Chłopi tom I (Jesień) - Władysław Reymont Flashcards
(74 cards)
plan wydarzeń
- Jesienne roboty na polu
- Rozmowa księdza z Agatą idącą na żebry
- Rozmowy przy pracy
- Przybycie Józki z wiadomością o zdechłej krowie
- Lament kobiet nad krową
- Gniew gospodarza i dobicie krowy
- Boryna w sądzie
- Oskarżenie Bartka Kozła o przywłaszczenie świni Dominikowej
- Oskarżenie Boryny o ojcostwo (sprawa zakończona wygraną Boryny)
- Wizyta Kuby u księdza
- Radość Kuby spowodowana otrzymaniem złotówki od Księdza (udział we Mszy w kościele)
- Kłótnia o grunt u Boryny
- Rady kowala dla Antka
- Propozycja Jankiela dla Kuby (zarobek)
- Jarmark
- Spotkanie Boryny i Jagny (obdarowanie prezentami Jagny)
- Spotkanie Boryny i kowala (sprawa przepisania ziemi)
- Wizyta Ambrożego u Dominikowej (obeznanie w sprawie zaręczyn)
- Praca z kapustą u Boryny
- Odwzajemnione zainteresowanie Jagny i Antka
- Poczęstunek u gospodarza
- Roch opowiada o psie Jezusa
- Tradycyjne ,,przejścia’’ zaręczynowe u Dominikowej
- Przekazanie Jagnie 6 morgów ziemi
- Wiadomość o możliwości sprzedaży lasu przez gospodarza
- Dzień zaduszny
- Wizyta Kuby i Witka na cmentarzu (wspominki o zmarłych)
- Gniew Antka (w stronę ojca)
- Nieudana wizyta u księdza
- Oburzenie Antka po spotkaniu z siostrą i szwagrem
- Konflikt Antka z wójtem
- Kłótnia i bójka Boryny z synem
- Wyrzucenie Antka z żoną (Hanką) i dzieckiem z domu przez Borynę
- Ślub Jagny i Boryny i huczne wesele
- Brak spełnienia Jagny
- Postrzelenie Kuby podczas wyprawy
- Niegojąca się rana
- Wdanie się gangreny
- Brak pomocy z powodu trwającego wesela
- Rady Ambrożego
- Własnoręczne odcięcie sobie chorej nogi
- Śmierć Kuby w stajni
TAJEMNICA SUKCESU REYMONTA
Pomimo że Władysław Stanisław Reymont wiele podróżował, swoje pomysły na kolejne utwory zawsze czerpał ze świata, który był mu najbliższy. Akcja jego utworów rozgrywa się bowiem w tych środowiskach, które autor poznał osobiście, od środka”: w zakładzie krawieckim w teatrze, na kolei, w środowisku miejskim i wśród szlachty. Miał niezwykły dar obserwa cji oraz intuicję. Potrafił odmalować bogate portrety psychologiczne na tle środowiskowym I społecznym. Jego bogate doświadczenia życiowe wpływały na autentyzm bohaterów, ich języka, problemów i otoczenia. Dodatkowo warto zauważyć, że utwory Reymonta prezentu-ją cały wachlarz nowoczesnych technik artystycznych - realizm, naturalizm, symbolizm czy impresjonizm. Skąd takie zdolności u czeladnika krawieckiego? Brak wykształcenia i wiedzy teoretycznej Reymont rekompensował wielkim samorodnym talentem, oczytaniem i genialnym wprost „słuchem literackim”.
