaka društvena norma, pravna norma predstavlja legitiman zahtjev kojim se od određenih subjekata traži da nešto čine ili ne čine i prijeti im se legitimnim sankcijama ako ne postupe u skladu sa zahtjevanim (ona se može definisati, kao pravilo o ponašanju ljudi koje je zaštićeno državnom prinudom). Predstavlja složenu misao o ponašanju ljudi. Pravna norma je složena misaona cjelina sastavljena iz odgovarajućih pojmova. Ta misao/misli se izražavaju jezikom. Postoje dvije vrste jezičkih iskaza koji se javljaju u pravu: deskriptivni i preskriptivni. Deskriptivnim iskazima se opisuju činjenice i posredno utiče na ponašanje ljudi (pretpostavka dispozicije i pretpostavka sankcije), dok se preskriptivnim iskazima traži od subjekta određeno ponašanje (dispozicija i sankcija). Pravna norma se smatra vrstom perskriptivnih iskaza.
Pravna noprma predstavlja poruku složenog sastava koja se izražava skupovima riječi, rečenicama, usmeno ili pisano. U zakonu ili drugim vrstama pravnih akata te su rečenice izložene određenim redosledom u članovima. Obično u jednom članu je sadržana prosta ili složena rečenica kojom se iskazuju pretpostavka dispozicije i dispozicija dok je u drugom članu istog ili drugog pravnog akta data sankcija. Spojem rečenica iz ta dva člana otkriva se pravna norma. Rijetko se u istom članu pravnog akta iskazuje pravna norma u cjelosti. Rečenice kojima se iskazuju elementi pravnih normi u članovima zakona ili drugih pravnih akata nazivaju se PRAVNIM ODREDBAMA.
VRSTE PRAVNIH NORMI: Norme se razvrstavaju prema subjektima koji ih stvaraju (državne norme, norme drugih organizacija i norme građana), prema vrstama državnih djelatnosti (legislative, egzekutiva i sudstvo – zakonodavne norme, norme izvršne i upravne vlasti, sudske norme), prema vrstama društvenih odnosa koje uređuju (ustavne, finansijske, građanske, krivične, upravne i druge norme), prema tome da li su stvorene u bližoj ili daljoj vezi sa konkretnom situacijom na koju se odnose (uslovne i bezuslovne pravne norme), da li se odnose na neodređeni broj slučajeva ili na konkretan slučaj (opšte i pojedinačne norme), prema obliku jezičkog formulisanja norme (naređujuće, zabranjujuće, ovlašćujuće i dopuštajuće), i prema stepenu određenosti norme odnosno obimu slobode koju ostavljaju adresatima čije ponašanje uređuju (norme s neodređenim pojmovima, kategoričke i disjunktivne norme: prinudne i dispozitivne norme).
Ostalo iz skripte uciti
Tri vrste izvora prava
TRI VRSTE IZVORA PRAVA: Termin izvor prava ima tri značenja: Materijalan izvor prava (izvor prava u materijalnom smislu) i označava društvenu činjenicu iz koje nastaje/“izvire“ pravo; Vrednosni (idejni) izvor prava, tj. društvene vrijednosti iz kojih “izvire“ pravo i Formalan izvor prava (izvor prava u formalnom smislu) i označava opšti pravni akt, tj. sredstvo pomoću koga se izražava materijalni i vrednosni izvor prava.
MATERIJALNI IZVOR PRAVA: su društveni odnosi u kojima nastaju sukobi interesa, pa je te odnose neophodno prinudno usmjeravati pravnim normama tj. treba ih normirati. Važni društveni odnosi su: biološko-društveni, ekonomski, politički i kulturni odnosi. Ti društveni odnosi izazivaju nastanak prava, a ujedno su i predmet regulisanja pravom. Najvažniji dio prava stvara država, mada u stvaranju prava učestvuju i mnogi nedržavni subjekti (društvene organizacije i pojedinci) koji stvaraju pravo u skladu sa utvrđenim pravnim procedurama i formama.
