5 UD. Biosfera: izaki bizidunak

Question 1

Biosferaren definizioa

Answer 1

Lurrean bizi diren izaki bizidunen multzoa da

Question 2

Zeintzuk dira izaki bizidunen ezaugarriak?

Answer 2

• Mota bereko substantziaz osatuta daude (zelulez).
• Zelula unitateetan antolatuta daude(nola dago materia).
• Hiru bizi funtzioak betetzen dituzte(zer egin).

Question 3

Zein da unibertsoko materia guztiaren unitaterik txikiena?

Answer 3

Atomoa

Question 4

Zer sortzen da atomoak elkartuz?

Answer 4

Molekulak

Question 5

Zeintzuk dira izaki bizidunak osatzen dituzten molekula bereziak?

Answer 5

Biomolekulak

Question 6

Zein da izaki bizidun guztien unitate komuna?

Answer 6

Zelula

Question 7

Noiz izan zen TEORIA ZELULARRA?

Answer 7

XIX.Mendean

Question 8

Nortsuk asmatu zuten TEORIA ZELULARRA? Zertan lan egiten zuten?

Answer 8

• SchWann= fisiologoa, anatomia irakaslea
• SchLeiden= botanikaria
• Wirchow= medikua

Question 9

Zein da izaki bizidun guztien unitate estrektural txikiena? Zer esan nahi du?

Answer 9

Zelula, zelula batez edo gehiagoz osatuta gaudela esna nahi du

Question 10

Zein da izaki bizidun guztien unitate funtzional txikiena? Zer esan nahi du?

Answer 10

Zelula, zelula guztiak bizi funtzioak egiten dituztela esan nahi du.

Question 11

Zein da izaki bizidun guztien ugalketa unitate txikiena? Zer esan nahi du?

Answer 11

Zelula, zelula guztiak beste batetik datoztela esan nahi du.

Question 12

Zeintzuk dira 3 bizi funtzioak?

Answer 12

• NUTRIZIOA
• ERLAZIOA
• UGALKETA

Question 13

Ze bi biomolekula mota daude?

Answer 13

• Ez-organikoak

- Organikoak

Question 14

Non dago biomolekula ez-organikoa?

Answer 14

• Materia bizigabean eta izaki bizidunetan

Question 15

(BIOMOLEKULA EZ ORGANIKOAK)Zeintzuk dira? ZERTARAKO?

Answer 15

• URA=Izaki bizidunen oinarrizko osagaia da/zelulen barruan oso funtzio garrantsitsuak ditu
• GATZ MINERALAK=Izaki bizidunen eskeletoak osatzen dituzte/erreakzioetan parte hartzen du

Question 16

Non dago biomolekula organikoa?

Answer 16

Izaki bizidunetan baino ez

Question 17

(BIOMOLEKULA ORGANIKOAK) Zeintzuk dira? Zeintzuk dira funtzioak? Non daude?

Answer 17

Gluzidoak= zelulari energia ematea/zelularen egitura batzuk osatzea(zelula-horma)
Lipidoak=Energia biltegiratzea/isolamendu teknikoa/zelularen egitura batzuk(mintz-plasmatikoa)
Proteinak=Zelula muskularren egitura(muskuluen uskurduraz)
Azido nukleikoak=Tamaina handiko molekulak/informazioa zelulen funtzionamendu egokirako

Question 18

Biomolekulak bilduz zer eratzen da? Eta ondoren zer eratzen da?

Answer 18

Biomolekulak bildu= EGITURA KONPLEXUAK= Zelula

Question 19

Zelulen ezaugarriak. Esplikatu gauza bakoitza

Answer 19

• Mikroskopikoak dira= MIKROSKOPIA behar ikusteko
• Osagaiak=
• Mintz plasmatikoa= Zelula inguratzen duen geruza mehea da/Kanpoko inguruarekin substantzia-trukea egiten du
• Zitoplasma= Zelularen barruko ur-ingurua da/ Zelularen osagaiak ditu
• Material genetikoa= Azido nukleikoen multzoa da/ Zelularen funtzionamendua kontrolatzekoa eta zelula kumeei transmititzeko
• Organuluak= Egitura txikiak dira/ Funtzio desberdina DNA-ra (kloroplastoa eta mitokondrioak)

Question 20

Ze zelula mota daude? Esan bakoitzeko espezie bat.

Answer 20

• Prokariotak(bakterioak)

- Eukariotak (Ameba, Paramecioa)

Question 21

Prokarioten ezaugarriak

Answer 21

• Ez dute nukleorik, DNA zitoplasman barreiatuta
• Zelula horma daukate
• Mintz plasmatikoa daukate
• Zitoplasma
• Organulu bakarra, ERRIBOSOMA, proteinak sintetizatzeko
• Batzuetan FLAGELOA eta ZILIOAK dituzte mugitzeko

Question 22

Eukarioten ezugarriak

Answer 22

• Komplexuagoak dira DNA miatz batez inguratuta=NUKLEOA
• Mintz plasmatikoa dute
• Zitoplasma dute
• Organulu asko( Erribosomak(proteinak), Mitokondrioak(energia))
• Desberdintasunak (zelula-horma, kloroplastoak eta bakuolo handia)

Question 23

Zeintzuk dira 3 bizi funtzioak?