GENEZA CHŁOPÓW
Tematyka powieści wpisuje się w ogólną tendencję tego okresu, związaną z fascynacją kul-turą ludową, w której widziano antidotum na inteligencką dekadencję. Poznawanie wsi mia-ło się stać lekarstwem na bezideowość i rozczarowanie towarzyszące przełomowi wieków W Młodej Polsce na mieszkańców wsi patrzono jednak inaczej niż w romantyzmie czy pozy tywizmie. Twórców młodopolskich fascynowały chłopska żywotność i prostolinijność. Pod kreślano również, że przedstawiciele prostego ludu przechowali to, o czym ludzie wykształ ceni często zapominali: akceptację swoich ograniczeń, pokorę wobec natury, przywią zanie do ziemi i pracy, religijność. Artyści pragnęli przedstawić ludową mądrość, ktora ma źródło nie w nauce, ale w doświadczaniu świata, szacunku do tradycji, w obserwacjach przyrody. Nic zatem dziwnego, że | Reymont podjął ten temat, tym bardziej że dobrze znal wieś. Po pierwsze, spędził dzieciństwo wśród chłopów: a po drugie, w czasach młodośc zatrudniwszy się jako pomocnik dróżnika na kolei - pracował na stacji we wsi Krosnowa. Prace nad powieścią Reymont rozpoczął na przełomie wieków. Pisał Chłopów około dzie-sięciu lat, kolejno w Polsce, we Włoszech i we Francji. Tak sukcesywnie zaczęły powstawać kolejne części powieści, które następnie były ogłaszane fragmentarni w „Tygodniku Ilustrowa-nym”. Chłopi są efektem wieloletniej pracy artysty. Do pierwszej publikacji książkowej, której kolejne tomy ukazały się w latach 1902-1909, autor wprowadził jeszcze dużo poprawek.
Twórcy Młodej Polski zwrócili się w stronę tematyki wiejskiej. Podziwiali wieś i naturalność jej mieszkań-ców. Dzieło Reymonta jest efektem zainteresowania tematyką wiejską. Autor dobrze znał życie na wsi, pochodził bowiem z rodziny chłopskiej i wychował się na wsi. Reymont zaczął pisać Chłopów w 1898 r., skończył zaś w 1908 r. Powieść najpierw ukazywała się wod-cinkach w Tygodniku Ilustrowanym”, potem wydana została w formie książkowej (kolejne tomy w la tach 1904-1909). W 1924 r. Władysław Reymont został laureatem Literackiej Nagrody Nobla za Chłopów.
Powieść powstawała w latach 1899-1908. Składa się z czterech tomów zatytułowanych według pór roku. Utwór był drukowany w „Tygodniku Ilustrowanym, w odcinkach, w latach 1902-1909. Powstał pod wpływem doświadczeń życiowych oraz przemyśleń pisarza. Autor mieszkał przez pewien czas w miejs-cowości Lipce nieopodal Skierniewic (dziś Lipce Reymontowskie), ale w swoim utworze zawarł obser-wacje życia wiejskiego wyniesione także z domu rodzinnego (był synem wiejskiego organisty).
NAGRODA NOBLA
W kraju powieść nie spotkała się na początku ze szczególnym entuzjazmem. Dopiero gdy została dostrzeżona w Europie, zwrócili na nią uwagę również polscy czytelnicy. Sukcesy europejskie to także zasługa znakomitych tłumaczy. Przełomowy okazał się przekład na język niemiecki Jana Kaczkowskiego z 1912 r. Reymonta zaczęto wówczas porównywać do takich artystów, jak Lew Tolstoj, Emil Zola czy Fiodor Dostojewski. Natomiast tłumaczenie na język szwedzki niewątpliwie przyczyniło się do przyznania pisarzowi w 1924 r. Literackiej Nagrody Nobla.
KOMPOZYCJA I TYTUŁ POWIEŚCI
Chłopi nazywani są tetralogią, ponieważ utwór składa się z czterech części. Czas wydarzeń obejmuje cały rok: cztery części powieści to kolejno jesień, zima, wiosna i lato. Akcja skupia się na losach rodziny Borynów, a osią konstrukcyjną utworu jest konflikt między ojcem, Ma-ciejem Boryną, a jego synem - Antkiem. Ważnym wątkiem powieści jest również dramatyczna historia Jagny - wiejskiej femme fatale, którą kochają zarówno Maciej, jak i jego syn. Nieprzy-padkowo jednak pisarz nadał swemu dziełu tytuł ogólny Chlopi. Historia indywidualnych bohaterów, których charakterystyki są wielowymiarowe i pogłębione, staje się pretekstern do przedstawienia ich również jako zbiorowości. Reymont chciał zaprezentować tę niedocenianą dotąd warstwę społeczną i ją nobilitować, pokazując siłę chłopów i ich potencjał. Podjął więc polemikę ze stereotypowym wizerunkiem chłopa - naiwnego prostaczka, istniejącym w litera-turze od bardzo dawna. Okazało się bowiem, że chłopi tworzą zhierarchizowaną społeczność, mają swoje potrzeby duchowe i kulturowe.