VREDNOSNI (idejni) IZVOR PRAVA: Pored utvrđivanja odnosa koji se trebaju normirati, u pravu je važan i način na koji se ti odnosi normiraju tj. potrebno je utvrditi položaj subjekata u pravnim odnosima, odnosno kakva će ovlašćenja i obaveze imati. Ta raspodjela koristi i tereta, odnosno ovlašćenja i obaveza zavisi i od sistema prihvaćenih društvenih vrijednosti. U tom smislu, društvene vrijednosti predstavljaju vrednosni/idejni izvor pravnih normi. Izučavanjem tih vrijednosti od posebnog značaja za pravo bavi se pravna aksiologija, kao poseban dio pravne filozofije. U njoj se izučavaju vrijednosti života, ljudskog dostojanstva, istine, slobode, porodice, mira, sigurnosti, pravednosti, pravičnosti… Sloboda kao vrijednost shvata se prije sve kao samoodređenje i to samoodređenje koje proističe iz same suštine covjeka. Iz te suštine čovjeka proističe i vrijednost pravde kao jednakosti, tj. jednakog postupanja sa jednakim i nejednakog postupanja sa nejednakim. Pravda se shvata kao jednakost, a jednakost prava zahtjeva opštost pravne norme. Aristotel je razlikovao opštu i posebnu pravdu. Opšta pravda je potpuna vrlina i sastoji se u poštovanju moralnog zakona tj. opšteg dobra. Posebna pravda je dio opšte i odnosi se na nešto konkretno. Posebna pravda se dijeli na distributivnu tj. pravda koja se primjenjuje u dijeljenju (svaki pojedinac dobija od zajedničkog dobra srazmjerno svojim zaslugama) i komutativnu (svaka od dviju strana koje stoje u međusobnom odnosu dobija podjednako). Pravna sigurnost je osnovna odlika civilizacije. Svako mora biti uvjeren da se postojeće pravne norme poštuju i ostvaruju, zaključeni ugovori realizuju a donijete presude izvršavaju. Pravna sigurnost pretpostavlja da postoje utvrđene procedure i postupci ostvarivanja prava koji garantuju utvrđivanje istine i trajno uklanjanje sporova iz pravnogporetka. Vrijednost mira zahtjeva nepostojanje nasilja među pojedincima odnosno državama. Mir je stanje u kome je sila monopol društvene zajednice.FORMALAN IZVOR PRAVA: čine pravni akti kojima se neposredno ili posredno stvaraju opšte pravne norme. Pravni akti predstavljaju jezičke forme (tekstove) koje sadrže pravne norme tj. pravni akti kojima se neposredno (zakon i podzakonski opšti pravni akti) ili posredno (sudski precedent, sudska praksa) stvaraju opšte pravne norme. Opšte norme se donose za regulisanje važnih i konfliktnih društvenih odnosa, koji predstavljaju nezaobilazni predmet pravnog regulisanja. Opšta norma, sadržana u formalnom izvoru prava, odnosi se na neodređeni broj u njoj predviđenih konkretnih slučajeva i iz nje neprestano izviru pojedinačne norme kojima se rješavaju te konkretne situacije. Pojedinačni pravni akti, koji se donose na osnovu opštih pravnih akata, ne predstavljaju izvore prava i njima se rješava jedan konkretan slučaj uređen opštom pravnom normom sadržanom u određenom formalnom pravnom izvoru. U pravnoj teoriji opšti pravni akti se nazivaju izvorima prava.
Konfliktni društveni odnosi, koji nisu uređeni opštim pravnim normama, predstavljaju pravnu prazninu koja se popunjava pojedinačnim pravnim aktom. Tim pojedinačnim pravnim aktom, kojim se popunjava pravna praznina ne stvara se norma koja je podobna da uredi neodređeni broj slučajeva, već se odnosi na konkretan broj slučajeva. Ako se tim pojedinačnim pravnim aktima posredno stvaraju opšte pravne norme, kao što je to slučaj sa sudskim precedentima i sudskom praksom, onda se i ti akti smatraju izvorima prava.
Pravna nauka kao izvor prava
PRAVNA NAUKA KAO IZVOR PRAVA: Pravna nauka je bila dugo vremena jedan od najvažnijih izvora prava u grčko-romansko-germanskoj porodici prava. U vremenu stroge vladavine načela podjele vlasti, smatralo se da pravo može stvarati isključivo zakonodavna vlast. Stoga, ni pravna nauka ni sudska praksa nisu smatrani izvorima prava. Jedini i suvereni pravni izvor bio je zakon. Shodno novim životnim potrebama pravna nauka je počela sticati sve veći značaj u stvaranju i primjeni prava. Pravna nauka ima velike zasluge i za prihvatanje novih metoda u tumačenju prava. Posebno je značajan doprinos pravne nauke u stvaranju opštih pravnih principa, izvedenih iz pojedinih zakona ili iz cjeline pravnog poretka koji se u odredjenim nacionalnim pravnim sistemima smatraju i posebnim, samostalnim pravnim izvorima.