Answer 23

NUTRIZIOA
ERLAZIOA
UGALKETA

Question 24

Zertarako da nutrizioa?

Answer 24

Materia eta energia llortzeko eta hondakinak kanporatzeko

Question 25

Zeintzuk dira nutrizioaren prozesuak?

Answer 25

- Mantenugaiak lortzea - Arnasa hartzea - Substantziak hartzea - Iraztea

Question 26

Mantenugaiak lortzea : - mantenugai motak - Nutrizio mota

Answer 26

- Mantenugai mota= - ez organikoa(zelulek materia organikoa eta energia lortzeko) eta organikoa - Nutrizio mota mantenugaiaren arabera= - autotrofoa(mantenugai ez organikoak(ladareak, algak) FOTOSINTESIA eginez Gai organikoak sortu) - Heterotrofoa( mantenugai organikoak (onddoak, animaliak) gai organikoak sortu)

Question 27

Arnasa artzea:

Answer 27

OXIGENOA BEHAR DA 1. O2 sortu eta Co2 atera=ARNASKETA 2. Molekula organikoa + O2=CO2+H2O+ ENERGIA= ARNASKETA ZELULARRA (Mitokondrioetan)

Question 28

Substantziak banatzea

Answer 28

Izaki zelulabakarrek=Mintz plasmatikoaren bidez substantziak trukatzen dituzte Izaki zelulaniztunek= ODOLAREN bidez

Question 29

Iraztea

Answer 29

- Hondakinak kanporatzen dira | - Hondakin mota= Ur soberakina (gerrua)/ CO2(biriken bidez)

Question 30

Zertarako da erlazioa?

Answer 30

Kanpoko inguruan edo orgnismoaren barruan gertatzen diren ALDAKETEI erantzuteko

Question 31

Zeintzuk dira ERLAZIOAREN prozezuak?

Answer 31

- Estimuluak nabaritzea - Erantzuna aukeratzea - Eranntzuna ematea

Question 32

Estimuluak NABARITZEA

Answer 32

Kanpoko inguruko edo organismo barruko aldaketak dira Estimulu mota= argia, beroa, mugimendua, soinua, - Zeinek nabaritzen dituzte? ERREZEPTOREEK (BEGIAK, SUDURRA, BELARRIAK, LARRUAZALA, BARRUKO ERREZEPTOREAK)

Question 33

Erantzuna AUKERATZEA

Answer 33

- Organismoak sortzen duen ekintza beria da. Batzueta zelula bakar batek edo besteetan koordinazio organoak aukeratzen dute erantzuna. - Zer egiten du koordinazio organo batek? - Estimulua jaso, prozesatu eta erantzuna aukeratu

Question 34

Erantzuna EMATEA

Answer 34

2 mota: - mugimendua edo substantzia ekoiztea - Zeinek ematen du erantzuna? - EFEKTORE zelula espezializatuek

Question 35

Zertarako da UGALKETA?

Answer 35

Izaki bizidunek antzeko organismoak sortzen dituzte, espeziearen BIZIRAUPENERAKO

Question 36

Ugalketa MOTAK

Answer 36

- Sexugabea=Gurazo bakarra/ Ondorengoak berdinak dira | - Sexu bidezkoa= Bi gurazo (♂ eta ♀)GAMETOAK/ Ondorengoak gurazoen antzekoak EZ BERDINAK

Question 37

Zertarako da Izaki bizidunen sailkapena?

Answer 37

Izaki bizidunak aritzak direnez IDENTIFIKATZEKO eta AZTERTZEKO sailkatu behar dira

Question 38

Nola sailkatzen dira?

Answer 38

Taldetan bereizi eta ordenatzen dira= BEREZKO EZUGARRI bategatik

Question 39

TAXONIMIA

Answer 39

- Zientzi bat da - Linneok XVIII. mendeko botanikariak asmatu zuen - Izaki bizidunak sailkatu zituen maila desberdinetan= TAXOIetan - Taxoiak handienetik- txikienera ERREINUA, FILUMA, KLASEA, ORDENA, FAMILIA, GENEROA, ESPEZIEA

Question 40

Espeziearen definizioa

Answer 40

Talde bat zeinek barruko banakoek - oso antzekoak dira - ugaltzeko gai dira - ondorengo emnkorrak dira

Question 41

Nola izendatu espezieak?

Answer 41

Nomenkatura binomiala erabiliz (LINNEOK) - latinezko izenak - letra etzanez - bi hitz ditu= lehen hitza generoa da eta guztia espeziea

Question 42

Zeren arabera antolatzen dira izaki bizidunak?

Answer 42

KONPLEXUTASUN MAILAREN ARABERA

Question 43

KONPLEXUTASUN MAILA | - ORGANISMO ZELULABAKARRAK

Answer 43

- Zelula bakar batez antolatuta - Zelula horrek 3 bizi funtzioak egiten ditu - Zelula motaren arabera (PROKARIOTA/EUKARIOTA)

Question 44

KONPLEXUTASUN MAILA | - ORGANISMO ZELULANIZTUNAK

Answer 44

- Gehienak dira - Zelula bat baino gehiagoz antolatuta - Denak EUKARIOTAK - Kasu askotan (zelulak elkartu=ehunak elkartu=organoak elkartu=APARATUAK EDO SISTEMAK)