CZAS I MIEJSCE AKCJI
Reymont nie sprecyzował w powieści, kiedy dokładnie rozgrywa się akcja. Pojawiają się jedy-nie aluzje do wydarzeń historycznych, np. powstania styczniowego, w którym brali udział pan Jacek i Kuba Socha. Akcja właściwa obejmuje dziesięć miesięcy, co do tego nie ma wątpli-wości, zaczyna się ona bowiem w porze jesiennych wykopków, a kończy w lipcu, w okresie żniw. Ważniejszy jest dla utworu czas cykliczny. odnoszący się do świata przyrody, ale także świa-ta ludzkiego - kultury, religii, tradycji. Rytm natury tworzą pory roku, nieustanne odradzanie się przy-rody, powtarzalność procesów, a to daje człowie-kowi poczucie bezpieczeństwa, bo wprowadza na-turalne i niepodważalne zasady. Ludzkie życie jest wpisane w ten rytm i mu podlega. Jesień, która wyznacza czas pierwszej części, jest jednocześ-nie tą jesienią, kiedy Maciej Boryna poślubił Jagnę I kiedy zmarł parobek Kuba. Jesień ta jest jednak jedną z wielu w życiu gromady, kiedy to odbywają się wykopki, kiszenie kapusty i przygotowanie go-spodarstwa na zimowe mrozy. Ta rytmiczność nie jest związana tylko ze światem przyrody, lecz także ze sferą kultury i religii - obrzędami, rokiem liturgicznym, kalendarzem świąt, powtarzalnymi zwyczajami, co wprowadza pewne stałe punkty, determinujące zachowania mieszkańców Li piec. Czas ma więc naturę dwoistą, tak samo przestrzeń. Lipce to realistycznie przedstawiona wieś, ale też przestrzeń symboliczna - zamknięta, o nieznanym bliżej położeniu, mogąca znajdować się wszędzie, mająca cechy uniwersalne. Co prawda bohaterowie jadą do Tymowa na jarmark czy do sądu, ale dzieje się to okazjonalnie. Chłopi żyją sprawami swojej wsi, która jest centrum ich życia. Wszyscy współczują Agacie, która opuszcza Lipce i udaje się na żebry. Poza Lipcami chłopi nie wyobrażają sobie funkcjonowania - czują związek z ziemią, a tym sa-mym ze swoimi przodkami. Łącznikiem ze światem jest Roch-wędrowny pokutnik, pustelnik. Jeśli w powieści pojawiają się postacie nie ze świata chłopów, np. dziedzic czy urzędnicy, są traktowani jak obcy.
Język ezopowy, mowa ezopowa
Sposób wypowiedzi polegający na ukrywa-niu określonych treści poprzez mówienie lub pisanie w sposób wielo-znaczny, alegoryczny.
ŚWIAT OCALONY OD ZAPOMNIENIA
Na przełomie wieków zaczął się rozwijać ruch ludowy, którego celem było przeprowadzenie reformy rolnej i włączenie chłopów w życie polityczne. Niesprawiedliwy układ społeczny, zbu-dowany na stosunkach pańszczyźnianych, sprawił, że trudno było zaangażować lud w walkę o niepodległość Polski. Kilka lat po opublikowaniu Jesieni zaczęły powstawać pierwsze partie ludowe dążące do demokratyzacji społeczeństwa oraz rozwiązania chłopskiego głodu zie-mi, należącej przede wszystkim do wielkich obszarników i Kościoła. Ludzie ze wsi masowo migrowali do miast i wyjeżdżali za granicę. Reymont w powieści uchwycił moment, gdy na wsi widać już było zwiastuny zmian, które miały wkrótce przeobrazić i unowocześnić życie polskich chłopów. Jednak u Reymonta chłopi nie chcą jeszcze szukać szczęścia poza swoimi gospodarstwami, mimo że odczuwają brak ziemi, która dawałaby im utrzymanie. Sam pisarz w wywiadzie dla „Słowa Polskiego” mówił: taką wieś ja jeszcze znałem, ale należy już do rzad-kości, ten świat cały ginie…, świat tak bajeczny, tak patriarchalny, tak homerycki.
CHŁOPI JAKO EPOPEJA
Powieść Reymonta przedstawia losy pewnej społeczności w przełomowym momencie. Oto świat XIX-wiecznych chłopów odchodzi w przeszłość, a wraz z nim wszystko, co składa się na ich życie: stroje, obyczaje, sposób wykonywania pracy, wystrój wnętrz, pieśni i obrzędy. To, co minęło, staje się w utworze żywe dzięki realistycznym i bardzo szczegółowym opisom. Czytelnik wie, o czym dawni chłopi rozmawiali podczas posiłków, jest z nimi na jarmarku, weselu, obserwuje ich na cmentarzu i podczas prac w polu, poznaje ich mentalność i spo-sób widzenia świata. Świat sacrum jest obecny w utworze niemal bezustannie. Modlitwa towarzyszy chłopom codziennie, a święta religijne czy celebracja mszy są nieodłącznymi ele-mentami wiejskiego życia. Obecność Boga w świecie lipieckich chłopów jest zaznaczona już w pierwszych linijkach tekstu - ksiądz obchodzi pola, gdzie pracują jego parafianie, wita ich tradycyjnym odwołaniem do Boga i błogosławi. Dzięki temu od początku powieści następuje uwznioślenie tematu utworu, nadanie mu szczególnej rangi. Mimo że Reymont nie pisze o bitwach czy rycerskich pojedynkach, to walka w jego powieści też jest zaznaczona - jest to
walka bohaterów z losem i naturą.
O epopeicznym charakterze Chłopów decyduje również epicka rozlewność narracji, jej język i sposób, w jaki narrator ujawnia swój stosunek do świata - jest przede wszystkim ob-serwatorem zdarzeń, ich komentatorem i piewcą piękna natury. Podkreśla to język narracj jego literackość odróżniająca narratora od bohaterów, oraz poetyckość opisów, które służą najczęściej budowaniu baśniowości i mitologizacji czasu, miejsca i zdarzeń,
W Chłopach występują różne typy narracji. W powieści istnieje narrator wszechwiedzą cy, zachowujący dystans do świata przedstawionego, inteligentny obserwator realista, któ ry dobrze zna opisywaną rzeczywistość. Odnajdujemy jednak także fragmenty, w których występuje wyrazista stylizacja językowa wiejska gwara. W tych miejscach narrator identyfikuje się ze swoimi bohatera-mi. Czasami Reymont wprowadza również do utworu typową narrację młodopolską - nastrojową, poetycką, przesyconą ele-mentami impresjonizmu i symbolizmu. Każdy typ narracji jest sfunkcjonalizowany, czyli odgrywa odmienną, ważną rolę i po-jawia się w innych sytuacjach.
REALIZM, NATURALIZM, SYMBOLIZM, IMPRESJO-NIZM…
W powieści obecne są wszystkie modne i popularne w Młodej Polsce konwencje literackie. Reymont w realistyczny sposób opisał życie mieszkańców Lipiec: prace, zwyczaje, obrzędy. W tym realistycznym planie pisarz przedstawił naturalistycz-ny obraz chłopa jako człowieka zdeterminowanego przez miejsce urodzenia, środowisko, biologię. Wpisane w ludzką na-turę są również namiętność, jaką Antek i Maciej czują do Jagny. ciąża i karmienie dzieci piersią, choroby, cierpienie i śmierć. Do typowo naturalistycznych opisów zaliczyć należy także przej-mującą scenę umierania Kuby.
Symbolizm Chłopów dotyczy wielu płaszczyzn powie-ści. Bogatą symbolikę mają motywy odwołujące się do myśle-nia mitycznego ziemi, drogi, siewu itp. Metaforycznie należy interpretować opisy obrzędów, prac rolniczych czy zwyczajów zakorzenionych w tradycji ludowej. Wesele podkreśla na przy-kład zmianę roli życiowej odgrywanej w gromadzie, co jest przez wspólnotę rytualnie zaznaczone; symboliczne są także Zaduszki ukazujące związek człowieka z przeszłością i metafizyką. Symbolizm pojawia się również w opisach przeżyć wewnętrznych bohaterów - ich tęsknot, pragnień, niewypowiedzianych i nie do końca uświadamianych uczuć, namiętności, tajemnic.
Reymontowski narrator niejednokrotnie bierze także do ręki pędzel malarza impresjonisty. Impresjonizm odnajdujemy w opisach natury, pejzaży, zjawisk atmosferycznych. Widzi-my go w nastrojowych obrazach babiego lata, jesiennych szarug czy zachodów słońca - pi-sarz, podobnie jak malarze tamtego czasu, starał się uchwycić zmienność natury i jej zdolność do nieustannego przeobrażania.
CHŁOPI - POWIEŚĆ O ŻYCIU
Akcja całego utworu rozgrywa się w czasie jednego roku (dokładnie w ciągu dziesięciu miesię-cy), rozpoczyna się w trakcie wykopków i kończy po żniwach, dzięki czemu powieść ukazuje odnawialny cykl życia natury. Zamieranie i odradzanie jest również stałym elementem ludz-kiej egzystencji, dlatego w Chłopach możemy odnaleźć zarówno sceny śmierci, jak i narodzin. Cyklowi natury współtowarzyszy kalendarz liturgiczny, dzięki czemu w rytm biologii wpisana została religia nierozerwalnie związana z tradycją czyli źródłem zbiorowej pamięci. W po-wieści celebrowane są wszystkie ważne momenty w życiu człowieka, jak chrzest czy wesele. Dzięki obrzędom w gromadzie lipieckiej stale obecni są też zmarli - widzimy to na przykładzie Zaduszek. W warstwie fabularnej w kolejnych częściach rozwijane są wątki zawiązane w czę-ści Jesień. Zostały one tak poprowadzone przez pisarza, aby losy poszczególnych bohaterów składały się na mityczną historię o człowieku. Spór między Maciejem a Antkiem jest bowiem opowieścią o odchodzeniu starszego pokolenia oraz o dojrzewaniu młodych do przejęcia schedy po rodzicach; historia Hanki pokazuje walkę kobiety o pozycję własnej rodziny, a losy Jagny wiele mówią o funkcjonowaniu gromady wyrzucającej poza nawias tych, którzy nie chcą się podporządkować zasadom wyznaczonym przez ogół. W tym kontekście Chłopi jawią się więc jako utwór o rolach społecznych, życiu we wspólnocie, wpływie tradycji na ludzkie życie, a także o tym, co nieuchronne - o zmianach narzucanych przez upływ czasu i proces starzenia.
MIĘDZY PRZESZŁOŚCIĄ A PRZYSZŁOŚCIĄ
W dalszych częściach powieści wyraźnie zaznaczony jest wątek polityczno-społeczny. Dzięki młodszemu pokoleniu - którego nieformalnymi przewodnikami są Antek Boryna, Mateusz Gołąb i Grzela Rakoski - został pokazany proces budzenia się świadomości chłopów oraz poczucia, że wieś może być siłą polityczną, z którą należy się liczyć. Zmiany, zachodzące w mentalności młodych, zostały skontrastowane z przeszłą zależnością chłopów od panów, co widać na przykład w historii Jakuba Sochy, Społeczność Lipiec jest dość hermetyczna, tworzące ją rodziny z dziada pradziada związane były z dziedziczoną ziemią i rzadko kto de-cydował się na opuszczenie rodzinnych stron. Przedstawionych w powieści chłopów intereso-wały głównie sprawy dotyczące centrum ich życia - wsi. W powieści kilka razy pojawiają się obcy: chłopi z innych miejscowości, szlachta, Cyganie czy Niemcy. Obcym, który towarzyszy gromadzie, jest również karczmarz Żyd. Reymont nie przedstawia pozytywnego obrazu chłopów w relacjach ze światem zewnętrznym. Mieszkańcy Lipiec są nieufni i zamknięci, zde-cydowanie konserwatywni, postrzegają przybyszów przez pryzmat stereotypów. Taki obraz stosunków z otaczającym światem pokazywał izolację chłopów i ich nieumiejętność funkcjo-nowania w zróżnicowanym społeczeństwie.
ZNACZENIE ARCHETYPÓW W POWIEŚCI
W Chłopach obecnych jest wiele archetypów, mających swoje korzenie w Biblii, legendach slo-wiańskich czy w mitologii śródziemnomorskiej. Koncepcja losu ludzkiego w powieści współgra z opowieścią o biblijnych wygnarńcach z raju. Pojednanie Antka z Maciejem przywodzi na myśl przypowieść o synu marnotrawnym. Maciej Boryna jest niczym Piast Kołodziej - legendarny protoplasta dynastii piastowskiej, jego ostatni siew kojarzy się z pierwotnym gestem stworze-nia. Budowa domu przez Szymona i jego żonę może być uznana za reinterpretację mitu zało-życielskiego. W całej powieści istotną rolę odgrywa mit Matki Ziemi. Jednak na plan pierwszy wysuwa się mit eleuzyjski opowieść o Demeter i Korze, mit mówiący o cykliczności wpi-sanej w naturę i obecnej w kulturze, ilustrujący współistnienie narodzin i śmierci, ukazujący metafizyczny porządek świata. Ponadto wielu bohaterów realizuje w mikroświecie Lipiec funkcje archetypiczne: Antek jest buntownikiem, ksiądz pasterzem, Ma-ciej ojcem dbającym o ciągłość rodu oraz symbolem męskiej siły walczącej o dominację, Roch - mędrcem i ducho-wym przewodnikiem gromady.
BOGACTWO FOLKLORU
Reymont przedstawia kulturę ludo-wą, skupiając się na jej różnorodnych przejawach. Nie opisuje jednak żadnej konkretnej odmiany folkloru. Próbuje raczej uchwycić istotę kultury tradycyj nej, ludowej, jej elementy uniwersalne, charakterystyczne dla różnych obszarów. Pisarz przedstawia cały rok życia na wsi, zgodny z cyklem prac na polu (m.in. wykopki, siew, żniwa) i kalendarzem liturgicznym (m.in. Za-duszki, Boże Narodzenie, Wielkanoc), ale jednocześnie z pradawnymi obrzędami ludowymi wywodzącymi się z wierzeń pogańskich kultury pierwotnej (wróżbarni, przesądami). Pozna-jemy wystrój chałup, stroje ludowe, obyczaje, tradycje. Autor skupia się szczególnie na ob-rzędach, które podkreślają ważne zmiany w życiu człowieka i rodziny: chrzciny, zwyczaje związane z weselem (np. zmówiny, przenosiny), pogrzeb ze stypą, czas żałoby itp. Bardzo ważna jest dla chłopów pamięć o przodkach, widoczna m.in. w opisie Zaduszek i modlitwach za zmarłych, dzięki temu powieść ukazuje też metafizykę kultury tradycyjnej. Reymont opisuje także obyczaje świeckie, gospodarskie, takie jak świniobicie, darcie pierza, kiszenie kapusty, jarmark i wiele innych. Całość obrazu dopełniają ludowe opowieści Rocha, które kształtują wyobrażenie chłopów o świecie, a także weselne przyśpiewki i ludowe porzekadła.
JĘZYK POWIEŚCI
Tym, co wysuwa się na pierwszy plan przy analizie języka utworu, jest stylizacja gwarowa obecna głównie w dialogach, ale niekiedy także w warstwie narracyjnej. Reymont nie zrekon-struował w powieści żadnego konkretnego dialektu, choć można zauważyć, że włączył do ję zyka utworu elementy gwary łowickiej. Stylizację gwarową uzupełniają elementy archaizacji języka. W powieści odnajdziemy także inne zabiegi: inwersje, powtórzenia oraz charakte-rystyczne dla stylu biblijnego paralelizmy składniowe, które mają na celu m.in. podkreślenie podniosłego charakteru wybranych opisów. Wplatanie w tok narracji przysłów, sentencji i ludowych porzekadeł również pełni funkcję stylizacyjną - kojarzy się zarówno z dawnymi czasami, jak i kulturą ludową. Styl powieści ma charakter synkretyczny, zawiera bowiem wiele cech poetyki młodopolskiej: elementy języka poetyckiego, lirycznego, elementy realizmu, Impresjonizmu i symbolizmu.
RÓŻNE PORTRETY KOBIET
Reymont przedstawił w utworze wiele postaci kobiecych, których postawy można interpre-tować, wykorzystując język mitu. Dwie najważniejsze bohaterki to Hanka i Jagna. Pierwsza przechodzi metamorfozę: od osoby poddanej woli męża i teścia do gospodyni, która z powo-dzeniem zarządza dużym gospodarstwem, umie pokonywać słabości i podejmować trudne decyzje. To wzór żony i matki, cierpliwej i pracowitej. Druga - Jagna, rywalka Hanki - to ko-bieta piękna, zmysłowa, namiętna, o silnej seksualności, kierująca się swoim instynktem. Jag-na jest dzieckiem natury, która szczodrze obdarowała ją urodą, ale też wrażliwością. Nie umie się odnaleźć w świecie wiejskich wymogów społecznych, dlatego jest ska-zana na klęskę.
Analizując obraz kobiety w Chłopach, warto także zwrócić uwagę na inne boha-terki, np. na Tereskę żołnierkę, która pre-zentuje odwrócony topos wiernej Penelopy, Jagustynkę - matkę wygnaną przez włas-ne dzieci, czy organiścinę, matkę kleryka Jaśka, która jest gotowa na wszystko, by uchronić syna przed grzechem i hańbą.
Inwersja
Odstępstwo od zwykłego szyku wyrazów w zdaniu
Synkretyzm
W literaturze łączenie -w jednym dziele elementów należących do różnych gatunków lub rodza-jów literackich; również występowanie w jednym utworze różnych stylów, np. stylu wysokiego czy poetyckiego z potocz-nym lub prozatorskim.
CZŁOWIEK W GROMADZIE
Głównym celem pisarza realisty było ukazanie człowieka na szerokim tle społecznym, w relacji z innymi ludźmi. Stąd charakterystyka bohatera nie ograniczała się jedynie do analizy jed-nostkowych cech czy psychologicznych uwarunkowań, ale polegała na dokładnym opisaniu jego środowiska, otaczających go ludzi, a nawet całej warstwy społecznej, do której należał. Macieja Borynę poznajemy poprzez jego rodzinę, gospodarstwo i otoczenie wspólnotę, w której żyje. Obraz bohatera rozrasta się, aby pokazać całą złożoność postaci i uwarunkowań jego świata, dlatego wspólnie z gospodarzem czytelnik odwiedza na przykład karczmę czy kościół. Chłopi przedstawiają skomplikowaną strukturę wiejskiej społeczności. Życie w gru-pie w sposób naturalny powoduje rozmaite podziały na zamożnych i ubogich, zaradniejszych i mniej zaradnych, starych i młodych; wymusza również podziały wynikające z odmiennych ról społecznych jest więc przywódca, którego wszyscy pytają o radę, jest intrygant, kozioł ofiar-ny oraz buntownik. W gromadzie wszyscy mają swoje miejsce i zdefiniowaną funkcję. Nawet żebracy dopełniają obraz całości i są w społeczności niezbędni. Chłopi w Lipcach rywalizują ze sobą, realizują swoje ambicje - każdy bowiem marzy o tym, aby zostać gospodarzem, mieć ziemię, a więc i środki na utrzymanie. Bycie gospodarzem zapewnia ponadto prestiż i daje poczucie wartości. Jednak pomimo rywalizacji chłopi zawsze razem debatują nad dobrem wspólnym. Podstawowym ogniwem społeczności jest bowiem gromada i rodzina. Obraz stosunków rodzinnych nie jest w powieści idealizowany.
WIELOPLANOWOŚĆ CHŁOPÓW
Powieść ukazuje, że wszyscy, jako ludzie, podlegamy prawom natury i biologii, a istotą ludzkiej egzystencji jest praca i walka z przeciwnościami losu. Historia społeczności Lipiec przekazuje nam również prawdę o tym, że mamy potrzebę poczucia przynależności do wspólnoty, a na-szą tożsamość budują tradycja i obrzędy. Jednocześnie ukazuje, że jesteśmy uwikłani w zależ-ności, jakie tworzy zbiorowość, która z jednej strony daje poczucie bezpieczeństwa, a z drugiej odrzuca indywidualizm jednostki, jej odmienność i niezależność. Dzięki takiej kreacji świata przedstawionego Chłopi stają się uniwersalną opowieścią o człowieku
ETOS PRACY
Codzienność lipieckich chłopów koncentruje się na ciężkiej pracy fizycznej. To ona nadaje sens ich życiu i sprawia, że czują się potrzebni i użyteczni. W związku z tym bohaterom towa-rzyszy lęk przed chorobą czy utratą sił. Agata, mając świadomość, że będzie zbędna w cza sie zimy, odchodzi. Ten lęk przed wykluczeniem towarzyszy również Maciejowi, dlatego nie chce się on pogodzić z drugoplanową rolą w rodzinie. Zgodnie więc ze starotestamentowym wzorcem istotą ludzkiego życia staje się praca - to co przyziemne i trudne, wymagające znoju i poświęcenia. Walka o byt przeplatana jest chwilami szczęścia i radości. W tym świecie -mimo trudu, biedy czy choroby - jest także miejsce na piękno. Pragnienie piękna towarzyszyło Jagnie czy Witkowi, ale też innym mieszkańcom zdobiącym na przykład domy na święta.
ROLA RELIGII
Funkcję kulturotwórczą w społeczności chłopskiej pełni Kościół. To święta religijne organizują życie gromady i wpływają na jej zachowanie. Ksiądz odgrywa rolę pasterza, jest autorytetem, ocenia zachowanie wiernych ma prawo z ambony zganić lub pochwalić określone osoby. Religijność chłopów wynika z naturalnej potrzeby sacrum, które porządkuje wizję świata, daje poczucie bezpieczeństwa i buduje wspólnotę. Można to zaobserwować na przykład w mo mencie, gdy Roch opowiada apokryfy o życiu Jezusa.
mitologizacja (mityzacja)
nadawanie tekstowi literackie-mu cech opowieści mitycznej, np. przez podniesienie swiata przedstawionego do rangi opowieści mitycznej lub włączenie mitu w strukturę tekstu. Odbywa się to głównie przez kreację postaci (np. wierzy w mityczność świata, jest religijna, uczestniczy w obrzędach, dostrzega w rzeczywistości materialnej ślady duchowości) oraz kre-ację świata przedstawionego (nadawanie przestrzeni cech mitycznych sprawia, że staje się ona uświęcona; rzeczywi-stość zyskuje sensy ogólne, uniwersalne, obrzędowość, baśniowość)
gatunek
Niektórzy badacze określają Chłopów mianem epopei. Wskazują na to następujące cechy:
⚫ bohaterem jest zbiorowość (mieszkańcy wsi Lipce), autor prezentuje różne aspek-ty jej życia;
⚫ bohaterowie zostali ukazani w ważnym momencie (uwłaszczenie chłopów);
• mitologizacja chłopskiej egzystencji:
spór o kobietę: konflikt o Jagnę między Maciejem Boryną a jego synem Ant-kiem można skojarzyć ze sporem o Helenę między Parysem i Menelaosem;
Boryna jako mityczny chłop Piast, Jagna - matka natura, Roch - prorok;
• uogólnienie, uniwersalizacja problemów społecznych i egzystencjalnych;
mimetyzm w przedstawianiu rzeczywistości, dbałość o szczegóły.
